Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
1
Kontynentalizm i oceanizm klimatu
Kontynentalizm klimatu - charakterystyczne cechy klimatu formującego się w
wyniku oddziaływania kontynentu (lub mas kontynentalnych) na procesy
klimatotwórcze.
Oceanizm klimatu - charakterystyczne cechy klimatu formującego się w wyniku
oddziaływania oceanu (lub mas oceanicznych) na procesy klimatotwórcze.
Jeżeli nie ma znacznych przeszkód orograficznych, przejście od odmiany klimatu
oceanicznego do kontynentalnego następuje stopniowo.
W Europie Zachodniej dominuje oceaniczna odmiana klimatu natomiast w Azji
Wschodniej, mimo bliskości oceanu, dominuje kontynentalna odmiana klimatu
(cyrkulacja zachodnia).
Cechy klimatu kontynentalnego
Duża amplituda dobowa i roczna temperatury powietrza
Zachmurzenie w lecie większe, kłębiaste, natomiast w zimie mniejsze, warstwowe
Maksimum opadów przypada na lato
Lata są zwykle upalne, natomiast zimy - surowe i mroz
ne
Cechy klimatu oceanicznego
Mała amplituda dobowa i roczna temperatury powietrza
Zachmurzenie duże w ciągu całego roku, najmniejsze wiosną
Duże sumy opadów, maksimum przypada na przełom jesień zimy
Lata są zwykle chłodne, natomiast zimy łagodne
Wiosna jest zwykle chłodniejsza od jesieni
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
2
Sposoby obliczania stopnia kontynentalizmu
K  wskaz
nik (stopień, wielkość kontynentalizmu)
A  roczna amplituda temperatury powietrza w danym punkcie
- szerokość geograficzna danego punktu
EWERTA
A A (3,81sin 0,1)
K 100 K 100
0,24 2,1 38,39 sin 7,47
IWANOWA
Od 25% do 300%
CONRADA
1,7 A
K 14
sin( 10o )
Stosowany dla obszarów 0  80o N/S, dla wyższych szerokości daje błędne wyniki
S. P. CHROMOWA
A 5,4sin
K 100
od 0 do 92%
A
WSKAy
NIK KONTYNENTALIZMU PLUWIALNEGO
P3 P4 P5
K 100
P9 P10 P11
K  współczynnik kontynentalizmu pluwialnego; stosunek sumy opadów wiosny do sumy
opadów jesieni,
P3, P4, P5  suma opadów atmosferycznych z poszczególnych miesięcy wiosny,
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
3
P9, P10, P11  suma opadów atmosferycznych z poszczególnych miesięcy jesieni.
P5 P6 ... P10
K 100
P11 P12 ... P4
K  współczynnik kontynentalizmu pluwialnego; stosunek sumy opadów półrocza letniego do
sumy opadów półrocza zimowego,
P5, P6 , & , P10  suma opadów atmosferycznych z poszczególnych miesięcy półrocza letniego,
P11, P12, & , P4  suma opadów atmosferycznych z poszczególnych miesięcy półrocza
zimowego
Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów
atmosferycznych
Dla celów charakterystyki rocznego przebiegu temperatury powietrza służy
amplituda roczna temperatury. Stanowi ona różnicę pomiędzy średnimi miesięcznymi
temperaturami powietrza najcieplejszego i najchłodniejszego miesiąca roku.
Czynniki wpływające na przebieg roczny temperatury
Roczny przebieg temperatury powietrza uzależniony jest od kilku czynników. Należą do nich
m.in.:
szerokość geograficzna - warunkuje roczny bieg promieniowania słonecznego i
wypromieniowania Ziemi. Roczna amplituda temperatury powietrza osiąga najmniejsze
wartości na równiku, gdzie południowa wysokość Słońca nad horyzontem prawie nie
zmienia się w ciągu całego roku, a długość dnia równa jest długości nocy. W miarę
wzrostu szerokości geograficznej warunki te zmieniają się - południowa wysokość Słońca
nad horyzontem maleje, natomiast w ciągu roku wzrasta różnica długości dnia i nocy.
Wskutek tych zmian zwiększa się roczna amplituda temperatury powietrza.
charakter podłoża atmosfery, tj. czy jest to powierzchnia lądu, czy też powierzchnia
wody. W warunkach klimatu morskiego, roczne wahania temperatury są małe: gdyż
nagrzewanie i ochładzanie się wody zachodzi powoli. Nad lądem panuje sytuacja
odwrotna - amplituda roczna temperatury powietrza jest wyższa. Ląd w ciepłym okresie
roku nagrzewa się szybciej i silniej niż morze, natomiast w zimnej porze roku
intensywniej się oziębia. Dlatego też na kontynentach, w miarę wzrostu odległości od
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
4
brzegów mórz i oceanów zwiększają się również roczne amplitudy temperatury.
Temperatury zimy na brzegach mórz i oceanów są wyższe niż na lądzie w tej samej
szerokości geograficznej, przy czym w okresie zimowym temperatury maleją w miarę
wzrostu odległości od brzegów oceanu, latem zaś odwrotnie - w miarę przesuwania się w
głąb kontynentu temperatury wzrastają. Należy jeszcze zaznaczyć, że na wybrzeżu mórz i
oceanów obserwowane jest opóz
nienie się skrajnych temperatur w przebiegu rocznym. Na
obszarach nadbrzeżnych półkuli północnej najcieplejszym miesiącem roku jest sierpień,
najzimniejszym zaś - luty.
wysokość danego punktu nad poziomem morza - na zboczach i szczytach gór
amplituda roczna zmniejsza się wraz ze wzrostem wysokości.
Typy rocznego przebiegu temperatury
Uwzględniając powyższe czynniki można wyróżnić następujące typy rocznego przebiegu
temperatury powietrza:
1. Typ równikowy. W strefie równikowej. Słońce dwa razy w roku osiąga w południe
położenie zenitalne, mianowicie w okresie równonocy wiosennej i jesiennej (21 marca i
23 września) oraz dwukrotnie w ciągu roku znajduje się w najniższym położeniu - w
czasie przesilenia letniego i zimowego (22 czerwca i 22 grudnia). Z różnymi
wysokościami Słońca związany jest roczny przebieg temperatury powietrza w tej strefie.
Najwyższe temperatury obserwuje się tutaj po okresie równonocy wiosennej i jesiennej,
najniższe zaś po przesileniu zimowym i letnim. Występują tu więc dwa - nie zawsze
jednak wyraz
ne - maksima i minima temperatury. Amplitudy roczne temperatury
powietrza są tutaj małe, ponieważ różnice w przychodzie promieniowania słonecznego w
ciągu roku są nieduże, a okres największego dopływu promieniowania na granicy
atmosfery zbiega się z okresem największego zachmurzenia i deszczów. We wnętrzu
lądów amplituda jest rzędu 5 C, na wybrzeżach wynosi poniżej 3�, na oceanach równa
się 1� i mniej.
2. Typ zwrotnikowy. W rocznym przebiegu temperatury powietrza zaznacza się tu
wyraz
nie jedno maksimum i jedno minimum.. Maksimum przypada po dniu przesilenia
letniego (22 czerwca), tj. po okresie, w którym Słońce nad zwrotnikiem osiąga
położenie zenitalne, minimum zaś następuje po dniu przesilenia zimowego (22 grudnia),
czyli po osiągnięciu przez Słońce najniższego położenia nad zwrotnikiem Jednakże na
obszarach monsunowych (o klimacie monsunowym), np. w Indiach maksimum
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
5
obserwuje się przed początkiem monsunu letniego, który "przynosi" pogodę wilgotną z
obfitymi opadami deszczu przez co powoduje pewien spadek temperatury powietrza.
Roczna amplituda temperatury powietrza w szerokościach zwrotnikowych jest niewielka,
osiąga jednak wartości wyższe niż w strefie równikowej. Na kontynentach wynosi ona 10
- 15�, na wybrzeżach zaś około 5�.
3. Typ strefy umiarkowanej. Podobnie jak w typie zwrotnikowym, w przebiegu
rocznym temperatury powietrza występuje tu jedno maksimum i jedno minimum,
przypadające po przesileniu letnim i zimowym. Przy czym w klimacie morskim wartości
skrajne temperatury występują z pewnym opóz
nieniem w porównaniu do klimatu
kontynentalnego. Na lądach półkuli północnej najcieplejszym miesiącem roku jest lipiec,
a na morzach, wyspach i wybrzeżach - sierpień, a nawet wrzesień. Najzimniejszym
miesiącem jest na ladzie styczeń, zaś na morzach, wyspach i wybrzeżach - luty, a
niekiedy nawet marzec. Jest to łatwo wytłumaczalne różnicami, zachodzącymi w
ogrzewaniu się lądu i morza oraz w utracie przez nie ciepła.
Dla kontynentalnego klimatu strefy umiarkowanej szczególnie charakterystyczne są
chłodne zimy i bardzo ciepłe lata. Przejściowe pory roku mają tu swoje własne "oblicze",
przy czym w typowo morskim klimacie wiosna jest chłodniejsza od jesieni, natomiast w
klimacie kontynentalnym - cieplejsza.
Amplitudy roczne temperatury powietrza są w klimacie strefy umiarkowanej dość
wysokie, także w klimacie morskim. Wzrastają one w kierunku coraz wyższych
szerokości geograficznych oraz w przypadku oddalania się od brzegów mórz i oceanów.
Na wybrzeżach amplitudy roczne osiągają wartość około 10�, na lądzie są rzędu 25 - 40�,
a we wnętrzu kontynentu azjatyckiego mogą przekraczać 60 .
4. Typ polarny. Strefę polarną charakteryzują bardzo surowe i długotrwałe zimy oraz
krótkie i zimne lata. Minimum w przebiegu rocznym temperatury, po długiej nocy
polarnej przesuwa się na czas ukazania się Słońca nad horyzontem, tj. na półkuli
północnej na luty - marzec, a na półkuli południowej na sierpień - wrzesień; maksimum
na półkuli północnej występuje w lipcu, na półkuli południowej - w styczniu lub grudniu.
Roczna amplituda temperatury powietrza jest tutaj wysoka. Na wybrzeżu mórz polarnych
sięga ona od 25 - 40�, na lądzie wzrasta do 65�C.
Przytoczone wyżej typy rocznego przebiegu temperatury powietrza stanowią jedynie
schemat, od którego w poszczególnych latach mogą następować odchylenia. Szczególnie
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
6
często obserwuje się je w pozazwrotnikowych szerokościach geograficznych, a więc w
umiarkowanych i polarnych. Pod wpływem częstego wdzierania się chłodnych i ciepłych mas
powietrznych, w umiarkowanych szerokościach geograficznych obserwuje się w niektórych
latach długotrwałe ochłodzenie lub też ocieplenie, przesuwające występowanie maksimum
bądz
minimum temperatury na miesiące sąsiednie.
Czynniki wpływające na przebieg roczny opadów atmosferycznych
Opady atmosferyczne wykazują wyraz
ną, choć skomplikowaną zależność od
licznych czynników warunkujących bezpośrednio oraz pośrednio ich występowanie w
danym miejscu (obszarze) i czasie. Można tu wymienić:
obecność bliskich, odległość od dalszych z
ródeł pary wodnej, od mórz i różnych
śródlądowych zbiorników wodnych, bagien, itp.
zasoby energii (ciepła), różnice temperatury podłoża i powietrza, pierwotny stan jego
nasycenia parą wodna, wielkość wymiany pionowej, od których zależy intensywność
parowania,
cyrkulację atmosferyczną odpowiedzialną za transport równoleżnikowy i południkowy
pary wodnej przy jej przenoszeniu z jednych szerokości geograficznych do drugich, znad
mórz ponad lądy, itd. - w skali plenarnej, znad miejscowych z
ródeł ponad tereny przyległe
- w skali lokalnej lub regionalnej,
warunki atmosferyczne i geograficzne (np. orograficzne) sprzyjające lub utrudniające
kondensację pary wodnej, powstawanie oraz dalszy nie hamowany rozwój chmur, wreszcie
wyzwolenie z nich opadu.
Typy rocznego przebiegu opadów
Oddziaływanie zespołu różnych czynników i warunków, które doprowadzają do wystąpienia
opadu podlega zmianom czasowym i regionalnym. Stąd pochodzi duża różnorodność typów
jego rocznego przebiegu.
1. Typ równikowy. W pobliżu równika (około 10�N/S) w ciągu roku opady atmosferyczne
są stosunkowo wysokie, Roczny ich rozkład jest niemal analogiczny do rocznego
przebiegu temperatury powietrza, tj. wykazuje dwa maksima i dwa minima. Maksimum
opadów, czyli pora deszczowa występuje w okolicach równonocy wiosennej i jesiennej.
W tym czasie Słońce osiąga swe najwyższe położenie nad horyzontem (góruje w zenicie),
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
7
a jego promieniowanie jest najintensywniejsze, przez co pobudza silną konwekcję. W
pobliżu równika znajduje się wówczas linia konwergencji pasatowej, co także sprzyja
rozwojowi chmur, w tym chmur burzowych (Cb), a w konsekwencji dużym opadom.
Minimum opadowe przypada na okres po przesileniu letnim i zimowym (koniec czerwca i
grudnia), czyli wówczas wysokość Słońca w południe nad horyzontem jest najmniejsza.
Główne minimum przypada na lato półkuli północnej, kiedy strefa konwergencji
pasatowej jest najbardziej oddalona od równika. Zgodnie z tym maksymalne ilości
opadów atmosferycznych w strefie równikowej obserwuje się v. kwietniu i listopadzie,
maksymalne zaś w lipcu i styczniu.
2. Typ zwrotnikowy. W miarę oddalania się od równika dwa maksima w przebiegu
rocznym temperatury łączą się w jedno - letnie. Jednocześnie dwa okresy deszczowe
również się łączą w jeden okres deszczowy podczas najwyższego położenia Słońca. W
pobliżu zwrotników mniej więcej cztery miesiące roku obfitują w opady (lato), a osiem
miesięcy jest suchych (zima).
3. Typ monsunów zwrotnikowych. Na obszarach zwrotnikowych, gdzie występuje
wyraz
na cyrkulacja monsunowa roczny przebieg opadów jest taki sam jak w typie
zwrotnikowym - z maksimum w lecie i minimum w zimie, lecz o większej amplitudzie.
4. Typ śródziemnomorski. W szerokościach podzwrotnikowych maksimum opadów
przypada na zimę lub jesień Suche lato jest uwarunkowane przez wpływy wyżów
zwrotnikowych, dzięki którym utrzymuje się pogoda prawie bezchmurna i sucha. W
zimie wyże te przesuwają się do niższych szerokości geograficznych (w kierunku
równika), a obszary podzwrotnikowe dostają się w zasięg działalności cyklonalnej
szerokości umiarkowanych. Okresy wilgotny i suchy trwają mniej więcej po pół roku.
5. Typ wewnątrzkontynentalny szerokości umiarkowanych. We wnętrzu
kontynentów szerokości umiarkowanych maksimum opadów przypada na lato, a
minimum - na zimę. w okresie przewagi wyżów.
6. Typ morski szerokości umiarkowanych. W zachodnich częściach kontynentów
szerokości umiarkowanych niże częściej występują w zimie niż w lecie. Dlatego też
przeważają tam opady zimowe, przy dość równomiernym rozkładzie w ciągu całego roku.
7. Typ monsunowy szerokości umiarkowanych. Na obszarach monsunowych szerokości
umiarkowanych, przeważnie na wschodzie Azji, maksimum opadów przypada na lato -
tak samo jak we wnętrzu kontynentu, natomiast minimum na zimę. Przebieg roczny
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
8
opadów na tych obszarach ma bardzo wyraz
ny charakter, amplituda jest większa niż na
obszarach wewnątrzkontynentalnych.
8. Typ polarny. Charakterystyczną cechą rocznego przebiegu opadów w obszarach
polarnych jest letnie maksimum, ponieważ w lecie zawartość pary wodnej w powietrzu
jest tu znacznie większa niż w zimie. Jednak na obszarach oceanicznych Arktyki i
Antarktyki maksimum opadów może przypadać na zimę w skutek ożywionej w tym
czasie działalności cyklonalnej.
Przykładowe klimatogramy oraz uproszczony podział na strefy klimatyczne:
(http://www.wiking.edu.pl)
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS
 Kontynentalizm i oceanizm klimatu. Typy rocznego przebiegu temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.
9
Agnieszka Krzyżewska, Mateusz Dobek. Zakład Meteorologii i Klimatologii UMCS