Propozycje odpowiedzi
na pytania z działu Ćwiczymy
czytanie ze zrozumieniem
podręcznika Ewy Paczoskiej
Przeszłość to dziś dla klasy II
liceum i technikum, cz. II*
Jerzy W. Borejsza, Noc postyczniowa (s. 21 22)
1. Według Adolfa Dygasińskiego, troszczenie się o byt materialny (bogace-
nie się) jest warunkiem przetrwania polskiego społeczeństwa w sytuacji niewoli.
2. Przedstawiciele starszego pokolenia, wychowanego w duchu romanty-
zmu, uważali program pracy organicznej za niebezpieczny dla bytu narodu. Ich
zdaniem program ten wymagał bowiem oddania się sprawom przyziemnym, ma-
terialnym, a rezygnacji z patriotycznych ideałów i marzeń.
3. odpowiedz
b)
4. (1) Niewola narodowa może potrwać jeszcze bardzo długo. (W dającej się
przewidzieć przyszłości brak perspektyw na odzyskanie niepodległości). (2) Wal-
ka zbrojna z zaborcą nie ma szans powodzenia. (3) W przyszłości międzynarodo-
wa sytuacja polityczna się zmieni. (4) O przetrwanie narodu można i należy
zabiegać w każdych warunkach, pielęgnując jego siły ekonomiczne i kulturalne.
5. W czwartym akapicie Jerzy W. Borejsza pośrednio polemizuje z zarzuta-
mi, iż program pracy organicznej świadczy o braku patriotyzmu jego zwolenni-
ków (jest wyrazem sprzeniewierzenia się ideałom patriotycznym).
6. Pokolenie rozsądnie myślących patriotów doby postyczniowej traktowa-
ło program pracy organicznej jako jedyną szansę ocalenia polskiego narodu
w warunkach przedłużającej się niewoli politycznej.
Jan Józef Lipski, [Kroniki Prusa] (s. 41)
1. Autor pragnie w ten sposób wykazać, że cechą gatunkową felietonu jest
ogromny rozrzut tematyczny, co zmusza autora do podejmowania w jednym
krótkim tekście rozległej i niejednorodnej problematyki.
2. Zwrot  wejść do panteonu oznacza: wejść do grona osób wybitnych
i zasłużonych w jakiejś dziedzinie (tu: w literaturze); zdobyć w jakiejś dziedzinie
trwałą pozycję.
*
Opracowała redakcja Wydawnictwa STENTOR.
Klasa II 1
 3. Prus nie traktował zbyt serio swojej twórczości felietonistycznej, nie są-
dził, że może mieć ona walor ponadczasowy.
4. Autor uważa, że felietonistyka Bolesława Prusa jest bezcenną, bogatą
i wierną panoramą życia polskiego społeczeństwa w ciągu kilku dziesięcioleci
XIX w.
Janina Kulczycka-Saloni, [Naturalizm] (s. 42)
1. Literatura naturalistyczna traktowała człowieka na równi z innymi or-
ganizmami jako element świata przyrody, podporządkowany tym samym pra-
wom co organizmy zwierzęce. Do tej pory przedmiotem zainteresowania litera-
tury był wyłącznie człowiek.
2. W literaturze naturalistów występuje zanik zainteresowania psychologią
jednostki. W zamian pisarze naturaliści przejawiają zainteresowanie mechani-
zmami i procesami dotyczącymi grup społecznych, instytucji itp. Szczególnym
tego przejawem są naturalistyczne opisy życia wielkiego miasta.
3. Naturaliści uważali, że człowiek jest zdeterminowany przez biologię
i społeczeństwo, nie kieruje się zaś zasadami etyki. Nie jest zatem odpowiedzial-
ny za swoje czyny i nie podlega ocenie etycznej.
4. (1) Ludzie  podobnie jak zwierzęta  kierują się w swym postępowaniu
instynktami: głodu i miłości. (2) Między ludz
mi, tak jak między zwierzętami,
toczy się stała walka o zaspokojenie instynktownych potrzeb. (3) W walce zwy-
cięża silniejszy. (4) Społeczeństwa doskonalą się tak samo jak gatunki zwierzęce,
tj. dzięki temu, że zwyciężają silniejsze, biologicznie doskonalsze jednostki.
Józef Bachórz, [Miłość Wokulskiego] (s. 63 64)
1. Powodem cierpienia Wokulskiego był fakt, że od Izabeli A
ęckiej dzielił go
dystans społeczny oraz różnica wieku. Jako idealistę unieszczęśliwiało go też to,
że Izabela była zepsuta powodzeniem, skłonna do kokieterii i niewierności. Jed-
nak główną przyczyną dramatu było samo to, że się zakochał.
2. Z sarkazmem Szuman traktuje wspomnienie własnej beznadziejnej
miłości.
3. Stwierdzenie to oznacza, że miłość uświadomiła Wokulskiemu, iż nie
jest on w stanie pojąć przyczyny własnych stanów, że nie w pełni panuje nad
własnym życiem, że żądzą nim siły, które od niego nie zależą.
4. Miłość  zdaniem autora  stawia Wokulskiego w sytuacji bardziej dra-
matycznej niż bohaterów romantycznych. Romantyk mógł poszukiwać oparcia
w Bogu, Wokulski zaś nie ma pewności istnienia Boga.
Henryk Grynberg, [Wizerunek Żyda w literaturze pozyty-
wistycznej] (s. 82 83)
1. Autor uważa, że  jednostronny i płaski wizerunek Żyda w literaturze
polskiej jest konsekwencją programu pozytywistycznego, który zawierał postulat
asymilacji, nie zaś równouprawnienia Żydów przy zachowaniu ich kulturowej
odrębności.
2 Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem
Propozycje odpowiedzi na pytania&
2. Prus przedstawił w Lalce racje przeciwników asymilacji i odnotował trud-
ności związane z wprowadzeniem w życie programu asymilacji. Pisarz ukazał też
pozytywne wartości kultywowane w środowisku żydowskim, a także obalił oskar-
żenia Żydów o nieuczciwość w interesach.
3. Wypowiedz
Szlangbauma ma dostarczyć argumentów na rzecz progra-
mu pozytywistycznego oraz ukazać pozytywne cechy Żydów.
Eva Hoffman, [Rozterki asymilacji], [Wspólne życie]
(s. 83 85)
1. Autorka wyróżnia trzy zasadnicze postawy Żydów wobec asymilacji. Część
opowiadała się przeciw niej. Stosunkowo nieliczni dążyli do całkowitego upodob-
nienia się do Polaków pod względem kulturowym i wyznaniowym. Istnieli też
tacy Żydzi, którzy chcieli się zasymilować z Polakami, zachowując żydowską tra-
dycję i religię.
2. Wyrażenie  Polak wyznania mojżeszowego określa Żyda-zwolennika po-
lonizacji, który jednocześnie chce być wierny żydowskiej religii; Żydzi, którzy
określali się w ten sposób, chcieli podkreślić lojalność zarówno wobec społe-
czeństwa polskiego, jak i wobec swych żydowskich braci.
3.  żydowskie poczucie winy
4. Odmienność Żydów żyjących w sąsiedztwie była dla Polaków cennym
punktem odniesienia, pozwalającym uświadomić sobie specyfikę własnej kultury
(dostrzec i określić jej cechy i wartości).
5. Współistnienie Żydów i Polaków cechowało się wzajemnym przenika-
niem się obyczajów, języka i kultury życia codziennego.
Ewa Ihnatowicz, [W Korczynie i w Bohatyrowiczach]
(s. 100 101)
1. opis dworu  ogólnikowy (wydobywa cechy typowe); opis chaty  szcze-
gółowy (wydobywa cechy indywidualne)
2. odpowiedz
c)
3. Mieszkańcy dworu nie są zbyt mocno związani z własną siedzibą. Miesz-
kańcy Bohatyrowicz, przeciwnie, są silnie zrośnięci z miejscem zamieszkania,
kultywują mit dworu-kolebki i ostoi polskości; w otaczających ich przedmiotach
jest zapisane to, co przeżyli i co przeżywają.
Tadeusz Bujnicki, [Stylizacja w  Trylogii ] (s. 117 118)
1. Autor poza archaizacją wspomina o pastiszu, stylizacji środowiskowej
i dialektyzacji.
2.  Bluszczowatość prozy Sienkiewicza polega na naśladowaniu wielu
różnorodnych stylów.
3. Stylizowany język narracji powoduje, że trudno jest rozpoznać punkt
widzenia pisarza.
Klasa II 3
 4. Sienkiewicz wykorzystuje wzorce stylistyczne kroniki, herbarza i kroniki
rodzinnej, oracji (kazania, toastu)2.
5. Stylizacja polega na nawiązywaniu przez język dzieła literackiego do ja-
kiegoś wzorca stylistycznego. Może obejmować język postaci, a także język narra-
cji. Stylizacja odtwarza nie tylko zewnętrzne cechy języka, ale także cechy men-
talności i obyczaju.
Teresa Walas, [Światopogląd dekadencki] (s. 167 168)
1. Światopogląd dekadencki wychodził z pozytywistycznego założenia, że
rozwój człowieka podlega prawu ewolucji. W jej wyniku organizmy dojrzewają,
a potem starzeją się i degenerują. Końcową fazą procesu ewolucji jest chorobli-
wie wysubtelniona osobowość dekadencka.
2. Przymiotnik deterministyczny został utworzony od nazwy determinizm za
pomocą formantu -istyczny.
3. Stwierdzenie to oznacza, że doktryna postępu w światopoglądzie deka-
denckim była interpretowana jako bezwzględne prawo wzrostu i obumierania.
4. W uznawanej przez dekadentyzm ewolucji kryje się zarówno optymistycz-
na wiara w postęp, jak i jej przeciwieństwo: świadomość degeneracji i śmierci.
5. W ostatnim akapicie jest mowa o tym, w jaki sposób światopogląd deka-
dencki rzutował na sytuację psychiczną jednostki i jej stosunek do świata.
Bożena Sadkowska, Homo dandys (s. 187 188)
1. By stać się dandysem, artysta musiał w sobie łączyć samouwielbienie
z niechęcią wobec świata, który nie spełniał jego wymogów estetycznych.
2. Świat zewnętrzny dandys odbierał jako bezsensowny chaos, coś złudne-
go i nieprawdziwego, fałszywego.
3. Dążąc do autentyzmu, dandys kreował własną rzeczywistość. Starał się
każdym gestem zaznaczać swój sprzeciw wobec świata zewnętrznego.
4. Wyrażenie  kapłan sztuki określa artystę całkowicie i bezinteresownie
poświęconego sztuce (uprawiającego kult sztuki, uznającego sztukę za najwyższą
wartość).
5. Dandys za piękne uważa to, co dostarcza mu coraz to nowych, ekscytu-
jących, oryginalnych przeżyć. On sam jest twórcą piękna.
Maria Podraza-Kwiatkowska, [Zasada sugestii]
(s. 203 204)
1. (1) symbol, (2) ekspresja pośrednia, (3) ekwiwalentyzacja, (4) ewokowa-
nie wzruszeń
2. Symboliści cenili muzykę najwyżej ze wszystkich sztuk, ponieważ operu-
je ona językiem niewyrażającym bezpośrednio żadnych treści, sugeruje jedynie
nastroje i uczucia.
2
Pytanie dotyczy akapitu 4 i 5.
4 Ćwiczymy czytanie ze zrozumieniem
Propozycje odpowiedzi na pytania&
3. Tzw. poezję czystą  w przeciwieństwie do komunikatu o podstawowej
funkcji informacyjnej  należy odbierać, poddając się sugestii i rozwijając niedo-
powiedzenia.
Michał Głowiński, Labirynt  przestrzeń obcości
(s. 234 235)
1. odpowiedz
b)
2. (1) Miasto ma budowę koncentryczną  obraz centrum wyraz
nie się
różni od obrazu przedmieść. (2) Obraz miasta jest odzwierciedleniem ładu filo-
zoficznego  bohater, dążąc ku centrum, dąży ku porządkowi i jasności. (3) Prze-
strzeń jest ukształtowana zgodnie z zasadą mimetyzmu3.
3. Sformułowanie, że miasto jest światem, oznacza, iż przestrzeń miejska
została ukształtowana nie w sposób mimetyczny, ale jako odzwierciedlenie świa-
ta bohatera; to jego sytuacja wewnętrzna rzutuje na obraz miasta.
4. (1) poczucie obcości, zagubienia, (2) stan zamknięcia, (3) stan osacze-
nia, (4) poczucie osamotnienia
Franciszek Ziejka, Magia  Wesela (s. 269 270)
1. Wesele, zdaniem Rudolfa Starzewskiego, podejmuje ważne polskie proble-
my, których korzenie tkwią w przeszłości, a które dotyczą współczesności.
2. Według Franciszka Ziejki, uniwersalność Wesela polega na tym, iż zmusza
ono kolejne pokolenia Polaków do odpowiedzi na pytanie o narodową tożsamość
i do obrachunków z narodową przeszłością.
3. Wyspiański w Weselu poddał rewizji narodowe mity, ale sam także uległ
ich urokowi4.
4. Wyrażenie  bronowicko-chłopska arkadia oznacza wyidealizowany ob-
raz wsi jako miejsca szczęśliwego, harmonijnego bytowania.
5. Wyspiańskiego-myśliciela charakteryzuje krytycyzm wobec złudzeń, Wy-
spiański-artysta odnosi się z aprobatą do stworzonego przez siebie świata.
6. Sprzeczność między obu postawami: artysty i myśliciela badacz wyjaśnia
tym, że Wyspiański, darząc miłością świat mitów, krytykuje jednocześnie tych,
którym owe mity zastępują rzeczywistość.
3
Nauczyciel, chcąc ułatwić uczniom to trudne zadanie, może pytanie przeformułować na-
stępująco: Na podstawie pierwszego akapitu określ, jakie zasady realistycznego opisu miejskiej
przestrzeni podważyła powieść labiryntowa.
4
Pytanie dotyczy akapitu 3 i 4.
Klasa II 5