http://e-prawnik.pl
Dowody
Wszystko o protokołach w postępowaniu cywilnym...
Data: 27-07-2009 r.
Uwagi ogólne
Zgodnie z art. 157 Kodeksu postępowania cywilnego, z przebiegu posiedzenia jawnego
protokolant pod kierunkiem przewodniczącego spisuje protokół. Z posiedzenia niejawnego
sporządza się zaś notatkę urzędową, jeżeli nie wydano orzeczenia.
Czy sędzia może dyktować protokolantowi treść protokołu?
W polskich sądach mogą być stosowane dwa sposoby protokołowania rozprawy-
system chronologiczny i system reasumcyjny.
System chronologiczny, polega na wiernym spisaniu przez protokolanta całego posiedzenia
sądu, jego przebiegu, zarządzeń i postanowień sądu, zeznań świadków, przesłuchania stron.
System reasumcyjny (najczęściej stosowany) polega na tym, że sędzia dyktuje protokolantowi
treść protokołu, tj. formułuje zapis dotyczący przebiegu postępowania, dyktuje swoje zarządzenia
i postanowienia, dyktuje treść zeznań świadków czy wyjaśnień stron.
Zgodnie z postanowieniem SN z dnia 15 grudnia 1980 r., I CR 426/79, przepis art. 158 ż 1 kpc
nie może być rozumiany w tym sensie, że protokół rozprawy powinien odzwierciedlać wszystkie
oświadczenia i twierdzenia stron w ich dosłownym i szczegółowym brzmieniu. Wystarczy, jeżeli
protokół zawiera istotne wnioski i twierdzenia oraz wymienienie orzeczeń i zarządzeń sądu,
wydanych na posiedzeniu.
Świadek czy strona składająca wyjaśnienia może jednak, jeśli zajdzie taka potrzeba, na bieżąco
żądać sprostowania protokołu.
Zgodnie z art. 159 ż 3 K.p.c., protokół może również być spisany pismem stenograficznym. W tym
wypadku protokolant niezwłocznie po zakończeniu posiedzenia przełoży stenogram na zwykłe
pismo, czyniąc adnotację, jakim posługiwał się systemem stenograficznym.
Zgodnie z ż 115 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin
urzędowania sądów powszechnych
w sprawach, których charakter zezwala na zawarcie ugody, protokół posiedzenia powinien
zawierać wzmiankę o tym, czy strony były nakłaniane do ugody oraz z jakiej przyczyny do ugody
nie doszło.
Przy wydawaniu wyroków zaocznych wystarcza zaznaczenie w aktach, że pozwany nie stawił się
na posiedzenie, nie żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności i nie złożył żadnych
wyjaśnień, oraz wzmianka co do ogłoszenia wyroku.
Zgodnie z ż 116 i 117 regulaminu urzędowania sądów powszechnych, wzmiankę zastępującą
protokół przy wydaniu wyroku zaocznego na rozprawie umieszcza się nad sentencją wyroku.
Wzmianka obejmuje: datę rozprawy, dane co do obecności powoda, stwierdzenie, że pozwany nie
stawił się mimo należytego powiadomienia go o terminie posiedzenia, nie żądał przeprowadzenia
rozprawy w swojej nieobecności i nie składał wyjaśnień albo że mimo stawienia się nie brał udziału
w sprawie, oraz dane dotyczące ogłoszenia wyroku. Wzmiankę podpisują przewodniczący
posiedzenia i protokolant.
Przewodniczący posiedzenia zarządza spisanie protokołu przy wydawaniu wyroku zaocznego, gdy:
wyrok zaoczny dotyczy tylko niektórych z kilku pozwanych, inni zaś pozwani stawili się;
powód złożył oświadczenie istotne dla sprawy;
na posiedzeniu były dokonane czynności wchodzące w zakres postępowania dowodowego.
Z posiedzenia niejawnego sporządza się notatkę urzędową, jeżeli nie wydano orzeczenia.
Co powinien zawierać protokół?
Protokół powinien zawierać:
oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron,
interwenientów, jak również obecnych na posiedzeniu przedstawicieli ustawowych i pełnomocników
oraz oznaczenie sprawy tudzież wzmiankę co do jawności;
przebieg posiedzenia, w szczególności wnioski i twierdzenia stron, wyniki postępowania
dowodowego, wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz stwierdzenie, czy
zostały ogłoszone; jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza
zamieszczenie w protokole treści samego rozstrzygnięcia; zamiast podania wniosków i twierdzeń
można w protokole powołać się na pisma przygotowawcze;
czynności stron wpływające na rozstrzygnięcie sądu (ugoda, zrzeczenie się roszczenia, uznanie
powództwa, cofnięcie, zmiana, rozszerzenie lub ograniczenie żądania pozwu).
Protokół podpisują przewodniczący i protokolant.
Gdy brak podpisów...
Podpisanie protokołu przez przewodniczącego i protokolanta jest warunkiem jego ważności.
Jeżeli podpisanie jest niemożliwe, trzeba posiedzenie powtórzyć (tak M. Jędrzejewska w M.
Jędrzejewska, T. Ereciński, J. Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część
pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga, Postępowanie zabezpieczające.
Warszawa 2007 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, wydanie II)
Czy można nagrywać przebieg rozprawy?
Zgodnie z art. 159 ż 1 Kodeksu postępowania cywilnego, przebieg czynności protokołowanych
może być utrwalony za pomocą aparatury dz
więkowej, o czym należy przed uruchomieniem
aparatury uprzedzić wszystkie osoby uczestniczące w czynności.
Przepis ten dotyczy nagrywania rozprawy przez sąd. Gdy sędzia zadecyduje o nagraniu przebiegu
rozprawy, nie może zrezygnować ze sporządzenia protokołu. Jak na zwykłej rozprawie protokół ten
musi sporządzić protokolant - zgodnie z uchwałą SN z dnia 3 grudnia 1971 r., III CZP 75/71,
OSNCP 1972, nr 4, poz. 64 sporządzenie protokołu bez udziału protokolanta jest
niedopuszczalne także wtedy, gdy przebieg czynności protokołowanych zostaje utrwalony
za pomocą aparatury dz
więkowej.
Taśmy stanowią załącznik do protokołu i muszą być w aktach sprawy.
Sprawa nagrywania rozprawy przez stronę, uczestnika postępowania czy przez inną osobę
znajdującą się na sali rozpraw nie jest wyraz
nie uregulowana w przepisach i spotkać się można z
różną praktyką sądów. Wskazać tu można, iż zgodnie z art. 155 Kodeksu postępowania
cywilnego przewodniczący otwiera, prowadzi
i zamyka posiedzenia, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia do zadawania pytań i ogłasza
orzeczenia. Przepis ten wskazuje, iż do przewodniczącego należy kierownictwo posiedzeniami.
Poza uprawnieniami wymienionymi w art. 155 ma on jeszcze uprawnienia wynikające z art. 48-52
ustawy o ustroju sądów powszechnych - uprawnienia wydalania z sali, skazywania na grzywnę
lub karę pozbawienia wolności. Przepisy te mają na celu umożliwienie przewodniczącemu
skuteczne zadbanie o należyty porządek podczas posiedzenia sądu. Nie można więc wykluczyć,
iż sędzia zabroni nagrywania rozprawy. Strona może bronić się przed tym twierdząc, iż nie
narusza to porządku na sali rozpraw. Należy też podkreślić, iż w pewnych okolicznościach
nagrywanie osoby bez jej zgody może spotkać się z zarzutem naruszenia jej dóbr osobistych.
Sprostowanie protokołu
Zgodnie z art. 160 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego, strony mogą żądać sprostowania
lub uzupełnienia protokołu, nie póz
niej jednak jak na następnym posiedzeniu, a jeśli idzie o
protokół rozprawy, po której zamknięciu nastąpiło wydanie wyroku - dopóki akta sprawy
znajdują się w sądzie.
Sprostowanie lub odmowa sprostowania protokołu zapada w formie zarządzenia
przewodniczącego składu orzekającego. Od zarządzenia przewodniczącego strony mogą odwołać
się do sądu w terminie tygodniowym od doręczenia im zarządzenia. Sformułowanie ?do sądu"
oznacza, że strona może odwołać się do całego składu orzekającego, a nie do sądu wyższej
instancji. Jest to więc środek zaskarżenia, a nie środek odwoławczy. Zgodnie z postanowieniem
SN z dnia 3 sierpnia 1972 r., II PR 211/72, OSNCP 1972, nr 11, poz. 210 artykuł 394 ż 1 pkt 11
k.p.c., który przewiduje zażalenie na odrzucenie zażalenia, nie ma zastosowania do odrzucenia
odwołania od zarządzenia przewodniczącego w przedmiocie sprostowania lub uzupełnienia
protokołu rozprawy, gdyż odwołanie to nie jest zażaleniem.
W takiej sytuacji stronie pozostaje podważanie decyzji sądu w postępowaniu apelacyjnym.
Zgodnie z
art. 380 Kodeksu postępowania cywilnego sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje
również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze
zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Wnioskować o to może ta strona, która
złożyła apelację. Jeśli apelacje złożyły obie strony, to obie mogą korzystać z tego przepisu.
Zgodnie z orzeczeniem SN z dnia 9 lipca 2004 r., II CK 69/2004, przewidziana w art. 380
możliwość rozpatrywania przez sąd II instancji postanowień sądu I instancji, które nie podlegały
zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, nie dotyczy
postanowień wydanych już po wydaniu wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w
sprawie.
Inne informacje, które można zamieścić w protokole
W toku posiedzenia wnioski, oświadczenia, uzupełnienia i sprostowania wniosków i oświadczeń
można zamieścić w załączniku do protokołu. Jeżeli stronę zastępuje adwokat, radca prawny,
rzecznik patentowy lub Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, przewodniczący może zażądać
złożenia takiego załącznika w wyznaczonym terminie.
Strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu
zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie
zastrzeżenia do protokołu.
Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie
uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których
naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie
zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.
Zgodnie z ż 115 ust. 3 regulaminu urzędowania sądów powszechnych, wszelkie sprostowania i
uzupełnienia treści protokołu należy omówić w końcowej części protokołu przed jego podpisaniem
albo w osobnej uwadze podpisanej przez protokolanta i przewodniczącego posiedzenia.
Protokół zawierający zeznania świadków
Sąd przystępując do odebrania zeznań od świadka podaje do protokołu jego imię, nazwisko, numer
dowodu osobistego, miejsce zamieszkania, wykonywany zawód, stosunek do stron. Sąd powinien
zawrzeć w protokole informację, że świadek został pouczony o prawie odmowy zeznań i
odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań oraz informację o odebraniu od świadka
przyrzeczenia (chyba że jest on z niego zwolniony z mocy prawa lub za zgodą stron).
Wedle art. 273 ż 1 Kodeksu postępowania cywilnego zeznanie świadka, po zapisaniu do protokołu,
będzie mu odczytane i stosownie do okoliczności na podstawie jego uwag uzupełnione lub
sprostowane. O tym również powinna się znalez
ć wzmianka w protokole.
Zgodnie z art. 238 kodeksu postępowania cywilnego protokół zawierający przebieg postępowania
dowodowego przed sędzią wyznaczonym lub przed sądem wezwanym podpisują, oprócz sędziego
i protokolanta, także osoby przesłuchane oraz strony, jeżeli są obecne. Odmowę lub niemożność
podpisania stwierdza się w protokole.
W orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 18 paz
dziernika 1962 r. (sygn. 2 CR 996/61, OSNCP
1963, nr 11, poz. 245) wskazano, iż zaprotokołowane zeznanie świadka, biegłego lub strony może
być sprostowane lub uzupełnione wyłącznie na podstawie uwag zeznającego, zgłoszonych sądowi
bezpośrednio po odczytaniu mu protokołu, ponieważ przepis art. 288 ż 1 kpc w związku z art.
302 i art. 317 kpc jest przepisem szczególnym, wyłączającym stosowanie w zakresie w nim
unormowanym ogólnego przepisu art. 171 k.p.c.
Protokół z przesłuchania stron
Zgodnie z art. 303 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd przesłuchuje najpierw strony bez
odbierania przyrzeczenia. Jeżeli przesłuchanie to nie wyświetli dostatecznie faktów, sąd
może przesłuchać według swego wyboru jedną ze stron ponownie, po uprzednim odebraniu
od niej przyrzeczenia.
Jak stanowi art. 304 Kodeksu postępowania cywilnego, przed przystąpieniem do przesłuchania
sąd uprzedza strony, że obowiązane są zeznawać prawdę i że stosownie do okoliczności
mogą być przesłuchane ponownie po odebraniu od nich przyrzeczenia. Przed odebraniem
przyrzeczenia
sąd uprzedza stronę o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.
Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 20 grudnia 1973 r. (sygn. II CR 712/73, Biuletyn Informacyjny Sądu
Najwyższego 1974/2 poz. 29), przepis art. 304 k.p.c. należy rozumieć w tym sensie, że pouczenie
(uprzednie) przewidziane w tym przepisie powinno być udokumentowane. Powinno ono
znalez
ć wyraz w protokole rozprawy (posiedzenia). Wynika to z art. 158 ż 1 pkt 2 k.p.c. Pojęcie
bowiem ?przebieg posiedzenia" obejmuje także wspomniane uprzedzenie z art. 304 k.p.c.
Uprzedzenie to ma istotne znaczenie także z punktu widzenia przepisów kodeksu karnego (art. 247
ż 1), stanowiąc warunek odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Zgodnie z ż 118 regulaminu urzędowania sądów powszechnych, jeżeli przesłuchanie stron nie
wyjaśniło dostatecznie faktów i sąd przesłuchał ponownie jedną ze stron po uprzednim odebraniu
od niej przyrzeczenia, a strona potwierdziła w całości swe poprzednie zeznania, ponowne
zaprotokołowanie złożonych zeznań nie jest konieczne.
Jeżeli ponowne zeznanie strony zawiera tylko niewielkie zmiany w stosunku do poprzedniego
zeznania, można ograniczyć się do zaprotokołowania tylko zmienionej części zeznań z
zaznaczeniem, że w pozostałej części strona powtórzyła zeznania poprzednie.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 Nr 43, poz. 296,
ze zm.);
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. - Regulamin urzędowania
sądów powszechnych (Dz. U. 2007 r., Nr 38, poz. 49)
http://e-prawnik.pl