Człowiek sam musi określić, co w życiu jest najważniejsze. Świat jakich
wartości - ważnych dla ciebie - odnajdujesz w utworach literackich ?


Literatura od swych zaczątków stała się źródłem ideałów, postaw i wzorców
osobowych. W utworach powstałych po utracie przez Polskę niepodległości można
odnaleźć wiele wartości, które należy cenić, gdyż prezentują idee godne
naśladownictwa. Zarówno w twórczości romantycznej , pozytywistycznej, jak i
młodopolskiej znajdujemy wzorce postępowania. Dla młodego pokolenia częstsze
obcowanie z taką literaturą byłoby szansą na stworzenie lepszego systemu
wartości. Romantyzm w literaturze obfitował w godne naśladowania postawy i
idee. Jeż George Byron w swej powieści poetyckiej " Giaur " ukazuje tytułowego
bohatera jako postać kierująca się w swym życiu sercem oraz emocjami. Jako
indywidualista chce zemścić się na sprawcy śmierci swej ukochanej Leili. Mimo
tego, że postępuje źle, to w imię zasady: " cel uświęca środki " zostaje
zrehabilitowany. Byronizm zaowocował także nawiązaniami w literaturze polskiego
romantyzmu. Stało się tak w przypadku " Konrada Wallenroda " Adama Mickiewicza.
Powstała tym samym nowa postawa wallenrodyzm. Idea, która wymaga użycia
nieetycznych metod dla osiągnięcia zamierzonego celu. " Macie bowiem, że są dwa
sposoby walki... Trzeba być lisem i lwem" - to motto utworu, zaczerpnięte z
"Księcia " Machiavellego. Postępowanie Wallenroda było z punktu widzenia
średniowiecznego rycerstwa amoralne. Konrad jednak to bohater tragiczny - musi
wybrać między ojczyzną, a rodziną, zwycięstwem a honorem. Jest też postacią
niezwykłą, owianą tajemnicą i grozą. Tytułowy bohater tej powieści poetyckiej
kieruje się jednak miłością do ojczyzny jako wartością nadrzędną i przede
wszystkim dlatego jest postacią godną naśladowania. Dla Pustelnika - Gustawa z
" Dziadów "cz. IV Adama Mickiewicza najważniejsza zaś była miłość;
nieszczęśliwe uczucie, które popycha go do śmierci samobójczej. Główną
przyczyną tych złych i tragicznych odczuć była nierówność majątkowa, bowiem
kobieta wybrała bogatego:" Jak Ciebie oślepiło złoto. I honorów świecąca bańka
wewnątrz pusta." Miłość u bohatera to uczucie, które powoduje obłęd, samotność.
Nie ma jednak nic złego w kierowaniu się nią w życiu jako wartością nadrzędną;
wręcz przeciwnie - człowiek zdolny do tak głębokich uczuć musi być bardzo
wrażliwym i czułym. Gustaw jednak, z nieszczęśliwego kochanka, przemienia się w
gorącego patriotę, człowieka mimo wszystko wciąż bardzo wartościowego duchowo,
w postać , która ma poprowadzić swoją kochaną ojczyznę do niepodległości. W ten
sposób rodzi się zupełnie nowy bohater romantyczny- Konrad z III cz. " Dziadów
".
Pełen świadomości swych wartości był wybitną jednostką, wyrastającą ponad
innych. Jego wyobcowanie i skłócenie ze światem można zaobserwować w " Wielkiej
Improwizacji ", gdzie na wpół przytomny, obłąkany, a jednocześnie niezwykły
Konrad występuje w swym wspaniałym monologu przeciwko wszystkim świętością,
przeciw Bogu, wierze i wszystkim wartościom. Zmaga się zatem bohater nie tylko
z samym sobą. Buntuje się, a jego postawę określa literatura jako bunt
prometejski . podobnie jak mityczny Prometeusz dał ludziom ogień, stając tym
samym przeciw bogom Olimpu, tak Konrad postanawia wznieść bunt przeciw Bogu w
imię ludzkości. Mimo jednak poczucia ogromnej wartości i drzemiących w nim
możliwości, jest bohater bezsilny. Nic nie może zrobić dla ludzi, rządzi nim
uczucie, które w świecie realnym okazuje się niewystarczające do objęcia "rządu
dusz ". Postawa prometeizmu przeplata się w III cz. " Dziadów " z mesjanizmem,
który jest tu reprezentowany przez księdza Piotra. Idea ta mówi o szczególnej
roli Polski w dziejach świata. Właśnie w " Widzeniu ks. Piotra " padają słowa :
" Polska Chrystusem narodów " , które określają istotę polskiego mesjanizmu.
Ksiądz Piotr to bohater różniący się od Konrada przede wszystkim w kwestii
wiary. Konrad stawia siebie wyżej niż wszelkie świętości, niż Boga. Drugi z
bohaterów natomiast upokarza się przed Stwórcą: " Panie ! Czymże ja jestem
przed Twoim obliczem ? Prochem i niczem." Bohater wie, że bez Boga nic nie
zdziała , ani w kwestiach osobistych , ani w sprawie ratowania ojczyzny. Jego
godna pochwały pokora owocuje fantastycznym i profetycznym widzeniem, które
może zawdzięczać jedynie Stwórcy. Ksiądz Piotr obserwuje obraz niedoli
młodzieży polskiej, gnębionej przez cara. Męka narodu zostaje ukazana na wzór
męki Chrystusa, która ma zakończyć się zmartwychwstaniem Polski. Jest to
zapowiedź przyszłej wolności ojczyzny. Zdarzali się jednak w literaturze XIX
wieku bohaterowie, których postępowanie nie może zostać pochwalone, a mimo to
postacie te zapisały się na kartach dzieł piśmiennictwa jako niepowtarzalne i
wybitne. Działo się tak dlatego, że przechodzili w czasie trwania akcji utworu
metamorfozę, ewolucję. Było tak w przypadku Jacka Soplicy - bohatera " Pana
Tadeusza " Adama Mickiewicza. Jego młodość to okres zawadiacki i beztroski.
Hulaszczy tryb życia, odmowa Horeszki w sprawie przyszłości Jacka i ukochanej
Ewy doprowadziły do upadku moralnego Soplicy. Po uzyskaniu opinii zdrajcy
postanawia wyjechać do Rzymu i zostać emisariuszem politycznym pod przybranym
nazwiskiem Księdza Robaka. Z postaci skłóconej ze światem zmienia się w
gorącego patriotę, bohatera będącego częścią ogromnego przedsięwzięcia. Jego
burzliwa przeszłość zostaje mu wybaczona, a sam Jacek zrehabilitowany. Podobną
dynamikę można zaobserwować u Kordiana - tytułowej postaci z dramatu Juliana
Słowackiego. W czasie trwania akcji utworu bohater zmienia się z młodziutkiego
i wrażliwego chłopca, który nie potrafi się odnaleźć w świecie, w dojrzałego i
odważnego bojownika o wolność swego ukochanego kraju. Mimo wszystko jednak
zakorzeniona w młodym wieku słaba psychika bierze gorę nad nowymi życiowymi
ideami Kordiana. Od tej chwili bohater skazany jest na klęskę jako jednostka
osamotniona. Godna uwagi jest także chęć poznawania życia i praw w nim
rządzących ukazana w utworze. Jeszcze niedojrzały młody człowiek podróżuje po
Europie w poszukiwaniu celu i sensu życia. Cała ta eskapada jednak doprowadza
tylko do utraty złudzeń, okazuje się bowiem, że zasady moralne, które do tej
pory wyznawał, nie istnieją. Kordian zatem to bohater godny podziwu, gdyż w
trakcie akcji utworu zmienia się w człowieka miłującego ojczyznę i pragnącego o
nią walczyć: " Polska Winkelridem narodów. "- mówi. Kolejnymi postaciami ,
które kierują się w życiu troską o innych, są osoby dramatu " Nie- boska
komedia " Zygmunta Krasickiego. Najważniejsza w życiu tych ludzi jest walka w
obronie swej klasy społecznej. Hrabia Henryk chociażby to przywódca
arystokracji, poeta, który marzy o uznaniu go za geniusza. Faktycznie jest
poetą fałszywym. Ponosi również klęskę jako mąż i ojciec. Dopełnieniem tragizmu
jego życia jest przegrana arystokracji broniącej się w okopach Świętej Trójcy.
Pojawia się w tym utworze także inny bohater, przywódca obozu rewolucjonistów -
Pankracy. Jego grupa społeczna, mimo chęci walki w obronie swych praw, nie
przedstawia żadnego programu zawierającego postulaty dotyczące przyszłości, nie
ma żadnych ideałów, prócz chęci zemsty. Hrabia i Pankracy reprezentują dwie
skrajne sprzeczne postawy. Obaj jednak ponoszą klęskę, co doprowadza ich do
tragicznego końca.
W taki sposób prezentują się bohaterowie romantyczni. Najważniejsza w ich życiu
jest sfera duchowa - miłość do kobiety , ojczyzny, klasy społecznej. Większość
jednak z nich jawi się jako postacie tragiczne. Kolejna epoka literacka-
pozytywizm - wysuwa do analizy psychologicznej trochę innych bohaterów.
Generalizując, najważniejsz jest dla nich praca. Zerwanie z tradycją
romantyczną nie nastąpiło jednak tak szybko. Stanisław Wokulski i Andrzej
Kmicic choćby wciąż jeszcze posiadają wiele cech romantycznych. Typowe
założenia pozytywistyczne prezentują bohaterowie powieści Elizy Orzeszkowej "
Nad Niemnem ". Dzielą się na tych, którzy pracują i w ten sposób wspomagają
gospodarkę kraju, oraz tych, którzy żyją z pracy innych- pasożytów mogących nic
pożytecznego dla ojczyzny uczynić. Do pierwszej kategorii należą Bohaterowicze,
którzy bardzo ciężko pracują. Uprawiają ziemię , hodują zwierzęta. Ich ciężkie
życie jednak napawa ich radością i zadowoleniem. Zaścianek, mimo trudności i
przeciwności losu, optymistycznie patrzy na świat, całkowicie spełniając się na
polu pracy. Jest ona dla Bohaterowiczów motorem życia, jego celem i sensem.
Podobnie jest w przypadku Benedykta Karczyńskiego i jego siostry Marty. Oboje
od urodzenia niemal zaznajomili się z pracą, mimo szlacheckiego pochodzenia.
Benadykt dba o swe grunty niczym o własne dziecko, tak też je traktuje. Marta
nie zawsze myślała w tych kategoriach. Bała się ciężkiej pracy, lecz życie
właściwie zmusiło ją do zmiany światopoglądu. Zajmując się domem brata i jego
dziećmi całkowicie się odnalazła. Drugą grupą bohaterów " Nad Niemnem " - ludzi
żyjących z pracy innych reprezentuje Emilia Karczyńska, żona Benedykta. Dla
niej najważniejsze w życiu są marzenia o światowych rozkoszach, romantycznych
kochankach. Nie pomaga mężowi w prowadzeniu gospodarstwa, nie wspiera go nawet
duchowo. Przez to staje się bohaterką negatywną, wręcz komiczną. Do ludzi jej
pokroju należy, także Teofil Różyc - morfinista, którego " czyni to jeszcze
bardziej intrygującym i ciekawszym". Mężczyzna trwoni cały majątek na zabawę i
bujne życie towarzyskie. Do najlepszych z punktu widzenia założeń
pozytywistycznych, należą w tym utworze jednak Justyna Orzelska i Witold
Karczyński. Bohaterka to osoba, którą nudzi życie szlachcianki i denerwuje myśl
o pasożytnictwie na cudzej pracy. Postanawia zatem wyjść za Jana Bohaterowicza
i zacząć pomagać jego całej rodzinie w uprawie roli. Swe ideały i marzenia
stawia ponad zdaniem i opinią reszty rodziny. Chce być po prostu szczęśliwa,
choć wie, że to szczęście pociągnie za sobą wiele wyrzeczeń. Witold Karczyński
natomiast jest powieściowym przedstawicielem pozytywistycznego postulatu "
pracy u podstaw ". Naucza najniższe warstwy społeczne, opowiada im o nowinkach
agrononicznych. Jest młodym człowiekiem, który rozumie chłopów, jest nimi
zafascynowany i postanawia im pomóc. Kolejną wielką pozytywistyczną jest "
Lalka " Bolesława Prusa, ukazująca właściwie trzy typy bohaterów, którzy żyją
zgodnie z tym, co dla nich najlepsze, najważniejsze. I tak główny bohater -
Stanisław Wokulski- człowiek o cechach zarówno romantycznych, jak i
pozytywistycznych, kieruje się w życiu w zasadzie jedynie ogromnym uczuciem,
jakim darzy Izabelę Łęcką. Człowiekiem interesu bowiem zostaje też z powodu
miłości. Chce być bogaty, gdyż wie, że tylko w ten sposób może ją zdobyć.
Podporządkowanie całej egzystencji jedynej osobie może doprowadzić do rychłej
tragedii. Tak było i w tym przypadku. Wokulski próbuje popełnić samobójstwo.
Wielka romantyczna miłość była dla niego motorem wszelkich działań. Oprócz tego
warto wspomnieć o filantropijnej działalności Stacha. Kierując się ogromną
wrażliwością i litością wspomagał najuboższych, najbardziej uciskanych i
potrzebujących. Innym idealistą, człowiekiem o wielu cechach romantycznych,
jest w " Lalce " Ignacy Rzecki. Na jego losy złożyła się przeszłość dużego
narodu, który utracił niepodległość. Był bojownikiem o wolność Polski, który
przedstawiany jest w utworze jako dziwak, marzyciel i niepoprawny optymista.
Bohater to człowiek wyobcowany, samotny, żyjący jedynie myślą o dawnych
czasach, gdy wraz z przyjacielem, Augustem Katzem, walczyło niepodległość
kraju. Kieruje się w życiu Rzecki wielkim sercem, dobrocią i marzeniami o
wolnej ojczyźnie. Kolejnym, najmłodszym idealistą jest w powieści Julian
Ochocki. Bohater to naukowiec, dla którego najważniejszy w jego egzystencji
jest postęp cywilizacji, który określa jako: " Cel wyższy ponad wszystkie, do
jakich kiedykolwiek rwał się duch ludzki." Ochocki to typowy pozytywistyczny
bohater scjentyczny, wykształcony przez założenia epoki z uwagi na zwiększenie
roli nauki w drugiej połowie XIX wieku w Polsce. Henryk Sienkiewicz w tym
czasie ukazuje na kartach " Potopu " inny typ bohatera. Jest nim Andrzej
Kmicic, postać podobnie pod względem psychologicznym do romantycznego Jacka
Soplicy. Początkowo mężczyzna prowadzi typowo hulaszczy tryb życia, co skłania
go do zbratania się nieświadomie ze zdrajcą narodowym Radziwiłłem. Gdy jednak
stoi na skraju przepaści moralnej w Kmicicu następuje przełom. Od tej pory
będzie dokonywał wielu bohaterskich czynów, wiernie służąc ojczyźnie. Zacznie
szlachetnie starać się odzyskać dobre imię, zwłaszcza u ukochanej Oleńki. W
końcu dochodzi do rehabilitacji Andrzeja. Król Jan Kazimierz nadaje mu tytuł
starosty, a sprawy serca kończą się ślubem bohatera. Kmicic odznacza się
dynamiką literacką. Zmienia się wewnętrznie w czasie rozwijania się akcji
utwory. Ma to bezpośredni związek z pozytywistycznym ewolucjonizmem. Wiek XIX w
literaturze polskiej wysunął wielu bohaterów godnych naśladownictwa. Warte
uwagi jednak jest także piśmiennictwo europejskie. W swej powieści " Ojciec
Gariot" Honoriusz Balzac w sposób bardzo przejmujący i tragiczny ukazuje topos
miłości ojcowskiej. Tytułowego bohatera obdarzył los dwiema córkami - Anastazją
i Delfiną. Wydawał mnóstwo pieniędzy , stając się niemal nędzarzem, by dobrze
wykształcić i wydać za mąż swe ukochane pociechy. Córki jednak szybko o ojcu
zapominają. W tak czułym i wrażliwym człowieku coraz częściej pojawia się
pogląd że: " Pieniądz to życie, pieniądz może wszystko ". W przypływie goryczy,
spowodowanej kłótnią córek, Gariot stwierdza, że nie jest już ojcem. Dopiero
tuż przed śmiercią bohater uświadamia sobie, że Anastazja i Delfina nie kochają
go. Nagle zupełnie zmienia o nich zdanie: " Trzeba umierać, aby się dowiedzieć,
co to dzieci (...). Dajesz im życie, one dają im śmierć." Dla ojca Gariot
najważniejsze w jego tragicznym życiu były córki. To napawały go radością, to
one stały się jedynym celem i sensem jego smutnej egzystencji. Tak jak
romantyzm i pozytywizm określone typy bohaterów, tak modernizm nie ukształtował
jednolitego obrazu człowieka epoki. Dekadentyzm chociażby ukazuje ludzi bez
żadnego celu życia, ludzi o skrajnie pesymistycznym podejściu do świata. Nie
jest to zapewne postawa godna zainteresowania społecznego. Do bohaterów wartych
naśladowania w Młodej Polsce należy, ze względu na świat wartości moralnych,
tytułowa postać opowiadania Stefana Żeromskiego " Doktor Piotr ". Ukazana jest
tu jednostka dokonująca trudnego wyboru. Dowiedziawszy się o nieuczciwości
ojca, który okradał robotników, by zdobyć fundusze dla syna, Piotr postanawia
zawszelką cenę zwrócić pieniądze. Zasady moralno -etyczne są zatem dla niego
najważniejsze, stawia je nawet wyżej niż kontakty z ojcem. Żeromski w swej
twórczości ukazał mnóstwo typów bohaterów. Do najpiękniejszych wewnętrznie
należy Tomasz Judym- doktor z powieści " Ludzie bezdomni ", człowiek, który
podejmuje walkę z otaczającym go złem i niesprawiedliwością społeczną. Temu
celowi poświęca całe swoje życie, całego siebie. Dlatego szybko traci możliwość
zrobienia kariery, odrzuca miłość Joasi Podborskiej, rezygnuje ze stabilizacji
życiowej. Wybiera służbę szlachetnej idei leczenia ubogich. Udaje mu się ocalić
świat swych wartości i pozostaje wierny sobie. Kolejnym bohaterem młodopolskim,
który określa najważniejszą rzecz swego życia jest Maciej Baryka - " pierwszy
gospodarz we wsi" Lipcu z powieści Władysława Stanisława Reymonta " Chłopi ".
Mimo tego, że jest osobą wyrachowaną i bezwzględną, odznacza się pracowitością
i ogromną miłością do ziemi oraz gospodarki. Na jego niekorzyść przemawia
jednak fakt, że zafascynowanie erotyczne młodą dziewczyną, Jagną, przesłania mu
cały świat, nawet rodzinę i ukochane grunta. Dopiero tuż przed śmiercią zmienia
się, dojrzewa do ważnych, rodzinnych decyzji. Literatura doby romantyzmu,
pozytywizmu i Młodej Polski przyniosła postawy wielu bohaterów godnych
naśladownictwa, prezentujących idee i wartości , które winny wpływać na życie
emocjonalne młodych ludzi końca XX wieku. Postaci reprezentujące polski
romantyzm są mi bardzo bliskie, zwłaszcza Gustaw z IV części " Dziadów ".
Bohater kieruje się w życiu ogromną miłością do kobiety, nieszczęśliwym
uczuciem, które popycha go do samobójstwa. Wierzę, że nadwrażliwość może
doprowadzić człowieka do tragedii. Nie uważam tego za nic złego. Być dobrym,
kochającym i wielkodusznym to wspaniała zaleta, a kochać kogoś ponad wszystko,
znaczy mieć zdolność do czegoś więcej niż jedynie zwykłych uczuć. Świat
wartości romantyków był bardzo bogaty duchowo, a oni wrażliwi i piękni
wewnętrznie, obdarzeni najlepszymi cechami. Z bohaterów pozytywistycznych cenię
najbardziej Justynę Orzelską i Stanisława Wokulskiego. Bohaterka " Nad Niemnem
" jest mi bardzo bliska z powodu sprzeniewierzenia się całej rodzinie i
związaniu się z ukochanym z niższej warstwy społecznej. Potrafiła wziąć swe
życie i swój świat w swoje ręce. Była to decyzja życiowa, z którą musieli się
uporać wszyscy najbliżsi Orzelskiej. Cenię ją za to , że zawsze potrafiła być
sobą, nie wstydziła się mówić o swych uczuciach i nie umiał żyć
bezproduktywnie. Wokulski jednak to bohater mi najbliższy. Wiem, co znaczy
podporządkować całe swoje życie jednej osobie. Miłość staje się motorem
wszelkich działań. Każde słowo, każda decyzja, każdy krok jest efektem ogromu
uczucia, jakim zostaje obdarzona ukochana osoba. Do najlepszych moralnie
bohaterów należą postaci wykreowane przez Stefana Żeromskiego- Doktor Piotr
oraz Tomasz Judym, służebnicy idei i wielkich etycznie wartości. Jak widać, po
ponad stu latach, wzorce literackie romantyzmu, pozytywizmu i modernizmu, by
poszukiwać celu i sensu życia, jego motoru, systemu wartości i idei przydatnych
w życiu pokolenia przełomu wieków. Jest bowiem mnóstwo wzorów postępowania w
utworach XIX wieku i warto skorzystać z zalet i wad bohaterów literackich, a
także uczyć się na ich błędach.