Marek Gawlicki
Radosław Mróz
Korozja starych betonów i zapraw
CORROSION OF OLD CONCRETES AND MORTARS
Streszczenie
W pracy omówiono mechanizmy tworzenia się taumazytu w zaczynach cementowych
oraz przedstawiono wyniki badań mikroskopowych (SEM) korozji próbek betonów i za-
praw cementowych pobranych z kilku starych budowli, których elementy konstrukcyjne
poddawane były wieloletniemu działaniu czynników atmosferycznych i agresywnych
wód gruntowych. Wykazano, że podstawowym składnikiem zdecydowanej większości
próbek betonów, które zawierały widoczne produkty korozji (nacieki, złuszczenia, rysy
i pęknięcia zabarwione na jasny kolor), są różnie wykształcone formy węglanu wapnia.
W wielu próbkach obserwowano występowanie  popcornu węglanowego . W nielicznych
próbkach betonu stwierdzono obecność taumazytu, którego występowanie w skorodo-
wanym betonie potwierdzono metodami EDS i XRD.
Abstract
In following work discussed the mechanisms of thaumasite formation in cement pastes
and presented SEM results of concrete and cement pastes corrosion of samples which
were token from couple of old buildings, which construction elements were subjected to
atmospheric factor for many year s and they stayed in contact with ground water con-
taining sulphate. It shown, that basic component of majority concretes, which contained
visible corrosion products (dripstone, strips, cracks, and light colored splits), are various
calcium carbonate forms. In samples series occurrence of  carbonate popcorn were ob-
served. In few concrete samples were found the thaumasite presence, which occurrence
in corroded concrete was confirmed by EDS and XRD methods.
dr inż. Marek Gawlicki  Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ce-
ramiki, Katedra Technologii Materiałów Budowlanych
dr inż. Radosław Mróz  Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ce-
ramiki, Katedra Technologii Materiałów Budowlanych
Korozja starych betonów i zapraw
1. Wstęp
Korozja betonów cementowych i zapraw pozostaje od wielu lat tematem licznych pu-
blikacji, których autorzy niezmiennie podkreślają ważność tego problemu zarówno ze
względów technicznych, jak i ekonomicznych [1-3]. Problemy związane z korozją ma-
teriałów budowlanych stanowiły również przedmiot wielu prac, których wyniki były
prezentowane na poprzednich konferencjach  Dni betonu [4, 6 11]. DefiniujÄ…c korozjÄ™
jako stopniową zmianę technicznych właściwości materiału, prowadzącą do postępu-
jącego z czasem pogorszenia się jego cech użytkowych, a w skrajnych przypadkach do
jego zniszczenia, należy podkreślić szczególnie złożony charakter procesów korozyjnych,
zachodzących w betonie. Na korozję betonów i zapraw w warunkach rzeczywistych
składa się wiele procesów fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących w niejedno-
rodnym, stale zmieniającym się, układzie, poddawanym działaniom różnorakich czyn-
ników zewnętrznych, których charakter, zakres i intensywność oddziaływania również
ulegają ciągłym zmianom. Najintensywniej procesy korozyjne zaznaczają swoją obecność
w najsłabszym zazwyczaj składniku betonu, którym jest stwardniały zaczyn cementowy.
Należy podkreślić, że oddziaływania czynników korozyjnych mają z reguły charakter
synergiczny, co znacznie utrudnia ocenę rzeczywistych zagrożeń, na jakie są narażone
betony i zaprawy.
W ocenie wielu autorów największe zagrożenie dla trwałości betonów i zapraw sta-
nowi szeroko rozumiana korozja siarczanowa, która może być spowodowana zarówno
agresją środowiska zewnętrznego, jak też czynnikami wynikającymi ze składu chemiczne-
go i mineralnego spoiwa lub kruszyw, z których wyprodukowany został określony beton
[1 3]. Spośród wielu typów siarczanowej korozji betonów i zapraw najmniej rozpoznaną
jest korozja, w której istotną rolę odgrywają procesy chemiczne prowadzące do stopnio-
wego przekształcania się stwardniałego zaczynu cementowego w taumazyt. Zagrożenie,
jakie dla konstrukcji betonowej stwarzają te procesy, jest znaczne, gdyż narastanie za-
wartości taumazytu w betonie powoduje stopniowy zanik podstawowych funkcji, jakie
w betonie spełnia stwardniały zaczyn cementowy. Obszary zajmowane pierwotnie przez
C-S-H przekształcają się w substancje pozbawione właściwości wiążących. Następuje
obniżenie wytrzymałość mechanicznej betonu i wzrost jego porowatości, a to z kolei
ułatwia wnikanie w jego wewnętrzne warstwy czynników agresywnych [1 3, 5].
Dotychczas w Polsce nie udokumentowano tak zaawansowanych przykładów nisz-
czenia konstrukcji betonowych w wyniku korozji taumazytowej, jak występuje to w np.
Wielkiej Brytanii (fot. 1).
Fot. 1. Przykłady zniszczeń
spowodowanych korozjÄ… tau-
mazytową: odsłonięty funda-
ment betonowy oraz zaprawa
murarska zmieniona w  błoto
taumazytowe [17]
3
Marek Gawlicki, Radosław Mróz
Zagrożeń korozją taumazytową w krajach o klimacie umiarkowanym nie należy
jednak lekceważyć zwłaszcza wtedy, gdy agresywne środowisko oraz zaczyn cementowy
dostarczają w odpowiednich stężeniach wszystkich substratów niezbędnych do syntezy
taumazytu (roztwory wodne zawierające jony: Ca2+, SiO32-, CO32-i SO42-) oraz gdy skład
cementu sprzyja powstawaniu odpowiednio dużych ilości ettringitu. Sporo spośród obec-
nie wytwarzanych cementów powszechnego użytku jest stosunkowo bogatych w glinian
trójwapniowy i zawiera zazwyczaj około 5% węglanu wapnia, który jest wprowadzany
do nich jako dodatek drugorzędny. Korozji taumazytowej sprzyja również relatywnie
duża zawartość siarczanów w cementach wytwarzanych współcześnie.
Celem referatu jest prezentacja przykładów zawansowanej korozji, jakiej uległy stare,
liczące od kilkudziesięciu do około 110 lat betony i zaprawy cementowe. Obserwacje
produktów korozji prowadzono głównie tak, aby móc udzielić odpowiedzi na pytanie:
czy wśród produktów korozji obecny jest taumazyt, czy też związek ten w badanych
materiałach nie występuje? W badaniach skoncentrowano się głównie na analizach pró-
bek betonów i zapraw cementowych pobranych z fortów należących do niegdysiejszej
Twierdzy Kraków. Przeprowadzono również badania próbek skorodowanej zaprawy
cementowej pobranej z XIX-wiecznego filaru wiaduktu w Bytowie oraz betonu pobra-
nego z liczącego kilkadziesiąt lat domu mieszkalnego, którego ściany wykonane zostały
z żużlobetonu.
2. Warunki powstawania taumazytu w betonach
i zaprawach cementowych
Taumazyt jest solą, którą można określić jako uwodniony siarczano-węglano-krzemian
wapnia. W przyrodzie w warunkach naturalnych występuje bardzo rzadko, głównie
w skałach metamorficznych [9], w których obok  spilśnionej masy może tworzyć również
wydłużone formy krystaliczne (fot. 2).
Fot 2. Krystaliczne formy taumazytu obserwowane w skałach metamorficznych
Po raz pierwszy taumazyt zostaÅ‚ opisany przez Nordenskiölda w 1878 roku [16].
Zazwyczaj zalicza siÄ™ go do grupy ettringitu [16] i przypisuje siÄ™ mu wzór: CaSiO3·CaCO-
4
Korozja starych betonów i zapraw
·CaSO4·15H2O, Ca6[Si(OH)6]2(CO3)2(SO4)2·24H2O [17], Ca3[Si(OH)6] CO3 SO4·12H2O, bÄ…dz

3
3CaO·SiO2·CO2·SO3·15H2O [1].
Taumazyt w betonach i zaprawach cementowych powstaje w dużej wilgotności w za-
kresie temperatur 0÷15oC w Å›rodowisku, którego pH wynosi okoÅ‚o 10,5 [1]. NajwiÄ™ksza
intensywność procesu tworzenia się taumazytu obserwowana jest w zakresie temperatur
0÷5oC [17, 18]. Wielu badaczy uważa [18 20], że taumazyt powstaje w wyniku bezpoÅ›red-
niej reakcji uwodnionych krzemianów wapnia (C-S-H) oraz węglanu i siarczanu wapnia,
którą to reakcję można zapisać w formie jonowej w następujący sposób [1]:
3Ca2+ + SiO32- + CO32- + SO42- + 15H2O 3CaO·SiO2·CO2·SO3·15H2O
Taumazyt może tworzyć się również na tzw. drodze woodfordytowej (woodfordyt
 roztwór stały ettringitu i taumazyt), w wyniku stopniowej zmiany składu woodfordytu
w wyniku wzbogacania go w taumazyt kosztem ettringitu. Substratami reakcji prowa-
dzÄ…cej do powstania taumazytu sÄ… w tym przypadku: C-S-H (Ca3Si2O7·3H2O), utworzony
wcześniej ettringit oraz węglan wapnia, dwutlenek węgla i woda [5, 21, 22]. Przebieg
procesu opisuje równanie [23]:
Ca3Si2O7·3H2O + Ca6[Al(OH)6]2(SO4)3·26H2O + CaCO3 + CO2 + xH2O
Ca6[Si(OH)6]2(CO3)2(SO4)2·24H2O + CaSO4·2H2O + Al2O3·xH2O + 3Ca(OH)2
Tworzeniu się taumazytu na drodze woodfordytowej sprzyja obecność w zaczynie
cementowym znaczących ilości uwodnionych glinianów i glinożelazianów wapnia [18,
24]. Jeżeli jednak w zaczynie cementowym brakuje odpowiednio dużych ilości ettringitu,
taumazyt powstaje głównie w sposób bezpośredni jako produkt reakcji C-S-H z siarcza-
nami i węglanami wapnia [18]. O dominacji jednego lub drugiego sposobu tworzenia
się taumazytu decyduje głównie skład fazowy i chemiczny zaczynu cementowego [19].
Typowym objawem postępującej korozji taumazytowej betonów i zapraw cementowych
jest przekształcanie się zaczynu cementowego w słabo zwięzłą białą lub szarą masę, po-
zbawioną właściwości wiążących, która łatwo się wykrusza, odsłaniając głębsze warstwy
betonu i ewentualne zbrojenie.
3. Przykłady korozji taumazytowej
Początkowo informacje o obecności taumazytu w konstrukcjach budowlanych dotyczyły
nawierzchni drogowych i stabilizacji gruntów wykonywanych z użyciem spoiw cemento-
wych [25]. Stosunkowo liczne są przykłady zaawansowanej korozji taumazytowej betonów
wykonanych na kruszywach węglanowych [26] oraz korozji fundamentów budynków
posadowionych na gruntach wapiennych, poddanych penetracji wód gruntowych.
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku Bickley [27] opisał wiele przypadków
korozji taumazytowej fundamentów budynków na północy Kanady, których część miała
zaledwie dwa lata. Fundamenty te, wykonane z betonów na kruszywie węglanowym,
były narażone na kontakt z wodą gruntową w okresie arktycznego lata i długotrwałe
okresy oddziaływania niskich temperatur.
Korozja taumazytowa występuje w konstrukcjach tunelowych, gdzie obserwowane
są białe wykwity i nacieki. Jeden z przypadków takiej korozji w tunelu kolejowym we
Francji opisał szczegółowo Deloye [28]. Podobne przykłady korozji stwierdzono również
w trakcie renowacji starych odcinków metra londyńskiego [29]. Korozji taumazytowej
5
Marek Gawlicki, Radosław Mróz
uległy w Europie fundamenty wielu wiaduktów drogowych, które posadowione są na
podłożu zbudowanym ze skał węglanowych, bądz
też te, do wykonania których użyto
betonów zawierający kruszywo węglanowe [17].
W ostatnim pięcioleciu opisano wiele przykładów korozji taumazytowej w betonach
bez kruszyw węglanowych [30-32]. Taumazyt w tych betonach współwystępował za-
zwyczaj z innymi produktami korozji, głównie ettringitem. Obecność taumazytu w tego
rodzaju betonach autorzy publikacji tłumaczą zbyt małą szczelnością betonów [32].
Taumazyt powstaje także w konstrukcjach murowych, w których jego obecność demon-
strowana jest głównie w formie spękań oraz ubytków zapraw ulegających degradacji
i przekształcających się w białą pozbawioną właściwości wiążących masę.
Materiałami, w których stosunkowo szybko może się utworzyć taumazyt, są tynki
wapienno-gipsowe pozostajÄ…ce w kontakcie z zaprawÄ… cementowÄ… [33]. Bensted [34]
wykazał, że w takich tynkach, w sprzyjających warunkach, taumazyt może się utworzyć
już po ośmiu tygodniach. Taumazyt może powstać także w wylewkach anhydrytowych,
układanych na podkładach z zapraw cementowych [35].
4. Badania betonów i zapraw cementowych
Prezentowane badania są rezultatem wstępnego etapu poszukiwań betonów i zapraw
cementowych, w których, w wyniku procesów korozyjnych, mógł utworzyć się taumazyt.
W poszukiwaniach tych skoncentrowano się głównie na wybudowanych na przełomie
XIX/XX wieku umocnieniach Twierdzy Kraków. Znaczna część murów tych budowli
wykonana została z betonu zawierającego kruszywo wapienne i jest głęboko posadowio-
na w wilgotnym gruncie, co przy dużej powierzchni kontaktu betonu z glebą i wodami
gruntowymi oraz utrzymującej się w sposób ciągły relatywnie niskiej temperaturze muru
sprzyja tworzeniu się taumazytu. Próbki do badań pobrano z obiektów należących do
IV i V obszaru warownego twierdzy (rejon Zielonek i Bronowic Małych). Ustalono, że
najwięcej informacji o produktach korozji obecnych w analizowanym materiale można
uzyskać, wykonując badania morfologii tych produktów za pomocą skaningowego
mikroskopu elektronowego (SEM) oraz oznaczając ich skład chemiczny metodą EDS
w punktach przypisanym określonym elementom mikrostruktury widocznym pod mi-
kroskopem. Obserwacje te, uzupełnione wynikami analizy fazowej wykonanej metodą
rentgenowskÄ… (XRD), stanowiÄ… przedmiot niniejszej publikacji.
W celach porównawczych wykonano badania skorodowanej zaprawy cementowej
pobranej z filaru XIX-wiecznego wiaduktu w Bytowie, która nie miała bezpośredniego
kontaktu z glebą i wodami gruntowymi oraz produktów korozji betonu pochodzącego
z 30-letniego muru domu mieszkalnego zbudowanego z żużlobetonu.
4.1. Miejsca pobrania prób do badań
Analizowane próbki betonów i zapraw pochodziły z niewielkich obiektów Twierdzy
Kraków, gdyż w tych obiektach objawy korozji widoczne były najwyraz
niej. Na zdjęciach
(fot. 3) przedstawiono przykłady miejsc pobierania prób ze ścian schronów należących do
fortu nr 45 w Zielonkach (a c) oraz magazynu amunicji w Bronowicach Małych (d).
6
Korozja starych betonów i zapraw
a)
b)
c)
d)
Fot. 3. Miejsca pobrania prób: (a c)  betono-
we ściany schronów fortu nr 45 w Zielonkach;
(d)  ceglana ściana magazynu amunicji
w Bronowicach Małych
7
Marek Gawlicki, Radosław Mróz
4.2. Wyniki badań produktów korozji
a) pow. 300x b) pow. 1500x
c) pow. 3000x d)
Fot. 4. Produkty korozji 120-letniego betonu: (a)  fot. SEM z zaznaczonym obszarem wystÄ™-
powania taumazytu; (b c)  powiększone fragmenty obrazu (a) z zaznaczonymi obszarami, na
których wykonano analizy EDS; (d)  dyfraktogram taumazytu
8
Korozja starych betonów i zapraw
a) pow. 5000x
b) pow. 5000x
Fot. 5. SEM/EDS: (a)  kryształy taumazytu w skorodowanym materiale pobranym z muru
30-letniego domu wykonanego z żużlobetonu; (b)  kryształy taumazytu
9
Marek Gawlicki, Radosław Mróz
a) pow. 1500x
b) pow. 1500x
c) pow. 1500x
Fot. 6. SEM/EDS: Różne postacie węglanu wapnia występujące w produktach korozji starych
betonów i zapraw z zaznaczonymi obszarami, na których wykonano analizy EDS: (a)  CaCO3
zidentyfikowany w produktach korozji betonów fortu nr 45 w Zielonkach; (b)  węglan wapnia
stanowiący produkt korozji zaprawy cementowej z muru byłego magazynu amunicji w Bronowi-
cach Małych; (c)   popcorn wapniowy z filaru wiaduktu w Bytowie
10
Korozja starych betonów i zapraw
5. Podsumowanie
Przeprowadzone badania betonów i zapraw cementowych wykazały, że konstrukcje beto-
nowe również w warunkach klimatycznych panujących w Polsce mogą być narażone na
korozję wynikającą z tworzenia się taumazytu. Obecność taumazytu stwierdzono wśród
produktów korozji 120-letnich betonów zawierających kruszywa węglanowe (fot. 4) oraz
w 30-letnich żużlobetonach (fot. 5). Dotychczas, co prawda, nie są nam znane informacje
o występowaniu w naszym kraju tak spektakularnych przykładów niszczenia konstruk-
cji betonowych w następstwie korozji taumazytowej, jak podaje literatura (vide fot. 1 i
rozdział 4 niniejszej pracy), niemniej jednak zagrożenie takie istnieje, a skutki korozji
taumazytowej mogą być bardzo groz
ne, gdyż ten typ korozji niszczy C-S-H, stanowią-
cy najbardziej wartościowy składnik zaczynu cementowego. Aby jednak taka korozja
wystąpiła, konieczne jest równoczesne  zadziałanie wielu czynników warunkujących
powstanie i narastanie taumazytu w betonie na drodze syntezy bezpośredniej lub poprzez
stopniowe przekształcanie się ettringit (droga woodfordytowa).
Korozji taumazytowej sprzyjają wszystkie czynniki, które są przyczyną szeroko rozu-
mianej korozji siarczanowej (między innymi: kontakt betonów z wodami bogatymi w siar-
czany i kwaśnymi deszczami, znaczna porowatość betonów oraz nadmierna zawartość
siarczanów w cemencie). Warunkiem tworzenia się taumazytu jest jednak jeszcze niska
temperatura (0÷15oC), pH wynoszÄ…ce okoÅ‚o 10,5 oraz obecność znacznych iloÅ›ci wÄ™gla-
nów lub CO2 rozpuszczonego w wodzie. Jeżeli brakuje któregokolwiek z wymienionych
czynników, wówczas taumazyt nie powstaje. Potwierdzają to badania zapraw pobranych
z ponad 100-letniego wiaduktu w Bytowie (fot. 6), gdzie mała wilgotność konstrukcji oraz
brak oddziaływań siarczanów spowodowały, że produkty korozji zaprawy cementowej
składały się niemal wyłącznie z  popcornu węglanowego .
Należy również zwrócić uwagę na fakt, że występujące uszkodzenia betonu bądz

zapraw cementowych pomimo obecności w nich taumazytu nie zawsze muszą być konse-
kwencją korozji taumazytowej, gdyż taumazyt może być produktem wtórnym, powstałym
w zniszczonym już wcześniej materiale, np. w wyniku ekspansji ettringitu.
Literatura
[1] Skalny J., Marchand J.M., Odler I.: Sulfate attack on concrete. Spon Press. London and New York
2002.
[2] Sheppard W.L.: Corrosion and chemical resistant masonry materials handbook. Noyes Publications.
USA 1986.
[3] Revie R.W.: Uhlig s corrosion handbook. A. Wiley  Interscience Publication. New York 2000.
[4] Kurdowski W.: Opóz
niony ettringit  wyzwanie badawcze. Mat. konf. Beton na progu nowego mile-
nium. Kraków 9-10 listopada 2000, s. 317-331.
[5] Kohler S., Heinz D., Urbonas L.: Effect of ettringite on taumasite formation. Cem. Conc. Res. vol. 36,
2006, s. 697  706
[6] Rusin Z.: czynniki kształtujące mrozoodporność betonu. Mat. konf. Beton na progu nowego milenium.
Kraków 9-10 listopada 2000, s. 361-379.
[7] Kurdowski W.: Korozja siarczanowa betonu  mechanizm procesu destrukcji. Mat. Konf. Dni betonu.
Tradycja i nowoczesność. Szczyrk 8-10 paz
dziernika 2002, s. 213-223.
[8] Małolepszy J.: Trwałość betonów z cementów żużlowych. Mat. konf. Dni betonu. Tradycja i nowo-
czesność. Szczyrk 8-10 paz
dziernika 2002, s. 225-243.
[9] Małolepszy J., Mróz R.: Wpływ składu mineralnego cementu na powstawanie taumazytu. Mat. Konf.
Dni betonu. Tradycja i nowoczesność. Szczyrk 8-10 paz
dziernika 2002, s. 245-257.
[10] Piasta W.: Proces korozji betonu pod obciążeniem zmiennym. Dni betonu. Tradycja i nowoczesność.
Szczyrk 8-10 paz
dziernika 2002, s. 307-316.
11
Marek Gawlicki, Radosław Mróz
[11] Piasta J.: Trwałość betonu z kruszyw węglanowych. Mat. konf. Dni betonu. Tradycja i nowoczesność.
Szczyrk 8-10 paz
dziernika 2002, s. 295-306.
[12] Fiertak M.: Mechanizm korozji betonu w wybranych konstrukcjach budowlanych. Konf. Dni betonu.
Tradycja i nowoczesność. Wisła 11-13 paz
dziernika 2004, s. 405-422.
[13] Małolepszy J., Mróz R.: Korozja siarczanowa zapraw cementowych z dodatkiem złoża dennego po-
wstającego w procesie fluidalnego spalania węgla. Mat. konf. Dni betonu. Tradycja i nowoczesność.
Wisła 11-13 paz
dziernika 2004, s. 423-440.
[14] Chądzyński S.: Odporność cementu na agresję siarczanową w świetle badań długoterminowych. Mat.
konf. Dni betonu. Tradycja i nowoczesność. Wisła 11-13 paz
dziernika 2004, s. 423-440.
[15] Edge R.A., Taylor H.F.W.: Crystal Structure of Taumasite [Ca3Si(OH)6"12H2O](SO4)(CO3). Acta Cryst.
B27, 1971, s. 24-31.
[16] Manecki A.: Encyklopedia minerałów: UWN-D AGH. Kraków 2004.
[17] Bensted J.: Taumasite sulphate attack  its scientific background and ramifications in constructions.
Mat. Konf. Kurdowski Symposium  Science of Cement and Concrete. Kraków 20-21 czerwca 2001,
s. 189-198.
[18] Van Aardt J.H.P., Visser S.: Taumasite formation: A cause of deterioration of Portland cement and
related substances in the presence of sulphates. Cem. Conc. Res. Vol. 5. 1975. s. 225-232.
[19] Taumasite Expert Group: The taumasite from of sulfate attack: Risks, diagnosis, remedial works and
guidance on new construction. Raport of the Taumasite Expert Group. DETR, Londyn, 1999.
[20] Irassar E.F., Bonavetti L.V., Gonzalez M.: Microstructural study of sulfate attack on ordinary and
limestone Portland cements at ambient temperature. Cem. Conc. Res. Vol. 33. 2003, s. 31-41.
[21] M.T. Blanco-Varela, J. Aguilera, S. Mart1
nez-Ram1
rez: Effect of cement C3A content, temperature
and storage medium on taumasite formation in carbonated mortars. Cem. Conc. Res. vol. 36, 2006,
s. 707-715.
[22] Santhanam M., Cohen M.D., Olek J.: Mechanism of sulfate attack: A fresh look. Part 1: Summary of
experimental results. Cem. Conc. Res. Vol. 32. 2002. s. 915-921.
[23] Mróz R., Małolepszy J.: The condition of taumasite formation and its role in concrete, Proceedings of
11th International Congress on the Chemistry of Cement, Durban, s. 1487-1496, South Africa 2003.
[24] Crammond N.J., Halliwell M.A.: Assessment of the conditions required for the Taumasite form of
sulphate attack. Symposium on Mechanism of Chemical Degradation of Cement-based Systems, Boston,
27-30 November 1995.
[25] Gouda G.R., Roy D. M., Sarkar A.: Taumasite in deteriorated soil cements. Cem. Conc. Res. vol. 5,
1975, s.19-33.
[26] Crammond N.J., Nixon P.J: Deterioration of concrete foundation piles as a result of taumasite formation.
6-th International Conference on Durability of Building Materials. Japan 1993, s. 295-305.
[27] Bickley J.A., Hemmings R.T., Hooton R.D., Balinsky J.: Taumasite related deterioration of concrete
structures. Proc. of the Concrete Technology: Past, Present and Future ACI SP. 144-8. 1995, s. 159-75.
[28] Deloye F.X., Louarn N., Loos G.: Examples of masonry analysis. The case of the Puberg Tunnel. Bull.
de Liaison La. des Ponts et Chaussees. vol. 163. 1988, s. 17-24.
[29] Crammond N.J., Dunster A.M., Hollinshad K.: Avoiding deterioration of cement-based building mate-
rials, Lessons from case studies 2. BRE Lab. Report BR 357. UK: Construction Research Communications
Ltd (CRC). 1999.
[30] Gaze M.E., Crammond N.J.: The formation of taumasite in a cement:lime:sand mortar exposed to cold
magnesium and potassium sulfate solutions. Cem. Conc. Res. vol. 30. 2000, s. 209-222.
[31] Brown P.W., Doerr A.: Chemical changes in concrete due to the ingress of aggressive species. Cem.
Conc. Res. vol. 30. 2000, s. 411-418.
[32] Diamond S., Lee R.J.: Microstructural alterations associated with sulfate attack in permeable concretes.
Special volume of Materials Science of Concrete: Sulfate Attack Mechanisms. 1999, s. 123-174.
[33] Fleurence A.: Note sur la mineral taumasite. La formation dans certain produits industriels. Bull. Soc.
Fr. Ceram. Vol. 94. 1972, s. 67-79.
[34] Bensted J.: Some problems with ettringite and taumasite in the gypsum plaster/cement contact area.
Proceedings of the International RILEM Symposium on Calcium Sulfates and Derived Materials,
France, 1977, s. 479-487.
[35] Crammond N.J.: The occurrence of taumasite in modern construction  a review. Cem. Conc. Res. vol.
22, s. 393-402.
Praca finansowana z funduszy przeznaczonych na realizacjÄ™ projektu badawczego
4 T07E 005 29.
12