Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 210
Sprawa TroĘcianki
Jan Úaryn
W obronie Stronnictwa Narodowego
Publikowany niŻej artyku" jest odpowiedzią na komentarz Jana Nowaka-Jeziorał
skiego
dotyczÄ…cy ujawnionej przez Instytut Pami´ci Narodowej sprawy kontaktów z wywiadem PRL
emigracyjnego dziennikarza Wiktora TroĘcianki
(zob.: Pawe" Machcewicz,  Kryptonim medal , Rzeczypospolita z dn. 18-19 IX 2004.)
Swego czasu redakcja Rzeczypospolitej nie zgodzi"a si´ na jego opublikowanie.
Wiktor TroĘcianko (1911-1983), prawnik, przed wojną dzia"acz Stronnictwa
Narodowego (SN), od czasów studenckich redaktor w wileł
skim radio, nast´pnie w
Polskim Radiu w stolicy. W czasie okupacji, ps.  Olgierd , dzia"acz podziemnego SN,
redaktor tygodnika Walka.  W ostatnich dniach przed powstaniem zosta"em delegowany
do Departamentu Informacji jako cz"onek Rady Politycznej [czyli Komisja Opiniodawcza
 J. Ú.] Departamentu na miejsce St.[anis"awa] Kozickiego  pisa" w liĘcie do Tadeusza
Bieleckiego w 1945 r., gdy dzia"acze SN rozrzuceni po Ęwiecie zg"aszali si´ do swego
prezesa. Úo"nierz Powstania Warszawskiego w Batalionie  Gustaw , w niewoli (Oflag II D
w Gross Born) uczestnik pami´tnego marszu jeÅ‚
ców AK mi´dzy Oflagiem D II i obozem
pod Bremen. Po wyzwoleniu oficer Oddzia"u Kultury i Prasy II Korpusu. Wróci" do SN,
zosta" wybrany cz"onkiem Komitetu Politycznego Stronnictwa. JednoczeĘnie wspó"pra-
cowa" z Or"em Bia"ym i WiadomoĘciami Mieczys"awa Grydzewskiego.
Od 1949 r. SN pod prezesurÄ… Tadeusza Bieleckiego (pozostawa" nim do 1968 r.)
odgrywa"o pierwszorz´dnÄ… rol´ w Radzie Politycznej, a nast´pnie w Obozie
Zjednoczeniowym, wspó"pracując m.in. z amerykał
skim Komitetem Wolnej Europy.
Dlatego teŻ w 1952 r.  co by"o naturalne wobec jego doĘwiadczeł
z lat przedwojennych
 TroĘcianko trafi" do Radia Wolna Europa (RWE). Konflikt mi´dzy w"adzami SN a RWE,
a konkretnie dyrektorem rozg"oĘni Janem Nowakiem-Jeziorał
skim rozgorza" zapewne
mocniej po 1968 r., kiedy to z jednej strony prezesem Stronnictwa zosta" wybrany Antoni
Dargas  zwolennik zbliÅ»enia z J´drzejem Giertychem oraz redakcjÄ… paryskich
Horyzontów  a z drugiej strony radio monachijskie coraz mocniej pi´tnowa"o wszelkie
 nacjonalizmy , w tym poddawa"o krytyce poglądy polityków SN. Zdaniem TroĘcianki,
 perfidna gra Nowaka polega"a na os"abianiu wp"ywów SN w RWE, a tym samym
wĘród ca"ej emigracji.
 Kolega uzna" za stosowne zajmowaç w tej sprawie stanowisko neutralne, lub w
najlepszym wypadku wyczekujące  krytykowa" Bieleckiego TroĘcianko, licząc na jego
stanowczoĘç w walce z Nowakiem   Pozwoli"o to Nowakowi na coraz to wyraÄ™niejsze
lekcewaŻenie SN i krzywdzenie jego ludzi, mających związek z tą instytucją . Mia" teŻ
pretensj´, Å»e w ciÄ…gu ponad 20-lat pracy w RWE, Bielecki bardziej wspiera" Aleksandr´
Stypu"kowską,  która w trakcie swego pobytu w Monachium tak bezceremonialnie
210
Glaukopis nr 2/3-2005
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 211
resort represji
odwróci"a si´ od SN i w ogóle ruchu narodowego. O tym jak jÄ… protegowano wiem od niej
samej  pisa" TroĘcianko w 1978 r.
Tadeusz Bielecki nigdy nie zamierza" przenosiç sporu wewnÄ…trzemigracyjnego na
 podwórko wroga, czyli komunistycznych s"uÅ»b wywiadowczych; zniÅ»aç si´ do poziomu
donosiciela na dyrektora RWE. Co wi´cej, mimo iÅ» róŻnili si´ poglÄ…dami, a marginalizac-
ja ludzi SN w RWE stanowi"a mi´dzy nimi koĘç niezgody, darzy" go nieukrywanym sza-
cunkiem:
 To, Że Nowak nas nie kocha i jest  antynacjonalistą wiedzia"em  pisa" Bielecki
odpowiadając na zarzut neutralnoĘci w konflikcie na linii TroĘcianko-Nowak w RWE 
Stara" si´ jednak wobec mnie post´powaç poprawnie i z duÅ»ym szacunkiem [...] Zrywaç
zaĘ stosunków osobistych z Nowakiem nie mia"em potrzeby, ani ochoty . Tak przed jak i
po konflikcie dyrektora RWE z TroĘcianką, Bielecki podtrzymywa" swój pozytywny sto-
sunek do Jana Nowaka.
Sprawa TroĘcianki, opisana w artykule Paw"a Machcewicza  Kryptonim Medal
ma zatem charakter indywidualnej rozgrywki, w której Stronnictwo Narodowe, jako
strona konfliktu, po prostu nie istnieje. Nie czując poparcia w"adz SN, które swego czasu
delegowa"y TroĘciank´ do RWE, ten ostatni postanowi"  jak wynika z ustaleÅ‚
autora 
wziÄ…ç  sprawy w swoje r´ce . Nic go nie usprawiedliwia. Donoszenie na nielubianego
szefa i podj´cie faktycznej wspó"pracy z wywiadem komunistycznym jest i pozostanie
skazÄ… na karierze polityczno-dziennikarskiej Wiktora TroĘcianki. Trudno jednak zgodziç
si´ z komentarzem Jana Nowaka-JezioraÅ‚
skiego, który  zapewne pod wp"ywem zrozu-
mia"ego wzburzenia  dowiadujÄ…c si´ o podwójnej roli redaktora RWE, przy tej okazji
dezawuuje ca"e Stronnictwo Narodowe. Pisze bowiem:
Bardzo smutna jest informacje, Że kontakty te [tzn. TroĘcianki z SB-eckim
i wojskowym wywiadem  J. Ú.] utrzymywa" za wiedzÄ… w"adz Stronnictwa
Narodowego. Stronnictwo naleÅ»a"o przecieÅ» do Rady Trzech, by"o  jak si´
zdawa"o  kamieniem w´gielnym walki ze zniewoleniem Polski przez ZwiÄ…zek
Sowiecki, z uzaleÅ»nieniem od systemu komunistycznego. Okaza"o si´ jednak,
Å»e by"o gotowe potajemnie wspieraç przeciwnika [podkreĘl. moje].
S"owa wypowiedziane przez, cieszÄ…cego si´ dziĘ powszechnym autorytetem Jana
Nowaka mogÄ… zapaĘç g"´boko w ĘwiadomoĘci czytelników, a co gorsze mogÄ… byç 
pewnie i w dobrej wierze takÅ»e  cytowane. Trzeba zatem jasno stwierdziç, Å»e nie ma
Å»adnym danych, które pozwoli"yby sformu"owaç opini´ o wspó"pracy mi´dzy reÅ»imem
komunistycznym (w tym SB), a Zarządem G"ównym, Komitetem Politycznym, czy teŻ
kolejnymi prezesami SN (Tadeuszem Bieleckim i Antonim Dargasem), ani teÅ» o wspiera-
niu przez SN polityki sowietyzacji Polski. Jest to zarzut  delikatnie mówiąc  bezpod-
stawny i wysoce krzywdzÄ…cy. Dzia"acze SN na emigracji byli permanentnie inwigilowani
przez UB, a nast´pnie SB (przez Departament I i III, a takÅ»e przez wywiad wojskowy w
II Oddziale Sztabu Generalnego LWP). Emisariusze na kraj w latach 40-tych i 50-tych
211
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 212
Sprawa TroĘcianki
przebywali g"ównie w wi´zieniach, cz´sto z wyrokami Ęmierci lub skazani na wieloletnie
wi´zienie, w tym pod haÅ‚
biÄ…cym zarzutem szpiegostwa (np. Jan Kaim). Dzia"acze kra-
jowi SN po wyjĘciu z wi´zieÅ‚
w 1956 r. stali si´  figurantami kolejnych spraw obiek-
towych i operacyjnych, co stanowi"o represj´ podstawowÄ… wobec Ęrodowisk i osób
uznawanych przez komunistów i podleg"e im s"uŻby za wrogów systemu PRL. Niektórzy,
jak W"odzimierz Marszewski czy teÅ» Leon Dziubecki, zgin´li w kazamatach. PublicyĘci z
lat stalinowskich, wyst´pujÄ…cy w roli sprawozdawców z sal sÄ…dowych, a faktycznie
instruowani przez UB, nigdy nie odwo"ali publicznie swych oszczerstw. JuÅ» w okresie tzw.
 zdobyczy polskiego Paędziernika , wobec krajowych dzia"aczy SN nie stosowano taryfy
ulgowej. Przyk"adowo, od 1957 r. przeglÄ…dano korespondencj´ prowadzonÄ… przez Leona
Mireckiego i W"adys"awa Jaworskiego z dzia"aczami emigracyjnego SN.  SpecjaliĘci od
endecji, w tym wspominany w artykule Paw"a Machcewicza rozmówca TroĘcianki, p"k
Stefan Miko"ajski, po 1956 r. przez kolejne lata poddawali dzia"aczy SN Żyjących w kraju
wybiórczej inwigilacji, a wszelki przejaw samoorganizacji Ęrodowiska traktowali w kate-
goriach zdrady stanu. Kariera tego SB-eka stanowi klasyczny przyk"ad pozornych zmian,
do jakich dosz"o w 1956 r. w resorcie  na odcinku walki z bandytyzmem . Urodzony w
1924 r. w rodzinie robotniczej, z pochodzenia Polak, cz"onek PPR i PZPR, w czerwcu
1945 r. zaangaÅ»owa" si´ do pracy w MBP. W okresie stalinowskim walczy" z podziemiem
niepodleg"oĘciowym, dochodząc po szczeblach kariery w Departamencie III do stanowiska
naczelnika Wydzia"u. Nast´pnie, od listopada 1956 r. by" zast´pcÄ… naczelnika tegoÅ»
wydzia"u, ca"y czas wspierajÄ…c swym doĘwiadczeniem prac´ Departamentu III,
odpowiedzialnego za zwalczanie wrogów politycznych systemu. Wyk"ada" m"odszym
adeptom sztuki SB-eckiej histori´  burÅ»uazyjnych stronnictw politycznych w Polsce, w
tym przedwojennej prawicy, a jednoczeĘnie zamyka"  pod klucz kolejnych wrogów ludu.
W 1976 r. pracowa" nadal, jako starszy inspektor Wydzia"u V Departamentu III MSW.
W tym okresie (po paędziernikowym) w resorcie podejrzliwie traktowano nawet
spotkania towarzyskie czynnych niegdyĘ narodowców, czego przyk"adem niech b´dzie
wtargni´cie SB-eków w 1958 r. do mieszkania Tadeusza MaciÅ‚
skiego (ps.  Prus ) pod-
czas jego imienin. W 1959 r. profilaktycznie SB zatrzyma"a kilkunastu dzia"aczy SN, w
tym b. wi´Ä™niów z lat 1945-1956, a w nast´pnym roku kolejnym endekom przedstawi"a
zarzuty o tworzenie nielegalnej organizacji (m.in. Leonowi Mireckiemu, który w PRL w
sumie by" 4-krotnie aresztowany). W 1962 r. z kolei (a nast´pnie na poczÄ…tku lat 70-tych)
inny dzia"acz SN  Marian Pajdak, zosta" po raz wtóry aresztowany i bezpodstawnie, jak
si´ okaza"o, oskarÅ»ony o malwersacje gospodarcze i zabójstwo syna Boles"awa
Piaseckiego. Po kilkunastu miesiÄ…cach zosta" wypuszczony. Przyk"adów moÅ»na mnoÅ»yç.
Generalnie, poza nielicznÄ… grupÄ… dzia"aczy o proweniencji narodowej (Jan Mat"achowski,
Witold Olszewski i inni), wszyscy pozostali, a przede wszystkim ci, którzy utrzymywali
potajemne kontakty z w"adzami SN na emigracji, byli poddawani róŻnego rodzaju
represjom, co trwa"o aŻ do ich Ęmierci lub do 1989 r. W ciągu ca"ego okresu PRL istnia"y
zapisy cenzorskie na osoby z emigracji, w tym na przywódców SN, a o obozie narodowym
212
Glaukopis nr 2/3-2005
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 213
resort represji
wolno by"o pisaç tylko w sposób obraÄ™liwy. Niech´ç historyków do pochylenia si´ ze
zrozumieniem nad skomplikowanymi dziejami tego nurtu ideowego i politycznego, jest
widoczna takŻe dzisiaj.
Wed"ug ustaleł
Paw"a Machcewicza, na które powo"uje si´ Jan Nowak-
Jeziorał
ski w swym krótkim komentarzu, na prze"omie lat 60-tych i 70-tych kolejni
prezesi SN akceptowali fakt prowadzenia rozmów przez TroĘciank´ z wywiadem komu-
nistycznym, nie wiedzÄ…c rzecz jasna o ich specyficznym charakterze. NiciÄ… porozumienia
mi´dzy stronami mia"a byç wspólna niech´ç do Úydów, po marcu 1968 r. wyrzuconych z
kraju. Stosunek w"adz SN do problemu Żydowskiego jest jednak bardziej skomplikowany,
obciÄ…Å»ony doĘwiadczeniami z lat II RP, ale takÅ»e ĘwiadomoĘciÄ… historii zag"ady Úydów w
latach II wojny Ęwiatowej, w koł
cu pobytem przez d"ugie lata na Zachodzie, w
Ęrodowisku demokratycznym. NiewÄ…tpliwie, na emigracji uwaÅ»ano, Å»e po 1944 r. Úydzi
w wi´kszoĘci poparli komunistów i nowe w"adze okupacyjne w Polsce, a co wi´cej znaleÄ™li
si´ wĘród najgorliwszych podwykonawców polityki Stalina wobec Polski. Badania histo-
ryków (w tym prof. Andrzeja Paczkowskiego) potwierdzajÄ… nadreprezentatywnoĘç Úydów
(czy teŻ Polaków Żydowskiego pochodzenia) w aparacie bezpieczeł
stwa, w tym na
kierowniczych stanowiskach. DoĘwiadczenia narodowców, maltretowanych przez
funkcjonariuszy UB w komunistycznych kazamatach, sÄ… jeszcze dobitniejsze. Ich zdaniem
(zob. np. wspomnienia Mieczys"awa Grygorcewicza, czy teÅ» W"odzimierza
Ko"aczkiewicza) Úydzi-komuniĘci mĘcili si´ wyrywajÄ…c paznokcie, gniotÄ…c genitalia i mor-
dując skrytobójczo wybitnych dzia"aczy niepodleg"oĘciowych, cz"onków obozu naro-
dowego. ObecnoĘç Úydów w instytucjach komunistycznego paÅ‚
stwa nie skoł
czy"a si´
wraz z  odwilŻą . Cz´Ä˜ç nadal pracowa"a w SB, inni przeszli do prokuratury i sÄ…dów
powszechnych, jeszcze inni odnaleÄ™li si´ w Ęrodowiskach adwokackich. Te ostatnie po
1956 r. przeÅ»ywa"y takÅ»e swój  PaÄ™dziernik . W samorzÄ…dzie adwokackim zacz´li domi-
nowaç  wybierani po raz pierwszy i ostatni w sposób demokratyczny  adwokaci o
poglądach chadeckich i narodowych. SB oskarŻa"a ich natychmiast o antysemityzm, gdyŻ
wobec niektórych adwokatów pochodzenia Żydowskiego stosowano  represje , czyli w
Ęrodowisku adwokackim wypominano im przesz"oĘç stalinowskÄ…. JuÅ» na prze"omie lat 50.
i 60.-tych SB opanowa"a problem, m.in. za sprawą donosicieli-adwokatów, którzy
wskazywali wrogów tkwiących w Ęrodowisku (w efekcie m.in. w 1960 r. zosta" pozba-
wiony uprawnieł
adwokackich Wies"aw Chrzanowski, a sta"Ä… inwigilacjÄ… obj´to Wac"awa
Bittnera; kolejny narodowiec z Radomska zosta" aresztowany pod pretekstem malwersacji
podatkowych). To powstrzyma"o cz"onków Palestry przed wyraŻaniem swych poglądów.
Kolejne doĘwiadczenia wpisywa"y si´ jednak w stare kalki, podtrzymujÄ…c ich prawdziwoĘç
 tak w kraju jak i na emigracji; znów  Å»ydokomuna da"a o sobie znaç, nie dopuszcza-
jąc do sprawiedliwego rozliczenia oczywistych zbrodni. Nic zatem dziwnego, Że wĘród
narodowców krajowych (a w Ęlad za tym takÅ»e emigracyjnych) zacz´to ze wzgl´dnÄ… sym-
patiÄ… patrzeç na wzmacniajÄ…cÄ… si´ w partii w latach 60-tych frakcj´ moczarowskÄ….
Mówiąc kolokwialnie: z dwojga z"ego lepszy bandyta nacjonalbolszewik, niŻ bandyta
213
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 214
Sprawa TroĘcianki
 kosmopolita . Czystki w wojsku (od po"owy lat 60-tych) i w partii oraz w aparacie
pał
stwowym (nasilone w 1968 r.), których ofiarÄ… padli przede wszystkim Úydzi-komu-
niĘci, stanowi"y dla niektórych narodowców  tych co Żądają od losu szybkiego
zwyci´stwa sprawiedliwoĘci na ziemi  sygna" pozytywny. Bardziej odporni, a do nich za-
liczam przywódców SN na emigracji, rok 1968 poddali  przede wszystkim- politycznej
analizie, bez emocji.
Po 1956 r. ca"a emigracja przeÅ»ywa"a kryzys. Trwaç w beznadziejnym oporze, czy
teÅ» podjÄ…ç kontakt z wybranym Ęrodowiskiem krajowym, by czynnie kszta"towaç polityk´
bieŻącą  ten dylemat towarzyszy" zarówno np. redaktorom Kultury, jak i prawicowej
redakcji Horyzontów J´drzeja Giertycha, czy teÅ» publicystom MyĘli Polskiej Tadeusza
Bieleckiego. BezkarnoĘç ZwiÄ…zku Sowieckiego d"awiÄ…cego aspiracje niepodleg"oĘciowe
W´grów zmusza"a bowiem do refleksji i rewizji niektórych postaw. Zachód skaza" t´ cz´Ä˜ç
Europy na d"ugie trwanie w okowach Moskwy. Niektórzy narodowcy wyciÄ…gn´li stÄ…d
wnioski  jak si´ okaza"o fa"szywe. Ich zdaniem, w Moskwie naleÅ»a"o szukaç potencjal-
nego sojusznika i zainteresowaç go stosowaniem polityki zgodnej takÅ»e z interesem naro-
dowym polskim. Interes Polski nakazywa" zaĘ, zdaniem cz´Ä˜ci SN na emigracji (np.
Antoniego Dargasa, a takÅ»e redaktorów Horyzontów) integrowaç ziemie zachodnie i
pó"nocne, wspieraç sojusz trzech: Polska, Rosja i Czechos"owacja, przeciwko Niemcom.
Moskwa, jak pokazywa"a praktyka szczególnie po dojĘciu do w"adzy ekipy Leonida
BreŻniewa, ani myĘla"a nad tworzeniem jakiegoĘ programu panslawistycznego, co sta"o
si´ jasne po interwencji w Czechos"owacji, w sierpniu 1968 r. KomuniĘci w Polsce,
szczególnie do 1968 r., nie stanowili  jako podwykonawcy cudzych dyrektyw  part-
nerów dla narodowców. Wydarzenia marcowe zaĘ traktowano w Ęrodowisku endecji
przede wszystkim w kategoriach  wojny w rodzinie komunistycznej .
Jej negatywnym skutkiem, jak pisa" do Rady Trzech z USA Zbigniew Stypu"kows-
ki, by" wzrost oskarŻeł
Polaków o antysemityzm, w czym swój udzia" mieli m.in. Úydzi-
komuniĘci emigrujÄ…cy z kraju. Pozytywnym aspektem by"o zwyci´stwo Moczara i Gierka,
których narodowcy chcieli na si"´ ucywilizowaç na swojÄ… miar´. Podobne myĘli
przemkn´"y zapewne przez g"owy endeków krajowych, którzy po 1970 r. w Gierku
dojrzeli nagle lepszego Polaka od Gomu"ki. Jednym z sygna"ów pozytywnych by"a zgoda
nowej ekipy na odbudow´ Zamku Królewskiego, innym z kolei wejĘcie Boles"awa
Piaseckiego do Rady Pał
stwa. W PRL istnia"y róŻne drogi sprawdzenia intencji w"adców
PRL co do kierunku, w którym pójdzie koncesja na w miar´ niezaleÅ»ne dzia"anie. Jeden z
drogowskazów nieuchronnie prowadzi" do S"uŻby Bezpieczeł
stwa. Ta zaĘ, prowadząc
swojÄ… polityk´ dezinformacji, uzaleÅ»nia"a ewentualnÄ… koncesj´ od wykazania si´ przez
petenta lojalnoĘcią.
Z perspektywy TroĘcianki, podobne rozmowy jak on z wywiadem komunisty-
cznym, prowadzili inni pracownicy RWE z grupą tzw.  libera"ów partyjnych (Arturem
Starewiczem). RWE zosta"o zatem  jak wynika z akt SB  wciÄ…gni´te w rozgrywki
wewnÄ…trzpartyjne:
214
Glaukopis nr 2/3-2005
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 215
resort represji
SÄ… powszechne wypadki kiedy dyr[ektor]. Nowak nakazuje odpowiednie
zaatakowanie niektórych przywódców, mówiÄ…c Å»e to jest niezb´dne dla sytuacji
w kraju, Å»e pomoÅ»e wzmocniç wp"ywy tzw. liberalnego nurtu przeciwko nurtowi
patriotycznemu w partii oskarÅ»anemu o nacjonalizm.  relacjonowa" rozmow´
z  TubÄ… oficer wywiadu MON (rozmowa przeprowadzona w Austrii w kwietniu
1969 r.)  Taktyka ta ma spowodowaç uwraÅ»liwienie przywódców PZPR w Polsce
na rzekome niebezpieczeł
stwo tendencji antydemokratycznych i nacjonalistycznych
a w rezultacie podbudowaç pozycj´ libera"ów. Np. przekazano z kraju do RWE
informacje z tendencyjnym komentarzem o tzw. sprawie broszur antypartyjnych.
Sugerowano, Że akcja by"a inspirowana przez ludzi tow[arzysza]. Moczara, a stroną
przeciwdzia"ającą (represjonującą kolporterów ulotek) by"o wojsko  WSW.
Chodzi"o grupie  libera"ów o pokazanie rzekomych róŻnic w postawie
1
politycznej MSW i MON.
Krótko rzecz ujmujÄ…c, moÅ»na postawiç takÄ… oto tez´  biorÄ…c pod uwag´ raporty
wywiadu komunistycznego (tak SB, jak i MON), Że dyrekcja RWE (a w tle wywiad
amerykał
ski) korzystając z walki frakcyjnej wywo"anej przez moczarowców, postanowi"a
w"Ä…czyç si´ do tej rozgrywki popierajÄ…c dotychczasowy uk"ad w partii powsta"y po 1956
r. Podj´"a zatem wspó"prac´ taktycznÄ… z  jak twierdzili informatorzy SB  wysoko
postawionymi funkcjonariuszami partyjnymi, nawet z KC. Nie ma wątpliwoĘci, Że
TroĘcianko nie utoÅ»samia" si´ z tak rozumianÄ… liniÄ… politycznÄ… RWE; podjÄ…" zatem roz-
mowy z wywiadem komunistycznym (teŻ okreĘlonym politycznie, tzn. stojącym w kon-
flikcie wewnątrzpartyjnym po stronie moczarowców) niejako w odpowiedzi na kontakty
poufne, Żywe i prowadzone na linii cz"onkowie KC PZPR  RWE. Jednym z informatorów
mia" byç L. Wolanowski,  który swoimi koneksjami si´ga" do KC PZPR , innym  Artur
2
Starewicz.
Jak wynika z akt SB w latach 70-tych i 80-tych niejeden narodowiec wpad" w te
same sid"a. Czy wpadli w nie, jak sugeruje Pawe" Machcewicz, takŻe przywódcy SN na
emigracji? Jak sam pisze, juÅ» w 1971 r. wywiad komunistyczny zerwa" wszelkie stosunki
z wybranymi dzia"aczami SN na emigracji, uznajÄ…c ten chwilowy  flirt za b"Ä…d ideolog-
iczny i przejaw braku czujnoĘci. Wszystko wróci"o do normy; endecy nadal byli inwig-
ilowani. JuÅ» w 1972 r. podj´to kolejnÄ… spraw´, której celem by"o poznanie opinii by"ych
dzia"aczy SN w kraju na temat programu ekipy Gierka; m.in. dzi´ki agenturze SB-ecy
dotarli do s´dziwego Lecha Hajdukiewicza z Krakowa, czynnego dzia"acza konspiracji w
czasie II wojny Ęwiatowej, wi´Ä™nia czasów stalinowskich, któremu zarzucono (w notatkach
operacyjnych i zbiorczych materia"ach III Departamentu) negatywny, bo wychowujÄ…cy w
duchu narodowym, wp"yw na m"odzieÅ». Stare koleiny, tym razem Å»"obione bez udzia"u
 Úydo-komuny , okaza"y si´ ca"kiem podobne do tych, których budowniczymi byli
Radkiewicz, RóŻał
ski, czy Alster i Wicha. Epizod, w postaci kontaktu z wywiadem komu-
nistycznym nie wp"ynÄ…" na tradycyjne relacje emigracja  kraj. Stronnictwo Narodowe
jako bodaj jedyne Ęrodowisko emigracyjne przez ca"y okres PRL próbowa"o podtrzymy-
215
Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 216
Sprawa TroĘcianki
waç poufny kontakt ze swymi kolegami w kraju. W latach 60-tych sta"ymi rezydentami
SN w kraju, cieszÄ…cymi si´ zaufaniem w"adz emigracyjnych byli Leon Mirecki oraz
Konstanty Skrzył
ski, skazany niegdyĘ przez komunistów na wieloletnie wi´zienie w
sprawie dotyczącej biskupa Czes"awa Kaczmarka. Po jego Ęmierci, w drugiej po"owie lat
70-tych, jego rol´ przejmowa" w duÅ»ej mierze Wies"aw Chrzanowski, który sta" si´
"Ä…cznikiem mi´dzy Ruchem M"odej Polski a Komitetem Politycznym SN na emigracji.
MyĘl Polska otworzy"a swe "amy dla m"odych gdał
szczan, a Bratniak (pismo podziemne
Ruchu M"odej Polski) by"o finansowane przez zas"uŻonego dla Polski dzia"acza SN Albina
Tybulewicza. On teÅ», obok m.in. BoÅ»ys"awa Kurowskiego z Lundu (Szwecja), sta" si´ jed-
nym z g"ównych  emisariuszy emigracyjnego SN na kraj. Panowie ci od lat 70-tych
mogli bowiem bez wi´kszych przeszkód przyjeÅ»dÅ»aç do Polski, jako obywatele obcych
pał
stw. Przep"yw informacji, sprawozdania z podróŻy po kraju przesy"ane przez  emis-
ariuszy do centrali SN w Londynie, a takŻe pieniądze i artyku"y, pomoc charytatywna,
wszystko to przep"ywa"o zapewne bez wiedzy SB, czy teÅ» wywiadu wojskowego, a na
pewno wbrew nim. A zatem antykomunistyczne i antysowieckie oblicze SN, to nie zas"ona
dymna, a rzeczywistoĘç. Polityka czynna zaĘ w odróŻnieniu od s"usznego trwania w
bezruchu, to takie dzia"anie, któremu nieuchronnie towarzyszy groęba wykonania
b"´dnego ruchu na szachownicy. Wiktor TroĘcianko by" niewÄ…tpliwie figurÄ… w obozie nar-
odowym, ale straci" swą twarz samodzielnie, bez związku ze stronnictwem, w którym
dzia"a" od przedwojny. Warto o tym pami´taç, by nie krzywdziç  stosujÄ…c te same mech-
anizmy  takÅ»e innych niepodleg"oĘciowych partii na emigracji, jak choçby PPS czy
Stronnictwo Pracy, za to, Że w swych szeregach tolerowali  nolens volens  tajnych
wspó"pracowników, czy teÅ» decydowano si´ na niejawne kontakty z wrogiem.
Przypisy
1. AIPN, Karta kieszeniowa  Jacket , nr 167, sygn. IPN 01069/139, k. 80.
2. TamŻe, k. 81.
216
Glaukopis nr 2/3-2005