Powstanie Stronnictwa Narodowego i Ruch Narodowy w latach 1928 - 1939. Strona 1
Polska Podziemna
Narodowa Organizacja Wojskowa. Narodowe Siły Zbrojne.
Powstanie Stronnictwa Narodowego i Ruch Narodowy w latach
1928 - 1939.
Powołanie do życia Stronnictwa Narodowego było bezpośrednim skutkiem, klęski wyborczej Narodowej Demokracji w wyborach
parlamentarnych z marca 1928 r.
Po prawej: Przywódca Stronnictwa Narodowego Roman Dmowski
W kręgach endecji wyciągnięto daleko idące wnioski, wynikające z
niepowodzeń wyborczych. W związku z tym opracowano nowy program
ruchu, podjęto decyzję o rozszerzeniu pracy z młodzieżą oraz poza
parlamentem, a nazwę partii zmieniono właśnie na Stronnictwo
Narodowe.
SN jako jedna z sił opozycyjnych wobec rządu, szybko zaczęło odczuwać
rządową politykę represji prowadzoną wobec opozycji, która związana
była bezpośrednio z nowymi wyborami do sejmu i senatu, rozpisanymi na
listopad 1930 r.
Wówczas to aresztowano m. in. Aleksandra Dębskiego i Jana
Kwiatkowskiego, którzy zostali uwięzieni w Brześciu nad Bugiem.
Mimo aresztowań i szykan, Stronnictwo Narodowe jako reprezentant
polskiej prawicy przystąpiło do wyborów, w których udział wzięło 74,8 %
ogółu uprawnionych do głosowania Polaków. Według "oficjalnych
wyników" SN uzyskało 12,7 % głosów, co spowodowało jego nieznaczne
wzmocnienie i dało 62 mandaty w sejmie.
Uzyskane pod presją zwycięstwo prorządowego BBWR, oznaczało jednak,
że opozycja nie będzie mieć większego wpływu na życie polityczne w
kraju. Wybory 1930 r., pokazały bowiem, że obóz rządowy wkroczył na
ścieżkę dyktatury, a opozycja zepchnięta została do obserwatora
poczynań obozu sanacyjnego.
Odtąd partie opozycyjne zaczęły żyć własnym życiem, przewartościowując swe stanowisko w podstawowych sprawach i
przechodząc dalszą ewolucję wewnętrzną.
Nie inaczej rzecz miała się z ruchem narodowo - demokratycznym, jednak tu w odróżnieniu choćby od ruchu ludowego, pogłębiały
się różnice poglądów między działaczami starszego pokolenia: Romanem Dmowskim, Władysławem Seydą, Romanem Rybarskim
czy Stanisławem Rymarem a młodzieżą, na której czele stanęli Tadeusz Bielecki i Kazimierz Kowalski.
O ile pierwsi stali na stanowisku wyższości demokracji parlamentarnej z mocną władzą wykonawczą, o tyle "młodzi" uznawali
potrzebę silnego, zhierarchizowanego państwa narodowego w duchu korporacjonizmu faszystowskiego we Włoszech. Oba skrzydła
głosiły hasło "Polski dla Polaków", asymilacji mniejszości słowiańskich oraz wyparcia Niemców i Żydów, różniły się jednak co do
metod realizacji tego celu.
Ponieważ burżuazja polska i ziemiaństwo coraz ściślej wiązały się z obozem sanacyjnym, ruch narodowo - demokratyczny
przywiązywał szczególną rolę do wzrostu swych wpływów wśród tej tradycyjnej swojej klienteli politycznej. Poza tym szczególny
nacisk kładziono na zdobywanie wpływów wśród drobnomieszczaństwa, inteligencji i mas ludowych. Rezultatem było silne
rozbudowanie powstałego jeszcze w 1926 r., Obozu Wielkiej Polski, organizacji utworzonej z inicjatywy Romana Dmowskiego, która
była odpowiedzią na wydarzenia przewrotu majowego i powstanie BBWR.
W roku 1931 organizacja ta liczyła już około 300 000 członków, co znacznie zwiększyło jej rolę w ruchu narodowym.
Część młodzieży endeckiej dążyła do zaostrzenia walki z sanacją, co spowodowało ostrą reakcję władz państwowych. W 1932 r.
rozwiązano organizację OWP najpierw na Pomorzu , a następnie w Kieleckiem. W marcu 1933 r., likwidacji uległa siatka organizacji
w całym kraju.
W związku z takim obrotem sprawy, Komitet Główny OWP sugerował przejście do konspiracji, jednak kierownictwo SN, stanowczo
odrzuciło tą koncepcję. To natomiast spowodowało, że część kierownictwa Obozu wstąpiła do Stronnictwa Narodowego, natomiast
młodzi aktywiści, w listopadzie 1932 r., powołali do życia Związek Młodych Narodowców. Inna grupa młodych działaczy OWP z
Janem Zdzitowieckim i Klaudiuszem Hrabykiem przeszła w dążeniu do władzy na pozycje prorządowe.
Do zasadniczego podziału w ruchu narodowo - demokratycznym doszło w 1934 r. Na tym tle doszło także do rozłamu w Związku
Młodych Narodowców. W jego rezultacie i wbrew woli Dmowskiego, powstał samodzielny Obóz Narodowo - Radykalny z Janem
Jodzewiczem, Janem Mosdorfem i Henrykiem Rossmanem na czele. OdcinajÄ…c siÄ™ od taktyki Stronnictwa Narodowego oenerowcy
projektowali radykalne rozwiązanie nabrzmiałych problemów społeczno - gospodarczych Polski, oparcie ustroju na zasadach
hierarchicznych i usunięcie Żydów z Polski.
Kryzys wywołany rozłamem dotknął także kierownictwo samej endecji, tajną Straż Narodową. Dmowski rozwiązał Straż i w 1934
r., utworzył nowy, zakonspirowany ośrodek w postaci "siódemki", a potem "dziewiątki", do której wprowadził przedstawicieli
"młodych".
http://www.dws-xip.com/PW/formacje/pw74.html 2013-03-27 14:58:44
Powstanie Stronnictwa Narodowego i Ruch Narodowy w latach 1928 - 1939. Strona 2
Jednocześnie z rosnącymi wpływami "młodych" w Stronnictwie Narodowym, następowało stopniowe odejście od idei
parlamentaryzmu, w stronę koncepcji rządów autorytarnych, przeciw którym protestowali niektórzy, stopniowo odsuwani działacze
starszego pokolenia. W kierownictwie oficjalnego Stronnictwa Narodowego i jego zakonspirowanej czołówki znajdowali się wówczas
m. in.: Joachim Bartoszewicz, Zygmunt Berezowski, Roman Dmowski, Władysław Folkierski i Mieczysław Jakubowski ze "starych"
oraz Tadeusz Bielecki, Kazimierz Kowalski, Jan Małachowski, Stefan Sacha i Mieczysław Trajdos z "młodych".
Z biegiem czasu, wewnętrzne spory między "młodymi" i "starymi" pogłębiały się. W 1937 r., a więc w czasie gdy Stronnictwo
Narodowe było najliczniejszą polską partią, prezesem Zarządu Głównego SN, w miejsce Bartoszewicza, wyznaczony został
Kazimierz Kowalski przedstawiciel "młodych". Poza oficjalnym kierownictwem partii, podstawową rolę zaczęła grać zakonspirowana
"dziewiÄ…tka".
Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, Roman Dmowski stopniowo wycofywał się z czynnego życia politycznego, przekazując
kierownictwo w ruchu narodowo - demokratycznym młodemu pokoleniu.
Program "młodych" endeków, rozwijany wówczas między innymi przez Jędrzeja Giertycha w książce "Tragizm losów Polski" oraz
przez Adama Doboszyńskiego w "Gospodarce Narodowej", wskazywał m. in. na niebezpieczeństwo destrukcyjnych wpływów
ideologii komunistycznej, wiązał je przez fakt, że w KPP działali w dużej mierze Żydzi, ze zwalczanym przez siebie "duchem
żydowskim", stawiał postulat Polski narodowej, opartej na podstawach religii katolickiej.
Rozwiązaniem problemów społeczno - gospodarczych Polski miało być ograniczenie roli biurokracji państwowej, etatyzmu,
emigracja Żydów oraz korporacjonistyczna przebudowa państwa.
W roku 1938, pomimo złagodzenia wewnętrznych napięć politycznych w kraju, w łonie Stronnictwa trwały nadal walki frakcyjne. W
odmłodzonym kierownictwie SN powstały dwie grupy: nieprzejednani przeciwnicy sanacji, zmierzający do odsunięcia jej od władzy,
nawet przy użyciu siły, reprezentowani przez Kazimierza Kowalskiego, Jędrzeja Giertycha i Jana Małachowskiego, oraz działacze
dopuszczający możliwość współpracy z rządem na określonych warunkach, z Tadeuszem Bieleckim na czele.
Dodatkowym ciosem dla spójności partii, stała się śmierć Romana Dmowskiego w dniu 2 stycznia 1939 r. Twórca i przywódca
ruchu narodowo - demokratycznego był jej gwarantem, a jego odejście poważnie zachwiało możliwością porozumienia pomiędzy
rywalizującymi frakcjami. Pod koniec swojego owocnego życia Dmowski dał ponieść się uprzedzeniom antysemickim i
antydemokratycznym oraz ułatwił w stworzonym przez siebie ruchu rozwój narodowej ksenofobii oraz poglądów totalitarnych.
Pogrzeb Dmowskiego był wielką manifestacją endecką, choć wewnętrzne spory osłabiały jednocześnie ruch. W maju 1939 roku
doprowadziły one do zmiany na stanowisku szefa partii: Kazimierza Kowalskiego zastąpił Tadeusz Bielecki.
Wkrótce jednak zaszły brzemienne w skutkach wydarzenia, które zmusiły Stronnictwo Narodowe do przejścia, do podziemia
politycznego i prowadzenia działalności w warunkach konspiracyjnych. Jednak o tym będzie mowa w następnych rozdziałach.
W całym okresie lat trzydziestych ruch narodowo - demokratyczny miał ogromny wpływ na społeczeństwo polskie, szczególnie na
jego młode pokolenie. Wpływ ten wychodził znacznie poza kręgi wyborców endecji w czasie wyborów. Kształtował się on głównie
poprzez tworzenie ideologicznym obozu narodowego była nadrzędność interesu narodowego, jednocześnie nie była to jednak
nadrzędność absolutna. Najwyższym bowiem dobrem był Bóg i dlatego dobro narodu musiało być podporządkowane prawu
moralnemu. Według ideologii endeckiej państwo służyło interesom jednego narodu. Endecy sprzeciwiali się idei patriotyzmu
państwowego, którą piłsudczycy przejęli od konserwatystów. Stałym z
ródłem inspiracji duchowej miały być tradycje walki oraz
obrony katolicyzmu i polskości. Ponadto wysuwano hasła samowystarczalności narodu polskiego i wypowiadano się krytycznie o
dawnym patriotyzmie, który szukał oparcia w innych narodach. Zdecydowanie odcinano się od hasła walk "za waszą i naszą
wolność". Celem i dobrem nadrzędnym było dobro narodu jako całości, dlatego zdecydowanie wypowiadano się przeciw ideologii
klasowej. Żywą siłą endecji były masy patriotyczne chłopów, robotników, inteligencji, arystokracji a także księży. Dzięki swym
założeniom umiejscawiała się ona blisko Kościoła, a w katolicyzmie widziała siłę jednoczącą naród.
Endecja występowała zdecydowanie jako wróg marksizmu, komunizmu i masonerii, jednocześnie odcinając się od haseł liberalizmu
ekonomicznego. Roman Dmowski reprezentował klasyczny solidaryzm społeczny. Przywódca narodowej demokracji wyszedł z
założenia, że obóz narodowy, wyrażając całość polskiego interesu narodowego, stoi w opozycji do innych partii i ugrupowań
reprezentujących jedynie interesy partykularne i nie dorastających do wyrażenia dobra ogólnego. Uważał, że w chwili załamania się
potęg przemysłowych i całego międzynarodowego mechanizmu wymiany i kredytu, najbardziej ucierpią samodzielne gospodarstwa
rolnicze. Dlatego też szansę przetrwania widział w utrzymaniu rolniczej struktury gospodarki kraju, wolnej od eksportu i wymiany
międzynarodowej oraz od mechanizacji, która uzależnia rolnictwo od przemysłu.
Ostatnia aktualizacja: 06/20/2012 09:48:33
powrót do strony głównej
© copyright 2007, RadosÅ‚aw ""Butryk"" ButryÅ„ski
Design by Scypion
http://www.dws-xip.com/PW/formacje/pw74.html 2013-03-27 14:58:44