Obrona Narodowa
1
Obrona Narodowa
Obrona Narodowa (ON)  terytorialna formacja wojskowa istniejąca w latach 1937-1939. Była zorganizowana w
systemie brygad i półbrygad, przyporządkowanych dowództwom okręgów korpusów (DOK), a po mobilizacji -
konkretnym armiom Wojska Polskiego.
Utworzenie jednostek Obrony Narodowej
Decyzję w sprawie organizacji oddziałów Obrony Narodowej podjęto w grudniu 1936. Służba w oddziałach ON
odbywała się według zasad armii terytorialnej. W okresie początkowym służbę w jednostkach Obrony Narodowej
pełnili wyłącznie ochotnicy narodowości polskiej (nie objęci powszechnym poborem), bezprzydziałowi rezerwiści i
osoby bezrobotne. Podstawową jednostką piechoty był batalion (o zróżnicowanej liczebności żołnierzy i różnym
wyposażeniu w środki bojowe  w zależności od typu: "I", "II", "III", "IV" i "S"), zaś kawalerii  szwadron
(Krakusi).
Formowanie pierwszych batalionów ON rozpoczęto w styczniu 1937 z żołnierzy rezerwy, systemem terytorialnym.
Pododdziały te uzbrojone były w różnorodną broń, jednak nie najnowocześniejszą, wycofaną z jednostek
pierwszoliniowych. Pododdziały Obrony Narodowej formowane przez poszczególne DOK.
Formacje Obrony Narodowej były przewidziane do krótkotrwałych działań obronnych w korzystnych warunkach
terenowych przy wsparciu wojsk regularnych (nie przewidywano samodzielnych działań taktycznych). Obrona
Narodowa zmobilizowała do końca wojny obronnej 1939 łącznie 83 bataliony piechoty o łącznej liczebności 1600
oficerów i 50 000 podoficerów i szeregowców.
Kronika jednostek Obrony Narodowej
1936 rok:
5 grudnia 1936 pismo Ministra Spraw Wojskowych o utworzeniu oddziałów Obrony Narodowej,
1937 rok:
22 stycznia zarządzenie MSWojsk. o utworzeniu z dniem 1 lutego 1937 r. Rejonu Wychowania Fizycznego i
Przysposobienia Wojskowego 23 DP,
12 marca rozkaz MSWojsk. o utworzeniu jednostek ON,
12 czerwca wytyczne MSWojsk. do organizacji jednostek ON,
1939 rok:
27 kwietnia rozkazy szefa Departamentu Piechoty MSWojsk o utworzeniu nowych brygad ON oraz o
zorganizowaniu nowych jednostek w istniejących brygadach ON (L.dz. 1600 i 1601/Tjn. ON z 2 kwietnia
1939 r.) zapoczątkowały II fazę tworzenia jednostek Obrony Narodowej. Zamierzano zwiększyć liczbę brygad
i półbrygad do 17, a batalionów do 85. Wprowadzono nowe etaty jednostek ON. W miejsce etatów nr 1, 2, 3 i
4 z 12 czerwca 1937 r. wprowadzono następujące etaty:
dowództwo brygady (półbrygady) ON typu I,
dowództwo brygady (półbrygady) ON typu II,
batalion ON typu I,
batalion ON typu II,
batalion ON typu III,
batalion ON typu IV,
batalion ON typu S (w czerwcu 1939 r. planowano sformowanie 12 baonów typu  S ),
Obrona Narodowa
2
kompania kolarzy typu  KS ,
kompania kolarzy typu  K ,
10 maja rozkaz dowódcy OK. Nr VII o utworzeniu jednostek ON (L.dz. 2398/Tjn. Org. ON nr 119),
31 maja gen. bryg. Kazimierz Sawicki zostaje mianowany generałem do spraw jednostek ON i szefem Biura
do Spraw Jednostek Obrony Narodowej z zachowaniem dotychczasowej funkcji dyrektora Państwowego
Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego,
28 lipca rozkaz o utworzeniu Batalionu ON "Gdynia III" oraz reorganizacji batalionów ON "Gdynia II" i
"Kaszuby" na bataliony typu IV (L.dz. 182/Tjn.),
25 sierpnia zarządzenie MSWojsk. w sprawie wykonywania alarmu bojowego przez jednostki ON (L.dz.
25/mob.),
27 sierpnia rozkaz L.dz. 136/Tjn. Biura ds. Jednostek ON w sprawie utworzenia plutonów artylerii ON,
29 sierpnia rozkaz L.dz. 349/Tjn. Biura ds. Jednostek ON w sprawie zorganizowania dowództw Poznańskiej i
Podhalańskiej Brygady ON z typu I na II,
29 sierpnia rozkaz L.dz. 450/Tjn. Biura ds. Jednostek ON w sprawie organizacji 1, 2 i 3 Strzeleckiego
Batalionu ON,
30 sierpnia rozkaz L.dz. 161/Tjn. Biura ds. Jednostek ON o zreorganizowaniu I i II Poznańskiego Batalionu
ON na typ "S",
Umundurowanie
Umundurowanie formacji Obrony Narodowej odpowiadało
umundurowaniu wojsk regularnych (z małymi różnicami).
Żołnierze nosili sukienne belki białoczerwone na kołnierzach
kurtek i płaszczy. Belka miała kształt równoległoboku,
podzielonego krótszą przekątną na dwa trójkąty, z których górny
był barwy białej, a dolny czerwonej[1].
Od 1938 roku na głowie nosili rogatywkę wz. 1938[2].
Przy ubiorze polowym żołnierze obrony narodowej nosili nie
Rogatywka ON
usztywnioną i bez ozdób czapkę rogatywkę ON. Na kołnierzach
kurtek i płaszczy oznaki ON[3], na naramiennikach kurtek i
płaszczy oznaki posiadanego stopnia.
Przy ubiorze garnizonowym kadra stała ON[4] oraz oficerowie rezerwy przydzieleni do ON nosili czapkę 
rogatywkę garnizonową piechoty z granatowym otokiem i z dodatkami ozdobnymi. Sposób zakładania dodatków
ozdobnych był analogiczny jak przy czapce rogatywce ON. Na kołnierzach kurtek noszono oznaki ON i wężyki, a na
kołnierzach płaszczy i peleryn sukiennych tylko oznaki ON. Na naramiennikach kurtek i płaszczy noszono oznaki
posiadanego stopnia. Wszystkie pozostałe przedmioty umundurowania i dodatki noszono analogicznie jak
oficerowie i podoficerowie zawodowi piechoty.
Obrona Narodowa
3
Szeregowi żołnierze obrony narodowej nosili czapkę rogatywkę
ON usztywnioną stalką z ozdobami. Na kołnierzach kurtek
noszono oznaki ON bez wężyków, a na kołnierzach płaszczy
oznaki ON. Na naramiennikach kurtek i płaszczy noszono oznaki
posiadanego stopnia.
Oficerowie dyplomowani przydzieleni do obrony narodowej, na
kołnierzach kurtek, płaszczy i peleryn sukiennych nosili orzełki
oraz sznury naramienne[5].
Żołnierze przechowywali mundury w swoich miejscach
zamieszkania, zaś broń i pozostałe wyposażenie na najbliższym
posterunku Policji Państwowej, bądz
w najbliższej jednostce
wojskowej.
Proporczyki na kołnierzu w ON
Na ćwiczeniach używano ubrań cywilnych, a podczas uroczystości stroje regionalne.
Uzbrojenie
Było pięć typów batalionów: strzeleckie typu I do IV i S - forteczny. Bataliony typu I, najsłabsze, liczyły ok. 400
żołnierzy, najsilniejsze, typu IV ok. 700 - 800 żołnierzy. Uzbrojenie to od 2 do 6 ckm-ów, od 9 lkm-ów do 27
rkm-ów (w plutonach strzeleckich 1 lkm lub 2-3 rkm-y). Niektóre bataliony uzbrojone były w granatniki kal. 46mm i
moz
dzierze 81mm (1 moz
dzierz na batalion). Nie posiadały broni przeciwpancernej.
Powszechnym zjawiskiem w Obronie Narodowej był brak pistoletów dla kadry oficerskiej i hełmów wzoru
polskiego (często wykorzystywano charakterystyczne hełmy francuskie), brakowało armatek przeciwpancernych,
karabinów maszynowych jak również polskich karabinów (używano modeli francuskich Berthiera). Po
zmobilizowaniu jednostek etatowych niektóre z ośrodków mobilizacyjnych (głównie na południowowschodnim
obszarze kraju) zorganizowały dodatkowe zaimprowizowane oddziały Obrony Narodowej (często nieuzbrojone - na
"Przedmościu Rumuńskim").
Struktura organizacyjna jednostek Obrony Narodowej 25 VIII 1939 r.
Strukturę organizacyjną jednostek ON i ich podporządkowanie przedstawiono na podstawie zarządzenia w sprawie
wykonywania alarmu bojowego przez jednostki Obrony Narodowej, L.dz. 25/mob. I z dnia 25 sierpnia 1939
podpisanego przez gen. bryg. Bronisława Regulskiego w zastępstwie ministra spraw wojskowych. Poniższe
zestawienie obejmuje 16 dowództw brygad i półbrygad ON oraz 82 bataliony ON. Według Kazimierza Pindela brak
z
ródeł nie potwierdza istnienia czterech innych jednostek ON:
"
" Dowództwa Tarnopolskiej Półbrygady ON
"
" Jabłonkowskiego Batalionu ON
"
" Złoczowskiego Batalionu ON
"
" Grudziądzkiego Batalionu ON
Obrona Narodowa
4
DOK Nr I Warszawska Brygada Obrony Narodowej 6 batalionów ON typu IV
DOK Nr II Wołyńska Półbrygada Obrony Narodowej 3 bataliony ON typu I
[6]
DOK Nr III 2 batalion ON typu I
Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej
DOK Nr IV Sieradzka Brygada Obrony Narodowej 4 bataliony ON typu IV
DOK Nr V Górnośląska Brygada Obrony Narodowej 7 batalionów ON w tym 6 typu III i jeden typu "S"
Dąbrowska Półbrygada Obrony Narodowej 3 bataliony ON typu IV
Śląsko-Cieszyńska Półbrygada Obrony Narodowej 3 bataliony ON typu III
Podhalańska Brygada Obrony Narodowej 6 batalionów ON typu IV
DOK Nr VI Lwowska Brygada Obrony Narodowej 5 batalionów ON typu I
Karpacka Półbrygada Obrony Narodowej 4 bataliony ON typu I
DOK Nr VII Poznańska Brygada Obrony Narodowej 8 batalionów ON typu IV
Kaliska Brygada Obrony Narodowej 5 batalionów ON typu IV
DOK Nr VIII Chełmińska Brygada Obrony Narodowej 7 batalionów ON, w tym 5 typu IV i dwa typu I
Pomorska Brygada Obrony Narodowej 6 batalionów ON, w tym 4 typu II, jeden typu IV i jeden typu "S"
DOK Nr IX brak jednostek ON na terenie okręgu korpusu
DOK Nr X Podkarpacka Brygada Obrony Narodowej 8 batalionów ON, w tym 6 typu I i dwa typu IV
Obszar Nadmorski Morska Brygada Obrony Narodowej 5 batalionów ON typu IV
Przyporządkowanie jednostek ON do poszczególnych armii 1 IX 1939
Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew"
"
" 18 Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Kurpie" (typ IV) - kpt. Nowicki
Armia Modlin
"
" 20 Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Mazury II" (typ IV)
" Nowogródzka Brygada Kawalerii - gen. bryg. Władysław Anders
" Batalion ON "Mazury I" (typ IV) - kpt. Kazimierz Mordzewski
"
" Przedmoście "Płock"
" Batalion ON "Warszawski I" (typ IV)
"
" Przedmoście "Zegrze"
" Dowództwo Warszawskiej Brygady Obrony Narodowej - płk dypl. Józef Sas-Hoszowski
"
" Batalion ON "Warszawski II"
"
" Przedmoście "Pułtusk"
" Batalion ON "Warszawski III" (typ IV)
Obrona Narodowa
5
Armia Pomorze
"
" Grupa Operacyjna "Wschód"
"
" 16 Pomorska Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Świecie" (typ IV) - mjr Stanisław Dobrzański
"
" 4 Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Brodnica" (typ IV) - mjr Adam Fleszar (do 11 września), mjr Jakub Wojnarowski (od 11
września)
"
" Obszar Wydzielony "Jabłonowo"
" Batalion ON "Grudziądz" (typ IV) - kpt. Józef Krakowski
" Batalion ON "Jabłonowo" (typ IV)
"
" Grupa Osłonowa "Czersk"
"
" Obszar Wydzielony "Kościerzyna"
" Batalion ON "Kościerzyna" (typ II)
" Batalion ON "Gdynia II" (typ IV) - mjr Władysław Sikorski (1 września zmienił podporządkowanie z OW
"Kartuzy" do GO "Czersk")
"
" Oddział Wydzielony (Zgrupowanie) "Chojnice"
"
" Dowództwo Pomorskiej Brygady ON - płk Tadeusz Majewski
" Batalion ON "Czersk" (typ II) - przybył w rejon Chojnic, bronił rejonu Charzykowych
" Batalion ON "Tuchola" (typ II)
"
" Oddział Wydzielony "Wisła"
" Batalion ON "Starogard" (typ II) (od 6 września w 27 DP)
"
" 9 Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Koronowo" (typ S)
"
" 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Bydgoszcz" (typ IV)
" Batalion ON "Nakło" (typ II)
"
" Oddział Wydzielony "Toruń"
" Dowództwo Chełmińskiej Brygady ON - płk dypl. Antoni Jan Żurakowski
Armia Poznań
"
" 26 Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Kcynia" (typ II)
" Batalion ON "Wągrowiec" (typ IV)
" Batalion ON "Żnin" (typ S)
"
" 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty
"
" Dowództwo Poznańskiej Brygady ON - płk. S. Siuda
" Batalion ON "Oborniki" (typ IV)
" Batalion ON "Opalenica" (typ IV)
" Batalion ON "Poznań I" (typ IV)
" Batalion ON "Poznań II" (typ IV)
" Batalion ON "Szamotuły" (typ IV)
"
" Wielkopolska Brygada Kawalerii
" Batalion ON "Jarocin"/ "Koz
min" (typ IV) - kpt. Antoni Kostrzewa
" Batalion ON "Kościan" (typ IV) - kpt. Czesław Trojanowski
Obrona Narodowa
6
" Batalion ON "Leszno" (typ IV) - kpt. Franciszek Galica
" Batalion ON "Rawicz" (typ IV) - kpt. Antoni Hermanowski
"
" 25 Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Ostrów" (typ IV)
" Batalion ON "Krotoszyn" (typ IV)
Armia A
ódz

Do dyspozycji dowódcy Armii "A
ódz
" oddano dwa dowództwa brygad i 4 bataliony ON typu, które zostały
podporządkowane dowódcy 10 Dywizji Piechoty, a ten przydzielił je do:
"
" Oddział Wydzielony Nr 1
"
" Dowództwo Kaliskiej Brygady ON - ppłk Franciszek Sudoł
"
" Batalion ON "Kępno"
"
" Batalion ON "Ostrzeszów"
"
" Oddział Wydzielony Nr 2
" Dowództwo Sieradzkiej Brygady ON - płk dypl. Jerzy Grobicki (do 4 września)
"
" Batalion ON "Wieluń I"
"
" Batalion ON "Wieluń II"
Armia Kraków
"
" 7 Dywizja Piechoty
" Batalion ON "Kłobuck" - kpt. Stanisław Ostaszewski
"
" Krakowska Brygada Kawalerii
"
" Batalion ON "Lubliniec"
"
" Grupa Operacyjna "Śląsk"
"
" Górnośląska Brygada Obrony Narodowej - płk J. Giza (bataliony Sosnowiec, Zawiercie, Oświęcim utworzyły
201 Pułk Piechoty 55 DP; bataliony Katowice, Tarnowskie Góry, Rybnik 203 Pułk Piechoty 55 DP)
" Batalion ON "Katowice" (typ III) (w 55 DP)
" Batalion ON "Oświęcim" (typ III) (w 55 DP)
" Batalion ON "Rybnik" (typ III) (w 55 DP)
" Batalion ON "Sosnowiec" (typ III) (w 55 DP)
" Batalion ON "Tarnowskie Góry" (typ III) (w 55 DP)
" Batalion ON "Zawiercie" (typ III) (w 55 DP)
"
" Śląsko-Cieszyńska Półbrygada Obrony Narodowej - ppłk dypl. J. R. Gabryś (Brygada utworzyła 202 Pułk
Piechoty 21 Dywizji Strzelców Podhalańskich)
" Batalion ON "Bielsko" (typ III)
" Batalion ON "Cieszyn I" (typ III)
" Batalion ON "Cieszyn II" (typ III)
"
" Dąbrowska Półbrygada Obrony Narodowej - ppłk Wiktor Eichler (Brygada utworzyła 204 Pułk Piechoty 55
DP)
" Batalion ON "Dąbrowa Górnicza" (typ IV)
" Batalion ON "Chrzanów" (typ IV)
" Batalion ON "Olkusz" (typ IV)
"
" Grupa Forteczna Obszaru Warownego "Katowice"
" Batalion ON "Chorzów" (typ S)  mjr Stanisław Wideł
"
" Podhalańska Brygada Obrony Narodowej (w składzie 1 i 2 BG) - ppłk S. Poręba-Czuryłło
Obrona Narodowa
7
" Batalion ON "Gorlice" (typ IV) - kpt. Ignacy Stachowiak
" Batalion ON "Jasło" (typ IV) - kpt. Stefan Borowski
" Batalion ON "Limanowa" (typ IV) - kpt. Władysław Wójtowicz
" Batalion ON "Nowy Sącz" (typ IV) - kpt. Ignacy Jeleń
" Batalion ON "Zakopane" (typ IV) - mjr Edward Roth
" Batalion ON "Żywiec" (typ IV) - kpt. Julian Szczerbaniewicz
Armia Karpaty
"
" Odcinek "Węgry"
"
" Dowództwo Karpackiej Półbrygady ON - ppłk F. Klein
" Batalion ON "Huculski I" (typ I)
" Batalion ON "Huculski II" (typ I)
" Batalion ON "Stanisławów" (typ I)
" Batalion ON "Stryj" (typ I)
" Lwowska Brygada Obrony Narodowej - płk dypl. Franciszek Polniaszek
" Batalion ON "Brzeżany" (typ I)
" Batalion ON "Lwów I" (typ I)
" Batalion ON "Lwów II" (typ I)
" Batalion ON "Lwów III" (typ I)
" Batalion ON "Sokal" (typ I)
" Batalion ON "Tarnopol" (typ I)
"
" Batalion ON "Złoczów" (typ I) (w organizacji)
"
" Podkarpacka/Tarnopolska Brygada Obrony Narodowej (weszła w skład 3 BG) - płk. Gigiel-Melechowicz
" Batalion ON "Brzozów" (typ IV) - kpt. Jan Kraus
" Batalion ON "Jarosław" (typ I) - kpt. Władysław Bolesław Bochenek
" Batalion ON "Krosno" (typ IV) - kpt. Antoni Melnarowicz
" Batalion ON "Przemyśl" (typ I) - kpt. Michał Włodzimierz Moroz
" Batalion ON "Rzeszów" (typ I) - mjr Tadeusz Ochęduszko
" Batalion ON "Sambor" (typ I) - mjr Marian Wincenty Suda
" Batalion ON "Sanok" (typ I) - kpt. Tadeusz Kuniewski
" Batalion ON "Turka" (typ I) - mjr Stefan Chaszczyński
Lądowa Obrona Wybrzeża
" Morska Brygada Obrony Narodowej - ppłk Stanisław Brodowski
" I Gdyński Batalion ON (typ IV) - mjr Stanisław Zaucha
" III Gdyński Batalion ON (typ IV, w trakcie organizacji) - mjr Franciszek Piotrowiak
" Kartuski Batalion ON (typ IV) - kpt. Marian Mordawski
" Kaszubski Batalion ON (typ IV) - mjr Jan Zagłoba-Smoleński
Obrona Narodowa
8
Korpus Ochrony Pogranicza
Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej (podporządkowana Pułkowi KOP "Głębokie")
" Batalion ON "Brasław" (typ I) - kpt. Eugeniusz Tokarski
" Batalion ON "Postawy" (typ I) - kpt. Józef Cader
Dowództwo Okręgu Korpusu Nr II
Wołyńska Półbrygada Obrony Narodowej (w organizacji)
"
" Batalion ON "Chełm" (typ I)
"
" Batalion ON "Kowel" (typ I)
"
" Batalion ON "A
uck" (typ I)
Wojna obronna 1939
" Bataliony górnośląskie i zagłębiowskie utworzyły 55 Dywizję Piechoty
" 6 Batalionów pomorskich planowano rozwinąć w Brygadę Strzelców Pomorskich
" Bataliony chełmińskie ("Grudziądz" i "Jabłonowo") utworzyły rezerwowy 208 Pułk Piechoty
" Bataliony morskie weszły w skład Lądowej Obrony Wybrzeża
" 5 batalionów wielkopolskich włączono do Wielkopolskiej Brygady Kawalerii
" Bataliony karpackie, podhalańskie i podkarpackie weszły w skład 1 Brygady Górskiej, 2 Brygady Górskiej i 3
Brygady Górskiej
" Bataliony śląsko-cieszyńskie utworzyły 202 Pułk Piechoty
"
" Pozostałe bataliony zostały przyłączone do poszczególnych wielkich jednostek regularnych Wojska Polskiego w
liczbie od 1 do 3.
Przypisy
[1]
[1] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18/36
[2]
[2] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 4/38
[3]
[3] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18/36 poz.224
[4]
[4] oficerowie służby stałeji podoficerowie zawodowi
[5]
[5] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 1/37 poz. 6
[6] Latem 1939 r. podporządkowana dowódcy KOP.
Bibliografia
" Pindel Kazimierz, Obrona Narodowa 1937-1939, Warszawa 1979, ISBN 83-11-06301-X
"
" Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18 z 1936 roku poz. 224
"
" Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 4 z 12 kwietnia 1938 roku; poz. 37 i załącznik
y
ródła i autorzy artykułu
9
y
ródła i autorzy artykułu
Obrona Narodowa y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=37055472 Autorzy: Artur Andrzej, Birczanin, Darston, Edk, Grzes1966, Kerim44, M-i, MK wars, Mirek46, PMG,
Pablo000, Piotrus, Poznaniak1975, Romuald Wróblewski, Tik, WarszawskiWiatr, Wilhelm Klave, 33 anonimowych edycji
y
ródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Rogatywka wz 38.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rogatywka_wz_38.png Licencja: Public Domain Autorzy: Kerim44
Plik:Rys popr ON.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rys_popr_ON.png Licencja: Creative Commons Attribution-Share Alike Autorzy: Kerim44
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/