Strona 1 z 2
Koncepcja "Międzymorza" i polska polityka zagraniczna w latach 1936-39
Dodany przez: Redakcja KNM
Rząd polski nadal zachowywał wobec ZSSR stanowisko pełne rezerwy i ostatecznie uznał ją za kraj bardziej niebezpieczny. Pogląd taki
przede wszystkim reprezentował Piłsudski, który  porządnie skrytykował i zwymyślał generała Fabrycego, gdy ten przedstawił raport
sugerujący, \
e Niemcy są wrogiem Polski numer jeden . Polityka równowagi była uzupełnieniem koncepcji znanej pod nazwą
 Międzymorze . Chodziło w niej o polepszenie stosunków z państwami znajdującymi się w podobnej sytuacji co Polska i budowy
wspólnego bloku politycznego, mającego stanowić przeciwwagę dla dwóch potę\
nych sąsiadów.
W procesie przejmowania schedy, poczynającym się w obozie Piłsudskiego po jego śmierci, Beck uczestniczył z du\
ym umiarkowaniem.
Jego część (spraw zagranicznych) polityczni pobratymcy w \
adnej mierze nie kwestionowali i swój prymat miał zapewniony.
W istocie swój cel uwa\
ał za jasno określony: utrzymywanie polityki równowagi pomiędzy obu ościennymi mocarstwami; osiągnięcie zbli\
enia z Wielką
Brytanią jako czynnikiem na arenie międzynarodowej nadrzędnym wobec Francji; współpraca z Turcją i Japonią jako państwami szachującymi Związek
Radziecki; trzymanie w ryzach Gdańska; energiczne działania polityczne wobec mniejszych państw i państewek  Międzymorza celem skupienia ich przy
Polsce, w sumie wyprowadzenie Polski na pozycję mocarstwa, zdolnego kształtować losy tej tak newralgicznej części Europy.
Koncepcje integracji Międzymorza, obejmujące mniejszą czy większą część tej strefy, pojawiły się bardzo dawno. Po raz pierwszy przejawiają się w
polityce Kazimierza Sprawiedliwego i Romana Halickiego (koniec XII w.), a zwłaszcza księcia Lwa, który bezskutecznie usiłował przejąć tron krakowski
dwa pokolenia póz
niej. Najbardziej udanym przedsięwzięciem integracyjnym była tzw. koncepcja jagiellońska, która doprowadziła w punkcie szczytowym
do połączenia czterech państw (królestwa Polski, Węgier, Czech oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego) pod rządami jednej dynastii. Po upadku
Rzeczypospolitej programy jej odbudowy na ogół ograniczały się do projektów ponownej integracji Polski, Litwy i Rusi (najsilniej w 1863 r.). [1]
Tak więc, koncepcja powy\
sza nie była nowym pomysłem Piłsudskiego czy Becka, lecz odwieczną ideą przyświecającą politykom polskim i środkowo-
europejskim, a wynikała z uwarunkowań geopolitycznych.
Początkowo stosunki z Niemcami były oziębłe, a nawet wrogie. W istocie Hitler nie był zainteresowany polepszeniem wzajemnych relacji, jednak dla dobra
swych interesów gotów był maskować swe rzeczywiste zamierzenia pokojowym frazesem. Powoli stosunki między państwami polepszały się i ju\
niedługo
potem zrodził się projekt układu o nieagresji miedzy nimi. Podpisano go 26 stycznia 1934 r. i nosił nazwę deklaracji o niestosowaniu przemocy w
stosunkach wzajemnych. Wtedy to, powoli następowało naruszanie polityki równowagi na korzyść sąsiada niemieckiego. Formalnie Polska zyskiwała wiele,
stała się krajem równorzędnym. Lecz ju\
wówczas mo\
na było zauwa\
yć nietrwałość stosunków wytworzonych po zawarciu układu. Rząd niemiecki nie
uznał i nie zagwarantował istniejącej granicy z Polską. Faktycznie Rzeczpospolita dzięki układowi nie zyskała nic, zaś Niemcy uzyskały bardzo du\
o.
Stroną bardziej aktywna we wzajemnych stosunkach była Trzecia Rzesza. Starała się ona narzucić Polsce swą inicjatywę, zneutralizować ją wobec swych
kolejnych posunięć. I udało jej się to.
Jeden z czołowych dygnitarzy hitlerowskich Hermann Goering bawiący w Polsce w 1935 r. wysunął plany wspólnego marszu przeciwko Rosji. powtórzył to
parokrotnie w latach następnych. Lecz Polska nie zgadzała się na działania wymierzone przeciw wschodniemu sąsiadowi. Gdy na początku 1935r. Goering
przebywał na spotkaniu z Piłsudskim i zaczął mówić o agresji na ZSSR, ten przerwał mu kategorycznie i oświadczył, \
e Polska jako sąsiad ZSSR musi
prowadzić spokojną i powściągliwą politykę i nie chce wplątać się w \
adne antyradzieckie kombinacje  Nie mo\
emy dopuścić, abyśmy się znalez
li w
sytuacji , w której trzeba było by spać z karabinem pod poduszką. Karabiny powinny pozostawać w arsenałach  konkludował. Tak\
e Beck po śmierci
Piłsudskiego zajmował podobne stanowisko.
Od początku 1937 r. daje się zauwa\
yć wzmo\
enie antypolskiej propagandy w III Rzeszy. Polskie stosunki z innymi państwami ( głównie z Litwą) uległy
pogorszeniu. Rząd polski nadal zachowywał wobec ZSSR stanowisko pełne rezerwy i ostatecznie uznał ją za kraj bardziej niebezpieczny. Pogląd taki
przede wszystkim reprezentował Piłsudski, który  porządnie skrytykował i zwymyślał generała Fabrycego, gdy ten przedstawił raport sugerujący, \
e
Niemcy są wrogiem Polski numer jeden . Polityka równowagi była uzupełnieniem koncepcji znanej pod nazwą  Międzymorze . Chodziło w niej o
polepszenie stosunków z państwami znajdującymi się w podobnej sytuacji co Polska i budowy wspólnego bloku politycznego, mającego stanowić
przeciwwagę dla dwóch potę\
nych sąsiadów.
Na północy była to Litwa, z która dzielił Polskę otwarty konflikt. Od lat 1933-1934 nasiliły się ze strony polskiej propozycje załatwienia spraw spornych,
jednak rząd litewski grał na zwłokę. W takiej sytuacji Beck za najlepsza metodę złamania uporu Litwinów, uznał drogę ponawiania nacisków. Występował
przeciwko rozwiązaniom częściowym i koncesjom w dziedzinie transportu i handlu. Lecz ów nacisk okazał się niewystarczający i tylko wywołał na Litwie
opory.
Na południu zaś, nadal z
le układały się stosunki z Czechosłowacją. Przyczyna tkwiła w stosunku Becka do owego sąsiada i vice versa. Tak wiec idea
 międzymorza była realizowana bez Litwy i Czechosłowacji. Beck skupił się więc na północy. Próby o\
ywienia stosunków z A
otwą i Estonia równie\
nie
przyniosły rezultatów . Szwecja i Finlandia tak\
e nie wykazywały inicjatywy . śadne z państw skandynawskich trzymając się ściśle polityki neutralności ,
nie wykazało ochoty włączenia się w wir skomplikowanych spraw środkowoeuropejskich.
Podobnie ukształtowała się sytuacja na południowym skrzydle. Węgry opowiadały się za współpracą z Polską, lecz w rzeczywistości między obydwoma
krajami istniały dość wątłe bezpośrednie powiązania. A
ączył je przede wszystkim wspólny antagonizm do Czechosłowacji.
Ogólnie wiec patrząc plany koncepcji  międzymorza zakończyły się niepowodzeniem . Polsce pozostało wiec złudzenie polityki równowagi , tak bardzo w
rzeczywistości zachwianej pomiędzy sąsiadami. Niemcy mając pewność, \
e \
adne ich działania nie będą kontrolowane przez inne państwa, powoli
przechodziły do otwartych aktów agresji. Pierwszym obiektem ich działań miała stać się Austria.
Dnia 13 marca 1938 r. Niemcy proklamowały wcielenie Austrii do Rzeszy. Niemcy rzeczywiście nie pomyliły się co do stanowiska innych mocarstw. W
1938 r. nastąpiło największe zbli\
enie między Trzecią Rzesza a Rzeczpospolitą Polską. Państwo polskie, mo\
e nie tyle okazywało Niemcom wszelka pomoc
przy minimalnych bądz
\
adnych korzyściach dla siebie, co przynajmniej zbytnio nie przeszkadzało. Równie\
Polska dą\
yła do załatwienia swych spraw w
sposób jaki robiły to Niemcy. Otó\
17 marca 1938 r. Beck wystosował Litwie ultimatum, z kategorycznym \
ądaniem nawiązania stosunków
dyplomatycznych. Rząd litewski nie otrzymawszy znikąd pomocy, musiał ugiąć się pod presją.
Jednak większe i bardziej negatywne było wystąpienie w stosunku do Czechosłowacji, ona widząc jak groz
na jest Polska starała się unormować z nią
stosunki, jednak ta była nieprzejednana. Gdy tylko zapadły decyzje monachijskie, rząd polski wystosował 30 września 1938r. ultimatum do Pragi \
ądając
natychmiastowego oddania Zaolzia, Niemcy poparły to \
ądanie. Dnia 2 paz
dziernika wojska polskie przekroczyły Olzę.
Po upokorzeniu mocarstw zachodnich w Monachium, Hitler uznał, i\
najwy\
szy czas podporządkować sobie Polskę, która ciągle wymykała im się z rąk.
Niemcy \
ądały od Polski przyłączenia Wolnego Miasta Gdańska do Niemiec i budowy eksterytorialnej autostrady przez Pomorze. W zamian za to
obiecywali zagwarantowanie Polsce istniejących granic, przedłu\
enie układu polsko-niemieckiego o 25 lat i współpracę w działaniach na rzecz
zaspokojenia roszczeń kolonialnych. Otwarty konflikt zbli\
ał się coraz szybciej. Dnia 26 marca Ribbentrop w rozmowie z ambasadorem Lipskim wystąpił z
ostrymi zarzutami w związku z podjętymi przez Polskę krokami wojskowymi (mobilizacja).
Strona 2 z 2
Dyplomacja polska zaczęła podejmować gorączkowe starania o pozyskanie
dla kraju sojuszników wobec gro\
ącej mu agresji. Ju\
30 marca Polska
przyjęła gwarancje brytyjskie, do których następnie przyłączyła się Francja.
Na przychylność i neutralność Węgier mo\
na było liczyć, choć i one znalazły
się pod wzrastającym wpływem Rzeszy. Tak\
e w Rumunii wzmagały się
wpływy niemieckie, a to zmniejszało wartość sojuszu polsko-rumuńskiego.
Praktycznie rzecz biorąc, Polska pozostała osamotniona w gro\
ącej jej
agresji. Tymczasem decyzje w Berlinie zapadały a moment uderzenia na
Polskę zale\
ał ju\
tylko od gotowości Wehrmachtu. 4 kwietnia 1939 r. Hitler
powołując się na fakt przyjęcia przez Polskę gwarancji brytyjskich,
wypowiedział układ polsko-niemiecki z 1934 r. Polska stała się barierą na
drodze ekspansywnej polityki Niemiec na wschodzie. Dzieje polityki
zagranicznej Polski w okresie międzywojennym zamykają się bardzo
mocnym akcentem, kraj najpierw znalazł się pod presją Hitlera i stawił mu
czoło . Polska stała się ofiara napaści Trzeciej Rzeszy, przyjęła na siebie
pierwsze uderzenie wojennej machiny Hitlera i mimo bohaterskiego oporu
\
ołnierzy polskich  została pokonana. Wciągnęła jednak hitlerowskie
Niemcy w wir wojny, z której ju\
nie miały powrotu.
Jak twierdzi Stanisław Mackiewicz (Cat)  Beck miał swoją formułę, którą często wypowiadał i w którą niestety całkiem szczerze uwierzył. Powiadał: ani o
jeden krok nie bli\
ej Berlina ni\
Moskwy. Formuła ta była alogiczna i ahistoryczna. Niestety, polityka Becka doprowadziła do jej realizacji. Formuła becka
tryumfowała dn. 17 września 1939 r., gdy Beck opuszczał kraj zajmowany na równi przez wojska niemieckie i sowieckie  wtedy istotnie dzieliła politykę
polską taka sama idealnie odległość od Moskwy jak i od Berlina". [2]
Mackiewicz równie namiętnie uwielbiał Marszałka Piłsudskiego, co nie cierpiał Becka, to ostatnie tak go zaślepiało, tak rzutowało na ocenę polityki
zagranicznej prowadzonej przez zaufanego ministra Marszałka, \
e nie zauwa\
ał rzeczy oczywistych: przecie\
polityka zagraniczna Becka była wierną
kopią, a po śmierci Marszałka kontynuacją polityki zagranicznej Pilsudskiego. Testament Marszałka:  Balansujcie dopóki się da, a gdy się ju\
nie da,
podpalcie świat" - Beck zrealizował z całą dokładnością. O có\
więc Mackiewiczowi chodziło? Gdyby chciał być racjonalny w swych sądach, winien
atakować nie Becka, lecz Piłsudskiego, bo to Marszałek był autorem koncepcji jednakowego dystansu wobec Berlina i Moskwy, wobec obydwu
totalitaryzmowi, szykujących się do rozprawy z wolnym światem - Beck był tylko wiernym tego wykonawcą.
1. L.Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa 1999, s.561
2. S.(Cat).Mackiewicz, Historia Polski od 11 listopada 1918r. do 17 września 1939r. Warszawa 1989, s.269
Zamknij okno