Bartosz A
oza, Maciej Drożdżyk, Anna Lecyk, Dorota A
ątkowska, Iwona Mazurek,
Grzegorz Opielak, Aldona Stodulska-Blaszke
Badania porównawcze specyficzności Wisconsin Card Sorting Test w różnych
grupach diagnostycznych.
Katedra i Klinika Psychiatrii AM w Lublinie Kierownik: Prof. dr hab. Marek Masiak
Odział Psychiatryczny w Janowie Lubelskim Ordynator: Dr hab. Bartosz A
oza
Wstęp
Głównym autorem wszystkich współcześnie stosowanych wersji Wisconsin Card Sorting Test
(WCST) jest R.K. Heaton (Heaton, 1981; Heaton i inv 1993; Kongs i in., 2000), natomiast pierwsza
wersja testu została skonstruowana ponad pół .wieku temu przez D.A. Granta i E.A. Berga (Berg,
1948; Grant i Berg, 1948). Najbardziej rozbudowany wariant testu zawiera 128 kart. Dopiero póz
niej
powstała skrócona odmiana z 64 kartami. WCST-64 utrzymuje podstawowe właściwości
psychometryczne WCST-128, natomiast jest zdecydowanie wygodniejszy w stosowaniu. W
przypadku WCST-64 unika się szeregu niekorzystnych efektów.
Po pierwsze, o ile wykonanie WCST-64 zajmuje przeciętnie ok. 10 minut, to ukończenie
WCST-128 wydłuża się. W sytuacji użycia bardzo specyficznej procedury WCST, w której instrukcje
dla badanego są skrajnie zminimalizowane, zjawiska braku zmotywowania + narastanie zmęczenia
mogą stawać się przeszkodą w ukończeniu testu. Po drugie, wydłużanie testu nie prowadzi
koniecznie do jakościowej zmiany wyników. Efekt ten jest skutkiem ograniczonej puli zadań stojących
przed badaną osobą.
Na poziomie  technicznym zadaniem uczestników jest odkrywanie kolejnych zasady doboru
kart (wg koloru znaków, formy znaków, liczby znaków), a następnie zasady te są sekwencyjnie
powtarzane (standardowo) lub formułuje się ich bardziej złożone warianty (opcjonalnie, wyjątkowo).
Specyficzność testu, a w szczególności odniesienie pomiaru do funkcji wykonawczych
związanych z okolicami przedczołowymi, jest przedmiotem niekończących się dyskusji (Heaton,
1981). Badany musi formułować hipotezy, testować je, wypracowywać strategię, utrzymywać ją, a
następnie modyfikować. Zaangażowana jest więc uwaga. Badane są też - co nie zawsze się dostrzega -
specyficzne sprzężenia zwrotne (wyboru karty oraz odpowiedzi egzaminatora) prowadzące do
dedukcji rozwiązań z uzyskanych informacji.
Goldman-Rakic (1991) stwierdziła, iż dwie właściwości istotnie łączą tego typu testy z oceną
funkcjonowania pamięci operacyjnej: (1) wszystkie wymagają złożonego wzorca funkcjonowania
uwzględniającego instrukcje i cele, brania pod uwagę bieżącego doświadczenia i zwrotnych
informacji, wymagają wreszcie zaplanowania określonej strategii; (2) wszystkie testy posiadają
wspólny substrat neurofizjologiczny - jedyny lub dominujący - okolice przedczołowe kory mózgu.
Wisconsin Card Sorting Test należy współcześnie to standardowych narzędzi w zakresie
badań funkcji wykonawczych. W przypadku studiów nad schizofrenią jest chyba najpowszechniej
stosowanym testem w swojej klasie (inne, to różnego rodzaju strategiczne  wieże , Test Kategorii,
niektóre wersje Continuous Performance Test). WCST jest wykorzystywany również w połączeniu z
nowoczesnymi metodami neuroobrazowania (Riehemann i in., 2001) lub w połączeniu z
elektroencefalografią (Cicek i Nalcaci, 2001).
Przedmiotem niniejszej pracy było porównanie specyficzności wyników WCST-64 pomiędzy
chorymi na schizofrenię paranoidalną oraz innymi dysfunkcjami psychicznymi: zaburzeniami
organicznymi osobowości, zaburzeniami dwubiegunowymi afektu, zaburzeniami jednobiegunowymi
afektu, zaburzeniami lękowymi oraz zaburzeniami osobowości.
Grupa badana i metoda
W niniejszej pracy posługiwano się zestawem z 64 kartami, wykorzystując kombinację
tradycyjnej wersji WCST - z realnymi kartami oraz wirtualną wersję komputerową do
przeprowadzania obliczeń statystycznych. Taki podział został spowodowany obawami odnośnie
umiejętności obsługi klawiatury przez pacjentów. Należy dodać, iż opisane  uzupełnianie się
przewidują obie wykorzystane wersje WCST, produkty firmy Psychological Assessment Resources
(WCST-64 CV, pełna wersja badawcza, nr 3.1.0.9). Artiola-i-Fortuny i Heaton (1996) potwierdzili
kompatybilność wyników obu wersji.
Test pozwała na wybór podstawowego komentarza, jakim zwrotnie podsumowuje się każdą
decyzję respondenta. Opierając się na podstawowej (wprowadzającej) instrukcji do WCST (Heaton,
2000, s. 11), przyjęto podsumowywać wykonanie zadań parą komentarzy  pasuje - nie pasuje .
Kierowano się w tym względzie neutralnością emocjonalną przekazu.
Z 10 wskaz
ników, jakie powstają po przetworzeniu wyników surowych (co oferuje
oprogramowanie komputerowe testu), wykorzystano w niniejszej pracy dwa, zaliczane do
najwartościowszych diagnostycznie (Braff i in., 1991; Dieci i in., 1997):
" błędy perseweracyjne,
" suma ukończonych kategorii (kolor, forma, liczba znaków).
W pracy ogółem uczestniczyło 173 pacjentów psychiatrycznych i 20 osób zdrowych (grupa
2
kontrolna). Chorzy byli rekrutowani w Klinice Psychiatrycznej w Lublinie, Szpitalu
Neuropsychiatrycznym w Lublinie oraz Oddziale Psychiatrycznym w Janowie Lubelskim. Profil
kliniczno-demograficzny grupy przedstawia tabela 1.
Tab. 1. Dane demograficzne i kliniczne badanych osób.
ICD-10 (WHO, 2992,1, **Annex l ICD-10 (WHO, 1992)
Wszystkie osoby uczestniczące w badani musiały ukończyć pomyślnie co najmniej 11 lat
edukacji (minimum: zasadnicza szkoła zawodowa).
Wyniki
Wyniki w zakresie błędów perseweracyjnych oraz sumy ukończonych kategorii w poszczególnych
grupach zaburzeń przedstawione zostały w tabeli 2 oraz na rycinie 1.
3
Tab. 2. Błędy perseweracyjne oraz suma ukończonych kategorii w grupach: chorych na schizofrenię
paranoidalną, z zaburzeniami organicznymi osobowości, z zaburzeniami dwubiegunowymi afektu, z
zaburzeniami jednobiegunowymi afektu, z zaburzeniami lękowymi, z zaburzeniami osobowości oraz
wśród osób zdrowych.
Ryć. 1. Biedy perseweracyjne oraz suma ukończonych kategorii w grupach.
Omówienie
Nie kwestionując specyficzności WCST w badaniach funkcji wykonawczych, należy
stwierdzić, iż praca nie potwierdziła specyficzności nozologicznej WCST, a w szczególności
specyficzności w zaburzeniach schizofrenicznych (w zakresie dwóch zmierzonych parametrów).
Ściślej mówiąc, nie potwierdziła indywidualnej specyficzności diagnostycznej, nie mamy natomiast
podstaw by wątpić w możliwość badań grup lub badań populacyjnych.
Praca ma szereg ograniczeń, jak liczebność poszczególnych grup nozologicznych, a także
ograniczenia demograficzne i terapeutyczne. Również, przy zróżnicowanym kontakcie z odmiennymi
badaczami, mogły powstawać odchylenia rezultatów (Stratta i in., 1997). Tym niemniej najbardziej
4
rozczarowuje i niepokoi pozycja schizofrenii w środku profilu wyników,  zagubiona pomiędzy róż-
nymi innymi zaburzeniami. W analizie statystycznej można było zauważyć tendencję (nieistotną), iż
lepsze wyniki uzyskiwali pacjenci młodsi oraz pacjenci nie-chorzy psychicznie.
Wnioski z prac innych autorów są zróżnicowane. Część z nich uważa, że Wisconsin Card
Sorting Test jest metodą:
" specyficzną dla schizofrenii (Gold i in., 1997)
" część uważa, że małospecyficzną lub niespecyficzną (Dieci i in., 1997; Nieuwenstein i in.,
2001),
" część, że jest specyficzną,  ale - i tu stawiane są warunki, ograniczenia, itp.,
" np. specyficzną, ale w postaciach kraepelinowskich (Braff i in. (1991),
" np. specyficzną dla objawów negatywnych (Stratta i in., 1997),
" np. z dużą czułością - małą specyficznością (Parellada i in., 2000).
Wnioski
Wyniki wskaz
nika perseweracji Wisconsin Card Sorting Test tworzyły płaskie kontinuum
poprzez różnorodne zaburzenia psychiczne, co może nie potwierdzać specyficzności diagnostycznej
WCST w odniesieniu do zaburzeń schizofrenicznych.
Piśmiennictwo
Artiola i Fortuny L., Heaton R. (1996):  Standard versus computerized administration of the
Wisconsin Card Sorting Test. The Clinical Neuropsychologist, 10, 419-424.
Berg E. (1948):  A simple objective test for measuring flexibility in thinking. Journal of General
Psychology, 39, 15-22.
Braff DL, Heaton R., Kuck J., Cullum M., Moramdlle J., Grant I., Zisook S. (1991): The generalized
pattern of neuropsychological deficits in outpatients with chronic schizophrenia with heterogeneous
Wisconsin Card Sorting Test results. Archiyes of General Psychiatry, 48, 891-898.
Cicek M., Nalcaci E. (2001): Interhemispheric asymmetry of EEG alpha actiyity at rest and during the
Wisconsin Card Sorting Test: relations with performance. Biological Psychology, 58, 75-88.
Dieci M., Vita A., Silenzi C., Caputo A., Comazzi M., Ferrari L., Ghiringhelli L., Mezzeti M., Tenconi R,
Inyernizzi G. (1997): Non-selective impairment of Wisconsin Card Sorting Test performance in
patients with schizophrenia. Sch. Res., 25, 33-42.
Gold J., Carpenter C., Randolph C., Goldberg T., Weinberger D. (1997): Auditory working memory
and Wisconsin Card Sorting Test performance in schizophrenia. Archiyes of General Psychiatry,
54,159-165.
Grant D.A., Berg E.A. (1948): A behavioral analysis of degree of reinforcement and ease of shifting to
new responses in a Weigle-type card sorting problem. J. Exp. Psychol., 38, 404-411.
5
Heaton R. (1981):  A manuał for the Wisconsin Card Sorting Test . Odessa, FL, Psychological
Assessment Resources.
Heaton R. (2000):  WCST-64: Computer Yersion for Windows. Research Edition Manuał . Odessa, FL,
Psychological Assessment Resources.
Heaton R., Chelune G., Talley J., Kay G., Curtiss G. (1993):  Wisconsin Card Sorting Test manuał:
Reyised and expanded . Odessa, FL, Psychological As sessment Resources.
Kongs S., Thompson L., lyerson G., Heaton R. (2000):  Wisconsin Card Sorting Test - 64 Gard Version
manual. . Odessa, FL, Psychological Assessment Resources.
Nieuwenstein M.R., Aleman A., de Haan E.H. (2001): Relationshłp between symptom dimensions
and neurocognitiye functioning in schizophrenia: a meta-analysis of WCST and CPT studies.
Wisconsin Card Sorting Test. Continuous Performance Test. J. Psychiatr. Res., 35,119-125
Pendleton M.G., Heaton R.K. (1982): A comparison of the Wisconsin Card Sorting Test and the
Category Test. J. Clin. Psychol., 38, 392-396.
Perry W., Heaton R.K., Potterat E., Roebuck T., Minassian A., Braff D.L. (2001):  Working memory in
schizophrenia: transient  online' storage versus executive functioning. Schizophrenia Bulletin, 27,
157-76.
Riehemann S., Volz H.P., Stutzer P, Smesny S., Gaser C., Sauer H. (2001): Hypofrontality in
neuroleptic-naive schizophrenic patients during the Wisconsin Card Sorting Test - a fMRI study.
European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 251, 66-71.
Stratta P, Mancini R, Mattei P, Daneluzzo E., Bustini M., Casacchia M., Rossi A. (1997): Remediation of
Wisconsin Card Sorting Test performance in schizophrenia. Psychopathology, 30, 59-66.
WHO, World Health Organisation (1992): International Classification of Diseases. Tenth Reyision.
Diagnostic Criteria for Research. ICD-10-DCR. Geneva, WHO.
Adres do korespondencji
Klinika Psychiatrii AM w Lublinie
ul. Głuska 1
20-439 Lublin
6