bog, zycie i smierc w literatur Nieznany

Bóg, �życie i œmier�Ś w literaturze œredniowiecza, baroku i romantyzmu

Bóg, �życie, œmier�Ś. Te trzy s�łowa zawieraj�ą w sobie niemal ca�ły sens istnienia cz�łowieka. Nasze �życie, to po prostu czekanie na œmier�Ś, która jest ko�ącem wszystkiego, a jednoczeœnie pocz�ątkiem nowego �życia, ju�ż po tamtej stronie, wed�ług wiêkszoœci ludzi wyznaj�ących jak�ąkolwiek religiê �życia z Bogiem. Nic zatem dziwnego, �że s�łowa te tak czêsto pojawia�ły siê na �łamach literatury na prze�łomie wieków. I chocia�ż s�łowa te by�ły zawsze takie same, to jednak okolicznoœci w jakich siê one pojawia�ły by�ły skrajnie ró�żne. Spróbujmy przeœledzi�Ś zmiany w stosunku ludzkoœci do tych trzech wartoœci na prze�łomie dziejów, korzystaj�ąc przy tym z dorobku literackiego trzech wa�żnych epok historycznych: œredniowiecza, baroku i romantyzmu.

�łredniowiecze nie stanowi epoki, o której wspó�łczeœni cz�łonkowie koœcio�ła katolickiego chcieliby chêtnie rozmawia�Ś. Wszyscy dobrze znamy dzieje z tej epoki, nie bez racji okreœlanej czêsto mianem "mrocznego œredniowiecza". Wyroki inkwizycji, palenie na stosach czarownic, niszczenie ksi�ąg g�łosz�ących naukê chocia�ż tylko minimalnie ró�żni�ąc�ą siê od tej, jak�ą g�łosi�ła Biblia. Jednym s�łowem nakaz ca�łkowitego podporz�ądkowania siê wyrokom Bo�żym. Duchowie�ąstwo g�łosi�ło wœród prostego ludu potrzebê cierpienia za �życia ziemskiego, aby potem móc doznawa�Ś wiecznego odpoczynku w Królestwie Niebieskim. Bardzo modny w tamtym okresie (ale jedynie wœród tych, którzy go zalecali, nie zaœ wœród tych, którzy mieli go stosowa�Ś) by�ł idea�ł ascety. Piêkny przyk�ład bohatera-ascety mamy w "Legendzie o œw. Aleksym", której bohater, wywodz�ący siê z bogatego domu, postanawia nagle rzuci�Ś wszystko i uda�Ś siê w œwiat by tam, z dala od dobrobytu, �ży�Ś z tego co dostanie od �łaskawych ludzi i spêdza�Ś wiêkszoœ�Ś czasu na modlitwie. Jego cierpienie zostaje w ko�ącu docenione, jednak gdy Matka Boska zaczyna objawia�Ś siê w koœciele w którym Aleksy siê modli�ł i wstawia�Ś siê za nim, nasz bohater natychmiast usuwa siê w cie�ą wydarze�ą, i wyje�żd�ża do innego miejsca, gdzie o onim nigdy nie s�łyszano aby tam cierpie�Ś biedê, g�łód i zimno, a w ko�ącu umrze�Ś pod schodami pewnego domostwa, jak najgorszy �żebrak i w�łóczêga. Dopiero po jego œmierci mieszka�ący miasta odkrywaj�ą niezwyk�ł�ą prawdê o pochodzeniu biednego �żebraka.

Jak wida�Ś, mamy tu typowy przyk�ład œredniowiecznego ascety. Cz�łowiek, który zostawia wszelkie posiadane przez siebie dobra materialne i udaje siê na samotn�ą tu�łaczkê aby zas�łu�ży�Ś sobie na nagrodê w niebie. Nawet chwilowa szansa na poprawienie swojej sytuacji nie jest dla niego wystarczaj�ącym powodem do zmiany postêpowania. Natychmiast znajduje sobie nowe miejsce do prowadzenia pokutniczego �życia.

Najciekawsze w ca�łej historii œredniowiecza jest to, �że osoby najbardziej nawo�łuj�ące do takiego trybu �życia, same skromnoœci�ą nie grzeszy�ły - stan duchowny nale�ża�ł do najbogatszych stanów w Polsce (i nie tylko w Polsce). Jak wygl�ąda�ła sytuacja w tamtej epoce doskonale ukazuje film "Imiê Ró�ży" Jean-Jacquesa Annauda. W jednej ze scen tego filmu duchowni wyrzucaj�ą odpadki z kuchni za mury klasztoru, gdzie natychmiast rozpoczyna siê walka na œmier�Ś i �życie o ka�żdy k�ąsek pomiêdzy kra�ącowo wyg�łodzonymi mieszka�ącami okolicznych wiosek. Oczywiœcie sytuacja taka nie by�ła regu�ł�ą, ale nie zmienia to faktu, �że wiêkszoœ�Ś duchownych œredniowiecza �ży�ła kosztem biedaków, t�łumacz�ąc im �że to dla ich dobra.

Pozostawmy jednak sprawê stosunków spo�łecznych historykom i zajmijmy siê raczej œredniowieczn�ą literatur�ą. Innym idea�łem œredniowiecza by�ła posta�Ś bohaterskiego, bezgranicznie oddanego swojemu panu rycerza Rolanda. I tu tak�że mo�żemy zauwa�ży�Ś sk�łonnoœ�Ś do podporz�ądkowywania ludzi s�łabszych osobom silniejszym (jednak ci�ągle wracamy do stosunków spo�łecznych). W póŸniejszym okresie posta�Ś rycerza zosta�ła zast�ąpiona postaci�ą rycerza-nieudacznika, czyli po prostu walcz�ącego z wiatrakami Don Kichota.

Przy tak pe�łnym cierpienia i poœwiêce�ą �życiu cz�łowieka œredniowiecznego, trudno dziwi�Ś siê, �że œmier�Ś jawi�ła mu siê jako dobrodziejstwo losu, jako nagroda za trud �życia i zapowiedŸ zas�łu�żonego odpoczynku. St�ąd te�ż niezwykle barwne i efektowne odejœcie ze œwiata rycerza Rolanda czy te�ż œw. Aleksego. W opisach ich œmierci zamiast spodziewanego smutku mo�żemy dopatrzy�Ś siê radoœci - opowiadania te pomimo œmierci bohaterów ko�ącz�ą siê jednak szczêœliwie.

Kolejna epoka - Barok - nie przynios�ła wiêkszych zmian, jeœli chodzi o postêpowanie koœcio�ła. Próby reformacji spotka�ły siê ze zdecydowanym protestem ze strony koœcio�ła i ostatecznie zwo�łaniem soboru trydenckiego gdzie ustalono dok�ładny plan dzia�łania maj�ący zlikwidowa�Ś wszelkie przejawy ró�żnowierstwa. Nieznacznie tak�że zmieni�ły siê pogl�ądy ludzi na �życie. Nadal �życie jest traktowane jaka rzecz drugorzêdna, jako œrodek s�łu�ż�ący do osi�ągniêcia celu jakim jest �życie wieczne. Istnia�ło wielu twórców pragn�ących rozwi�ąza�Ś zagadkê bytu. Tak na marginesie, to jest to odwieczny problem ludzkoœci:

"B�łogos�ławiony jesteœ Panie

bo stworzy�łeœ Niebo i Ziemiê

aby cz�łowiek mia�ł co podziwia�Ś

i mia�ł gdzie mieszka�Ś

(...)

B�łogos�ławiony jesteœ Panie...

Tylko po jak�ą cholerê stworzy�łeœ cz�łowieka?!(...)"

(Fragmenty wspó�łczesnego wiersza).

W Baroku pojawia siê jednak tak�że odmienna postawa. Niektórzy decyduj�ą siê na przyjemnoœci �życia codziennego odk�ładaj�ąc sprawê zbawienia na dalszy plan. Nale�ży do nich m.in. Hieronim Morsztyn jeden z tzw. poetów œwiatowych rozkoszy. Wyra�żali oni zgodê na œwiat, który chocia�ż jest nietrwa�ły to jednak zawiera w sobie g�łêbokie piêkno. Jednoczeœnie podziwiaj�ąc œwiat doczesny nie zapominali oni jednak o Bogu, chwal�ąc Go i dziêkuj�ąc Mu za dzie�ło stworzenia. Przyk�ład ciekawej postawy wobec Boga zawiera wiersz Daniela Naborowskiego "Marnoœ�Ś". Widzimy tam wyraŸnie nawi�ązanie do œredniowiecznego pogl�ądu o roli œmierci jako przejœcia z jednego �życia do innego, lepszego. Ró�żnica polega na tym, �że cz�łowiek baroku nie uwa�ża�ł za konieczne �życie w ci�ąg�łym umartwianiu siê i pokucie. Dopuszcza�ł mo�żliwoœ�Ś rozrywek i zabawy, pod warunkiem wszak aby nie przedk�łada�Ś rzeczy doczesnych ponad wartoœci wieczne.

Romantyzm, prawdopodobnie tak�że z racji du�żego odstêpu czasowego jaki dzieli�ł ten okres od dwóch poprzednio omówionych epok, przedstawi�ł ju�ż zupe�łnie odmienn�ą postawê cz�łowieka wobec Boga, �życia i œmierci. Nie ma ju�ż takiego bezwzglêdnego podporz�ądkowania siê Bogu. Pojawia siê nawet bunt przeciw jego panowaniu (to oczywiœcie Konrad w "Dziadach" cz.III). Poniewa�ż okres Romantyzmu przypada w Polsce w okresie zaborów, wiêc decyduj�ąc�ą rolê w twórczoœci tamtego okresu zajmuje problem wyzwolenia narodu z niewoli. Z walk�ą t�ą wi�ą�że siê niezliczona problemów. Dlatego m.in. bohater romantyczny jest szarpany wewnêtrznymi sprzecznoœciami, z jednej strony stoi dobro ojczyzny, z drugiej jego w�łasne �życie lub te�ż honor, który w tym okresie by�ł czêsto uwa�żany za coœ wa�żniejszego ni�ż �życie (lepiej by�ło zgin�ą�Ś w sposób honorowy ni�ż splami�Ś swój honor).

�łmier�Ś jednostki w takich przypadkach jak dobro ojczyzny staje siê rzecz�ą drugorzêdn�ą. Ponadto czêsto œmier�Ś jest �łatwiejszym rozwi�ązaniem ni�ż �życie w niewoli (to oczywiœcie tylko moje zdanie). Problemem przed którym czêsto stawali bohaterowie romantyczni by�ła sprawa d�ą�żenia do szlachetnych celów za pomoc�ą wszelkich œrodków tak�że tych okreœlanych czêsto jako niehonorowe. Takie podejœcie do sprawy wyzwolenia Ojczyzny doprowadzi�ło Konrada do momentu, w którym odwraca siê od Boga œpiewaj�ąc:

"(...)

Zemsta na wrogach,

z Bogiem i cho�Śby bez Boga.(...)"

W czasach inkwizycji najprawdopodobniej za te s�łowa Konrad zosta�łby skazany na spalenie na stosie. Nawet jednak w czasach wzglêdnej tolerancji s�łowa takie wzbudzaj�ą mieszane uczucia. Czy mo�żna zatem d�ą�ży�Ś do celu bez zastanawiania siê nad metodami? To kolejne pytanie bez odpowiedzi.

Tak wygl�ąda�ły wartoœci �życia, œmierci i Boga w przesz�łoœci. Zastanówmy siê jednak przez chwilê i spróbujmy porówna�Ś tamte podejœcie do tych spraw z postaw�ą dzisiejszych Polaków. Nie da siê nie zauwa�ży�Ś, �że sytuacja systematycznie siê pogarsza. W przeciwie�ąstwie do �łredniowiecza, gdzie wartoœci�ą dominuj�ąc�ą by�ł Bóg, a �życie by�ło tylko œrodkiem a nie celem (przynajmniej teoretycznie), w dzisiejszych czasach sytuacja uleg�ła zupe�łnemu obróceniu. Dzisiaj, maj�ąc w Polsce 95% katolików, nie mamy nawet po�łowy ludzi przestrzegaj�ących zasad chrzeœcija�ąskich - a to przecie�ż wi�ą�że siê bezpoœrednio ze stosunkiem do Boga. �Życie staje siê celem samym w sobie, najwa�żniejsze jest "dorobi�Ś siê" nowego samochodu, mebli do mieszkania, telewizora. Wystarczy w niedzielê przejœ�Ś siê ko�ło koœcio�ła po mszy œw. i pos�łucha�Ś jakie niesamowite problemy nurtuj�ą naszych biednych, przeœladowanych Polaków. Nasz naród potrafi wykazywa�Ś niesamowit�ą inwencjê w przypadku gdy zagro�żony jest z zewn�ątrz, jednak do normalnego �życia Polacy po prostu siê nie nadaj�ą. Wprawdzie "Lenistwo jest motorem postêpu" jak powiedzia�ł mój kolega (�że niby ja!), ale tylko do pewnych granic. Nasz nowy prezydent, doprowadzaj�ąc do obecnej sytuacji politycznej pope�łni�ł jeden podstawowy b�ł�ąd. Pozbawi�ł Polaków wroga. Nasz naród musi mie�Ś kogoœ, na kogo mo�żna zwala�Ś winy za wszystkie nasze braki i wady, a jednoczeœnie kogoœ kto mobilizowa�ł by nas do wspólnej walki. Móg�łby to by�Ś ktoœ fikcyjny, tak jak Goldshmit z "1984" Orwell'a, ale nie mo�żna sytuacji pozostawi�Ś tak jak jest. Przypomnia�ło mi siê opowiadanie, w którym po zako�ączeniu wojny armie wielu krajów s�ą porozbijane na ma�łe kilkuosobowe grupki, nie mog�ące nawi�ąza�Ś ze sob�ą kontaktu. Aby nie straci�Ś gotowoœci bojowej, na ka�żdy dzie�ą ustala siê tzw. "wroga dy�żurnego", którego nastêpnie wszyscy bij�ą, kopi�ą, poniewieraj�ą, �Świcz�ąc na nim swoj�ą sprawnoœ�Ś fizyczn�ą. Jedyn�ą wad�ą takiego rozwi�ązania by�ło to, �że taki "wróg dy�żurny" z regu�ły umiera�ł ju�ż po kilku godzinach. Mimo wszystko proponujê jednak rozpisa�Ś ogólnokrajowy konkurs na "wroga pa�ąstwowego". Jako pierwszego kandydata proponujê naszego wychowawcê. To w�łaœnie dziêki niemu przekona�łem siê jak bardzo wspólny przeciwnik mo�że zjednoczy�Ś grupê pocz�ątkowo obcych ludzi. I tak oto od mroków epoki œredniowiecza, poprzez wznios�łe idee romantyzmu, doszliœmy do rzeczy tak prozaicznej jak konflikt klasa - wychowawca. Najwy�ższy czas zatem ko�ączy�Ś, bo nie wiadomo co by z tego dalej wynik�ło.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Bog, zycie i smierc w literaturze sredniowiecza, baroku, rom
b?g, ?ycie i ?mier? w literaturze ?redniowiecza, baroku i ro
Motyw śmierci w literaurze średniowiecza
podroz i jej wersje w literatur Nieznany (5)
znani mi bohaterowie w literatu Nieznany
motyw tanca w literaturze Nieznany
Topos smierci w literaturze
! Odrodzenie Renesans bog, zycie, swiat wedlug kochanowskiego

więcej podobnych podstron