UTWORY:



"Rozmowa mistrza Polikarpa ze ÅÅ‚mierciÂÄ…"; "PieÅ“ÃÄ… Å“wiêtojaÃÄ…ska o Sobótce" J. Kochanowskiego; "Dziady' cz. III A. Mickiewicza; "Nie-Boska Komedia" Z. KrasiÃÄ…skiego; "Alicja w krainie czarów" L. Carrolla; "Wesele" S. WyspiaÃÄ…skiego; "Tonio Kro gex" T. Manna; "Walc" Cz. MiÂÅ‚osza; "Sur le pont d'Avignon" K. K. BaczyÃÄ…skiego ; "PopióÂÅ‚ i diament" J. Andrzejewskiego; "Tango" S. MroÂżka; "Tango triste" E. Stachury; "Mistrz i MaÂÅ‚gorzata" M. A. BuÂÅ‚hakowa; "Ferdydurke" W. Gombrowicza...

WYBRANE UTWORY I WNIOSKI:

"ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ÅÅ‚MIERCIÂÄ„"

Jest to najciekawszy Å“redniowieczny polski utwór poetycki (De morte prologus). Jego treÅ“ciÂÄ… jest jeden z najpopularniejszych tematów tego okresu motyw Å“mierci, jej okrutnej, nieubÂÅ‚aganej wÂÅ‚adzy nad ludŸmi i wszelkim stworzeniem.

Anonimowy, jak zwykle, autor nawiÂÄ…zuje do "danse macabre". TaÃÄ…cami Å“mierci nazywamy w literaturze i ikonografii Å“redniowiecznej cykl obrazów, w których wystêpuje Å“mierÃÅš w postaci rozkÂÅ‚adajÂÄ…cego siê trupa, szkieletu z broniÂÄ… (najczêœciej kosÂÄ…) lub instrumentem muzycznym w rêku i wÅ“ród taÃÄ…ca wzywa ludzi wszystkich stanów, pÂÅ‚ci, wieku, by Âżegnali siê z Âżyciem doczesnym.

IdeÂÄ… zasadniczÂÄ… TAÃÄ™CÓW byÂÅ‚a myÅ“l, Âże Å“mierÃÅš jest potêgÂÄ… wszechwÂÅ‚adnÂÄ… i wobec niej wszyscy sÂÄ… równi. Liczba osób biorÂÄ…ca udziaÂÅ‚ w taÃÄ…cu Å“mierci (w widowisku, ikonografii) wynosiÂÅ‚a pierwotnie 24. ReprezentowaÂÅ‚y one wszystkie stany, zawody, które uporzÂÄ…dkowane byÂÅ‚y wedÂÅ‚ug obowiÂÄ…zujÂÄ…cej hierarchii spoÂÅ‚ecznej - od papieÂża do Âżebraka.Wszystkie osoby i stany wymienione w "Rozmowie..." wyobraÂżaÃÅš majÂÄ… myÅ“l ogólnÂÄ… poematu (zgodnie z ideÂÄ… taÃÄ…ca Å“mierci) - o marnoÅ“ci wszelkich dóbr ziemskich, o równoÅ“ci wszystkich wobec Å“mierci. Wszystko przemija i kaÂżdy czÂÅ‚owiek stanie siê w koÃÄ…cu jej ofiarÂÄ…. Motyw taÃÄ…ca Å“mierci nie jest obcy naszemu poematowi - zamkniêty jest w krótkim, ale surowym nakazie: MEMENTO MORI!

Uwagi: - nawiÂÄ…zanie do danse macabre;

- potwierdzenie Å“redniowiecznej maksymy: "Mors omnia adeguat" (ÅÅ‚nrierÃÅš wszystkim jednaka);

-Memento mori.



"PIEÅÅ‚ÃÄ™ ÅÅ‚WIÊTOJAÃÄ™SKA O SOBÓTCE" Jana Kochanowskiego

Poeta nawiÂÄ…zuje tu do pogaÃÄ…skiego obrzêdu obchodzonego w noc przesilenia letniego, zwanÂÄ… nocÂÄ… Å“w. Jana. Jednym z elementów Å“wiêtowania byÂÅ‚ taniec. DwanaÅ“cie panien Å“piewa kolejno swe pieÅ“ni. Nas interesuje wypowiedŸ Panny II, co "siê nie umie frasowaÃÅš, (...) bo w trosce czÂÅ‚owiek zgrzybieje", to ona zaprasza do taÃÄ…ca, gdyÂż to jej "najwiêtsza wada, Âże taÃÄ…cuje barzo rada". Trzecia zaÅ“, z natury wesoÂÅ‚a, zawsze uÅ“miechniêta, zaczyna zabawê, a przy tej okazji wygÂÅ‚asza humorystyczny wykÂÅ‚ad dotyczÂÄ…cy radoÅ“ci Âżycia. KoÃÄ…czy go refleksjÂÄ… na temat natury ludzkiej. J. Kochanowski staje siê tu miÂÅ‚oÅ“nikiem i obroÃÄ…cÂÄ… ludowego obyczaju, bo kultywowanie tradycji daje ludziom szczêœcie:

"Wszytki Å“piewaÃÅš nauczone, W taÃÄ…cu takÂże niezganione, Wiêc kolejÂÄ… zaczynaÂÅ‚y,

A pierwszej tak poczÂÄ…ÃÅš daÂÅ‚y..."

Uwagi:

- taniec i Å“piew jako symbol odpoczynku, wytchnienia od ciêÂżkiej pracy; - apoteoza spokojnego bytowania ziemskiego;

- epikureizm (Panny II i III - chwalÂÄ… zalety taÃÄ…ca, daj siê ponieÅ“ÃÅš zabawie); - równieÂż w "PieÅ“ni XX" czytamy:

"MiÂÅ‚o szaleÃÅš, kiedy czas po temu,

A tak, bracia, przypij kaÂżdy swemu, Bo o gÂłódzie nie chce siê taÃÄ…cowaÃÅš". DZIADY" cz. III A. Mickiewicza "

Motyw taÃÄ…ca, a raczej balu odnajdziemy w scenie VIII - Pan Senatora. To tu spotyka siê grono zdrajców narodu. SÂÄ… wÅ“ród nich profesorowie Uniwersytetu WileÃÄ…skiego: ojczym J. SÂÅ‚owackiego - dr August Becu, dr WacÂÅ‚aw Pelikan, Leon Bajkow. Patriotów, bêdÂÄ…cych w mniejszoÅ“ci, reprezentujÂÄ…: Justyn Pol - student i spiskowiec, dekabrysta BestuÂżew. Scena ta jest dopeÂÅ‚nieniem, jakÂże krytycznej w ocenie spoÂÅ‚eczeÃÄ…stwa polskiego, sceny VII - Salonu Warszawskiego. "Wewnêtrzny ogieÃą° i "zimne, plugawe lica" to Polacy - niespójni, podzieleni odmiennym stosunkiem do sprawy narodowej.



Klêska powstania listopadowego w konfrontacji z takim obrazem wydaje sig byÃÅš oczywista i wytÂÅ‚umaczona. Tu bal, zabawa to tylko pretekst do ukazania prawdziwego oblicza spoteczeÃÄ…stwa, które nie jest jednoÅ“ciÂÄ….

Uwagi:

- w sposobie prezentacji spoteczeÃÄ…siwa stosowana jest zasada kontrastu

- bal jako idealne miejsce oceny spoleczeÃÄ…stwa;

- wyraŸne, podobne przesÂÅ‚anie w "Weselu" WyspiaÃÄ…skiego i "Tango" MroÂżka.

"PAN TADEUSZ" Adama Mickiewicza

Emil Orzechowski nazywa "Pana Tadeusza" istnÂÄ… kopalniÂÄ… wiadomoÅ“ci o Å“wiecie, który juÂż nawet dla wspóÂÅ‚czesnych Mickiewiczowi byÂÅ‚ historiÂÄ…." A. Mickiewicz w obyczajach szlacheckich staraÂÅ‚ siê odnaleŸÃÅš polskoÅ“ÃÅš, bo w codziennym Âżyciu kryje siê duch narodowy. Szczególnie zwraca uwagê na staropolskÂÄ… goÅ“cinnoÅ“ÃÅš i patriotyzm.

Obok opisu uczt (zakrapianych miodem, winem czy gorÂÄ…cym piwem, zabielanym Å“mietanÂÄ… z guzeÂÅ‚kami sera), polowaÃÄ…, grzybobraÃÄ…, równieÂż nie zapomina o taÃÄ…cach przy okazji spotkaÃÄ… towarzyskich. Najbardziej znany w literaturze polskiej jest oczywiÅ“cie POLONEZ z XII ksiêgi. Poprzedza go KONCERT JANKIELA, który na proÅ“bê Zosi gra na cymbaÂÅ‚ach.

Skoczne dŸwiêki poloneza wprawiajÂÄ… wszystkich w Soplicowie w pogodny nastrój, mÂÅ‚odzi zaczynajÂÄ… taÃÄ…czyÃÅš. Starsi z SêdziÂÄ… na czele sÂÄ… zadumani, wspominajÂÄ… uchwalenie Konstytucji 3 Maja i jej demokratyczne usta

Mistrz (...) puÅ“ciÂÅ‚ faÂÅ‚szywy akord jak syk wêÂża:' To przypominaÂÅ‚o za"

wiÂÄ…zanie konfederacji targowieckiej 1792 roku. Klucznik w geÅ“cie rozpaczy zakrywa rêkÂÄ… twarz. A oto juÂż sÂÅ‚ychaÃÅš dŸwiêk marszu i wspomnienie 1794 r.- insurekcji koÅ“ciuszkowskiej i rzezi Pragi. Kobiety pÂÅ‚aczÂÄ…, a na twarzach wszystkich widaÃÅš trwogg i smutek. Starzy legioniÅ“ci, sÂÅ‚yszÂÄ…c pieÅ“ÃÄ… o ÂżoÂÅ‚nierzu tuÂÅ‚aczu, w zadumie spuszczajÂÄ… gÂÅ‚owy; walki w legionach nie przyniosÂÅ‚y oczekiwanej wolnoÅ“ci.



Jednak nadzieje Polaków na odzyskanie wolnoÅ“ci znów zostaÂÅ‚y rozpalone wyprawÂÄ… Napoleona na Rosjê. RadoÅ“ÃÅš i oÂżywienie zapanowaÂÅ‚y w dworku soplicowskim, chórem okrzyknêli: ÂMarsz DÂÄ…browski!«' Wzruszenie ogarnêÂÅ‚o wszystkich; Jankiel pÂÅ‚aczÂÄ…c, ucaÂÅ‚owaÂÅ‚ rêkê generaÂÅ‚a.

Uwagi:

- taniec narodowy POLONEZ staje siê symbolem historii, nadzieji na wyzwolenie Polski, jest jednÂÄ… z najwaÂżniejszych deklaracji ideowych dzieÂÅ‚a;

- umieszczenie motyuu taÃÄ…ca jest tu celowe: podsumowuje wczeÅ“niejsze wydarzenia historyczne, a zarazem ukazuje bohaterów, którzy "krokiem poloneza" przechodzÂÄ… w nastêpnÂÄ… epokê, epokê klêski.

"WESELE" StanisÂÅ‚awa WyspiaÃÄ…skiego:

Dramat WyspiaÃÄ…skiego naleÂży odczytaÃÅš jako bolesny rozrachunek poety z wÂÅ‚asnym narodem.

Wesele Lucjana Rydla (Pan MÂÅ‚ody) w bronowickiej chacie gromadzi dwie klasy spoÂÅ‚eczne: chÂÅ‚opów i inteligencjê. W akcie I - taniec Pana MÂÅ‚odego z PannÂÄ… MÂÅ‚odÂÄ… jest satyrÂÄ… na ludomaniê, która zajêta miejsce autentycznego zbratania siê z chÂÅ‚opami.

Zauroczenie Pana MÂÅ‚odego têÂżyznÂÄ… "Czepców" jest groteskowe. NajwaÂżniejszy jednak w dramacie jest symboliczny "chocholi taniec".

Wraz z ukazaniem siê Gospodarzowi Wernyhory zaczyna siê waÂżki wÂÄ…tek walki narodowowyzwoleÃÄ…czej. WaÂżne sceny to: wrêczenie zÂÅ‚otego rogu, nakaz zwoÂÅ‚ania wici i czekanie na znak.

Zamiar podjêcia walki o wolnoÅ“ÃÅš koÃÄ…czy siê niepomyÅ“lnie. Inteligenci nie doroÅ“li do roli przywódczej. Gospodarz oddaje zÂÅ‚oty róg JaÅ“kowi, który go gubi, siêgajÂÄ…c po czapkê z pawich piór.



MÂÅ‚ody druÂżba jest Å“wiadkiem dziwnego taÃÄ…ca. Weselnicy w pijanym i somnambulicznym transie obracajÂÄ… siê sztywno w takt melodii granej przez ChochoÂÅ‚a, a JaÅ“kowi "dech zapiera rozpacz, a przestrach i groza obejmujÂÄ… go martwotÂÄ…; sÂÅ‚ania siê, chyla ku ziemi, potrÂÄ…cany przez zbity krÂÄ…g taneczników, który daremno chciaÂÅ‚ rozerwaÃÅš..."

Zrozumienie tego symbolu nie jest ÂÅ‚atwe, bowiem wywoÂÅ‚ywaÂÅ‚ rozbieÂżne interpretacje. ByÃÅš moÂże to znak NIEMOCY, niezdolnoÅ“ci do czynu, a moÂże symboliczna wizja uÅ“pionego spoÂÅ‚eczeÃÄ…stwa polskiego, któremu brak gotowoÅ“ci do walki narodowowyzwoleÃÄ…czej.

Uwagi: - symbol podzielonego i "uÅ“pionego" spoÂÅ‚eczeÃÄ…stwa;

problem odwieczny Polaków, o którym pisaÂÅ‚ chociaÂżby J. Slowacki w "Grobie Agamemnona".

"TANGO" SÂÅ‚awomira MroÂżka

Tango to taniec o wyjÂÄ…tkowym ÂÅ‚adunku ekspresji. W Europie przyjêÂÅ‚o siê w wersji oswojonej, ale nie zmienia siê jego treÅ“ÃÅš. Opowiada historiê strapionych serc i nieszczêœliwej miÂÅ‚oÅ“ci porzuconych kochanków. U MroÂżka dodaÃÅš jeszcze naleÂży element Å“wiatopoglÂÄ…dowy (postawê wobec wolnoÅ“ci i totalitaryzmu) i juÂż mamy dramat rodzinny.

Historycy literatxry okreÅ“lajÂÄ… "Tango' jako utwór nawiÂÄ…zujÂÄ…cy do dramatów S. I. Witkiewicza i W. Gombrowicza, ale wÅ“ród licznych kontekstów interpretacyjnych nie moÂżna zapomnieÃÅš o wielkich dzieÂÅ‚ach romantycznych jak "Dziady° cz. III A. Mickiewicza i "Kordian' J. SÂÅ‚owackiego oraz "Weselu' S. WyspiaÃÄ…skiego.

NawiÂÄ…zanie do mÂÅ‚odopolskiego dramatu w "Tangu" realizuje siê przez motyw taÃÄ…ca.



TytuÂÅ‚owe, szaleÃÄ…cze tango prowadzone przez Edka, któremu bez sprzeciwu podporzÂÄ…dkowuje siê Eugeniusz, symbolizuje zapowiedŸ "dyktatury ciemniaków" - na czele z Edkiem i "zniewolenie' narodu. Rodzina Stomila staje siê Å“wiadkiem starcia Artura (student medycyny i filozofii) z przedstawicielem starszego pokolenia, a przede wszystkim z piêœciÂÄ… Edka. To znów kolejna refleksja w literaturze polskiej pokazujÂÄ…ca nieszczêœcie wynikajÂÄ…ce z rozbicia spoÂÅ‚ecznego. Utwór ten jest kojarzany z syhiacjÂÄ… Polski Ludowej rzÂÄ…dzonej przez komunistów.

Uwagi: - postaÃÅš Artura to parodystyczne odniesienie do Konrada i Kordiana ("nieprzystawalnoÅ“ÃÅš" marzeÃÄ… bohatera do moÂżliwoÅ“ci ich speÂÅ‚nienia);

- utwór o mechanizmach tworzenia siê wÂÅ‚adzy totalitarnej, czego symbolem jest koÃÄ…cowy taniec Edka (który uprzednio zabiÂÅ‚ Artura i sterroryzowaÂÅ‚ rodzinê) z wujem Eugeniuszem.