r
ZAKOŃCZENIE
Niektórzy historycy nie przypisują ostatecznej klęski Południa przeważającej potędze Północy, ani też blokadzie lub innemu czynnikowi zewnętrznemu, lecz słabości wewnętrznej Konfederacji, wynikającej z przyznawania pierwszeństwa prawom stanów przed potrzebami centralnych władz południowych. Ciągłe spory na tle respektowania uprawnień stanowych prowadziły do zatrucia atmosfery wewnątrz Konfederacji i osłabienia jej zdolności do koncentrowania wysiłków wojennych.
Według przybliżonego szacunku oddziały pozostawione do wyłącznej dyspozycji poszczególnych stanów wynosiły około 100 tyś. ludzi. Podobnie było z bronią pozostającą w posiadaniu stanów -- gdyby ją oddano w całości do dyspozycji władz Konfederacji, można byłoby uzbroić w nią dodatkowe 200 tyś. ludzi. To samo dotyczy umundurowania. Podczas gdy na pół już naga armia gen. Lee z całym poświęceniem walczyła w ostatnich bitwach wojny, gubernator Karoliny Północnej trzymał w składach stanowych 92 tyś. nietkniętych sortów mundurowych. Ze szczególną też opozycją obrońców praw stanowych spotkało się na Południu uchwalenie ustawy poborowej.
Najpoważniejszą jednak przeszkodą w pełnej mobilizacji sil społecznych Południa i w uzyskaniu poparcia zagranicy było niewolnictwo. Południe przystępowało do secesji, powołując się głównie na pogwałcenie suwerennych praw stanów, a przez * i wolności. Wiadomo było jednak i do tego znaczna część południowców otwarcie się przyznawała że główną przyczyń secesji była chęć utrzymania za wszelką cenę instytucji niewol-
310
nictwa. Znany polityk południowy, Robert M. T. Hunter, bez ogródek oświadczył, że Południe .dokonało secesji, przede wszystkim aby utrzymać niewolnictwo. Trudno wobec tego było głosić walkę o wolność Południa, skoro równocześnie odmawiało się elementarnej wolności milionom Murzynów,, a nawet sprzeciwia-no się złagodzeniu charakteru ich niewoli. Proklamowano więc walkę o szlachetny ideał wolności i samookreślenia, podczas gdy faktycznie południowcom chodziło przede wszystkim o utrzymanie niewolnictwa. Cele te zupełnie do siebie nie pasowały i stawiały Południe w fałszywym świetle na szerszej arenie światowej.
Z chwilą zakończenia wojny stawało się oczywiste, że problem murzyński musi być rozwiązany, nie tylko lokalnie, lecz w skali ogólnokrajowe j - i to na podstawach raczej naukowych, .a nie dotychczasowych przesądów rasowych, zakorzenionych zarówno na Południu, jak i na Północy. Poglądy te jednak dopiero pod koniec wojny zaczęły się zmieniać. Część południowców do- 1 ' chodziła już wówczas do przekonania, że niewolnictwo nie może być wieczne i już się przeżywa będzie więc musiało ulec najpierw modyfikacji a następnie likwidacji; podkreślali oni jed- <* �nak, że o okolicznościach i czasie, kiedy to ma nastąpić, powinni decydować sami południowcy; zaznaczali, że rozwiązanie tak ;�' skomplikowanego problemu musi następować stopniowo, by uniknąć katastrofalnej rewolucji społecznej. Bardziej przewidujący obywatele południowi zdawali sobie też już sprawę, że nawet wygrana wojna nie uratuje niewolnictwa.
Alternatywą mogłaby być tylko brutalna represja, a i to wiele by nie pomogło. Tak czy inaczej, nawet w razie zwycięstwa Południa niewolnictwo musiałoby ulec likwidacji, a Murzyni musieliby odzyskać wolność. W tym świetle secesja faktycznie od j Początku mijała się z celem, tym bardziej że i presja całego świata byłaby w tej sprawie ogromna. Południe bowiem byłoby ostatnim krajem w świecie chrześcijańskim, który jeszcze nie ^niósł, albo nie był w trakcie znoszenia, niewolnictwa. Południe byłoby też zbyt słabe, by móc się oprzeć potężnemu naciskowi ocby tylko moralnemu opinii światowej. Tak więc przez ^ ak na Fort Sumter niewolnictwo już było skazane na zagładę
be
2 względu na wynik rozpoczętego konfliktu.
311
iegc


_ zaz^"
0 te-
Po wojnie ua-- osiadaniu -- - ^ a^~
kató �P"ytaronial^ x najwie.ks�*, ^
nadal Je tylko jedny^ _ ^
312
kie stały przed krajem. Ludzie światlejsi zdawali sobie spra\v^ że wcześniej czy później oba regiony będą musiały się wyrzec-dotychczasowych przesądów i panującej ignorancji.
Stawało się oczywiste, że ten skomplikowany problem muą być rozwiązany w skali ogólnonarodowej. Było to tym ważniejsze, że nadal tkwiło rozpowszechnione na Północy i niemal powszechne na Południu, a bardzo trudne do wykorzenienia prze-świadczenie o wrodzonej niższości Murzynów i potrzebie specjalnego ich traktowania, do stosowania linczu włącznie.
Tymczasem południowcy przeżywali innego rodzaju wstrząs, Okazało się bowiem, że z upadkiem niewolnictwa nie doszło do bankructwa. Na odwrót, stawało się w jakiś czas po wojnie jasne, że wolna praca ludności murzyńskiej przynosiła południowemu społeczeństwu o wiele więcej korzyści, a stany południowe podniosą się z wojennej ruiny szybciej, niż to byłoby możliwe w okresie niewolnictwa. Nastąpiła też istotna różnica w podziale dochodów - - korzyści z pracy ludności murzyńskiej dotąd czerpali tylko ich właściciele, po wojnie przypadały w udziale o wiele szerszym kręgom społeczeństwa. Zaczęto też coraz powszechniej doceniać talenty muzyczne Murzynów oraz ich na ogół pogodną i przyjazną postawę wobec otoczenia.
Rozpowszechniało się też, szczególnie na Północy, przekonanie, że choć skutki zacofania ludności murzyńskiej wynikłe z długotrwałego niewolnictwa będą jeszcze trwać dość długo, to jednak mogą one być stopniowo wyeliminowane przez edukację. Szczególnie mocno podkreślali tę okoliczność abolicjoniści, którzj też z zapałem zabrali się do pracy oświatowej wśród ludność murzyńskiej, zarówno pod egidą Biura Uwolnionych, jak też p�' za nim. Sami Murzyni garnęli się do nauki. Ci z nich, którzy służyli w wojsku w czasie wojny (około 180 tyś. w armii Unii) spisywali się tak dobrze jak biali zarówno w obozach i marszu jak i na polu bitew, zasługując sobie na powszechne uznanie.
Dokładne ustalenie strat wojennych po obu stronach nie jest, możliwe z uwagi na brak pełnych danych. Według obliczeń Th�' masa Livermore'a (w pracy H. S. Commangera, The Blue and the Gray) w wojskach Unii służyło w ciągu wojny około półtora miliona żołnierzy (1556 tyś.), a w południowych około miliona (1082 tys.). Z tego sumę strat po obu stronach szacuje się, że
około milion - - wraz ze zmarłymi później z powodu odniesionych ran. Obok liczby poległych i zmarłych wskutek ran należy jeszcze wspomnieć o podobnej liczbie inwalidów. Straty Południa zwłaszcza w stosunku do liczby ludności białej - - były
o wiele większe niż Północy. Dla całego 33-milionowego narodu były to poważne straty biologiczne. Po obu stronach zginęło wielu utalentowanych ludzi, którzy mogliby później dużo pomóc swemu regionowi w odbudowie.
Wojnie domowej towarzyszyła też fala dewastacji, potęgująca się z roku na rok. Najwięcej ucierpiały terytoria, przez które maszerował Sherman ze swymi oddziałami, a więc Georgia i obydwie Karoliny.
Wojna domowa rozwinęła jeszcze bardziej cechę niepokoju
i pogoni "za interesem" w życiu amerykańskim. Przez skupienie całej energii na rozwoju produkcji oraz zaopatrzeniu armii spotęgowała jeszcze i tak już silną tendencję amerykańskiej cywilizacji do kierowania się względami raczej materialnymi. Wielkie kontrakty wojenne, inflacja, system premii dla nowo zaciąganych ochotników, dawały spekulantom okazje do robienia interesów na nieszczęściach kraju. W ogóle spekulacja weszła w modę, a korupcja stała się zjawiskiem powszechnym. Atmosfera wojenna sprzyjała rozpowszechnieniu demoralizacji.
Długa i zaciekła wojna domowa jest najstraszniejszym przej-
ściem, na jakie naród może być narażony, przy czym znacznie
gorsze od szkód materialnych są szkody moralne. Wojna ta prócz
wielkich zniszczeń i cierpienia pozostawiła po obu stronach na
wiele lat zakorzenioną nieufność i nienawiść, która nawet po-
głębiła się jeszcze w pierwszych latach niefortunnej odbudowy,
nacechowanych nieprzejednaniem i chęcią odwetu - - co z kolei
szcze bardziej utrudniło pojednanie i ponowne zjednoczenie.
Południe, na którego terenie odbywała się większość walk, wię-
cej ucierpiało, a ponadto, jako strona pobita, zdane było na łaskę
zwycięzców, którzy narzucali rewolucję w postaci emancypacji
niewolników.
Wojna domowa - tak jak większość wojen - wpłynęła też *eJ hamująco na rozwój kultury kraju. Należy jednak podkreślić, że nie sprawdziły się obawy, iż w rezultacie długotrwa-
łego konfliktu społeczeństwo amerykańskie ulegnie duchowi milita-
314
315

ryzmu i zostanie przepojone ideałami oraz tradycjami wojskowymi, że da się namówić do granicznych awantur, podbojóy, i interwencji wojskowych. Obawy takie nie spełniły się, przynajmniej do końca XIX stulecia. Taka militaryzacja byłaby nie, wątpliwie śmiertelnym ciosem dla demokracji amerykańskiej, na której przez cały wiek XIX wzorowały się narody, dążące do wolności.
Po zakończeniu wojny zaczęły powstawać różne koncepcje odbudowy.
Lincoln w swych planach wychodził jak wiadomo z za� łożenia, że oba walczące regiony można będzie pogodzić i połączyć w duchu dobrej woli i przebaczenia. O tym, żeby wracać do stanu sprzed wojny, oczywiście nie mogło być mowy. Zresztą z końcem działań wojennych mało kto sobie już tego życzył. Obu stronom przypadło teraz zadanie uregulowania wzajemnych stosunków na nowych zasadach, ale w tym przełomowym momencie zabrakło Lincolna, a nowy prezydent był początkowo za surowym potraktowaniem Południa. Wkrótce jednak zorientował się, że plan Lincolna był słuszny i zaczął działać w kierunku jego realizacji. Johnson jednak nie posiadał talentu swego poprzednika, a stojące przed nim zadanie przerastało jego zdolności.
W planie odbudowy Lincolna przejawiała się szczególnie jego dalekowzroczność. Wierzył on, że obie strony ponoszą winę za wojnę i dlatego wspólnie muszą ponosić jej koszty. Nie mogło być zatem, jego zdaniem, mowy o represjach karnych, ani też o powrocie do uchylonych przez wojnę instytucji, a przede wszystkim niewolnictwa. Uważał ponadto, że nie może być triumf" jednej ze stron, lecz raczej wspólny triumf nad wspólnym nieszczęściem. Lincoln przekazał ustnie zarys tego rodzaju polityk1 swym głównodowodzącym, Grantowi i Shermanowi, w czasie spotkania w lutym na statku rzecznym River Queen (na krótk" przed rozpoczęciem ostatniej batalii wojny).
Jednakże w atmosferze napięcia wywołanego tragiczną śmie*' cią Prezydenta, trudno było o racjonalne załatwienie wiek sprawy tym bardziej, że prezydent Johnson nie potrzebnego ku temu autorytetu. Posiadali go zwycięzcy rałowie Grant oraz Sherman i zapewne skłonni byliby
316
poparcia liberalnemu planowi odbudowy, naszkicowanemu przez Lincolna, w którym już częściowo współuczestniczyli. Nowy pre-zydent nie potrafił ich jednak dla tej sprawy pozyskać.
Trudno powiedzieć, jakby ostatecznie wypadł plan Lincolna po późniejszej próbie uzgodnienia go z Kongresem. Niewątpliwie jednak długa przerwa letnia w sesji Kongresu sprzyjałaby temu planowi odbudowy. Prezydent spodziewał się w tym czasie wprowadzić w życie swoje projekty i postawić wracających z wakacji kongresmenów przed faktem dokonanym. Nie na próżno więc radykalni republikanie, którzy myśleli o odbudowie stanów południowych przy pomocy masowych aresztowań i konfiskat, obawiali się, że Lincolnowi może się udać przeprowadzenie jego łagodnego planu, zwłaszcza że miał on szerokie poparcie w społeczeństwie. Toteż niektórym z nich trudno było nawet ukryć uczucie ulgi, z jaką przyjęli nagłą śmierć Prezydenta.
Radykałom wydawało się, że przy nowym prezydencie, łatwiej będzie przeprowadzić ich plany. Johnson pochodził z równie skromnej rodziny, jak Lincoln i tak samo był samoukiem. Był demokratą i południowcem, ale nie należącym do klasy rządzącej na Południu, której rządy często piętnował. Ta jego krytyczna postawa wobec Południa odpowiadała radykałom, tym bardziej że Johnson po objęciu władzy nakazał aresztowanie wielu przywódców Południa. Rozpoczął on swą działalność zgodnie z zasadą, że zdrada jest zbrodnią, a zbrodnia musi być ukarana. Jednak to jego surowe nastawienie nie trwało długo i niebawem przejął on politykę zainicjowaną przez Lincolna. W ślad a nim uznał też za zgodne z prawem zorganizowane już, lojalne >2ądy stanów Luizjany, Tennessee, Arkansas i Wirginii złagodził nowe, początkowo ostre, zarządzenia w stosunku do Południa.
szystko to nie odpowiadało jednak radykałom. Liczyli oni,
e Przez areszty i konfiskaty na dużą skalę zapobiegną przejęciu
rządzącą dotąd na Południu klasę władzy w nowym ukła-
Radykałowie postulowali przy tym wprowadzenie na Po-
p ] rządów wojskowych i to na okres dostatecznie długi, aby
Republikańska umocniła się tam jako ugrupowanie do-
jyj ' ^ce- Sprzyjałoby temu również przyznanie prawa głosu
�2ynom; toteż zabiegi o prawa polityczne ludności murzyń-
J
skiej stały się jednym z głównych punktów republikańskiego gramu. Radykalni działacze spodziewali się przy tym, że publiczna udzieli poparcia ich drastycznym krokom, zwłaszcza wobec spotęgowania się nienawiści do Południa po zabójstw^ Lincolna i długotrwałych widowiskowych uroczystościach pQ. grzebowych.
Tymczasem nowy prezydent, nawiązując do ugodowego planu Lincolna, starał się w ciągu wakacji parlamentarnych przepro. wadzić własny, liberalny plan odbudowy i postawić politykó\\ , przed faktami dokonanymi. Plan Johnsona był nawet bardziej liberalny niż Lincolna. :Dla podlegających rekonstrukcji stanów, Johnson mianował tymczasowych gubernatorów, przy czym na te stanowiska wyznaczył ludzi miejscowych, znających lokalne stosunki. W myśl jego planu każdy tymczasowy gubernator miał zwołać konwencję konstytucyjną stanu. Do jej wyboru mieliby prawo ci z dotychczasowych białych elektorów, którzy byli gotowi do złożenia przysięgi wierności Stanom Z jednoczonym.! Każda konwencja stanowa miała następnie uchwalić unieważnienie aktu secesyjnego stanu, zniesienie niewolnictwa i unieważnienie wszelkich długów, zaciągniętych przez Konfederację na prowadzenie wojny. Inne postanowienia nowej konstytucji stanowej były pozostawione do uznania elektorów.
Johnson pozostawił też konwencjom decyzję w sprawie, cz^ i w jakiej mierze ma być nadane dotychczasowym niewolnikom prawo głosowania, bądź też piastowania urzędów. Prezydent sugerował, że powinno się przyznać prawo głosowania Murzynom umiejącym czytać i pisać oraz posiadającym choćby niewielką nieruchomość. Chodziło również o to, by przez odmówienie Murzynom prawa głosu nie dawać argumentów dla spodziewanej krytyki radykałów. Żadna jednak z konwencji stanów południowych nie przyznała Murzynom praw politycznych. Co gorsza. konwencje te nie wykazały skłonności do ograniczenia uprawnień politycznych dotychczasowych przeciwników Unii. Ponadto pierwsze wybory wykazały, że byli przywódcy Konfederacji & nadal uznawani za przywódców Południa, np. w Alabamie 3/4 członków nowej legislatury brało udział w walkach po stroni Konfederacji. Jednakże wszystkie legislatury z wyjątkiem Miss*' sipi ratyfikowały trzynastą poprawkę do konstytucji, znoszą^
318
ie
Ożywione też zostały poprzednie zarządy hrabstw miast, często z niewielkimi zmianami personalnymi.
�VV grudniu 1865 r., gdy ponownie zebrał się Kongres, prezy-rlent mógł oznajmić, że odbudowa Stanów Zjednoczonych została rzeprowadzona, z wyjątkiem stanów Florydy i Teksasu, gdzie była na ukończeniu. W swym orędziu do Kongresu Johnson uznał, że południowe stany nigdy nie przestały istnieć, były tylko w stanie zawieszenia. Od obu izb Kongresu zależało teraz, czy przedstawicielstwa tak odbudowanych stanów południowych zostaną uznane. Należało tu brać pod uwagą, że radykalni przywódcy, jak Charles Sumner i Thaddeus Stevens, byli żarliwymi przeciwnikami niewolnictwa, a stąd wrogami Południa i w sprawie przyjęcia przedstawicielstw Południa do Kongresu zupełnie nie podzielali poglądów prezydenta.
Interwencje radykałów zmierzające do zastąpienia prezydenckiego planu odbudowy o wiele surowszym, własnym planem ułatwiła wspomniana postawa stanów południowych, całkowicie odmawiających Murzynom praw politycznych. Stany te bowiem w osobnym prawodawstwie stanowym dla Murzynów, czyli czarnych kodeksach, wprowadziły różne ograniczenia ich wolności, nawet swobody ruchów i zatrudnienia. Faktycznie anulowało to uchwaloną wówczas trzynastą poprawkę konstytucyjną o zniesieniu niewolnictwa.
Pierwsze zderzenie między prezydentem i jego stronnikami a bardzo wpływową grupą radykalnych polityków w Kongresie wynikło na tle nowego projektu ustawy o Biurach Uwolnionych (Freedmen's Bureau Bili). Ustawa w tej sprawie była podpisana jeszcze przez Lincolna, zawierała postanowienia, że w rok po zakończeniu wojny biuro będzie zamknięte. Radykałom chodziło 0 rozszerzenie zakresu działalności tej pożytecznej instytucji na czas nieokreślony. Biuro to miało charakter humanitarny i za-^wniało Murzynom pomoc oraz opiekę w okresie przejściowym xdzy niewolnictwem a dobrowolnym ich zatrudnieniem; poddało ono wojsku i sprawowało przez swych agentów opiekę i rozdziałem pomocy dla ludności murzyńskiej oraz przydzie-jej kawałków ziemi porzuconych przez byłych właścicieli. też ono o to, żeby Murzyni zawierający kontrakty z bia-
i
, -
1 nie byli oszukiwani. Prezydent, który miał zastrzeżenie, co
319

�

do potrzeby wojskowego charakteru tej organizacji w czasie p. Specjalne ustawodawstwo Kongresu stworzyło nowy program koju i braku gwarancji prawnych poręczonych przez sądy e ^budowy, który jednocześnie unieważniał wszystko to, czego wilne, założył weto wobec uchwalenia przez Kongres usta\vj0tąd w sprawie odbudowy dokonali Lincoln i Johnson. Nowy Po tej chwilowej porażce w sprawie Biura Uwolnionych radyk jan przewidywał poddanie stanów secesyjnych pod żarząc! ^woj-łowie, którym Johnson w tym czasie bardzo się naraził, złożj^owy. W tym celu podzielono Południe na pięć dystryktów woj-w Kongresie projekt Praw Cywilnych (Civil Rights), który prz^owych. Każdy z nich podlegał dowódcy w randze generała, znawał uwolnionym Murzynom pełny status obywatelski na rozgadaniem każdego z dowódców było przede wszystkim zarządzeni z białymi i zagrażał surowymi karami za próby obejścia \,^e spisu uprawnionych do głosowania z wykluczeniem nielojal-ustawy na terenie poszczególnych stanów. Prezydent, jako p(nych. Murzyni zostali uprawnieni do głosowania na równi z bia-łudniowiec, znał dobrze tamtejsze stosunki i zdawał sobie sprfjymi; uzyskali również prawo do wybrania w każdym stanie we, że nie można z dnia na dzień dać Murzynom prawa głoscdeiegatów na konwencję konstytucyjną, której zadaniem było wania, które wobec ich braku rozeznania mogło być wykorz;,0pracowanie projektu konstytucji stanowej, zawierającej m.in. stywane (jak faktycznie później się stało) dla prywatnych celópostanowienie o pejnym prawie głosowania dla Murzynów. Gdy białych przywódców. Johnson znowu więc założył weto, . a opracowany przez konwencję projekt konstytucji stanowej użytym razem obie izby Kongresu uchwaliły ustawę ponownie wjskał w powszechnym głosowaniu stanu większość, dowodzący w maganą większością 2/3 głosów. W ten sposób Kongres postaw dystrykcie generał zarządzał na jej podstawie wybory do stano-na swoim i stworzył warunki do przejęcia inicjatywy w sprawiwych organów wybieralnych. Nową konstytucję musiał jednak odbudowy w swoje ręce i przeprowadzenia jej według swegzatwierdzić Kongres. On też decydował o przyjęciu wybranych planu, tj. zgodnego z zamierzeniami radykałów. przedstawicieli danego stanu do Izby Reprezentantów i Senatu.
Odpowiedni projekt - - przedstawiony Kongresowi w forrai Głównym motywem, jaki skłaniał radykałów do przyznania czternastej poprawki konstytucyjnej został przygotowań Murzynom prawa głosu, była chęć zapewnienia sobie na dłuższy
przez komisję mieszaną złożoną z senatorów i deputowanyc okres znacznej większości w wyborach na Południu, a więc z Izby Reprezentantów, w której wodzili rej radykałowie. Pcrównież przewagi politycznej. W prowadzonej przez radykałów prawka zawierała gwarancję praw obywatelskich dla wszystkie wśród Murzynów akcji propagandowej zapewniano ich, że tylko obywateli amerykańskich, równocześnie zaś pozbawiała praw przy ustanowieniu większości radykalnej możliwe będzie utrzy-piastowania urzędów wszystkich przywódców Konfederacji i wszy manie ich praw politycznych. Politycy radykalni obawiali się stkich tych, którzy będąc na Południu urzędnikami jeszcze prze bowiem, że z czasem demokraci mogą odzyskać przewagę na secesją, w czasie wojny pomagali konfederatom. Poprawka za Południu, a nawet w całej Unii. Żeby temu zapobiec i utrzymać wierała również postanowienie anulowania długów zaciągnięty^1 swe pozycje, niezbędne było pozyskanie na jak najdłużej głosów przez Konfederację, natomiast gwarantowała spłatę długów za Murzyńskich, ciągniętych przez wierzycieli Unii. Osiągnąwszy dzięki przewadze w Kongresie taki prymat po-
Dokonanie zmian przez radykałów ułatwiło w 1866 r. wygra %czny, radykałowie chcieli się też pozbyć niedogodnego im nie przez nich wyborów do obu izb Kongresu i to zdecydować Johnsona. Szukali więc okazji, żeby go postawić w stan oskar-większością głosów. Ostateczna klęska programu Johnsona starzenia przed Trybunałem Stanu, którym według konstytucji Sta-się teraz nieunikniona, a jego władza została przy tym poważnif nów Zjednoczonych jest Senat. Ponieważ prezydent był dość ograniczona przez specjalne ustawodawstwo Kongresu, w ^ sln%upulatny w wykonywaniu swych obowiązków, trudno było których punktach niezgodnie z konstytucją. Wprowadzono coś * � o coś oskarżyć. Wreszcie jednak nadarzyła się - - jak sądzili rodzaju dyktatury Kongresu. racłykałowie sposobna okazja. Był nią zatarg prezydenta z po-
320
Wojr
secesyjna...
321
vin wśród białych rej wodzili ludzie świeżo przybyli z Północy � v to z armią lub Biurem Uwomionych, czy też po prostu, by ryby w mętnej wodzie". Wszyscy ci, którzy przybyli z.
wołanym jeszcze przez Lincolna i utrzymanym przez J orni w gabinecie ministrem wojny Stantonem.
Po śmierci Lincolna Johnson pozostawił cały gabinet w
tychczasowym składzie, w tym także ministra wojny Stanto5.L)ynocy po wojnie, byli republikanami: zwano ich "carpetbaggers" Pod wpływem odmiennych poglądów z Johnsonem, niektóry 0(j nazwy używanych wówczas toreb podróżnych, szytych z członkowie gabinetu podawali się do dymisji. Stanton natomias, materiału używanego na dywany, które jakoby wystarczały tym mimo iż przyłączył się do nieprzyjaciół prezydenta, z urzędu ni rzybyszom na pomieszczenie całego ich mienia tak dalece ni-rezygnował. Panowało dość powszechne przekonanie, że peczegO nie posiadali. Natomiast południowych ubogich białych, został na tym stanowisku, by być informatorem radykałów ;ktorzy z nimi współdziałali, zwano "scalawags" (nicponie). Kongresie. W sierpniu 1867 r. Johnson zirytowany do ostatec? Zgodnie z planem rekonstrukcji radykałów przystąpiono na ności powiedział Stantonowi, żeby zrezygnował z urzędu. Statp^udniu do uchwalania nowych konstytucji stanowych. Zawiera-ton odmówił. Wówczas Johnson zawiesił go w urzędowaniu i jj one często bardzo postępowe i pożyteczne postanowienia, np. jego miejsce powołał generała Granta. Zmiana na stanowisLjotyczące organizowania systemu szkół publicznych, nie znanego ministra w myśl konstytucji wymaga zatwierdzenia Senatu. Dotychczas na Południu, albo nowych postępowych metod opo-sprawie Stantona Senat takiego zatwierdzenia odmówił, Gralokowania i finansów. Dla Murzynów szczególnie ważne były zrezygnował więc ze stanowiska, ale piastowany urząd przekazaszkoły, których brak uważano za największą przeszkodę w przy- wbrew uprzednim porozumieniom z prezydentem ponosi stosowaniu się ludności murzyńskiej do życia publicznego i za-nie Stantonowi. Wówczas prezydent, niezgodnie z ustawą o piawodowego.
stowaniu urzędów (Tenure of Office Act), którą uważał za nie Przy głosowaniach powszechnych nad przyjęciem uchwalo-konstytucyjną, próbował pozbawić Stantona urzędu. Ten akt oranych przez konwencje konstytucji stanowych wyborcy byli po-parę innych rzekomych przewinień posłużyły radykałom za poodzieleni na dwa ugrupowania. Jedno stanowili republikanie, do stawę do postawienia Johnsona w stan oskarżenią:pmpeachmentktórego weszli prawie wszyscy Murzyni, a także "carpetbaggers" Sprawę zgodnie z konstytucją sądził Senat pod przewodnictweri część "scalawags". Dla pozostałych głównie miejscowych
j__prezesa Sądu Najwyższego Chase'a. Sprawa miała charakter wybiałych zjednoczonych teraz w opozycji, przyjęła się ogólna bitnie polityczny i było widoczne, że radykałowie chcą doprowanazwa demokraci. W głosowaniach, mimo opozycji białych, dzić do skazania Johnsona i pozbawienia go urzędu za wszelkprzyjęto projekty konstytucji dla poszczególnych stanów połud-
r" cenę. Widząc to, 9 senatorów republikańskich wbrew dyscyni�wych. Wyjątek stanowił stan Missisipi, w którym nową kon-plinie partyjnej głosowało przeciwko aktowi oskarżenia. DzW^ucję przyjęto dopiero po dokonaniu pewnych poprawek, ki temu prezydent -�ostał uniewinniony z braku jednego gło* W ten sposób, w okresie od czerwca 1868 r. do lipca 1870 r. do wymaganej do skazania większości (35 do 19). Po uchylę^' szystkie 10 stanów południowychuchwaliło swe nowe konsty-oskarżenia Stanton wreszcie urząd opuścił. - c;|e i ukończyło proces odbudowy, przepisany przez akty Kon-
Przy rejestrowaniu uprawnionych wyborców, do których nals^S1J' Ponadto wybrani w stanach południowych do Kongresu żeli teraz wszyscy Murzyni, zwracano szczególną uwagę na ^.J1 or�wie i deputowani zostali nareszcie przyjęci i zajęli swe by ich przekonać, że nie mogą ufać swym byłym panom i rep^i^W �bu izbach Kongresu w ogromnej większości jako tylko republikańska większość może być gwarancją ich wolnoś' p "kanie. Było wśród nich wielu Murzynów. Po dokonaniu rejestracji okazało się, że w pięciu spośród ^ letnica wycofania wojsk północnych z Południa po jego stanów południowych murzyńscy wyborcy stanowili większ0 stfukcji nie została jednak zrealizowana, gdyż opozycja do a w pozostałych stanach większość białych była znikoma. ?r w "Carpetbaggers" rosła na Południu tak gwałtownie, że
2l
322 323
i
tylko przy poparciu armii mogile one utrzymać. W wyb )Ią L w zależności od możliwości płatniczych podatników. Spotkała do władz i legislatur stanowych V^^K> także wielu Murzyni z poparciem pomoc dla biednych. Zabrano się też do odbu-a w Karolinie Południowej stanowili^^awet większościowy dróg, mostów i gmachów publicznych, zniszczonych w cza-brano również ich na niektóre stanowiskami^^ ^ wojny. Może jeszcze ważniejsze było znaczenie psychologicz-ko jeden Murzyn zajął stanowisko wicegubernatora (w Luizjaruine faktu, że jak już wspomniano po raz pierwszy ubodzy a drugi został sekretarzem stanu (w Karolinie Południowej). Wybiali i Murzyni byli powołani do udziału w rządzeniu, l mimo sze stanowiska zajęli biali, przybyli z Północy po wojnie lub stże ten udział został wkrótce potem mocno ograniczony, pozostała cjonujący tu w czasie działań wojennych. Wybrani urzędni,jednak wśród nich pamięć o nim i dążenie do odzyskania go na stanowi należeli do ludzi biednych, nie posiadających żadną zdrowszych zasadach. Również ubodzy biali zaczynali się odtąd majątku. Wielu spośród wybranych białych i ogromna większocoraz mocniej dopominać o udział w administracji. Wszyscy za-Murzynów była zupełnymi analfabetami, choć znaleźli się wysmakowali w demokracji, choć stało się jasne, że trzeba do niej nich nawet tacy, których wybrano na stanowiska sądowe. najpierw dorosnąć.
Te rządy często nieuczciwych i niekompetentnych "carpetbą Wojna secesyjna uważana przez wielu za drugą rewolu-gers" doprowadziły do wzrostu korupcji. Zawierano porozum! cję amerykańską jest często porównywana z wojną o niepod-nia, kontrakty, płacąc z publicznych funduszów bardzo wysokległość Stanów Zjednoczonych, którą powszechnie uznaje się za. ceny za towary i usługi. Część zysków trafiała do kieszeni urzępierwszą rewolucję. Rewolucja amerykańska w przekonaniu jej ników. twórców miała szerszy, nie tylko lokalny charakter. Wywalczy-
Jeden z gubernatorów, znających dobrze ówczesne stosunl^ ona bowiem nie tylko niepodległość dla dotychczasowych ko-charakteryzując wydatki dokonywane z funduszów publicznytlonii angielskich, lecz także stworzyła ustrój demokratyczny, któ-stwierdzał, że trwoniono je na opłaty za przejazdy i diety czło;ry mógł być wzorem i natchnieniem dla innych narodów. Zasa-ków, za nigdy nie świadczone usługi, za rzeszę bezużyteczny:^ równości w obliczu prawa, równości politycznej, społecznej biuralistów. Dla pokrywania takich wydatków trzeba było pa1 ekonomicznej, a także równości szans życiowych, choć nie w nosić podatki do sum nigdy dotąd nie notowanych oraz zaciągPełni zrealizowana, była jednak urzeczywistnieniem tego, co dla długi, które potem poszczególne stany zmuszone były uniewawielu narodów zarówno w Europie, jak i na kontynencie ame-njac> rykańskim było dotąd tylko jak się wydawało nieziszczal-
Spośród wszystkich, którzy brali udział w tej inspirowan nym pragnieniem. Epoka rewolucji amerykańskiej wydała mężów przez radykałów odbudowie, najmniej można winić Murzynó'janu tej miary, co J. Waszyngton, B. Franklin, J. Jefferson,. gdyż tylko niewielu z nich rozumiało, o co w tym wszystkim cli � Madison, J. Adams i A, Hamilton.
dziło padali oni przeważnie ofiarą niesumiennych spryciar? Wojna secesyjna tymczasem nie może się poszczycić tak zna-którzy nimi dyrygowali. obitymi przywódcami z wyjątkiem jednego Lincolna. Bo do
Należy jednak przyznać, że były też niektóre dobre ^^^^^ Stanu ~ mim� wszystkich zasłuż ~ nie można działalności tych niesumiennych rządów -zostali bowiem po *st^t * Osobistości> Jak William K' Seward' Edwm M" pierwszy dopuszczeni do współudziału w rządach ludzie ubo*^ J�n,' Salo�n P. Chase na Północy, lub Jefferson Davis, Ta nowa administracja zainicjowała bądź co bądź wiele posuń* ^ *a*der H. Stephens i Judah Benjamin na Południu. Nasuwa
--�--�- -------'--------� - irego człowieka. Czyn^y Q^ Pytanie, Jaka była tego przyczyna? Otóż wydaje się, że
wprowadzenie bezpłatnych szkół publicznych zar� nych
zmierzających do polepszenia losu szarego człowieka. Czynisz y ^ T*�' Jaka ^ t6g� ^^cz^na' Otóż Wydaje **' Że starania o wprowadzenie bezpłatnych szkół publicznych żar*nv*,�^_żł�wnie w odmiennym charakterze obu wojen i odmien-
no dla białych, jak i dla czarnych. Nawet nieuzasadnio: � mykający się spod kontroli, ciężar podatkowy był lepiej roz
nie
.
^wach> Jakie one stwarzały. Wojna o niepodległość
tv] '


Przyniosła sukces samym Amerykanom, lecz wzbudzi-
.324
325

la także nadzieje rządzonych jeszcze despotycznie narodów i fj. dawała im otuchy oraz wiary, że wcześniej czy później pr?^ dzie kolej na ich wyzwolenie.
Natomiast wojna domowa, jaką była wojna secesyjna, grozi, wprost załamaniem się wielkiego demokratycznego eksperyme/ j tu amerykańskiego i świadczyła o dotychczasowej słabości i ni( trwałości amerykańskich demokratycznych instytucji. Wojna t nie otwierała żadnej nowej ery i nie budziła żadnego natchną nią. Chodziło w niej o uratowanie status quo. Wobec ogromny^ strat w ludziach, jakich doznały obie strony, oraz obniżenia Sj ogólnego poziomu etyczno-moralnego, trudno było oczekiwać Q tej wojny czegokolwiek uszlachetniającego. Była to wojna ponu ra, destruktywna i tragiczna, a nade wszystko bratobójcza; ni otwierała rozległych horyzontów postępu; wyglądała raczej n karę za nieudolność, pychę i szaleństwo. Przyczynili się do teg stanu rzeczy sami obywatele w znacznej mierze jeszcze anal fabeci niedorośli do swych funkcji demokratycznych. Zby' często bowiem wybierali oni na odpowiedzialne stanowiska nie uczciwych demagogów i miernoty.
Z drugiej strony jednak pobudzany przez wojnę bujny roz\vi życia gospodarczego na Północy oraz ponowne zjednoczenie kra; j u. otwierały zupełnie nowe i na ogół nieoczekiwane perspekty wy. Z zakończeniem wojny bowiem naród amerykański zacz$ sobie zdawać sprawę z szerszego przeznaczenia i nowej ro! - z tego, że stoją przed nim nie tylko czysto krajowe zadania Znany włoski patriota Giuseppe Mazzini wystąpił wówczas l twierdzeniem, że Stany Zjednoczone w ciągu swej czteroletnie; walki zdziałały więcej dla sprawy republikańskiej niż 50-letni> dyskusje na ten temat w Europie. Wzywał przy tym Stany Zjed noczone do objęcia przewodnictwa w rozgrywającej się we wszy stkich krajach walce między tyranią a wolnością, między przy; wilejem a równością. Nawoływał, by demokracja amerykańska H nie zasklepiając się w swych sprawach wewnętrznych -- podj<9 się zadań o charakterze międzynarodowym.
Podobne stanowisko zajął już wcześniej Abraham Lincol11 czemu dał szczególny wyraz w swym przemówieniu gettysbUl skim. Odwołując się do idealizmu mas, podkreślał, że walka, kW ra się toczyła, była walką moralną o prawa Murzynów do l
h samych warunków życiowych przynajmniej materialnych iakie posiadali biali. Przypomniał również z całym naciskiem, była to wojna o odnowienie ustroju demokratycznego, tak Z by mógł on być wzorem do naśladowania dla walczących o J olność uciśnionych narodów. Podkreślał, że rezultaty walk to-\onycrr w Ameryce będą oddziaływały nie tylko na współczesnych, ale i na wiele przyszłych pokoleń, że amerykańska wojna domowa była też walką o przyszłość ludzkości, o stworzenie nowej, lepszej cywilizacji.
326
BIBLIOGRAFIA
Archives des Affaires Etrangeres Paris, Etats-Unis, t. 124 -133.
Angle P. M., Created Eąual? The Complete Lincoln-Douglas Debatę* oj 1858, Chicago 1958.
The American Past, Conflicting Interpretations of the Great Issues, eck S. Fine, G. S. Brown, New York 1961.
Aptheker H., A Documentary History of the Negro People in the United, States, New York 1951.
Bailey T., A Diplomatic History of the American People, New York 1931 [wyd. 3].
Beale H. K., What Historians Have Said about the Causes of the CM War "Theory and Practice in Historical Study", "Social Science Research Council Bulletin" 1946, nr 54.
Bellot H., Hale American History and American Historians, Londyn 1953.
Beard Ch. A. i M. R., Rozwój cywilizacji amerykańskiej, t. I - II, Warszawa 1961.
Belperron P., La guerre de secession (1861 - 1865). Ses causes et ses suites, Paris 1947.
Bemis S. F., A Diplomatic History of the United States, New York 1955.
Beveridge A. J., Abraham Lincoln 1809-1858, Boston 1928.
Billington R. A., Westward Expansion. A History of the American Frort-tier, New York 1949.
Birbeck M., Notes on a Journey in America from the Coast of Vtr0tiW to the Territory of Illinois, Philadelphia 1817.
The Blue and the Gray. The Story of the dvii War as told by P arii' cipants, ed. H. S. Commager, Indianapolis 1950.
Boorstin D. J., The Americans: The Democratic Experience, New 1973.
Boorstin D. J., The Americans: The National Experience, New York
Boorstin D. J., The Genius of American Politics, Chicago 1969.
Brock W., The Character of American History, London 1960.
ogan D. W., The American Character, New York 1959.
ce j., The American Commonwealth, t. I-II, London 1891. mrgess J- W., The dvii War and the Constitution 1859-1865, New Yorkr
1901. rarpenter F. B., Six Months at the White House with Abraham Lincoln..
The Story of the Picture, New York 1867.
Carpenter J. T., The South as a Conscious Minority. 1789-1861, New ' York 1930. Catton B., The Centennial History of the dvii War, t. I - III, t. I: The
Corning Fury, t. II: The Terrible Suńft Sword, t. III, Never Cali Re-
treat, Garden City, NY, 1961 - 1965. Catton B., This Hallowed Ground. The Story of the Union Side of the-
Civil War, Garden City, NY, 1956.
Catton B., Stillness at Appomattox, Garden City, NY, 1953. Catton B., Grant Moves South, Boston 1960. The Causes of the dvii War, ed. K. M. Stampp, Englewood Cliffs, NY"
1959. Channing E., A History of the United States, t. I - VI, New York 1905-
-1930.
Charnwood L, Abraham Lincoln, New York 1952.
Cole A. C., The Irrepressible Conflict, 1850-1865, [w:] History of American Life, t. VII, New York 1934. The Collected Works of Abraham Lincoln, eds. R. P. Basler, M. D. Pratt,,
L. A. Dunlop, t. I - IX, New Brunswick, NJ, 1953. A Compilation of the Messages and Papers of the Presidents, ed. J. D>
Richardson, t. III - VII, New York 1897. Le Comte de Paris, Histoire de la Guerre Cimle en Ameriąue, Paris
1874.
Cotteril R. S., The Old South, Glendale, Ca., 1936, Coulter M. E., The Confederate States of America 1861 -1865, Baton.
Rouge, La, 1950.
Craven A. O., The Corning of the dvii War, Chicago 1957 [wyd. 2]. Current R. N., The Lincoln Nobody Knows, New York 1958. Current R. N., Lincoln and the First Shot, Philadelphia 1963. Daridau J., Abraham Lincoln, Paris 1962. �avis j., The Rise and Fali of the Confederate Government, t. I - IŁ.
New York 1880. ercientew I. P., Amerikanskaja istoriografia grażdanskoj wojny w SSĄ
W61-1865), Moskwa 1963.
Th* Diary Of Edward Bates, 1859-1866, ed. H. K. Beale, Washington 1933.
Chmary of American Biography, t. I - XXI, 1928 - 1944, eds. A. Johanson^ D- Malone.
'tofnatic Correspondence of the United States: Inter-American Affairs^ ed- W. R. Manning, Washington 19S7.
328

Documents of American History, ed. H. S. Commager, New York 11( [wyd. 6].
Dodd W. E., The Cotton Kingdom [w:] Chronicless of America, i. XXVr
Yale 1919. Donald D., The Excess of Dernocracy: The American dvii War and ?;,(
Social Process, Oxford 1960. Donald D., Lincoln's Herndon, New York 1948. Donaldson J., Pratt E. J., Europę and the American dvii War, Bosto-
1931.
Drohojowski J., Abraham Lincoln, Warszawa 1962. Dubois W. E. B., Black Reconstruction, New York 1935. Dumond D. L., Antislavery Origins of the dvii War in the United State
Ann Arbor, 111., 1939. Dumond D. L., Antislavery: the Crusade for Freedom in America, Ań;
Arbor, 111., 1961. Dunning W. A., Essays on the dvii War and Reconstruction, New Yoii
1931.
Eaton C., A History of the Old South, New York 1949. Eefimow A. B., Zubok L. I., K stoletiu grażdanskoj wojny w SSĄ, Mc
skwa 1961.
The Enduring Lincoln, ed. N. A. Grabner, Urbana, 111., 1959. Faulkner H. U., American Economic History, New York 1955. Fischer L. H., Lincoln's Gadfly, Adam Gurowski, Norman, Oki., 1964. Fitzhugh G., Sociology for the South, Richmond 1854. Foner P. S., The Life and Writings of Frederic Douglass, New Yori
1950.
Foster W. Z., The Negro People in American History, New York 1954. Franklin J. H., From Slavery to Freedom: A History of American M
groes, New York 1949 [wyd. 2].
Freeman D. S., R. E. Lee, A Biography, t. I - IV, New York 1945. Freeman D. S., Lee's Lieutenants. A Study in Command, New York 194t Gabriel R. H., The Course of American Democratic Thought. Ań Intel
lectual History sińce 1815, New York 1940.
Gorer G., The Americans: A Study in National Character, London 1948 Gray L. C., History of Agriculture in the Southern United States to 1^' New York 1949.
Great Issues in American History: A Documentary Record, t. I: tf^'
- 1865, ed. R. Hofstadter, New York 1958.
Grzybowski K., Demokracja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północni Kraków 1947.
Gurowski A., Diary, t. I, Boston 1862; t. II, New York 1864. Haiman M., Historia udziału Polaków w amerykańskiej wojnie dorno^(' Chicago 1928.
Hacker L. M., The Triumph of American Capitalism, New York 1940. Hansen H., The dvii War, New York 1961.
330
n'Haucourt G., La vie agricole et rural dans l'Etat d'Indiana a l'epoque
pionniere, Paris 1961.
Hendrick B. G., Lincoln's War Gabinet, Boston 1946. Hart A. B., Slavery and Abolition, 1831 - 1841 [w:] TJie American Nation,
t. XVI, New York 1906.
Herndon W., Weik J. W., Herndon's Lincoln. The True Story of a Great
li}e, Cleveland 1949.
Herndon's Life of Lincoln, ed. P. M. Angle, Cleveland 1949. Hesseltine W. B., The South in American History, Baton Rouge, La, 1943. tfistorical Statistics of the United States 1789-1945, Washington D.C.,
1949.
Hicks J. D., The Federal Union, Cambridge, Mass., 1952 [wyd. 2]. Hofstadter R., The American Political Tradition and the Men Who Madę It, London 1962.
Inside Lincoln's Gabinet. The dvii War Diaries of Salmon Portland Chase, ed. D. Donald, New York 1954.
Iwanów R. F., Awraam Lincoln i grażdanskaja wojna w SSĄ, Moskwa 1964.
Katz H., Anglia n progu demokracji, Warszawa 1965.
Keckley E., Behind the Scenes. Thirty Years Slave, and Four Years in the White House, New York 1868.
Kuczyński J., Położenie robotników w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 1950.
Kukieł M. W., Jak polski "Judasz" trząsł Bialym Domem [artykuł o Gu-
rowskim], "Wiadomości" Londyn 5 XI 1964. Laboulaye E., Les Etats-Unis et la France, Paris 1862. Lacour-Gayer R., La vie ąuotidienne aux Etats-Unis d la veille de la
guerre de secession 1830 -1860, Paris 1957.
Lamon W. H., Abraham Lincoln. From His Birth to His Inauguration as President, Boston 1872.
Leech M., Reveille in Washington 1860 - 1865, New York 1962. Lemonnier L. B. R., La Guerre de secession, Paris 1943. The Letters of Stephen A. Douglas, ed. R. W. Johannsen, Urbana 1961. The Life and Letters of John Hay, t. I - II, ed. W. R. Thayer, London 1915.
Onn E., Foreigners in the Union Army and Navy, Baton Rouge, La, 1951.
O.JOT Crises in American History: Documentary Problems, eds. L. W. Levy i M. D. Peterson, New York 1962. 1 artineau H., Society in America, t. I - III, London 1837. acy J., The Antislavery Crusade [w:] Chronicles of America, t. XXVIII, New Haven 1921.
ar* K., Engels F., The dvii War in the United States, New York 1940 wyd. 2J.
331
McClellan G. B., McClellan's Own Story. The War for the Union, Ne^
York 1948. Mearns D. C., Lincoln Collections in the Library of Congress, Washingto,
1943. Milton G. F., The Eve of Conjlict. Stephen A. Douglas and the Needl^
War, Boston 1934. Monaghan J., Diplomat in Carpat Slippers. Abraham Lincoln Deals iuit,
Foreign Affairs, New York 1945. Monaghan J., Lincoln Bibliography, 1839-1939, t. I-II, Springfield, ^
1943. Moore G., The Missouri Controversy, 1819-1821, Lexington, Ky, 1953
Morison S. E., Commager H. S., The Growth of the American Republic
t. I -II, New York 1955 [wyd. 4]. Myrdal G., Ań American Dilemma: The Negro Problem and Moden
Democracy, New York 1962. Narrative of the Life of Frederick Douglass an American Slave Wrjtter
by Himself, ed. B. Quarles, Cambridge, Mass., 1960. Nevins A., dvii War Books: A Critical Bibliography, t. I - II, Baton Rouge
La, 1969.
Nevins A., Ordeal of the Union, t. I - II, New York 1947. Nevins A., The Emergence of Lincoln, t. I - II, New York 1950. Nevins A., The War for the Union, t. I - IV, New York 1959-1971. Nichols R. F., The Disruption of American Democracy, New York 1941 Nicolay J. G., Hay J., Abraham Lincoln. A History, t. I - X, New Yorl
1890. Ogg F. A., Ray P., Orman Introduction to American Government, Ne?
York 1948 [wyd. 9]. Olmstead F. L., The Cotton Kingdom. A Traveller's Observations ff
Cotton and Slavery in the American Slave States, New York 1953. Olmstead F. L., A Journey in the Seabord Slave States, t. I - II, Ne'
York 1904. Owsley F. L., King Cotton Diplomacy, Foregin Relations of the Confedt
ratę States of America, Chicago 1959. Parkman F., The Oregon Trail, New York 1949. Parrington V. L., Main Currents in American Thought, t. I - III, Ne'
York 1927 - 1930.
Paxon F., History of the American Frontier, 1763 - 1893, Boston 1924. Pelling H., American Labor, Chicago 1960. Phillips Ulrich B., American Negro Slavery, New York 1918. Phillips Ulrich B., Life and Labor in the Old South, Boston 1929. Potter D. M., Lincoln and His Party in the Secession Crisis, New
1942.
Pratt H. E., Abraham Lincoln. Chronology 1809-1965, Springfield Pressley T. J., Americans Interpret their dvii War, Princeton, N J,
J. G., The dvii War and Reconstruction, New York 1937. Randall J. G., Constitutional Problems under Lincoln, Urbana, 111., 1964. J. G., Lincoln the President, t. I - IV, New York 1945 - 1955. J. G., Lincoln the Liberal Statesman, New York 1947. J. G., Donald D., The Divided Union, Boston 1961. Randall R. P-, Mary Lincoln. Biography of the Marriage, Boston 1953. Rhodes J. F., History of the United States, t. I - IX, New York 1928. Riddle D. W., Congresman Abraham Lincoln, Urbana 1957. Russell R. R., Economic Aspects of Southern Sectionalism [w:] University
of Illinois Studies in the Social Sciences, Urbana 1923. Sandburg C., Abraham Lincoln: The Prairie Years and the War Years,
t. I - III, New York 1954.
Scott A. U., Political Thought in America, New York 1959. Sherman W. T., Memoirs t. I - II, London 1875. Simon P., Lincoln's Preparation for Greatness. The Illinois Legislative
Years, Oklahoma 1965.
Singletary O. A., The Mexican War, Chicago 1960. Smith T. C., Parties and Slavery, 1850-1859 [w:] The American Nation,
t. XVIII, New York 1906.
Soule G., Vincent P. C., American Economic History, New York 1957. Stampp K. M., And the War Came; The North and the Secession Crisis
1860 - 1861, Baton Rouge, La., 1950. Stampp K. M., The Peculiar Institution; Slavery in the Antebellum South,
New York 1956. Sydnor C. S., The Development of Southern Sectionalism 1819 - 1848, Baton
Rouge, La., 1948.
Szelągowski A., Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Warszawa 1929. Thomas B. P., Abraham Lincoln: A Biography, London 1953. Thomas B. P., LmcoZn's New Salem, Springfield, 111., 1934. Three Against Lincoln: Murat Halstead Reports the Caucuses of 1860,
ed. W. B. Hesseltine, Baton Rouge, La, 1960. Tocąueyille A., De la democratie en Ameriąue, t. I - III Paris 1864 [wyd.
poi. pt. O demokracji w Ameryce, Warszawa 1976].
Townsend W. H., LżncoZn and His Wife's Home Town, Indianopolis 1929. Fownsend W. H., Lincoln and the Bluegrass. Slavery and dvii War in
Kentucky, Kentucky 1955. Trent W. P., A Short History of American Literaturę, New York 1922.
�llope F., Domestic Manners of the Americans, New York 1949. urner F. J., The Frontier in American History, New York 1920. rurner F. J., The United States; The Nation and Its Sections, New York
1935.
ashington B. T., Autobiografia Murzyna, przekład M. G., Warszawa 1905. heare K. C., Abraham Lincoln and the United States, London 1948.
�� E., The Forty-Niners, Chronicles of America, t. XXV, Yale 1921. lczerzak J., A Polish Chapter in dvii War America, New York 1967.
332
333
Williams K. P., Lincoln Finds a General. A Military Study oj the
War, t. I - V, New York 1950 - 1959.
Wooster R. A., The Secession Conventions oj the South, Princeton 196$ Writing oj Southern History, eds. A. S. Link, R. W. Patrićk, Baton Rouge
La, 1951.
Wytrwał J. A., America's Polish Heritage, Detroit 1961. Zaremba P., Kilka uwag o Wojnie Secesyjnej, "Teki Historyczne" t. \
Londyn 1959.
INDEKS OSÓB
Adams Charles F. 109, 151, 152, 207
Adams John Quincy 32, 34, 325
Adams Samuel 13
Albert ks. 153
Alcott Bronson 16
Anderson Robert J. 95, 117, 120
Andrew John A. 197
Bagby G. W. 230
Baker Edward D. 164
Bancroft George 16, 18
Banks Nathaniel P. 171
Basler R. P. 66, 67
Bates Edward 78, 85, 109
Beauregard Pierre G. T. 119, 120,
145 - 147, 159, 224 Beecher Henry Ward 222 Bell John 83, 85 Benet Stephen 5 Benjamin Judah P. 108, 221, 222,
291, 299, 312, 325 tennett James Gordon 18, 285
!nton Thomas 40
veridge Albert J. 6
?elow John 253 ney James G. 31
Francis P. 85, .282, 291 ' M�ntgomery 109, 118, 193, 285 ^orstin D. j. 227
Bra J�hn Wilkes 3�8, 309
B*axton 164, 217, 224, 266 - 268
Breckinridge John C. 83 - 85
Brooks Noah 288
Brooks Preston 56
Brown John 75, 76
Brown Joseph E. 225
Bryant William 196
Buchanan James 55, 58 - 61, 73, 77"
85, 86, 93 - 96, 98, 121, 166 Buell Carlos 154, 156, 164, 213 Burnside Ambrose E. 212 - 214, 217 -
-219, 266 Butler Andrew P. 56, 276, 281
Calhoun John 40 - 42, 45, 221, 222 Cameron Simon P. 57, 78, 80, 85, 109,
110, 131, 165, 166 Campbell John A. 291 Carlyle Thomas 251 Carnegie Andrew 247, 248 Carpenter F. B. 192 - 194 Carpenter J. T. 26, 27 Cass Lewis 95 Catton B. 259, 268, 272, 277 Cavour Camillo 182 Chandler Zachariah 109, 155 Chase Salmon P. 53, 78, 79, 85, 109,
112, 116, 118, 169, 190, 193, 196,
202, 215 - 217, 234, 281 - 283, 285,
299, 322, 325 Clay Clement C. 223
335

Clay Henry 29, 30, 40-43, 45, 98,
103
Cobb Howell 94 Commager H. S. 39, 123, 314 Conkling James C. 270 Cooper James Fenimore 15 Craven Avery O. 22, 106, 121 Crittenden John J. 98 - 100, 104 Crittenden bracia 128 Curtis Samuel 164 Cushing Caleb 45, 46
Dana Charles A. 266, 270
Daniel John M. 223, 230
Davis sędzia 80
Davis Henry Winter 274
Davis Jefferson 45, 98 - 100, 106 - 108,
118, 120, 129, 139, 154, 176, 177,
198, 199, 221-225, 228, 230, 264,
268, 290, 291, 294, 300, 301, 306,
309, 312, 325 Dayton William L. 253 Dickens Charles 35 Dixon Archibald 52 Donald D. 27, 40, 61, 72, 115, 122,
143, 233, 240, 251 Dorn Earl von 164 Douglass Frederick 32 Douglas Stephen A. 35, 51 - 54, 56 - 59,
61, 66-71, 73, 77, 83-85, 98, 104,
121
Drew Daniel 244 Dunlop L. A. 66 Dunning W. A. 94, 98, 114
Early Jubal 280, 285
Emerson Ralph Waldo 16 -18, 76,
196, 222, 298 Everett Edward 272
Farragut David G. 160, 162 Faulkner William 6 Field Cyrus W. 248 Fillmore Miliard 59 Fisk James 244 Fleming W. L. 205
Floyd John B. 94, 95 Foote Andrew H. 160 Forrest Nathan Bedfort 140 Foster Stephen C. 20 Fox Gustavus 118 Franciszek Józef Habsburg 253 Franklin Benjamin 325 Freeman D. S. 176 Fremont John Charles 58, 59, 155, 156, 158, 186, 281, 282, Fuller Margaret 16
Gambetta Leon 183
Garibaldi Giuseppe 183
Garrison J. G. 197
Garrison William L. 31, 58
Gasparin Agenor 208, 253
Giddings Joshua 32, 85
Gilman J. R. 291
Gladstone William 254
Goodlow Daniel R. 34
Gordon Nathaniel 190
Gould Jay 244
Grant Ulysses S. 142, 156-160, 179, 234, 257, 265, 267-270, -280, 292, 294, 296, 297, 300-304 - 306, 309, 316, 322
Greeley Horace 18, 57, 85, 93, 193, 281, 290
Gurowski Adam 197
Halleck Henry Wager 154 -156, 159, 179, 180, 211, 213, 216, 219, 257, 259
Hamilton Alexander 13, 325 Hamlin Hannibal 109 Hansen H. 150, 172, 214, 227, 265 Hawthorne Nathaniel 17 Hay John 288 Helper Hinton R. 34, 73 Henry Patrick 13, 29 Herndon William H. 64, 65 Hesseltine W. B. 77 Holmes Oliver Wendell 17 Hood John B. 230, 294, 296 Hooker Joseph 219, 258, 259,
Houston Sam 89
Oliver O. 313
Hugo Victor 76, 183
Hunter David 186, 187
Hunter H. 222
Hunter Robert M. T. 223, 291, 311
Huntington Collis P. 248
jrving Washington 15
jackson Andrew 13, 37, 87, 96, 221 jackson Thomas Jonathan (Stone-
wall) 129, 140, 172, 174-175, 176,
180, 214, 219, 220, 312 James Henry 6 Jacąuess James 291 Jefferson Thomas 13, 15, 29, 30, 34,
63, 221, 325 Johnson Andrew 283, 297, 309, 313,
316-322
Johnston Albert Sidney 156, 158, 159 Johnston Joseph E. 129, 145, 146, 167,
170, 171, 173, 177, 224, 257, 294,
296, 300, 302, 305, 306 Juarez Benito 253
Kant Immanuel 16 Kettel T. P. 50 King Preston 216 King Starr 222 Kirby-Smith gen. 129 Korusiewicz Leon 89
/e Edouard 208, 253 Lee Robert Edward 128, 129, 138, 14o> 173, 176, 177, 180-182, 194, 211, 214, 219, 224, 257-264, 276-�278, 296, 299-302, 304-307, 310,
er John 138, 227 L. 42
II Linę " George Cornewall 254 || eoln Abraham 6, 35, 62-71, 73, ' 78-8l, 83-85, 87, 91, 94, 99-13 �4' 1Q6-119, 121, 122, 125, 128,
155* 132> 134) 144 "148' 151 '153' ' 157-159, 165, 166, 168-170,
172, 176, 178, 179, 181, 185, 187--199, 201-203, 207-217, 219-222, 231, 234, 251, 252, 254, 256, 259, 264-267, 270-275, 279-286, 288--292, 298-301, 304, 306-309, 316--319, 321, 322, 325, 326
Lincoln Tadeusz 300
Lincoln Robert 300
Livermore Thomas 314
Longfellow Henry Wadsworth 17, 76, 222
Longstreet James 224, 261, 266
Lowell James Russell 15, 17, 19(J, 222
Lyons Richard B. P. 153
Macaulay Thomas 35 Madison James 13, 29, 30, 325 Magoffin Beriah 144 Maksymilian Habsburg 253 Mann Horace 14 Marcy William L. 46 Marshall John 11, 221 Martineau Harriet 35 Mason James M. 152, 154 Mason Lowell 20, 42 Mazzini Giuseppe 326 McClellan George B. 134, 140, 141, 149, 150, 156, 164-171, 177-182, 194, 200, 210-213, 216, 281, 288, 289
McClernand John A. 169 McCormick 48, 49 McCoy 38 McDowell Irving 134 - 146, 165, 170 -
-172 Meade George G. 259, 260, 263, 264,
275 Memminger Christopher Gustavus
108, 236
Mercier Henri 152, 200, 208 Mili John'Stuart 251 Moltke Helmut von 136 vMonaghan J. 153, 198 Monroe James 124, 250 Montalembert Charles de 208
.336
337
Monteskiusz 10 Morgan John Hunt 140 Morgan John Pierpont 248 Morse Samuel 48 Motley John Lothrop 18 Napoleon Bonaparte 130 Napoleon III Bonaparte 200, 208, 225, 252 - 254
Nevins Allan 6, 35, 36, 47, 75, 84, 89, 94, 96, 102, 121, 191, 197, 199, 201, 205, 217, 234, 249, 255, 288, 298, 308
Nicolay John G. 282
Norwid Cyprian Kamil 76
Palmerston Henry J. 153, 200, 250,
254
Parker Theodore 16, 31 Parkman Francis 18 Patterson Robert 146 Pemberton John C. 224, 226, 256,
257
Perry David 234 Peterson M. D. 42 Philips Endell 58 Pickens 95, 119
Pierce Franklin 45, 55, 58, 107, 121 Pinkerton Allan 168, 169 Poe Edgar Allan 17 Polk James K. 38, 40, 41 Pomeroy Samuel C. 281, 282 Pope John 160, 179 -181, 193, 210 Porter David D. 234, 257, 300, 301 Potter D. H. 121 Pratt M. D. 66 Prescott William H. 18
Randall James G. 6, 27, 40, 61, 72, 96, 115, 121, 122, 143, 196, 205, 206, 209, 233, 240, "251, 272, 280, 288, 297
Randolph Custis 173 Reynolds John 260, 261 Rockefeller John D. 247, 248 Rosecrans William S. 213, 217, 265--268
Ruffin Edmund 120
Russell John 152, 153, 208, 254
Russell William H. 147 - 250
Sandburg Carl 270
Santa Anna A. 37
Scott Dred 60, 61, 70
Scott Winfield 38, 39, 93, 94, 96, Hj 118, 133, 145 - 150, 176, 179
Seward William H. 53, 56, 57, 71, 77. - 81, 85, 98, 99, 102, 109, 112, Hej -120, 131, 151, 152, 178, 193, 195 215, 216, 220, 251, 259, 291, 301, 30ł 325
Sheridan Phil 217, 285, 297, 302, 3dł
Sherman John 98, 238, 281
Sherman William T. 179, 224, 231
267, 284, 286, 287, 292, 294, 295J -297, 300, 302, 305, 306, 315, 316
Shofield John M. 296
Simms William G. 1^7
Singletary O. A. 38
Singleton James Washington 234
Slidell John 152, 154
Smith Caleb B. 80, 109
Sparks Jared 18
Stampp Kenneth M. G. 6, 25, 39. 5(
86, 87, 95, 100, 115, 121 Stanton Edwin M. 95, 156, 166 - 16f
172, 178, 193, 216, 220, 259, 261
268, 306, 309, 325
Stephens Alexander H. 106, 108, 121
123, 221, 223, 291, 325 Stevens Thaddeus 319 Stówę Harriet Beecher 31 Stuart James E. B. 140 Stuart Jeb 177, 262 Sumner Charles 53, 56, 85, 93, Ul
191, 196, 319 Szekspir William 19
W. R. 194
B. P. 71, 166
George H. 217, 266 -269, 296 fhompson Jacob 95 Thompson George 58 Thoreau Henry 16, 76 Todd Mary 63 Todd R- 102
Toombs Robert 98 -100, 108, 221 -223 Townsend John 92, 144 Trollope Mrs 35 Trumbull Lyman 155 Tubman Harriet 32 Turner F. J. 37 Turner Nat 31 Twain Mark 6 Tyler John 37
Yallandigham Clement 221 Vance Zebulon B. 225 Yanderbildt Cornelius 244 Vesey Denmark 31
Wadę Benjamin F. 109, 155, 274 Walker L. P. 133
Washburne 158
Washburne F. B. 95
Waszyngton płk. 76
Waszyngton Jerzy 13, 15, 29, 111, 165,
173, 221, 222, 299, 325 Waszyngton Marta 173| Webster Daniel 40 - 42, 44, 45, 103 Weed Thurlow 57 Weitzel Godfrey 301 Weld Theodore D. 31 Welles Gideon 109, 110, 193 Whitman Walt 17, 222 Whittier John Greenleaf 17, 196, 222 Wiktoria królowa 153, 225 Wiley B. I. 206 Wilkes Charles 152 - 154 Williams K. P. 120, 144 Wilmot David 40, 41, 64 Wise Henry A. 59 White Horace 95
Yancey William M. 89, 223 Yates Richard 157
Tallmadge James 33
Taney Roger B. 220, 221
Tappan Arthur 31
Taylor Bayard 19
Taylor Zachariah 38, 40 - 42, 10?
338
INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH I ETNICZNYCH
Afryka 21
Alabama 22, 24, 25, 55, 89, 93, 106,
226, 236, 285, 318 Alexandria 144 Ameryka Łacińska 18, 28, 253 Ameryka Południowa 124 Ameryka Północna 8, 18, 252, 327 Ameryka Środkowa 56, 91, 103, 189,
253 Amerykanie 5, 9, 14, 47, 66, 84, 102,
136 Anglia (Wielka Brytania) 7, 12, 21,
35, 47, 48, 124, 130, 151 - 154, 183,
190, 200, 206, 207, 210, 239, 250 -
-254, 299
Anglicy (Brytyjczycy) 7, 151, 234, 244 Annapolis 13.1, 135 Antietam 182, 194, 201, 210, 211 Antyle 253 Appalachy 8, 9, 154 Appomattox Court House 301, 304,
305
Aquia Greek 180 Argentyna 242 Arkansas 90, 125, 164, 256, 265, 275,
317
Arlington 144
Atlanta 123, 230, 284, 287, 294-296 Atlantyk 8, 47, 162, 233, 294, 297 Australia 242 Bahamski Kanał 152
Ball's Bluff 164
Baltimore 46, 83, 111, 112, 125, 125
131, 144, 220, 229, 235, 282, 2ą
297
Boston 16, 17, 44, 153, 196, 233 Brazylia 28 Brooklin 46 Brytyjskie Wyspy 46 Buena Yista 38, 40, 107 Buffalo 111 Buli Run 136, 146, 154, 172, 180. 191
200, 210, 213, 224, 266
Cairo 158 Cambridge 16 Castle Pinckney 95 Chancellorsville 137, 193, 219, 22i
258 Charleston 31, 42, 81, 94 - 96, 117 - 12J
123, 162, 297 Chattanooga 164, 224, 266 - 268, 271
271
Cherbourg 251 Chicago 44, 46, 51-53, 79, 110, 22'
235, 238, 239 Chickahomina 171, 177 Chickamauga 224, 230, 266 - 268 Chiriąui 189, 190 Cincinnati 60, 80, 111 City Point 301
Cmentarne Wzgórze (Cemetery Rid-
' ge) 261, 263, 271
Cmentarne Wzniesienie 261, 263
Cold Harbor 277
Columbia 297
Concord 16
Connecticut 48
Corinth 159, 160, 164
Court House 275
Danville 301, 302
Decatur 78
Delaware 35, 125, 187, 190, 289
Douglas 227
Europa 9, 16, 48 - 50, 76, 124, 126, 138, 149, 152, 183, 184, 201, 208, 232, 233, 235, 239, 240, 242, 245, 250; 250, 252, 253, 312, 325, 326
Europejczycy 8
Filadelfia 31, 46, 128, 259
Five Forks 302
Floryda 22, 24, 88, 94, 186, 189, 319
Fort Donelson 156, 158, 208, 257
Fort Henry 156, 158, 257
Fort Monroe 165, 168, 186, 276, 306
Fort Moultrie 94, 95, 117
Fort Pickens 94, 118, 119
Fort Pułaski 162
Fort Stedman 301
Fort Stevens 280
Fort Sumter 91, 95, 96, 115, 117-119,
121, 122, 152, 297, 311 Francja 8, 28, 117, 124, 152, 183, 192,
200, 208, 210, 227, 251 - 254, 299 ^rancuzi 7, 18, 152, 253, 291 Freyer's Farm 177 Frederick 260 Fredericksburg 137, 193, 213, 214, 217,
224
Freeport 70
JaineS's Mili 177
10rżia 24, 88, 106, 186, 225, 266, 270, 284, 295, 306, 315
Gettysburg 137, 224, 260 - 262, 264,
265, 271, 272, 276 Guadelupe Hidalgo 39
Haiti 190
Hampton Roads 162
Harrisburg 111, 259
Harrison's Landing 177, 178
Harpers Ferry 75, 144, 297
Hawana 152
Hiszpania 18, 117, 208, 251 -253
Honduras 189
Holandia 8, 18
Holendrzy 7, 9
Hudson m. 256, 265
Illinois 48, 51, 54, 60, 62-64, 66-68,
78, 79, 157, 158, 198, 199, 288 Indiana 54, 62, 79, 80, 198, 199, 297 Indianie 7, 8, 28, 51 Iowa 52 Irlandczycy 228, 244
Jackson 57, 257
James 141, 162, 165, 168-170, i 77, 278, 291
Kalifornia 38 - 41, 125, 134, 241
Kanada 9, 32, 151, 242, 250
Kansas rz. 52
Kansas stan 54-58, 62, 66, 75, 77,'
281 Karolina Południowa 24, 25, 40, 43,
56, 86-89, 95, 96, 98, 117, 118, 125,
186, 296, 297, 315, 324 Karolina Północna 25, 90, 125, 162,
225, 263, 300, 302, 306, 310, 315 Kentucky 22, 35, 63, 83, 90, 95, 98,
106, 117, 125, 144, 164, 187-190,
198, 289
Kosta Rika 189 Kuba 28, 3,8, 56, 104, 152
Lancashire 252 Liberia 189, 190
Londyn 58, 151, 153, 154, 201, 207, 254
340
341

Louisville 144
Luizjana 22, 24, 25, 33, 89, 152, 256 265, 275, 317, 324
Maine 33
Malvern Hill 177
Manassas 145, 165, 180
Manchester 207 *
Martinsburg 145
Maryland 21, 25, 125, 143, 144, 181 187, 258 - 260, 280
Massachussetts 10, 13 - 17, 48, 53, 56 131, 147, 197, 289
Mechanicsville 177
Meksyk 28, 36-40, 64, 91, 104, 134 151, 250 - 252, 253, 291
Meksykańska Zatoka 8, 38, 51, 91 118, 160, 233, 285
Memphis 160, 164
Michigan jezioro 79
Michigan stan 57, 147, 241
Minnesota 55, 60, 61, 147
Missisipi rzeka 28, 33, 36, 47, 93, 115 134, 145, 148, 155, 158, 160-162 164, 210, 224, 226, 233, 240, 242 256, 157, 265
Missisipi stan 22, 24, 25, 40, 88, 106, 107, 159, 257, 306, 318, 323
Missisipi Dolina 9, 47,. 160 �Missouri stan 22, 32, 33, ,35, 52, 54, 55, 60, 61, 66, 67, 78, 90, 100, 144, 145, 154, 155, 187, 190,, 282
Misyjne Wzgórze 269
Mobile 162, 285
Montana 241
Monterey 38, 107
Montgomery 106, 119
Murfreesboro 217, 224, 265
Murzyni 121, 22-34, 36, 44, 61, 67, 69, 74-76, 92, 98, 108, 150, 155, 181, 184, 186, 188-190, 193, 196--200, 202, 204-206, 255, 271, 273, 274,,301, 311, 312, 314, 317-326
Nasłwille 40, 42, 296 Nebraska 51, 52, 54 - 57, 62, 66
Newada 242
New Jersey 80, 212, 289
New Salem 62
Niagara Fallsr290
Niemcy państwo 46
Niemcy naród 244
Nikaragua 189
Norfolk 162, 169, 170
Nowa Anglia 9, 16, 17, 19, 37, 35
54, 83, 199, 242, 288 Nowa Szkocja 8 Nowy Jork miasto 17, 44, 46, 47, 49
50, 111, 115, 118, 120, 128, 13o|
131, 135, 153, 190, 230, 233, 235,
243, 246, 248, 289 Nowy Jork stan 10, 15, 33, 53, 56
78, 84, 86, 147, 288 Nowy Meksyk 38 - 41 Nowy Orlean 47, 51, 108, 123, 162
163, 208, 236, 243, 256 NTueces 38
Ohio rzeka 33, 164, 240, 243
Ohio stan 15, 53, 54, 78, 81, 134, 151
221, 287 Oregon 55
Pacyfik 41, 80, 124
Panama 189
Paryż 154, 185
Pea Ridge 164
Pensylwania 10, 14, 15, 78, 80, 84, 110, 181, 194, 241, 243, 245, 25ll 259, 278, 283, 287, 288, 297
Peoria 66
Petersburg w USA 178, 179, 300
Petersburg w Rosji 166
Pittsburg 48, 95
Pittsburg Landing 158
Platte 52
Polacy 244
Portugalia 28
Potomac 144 -147, 156, 164, 211, 26* 297
Prusy 184
Puerto Rico 28
Eapidan 277
Bappahannock 213, 214, 219
Rhode Island 147
Richmond 106, 126, 146, 165, 167, 170, !77, 211, 213, 223, 228-230, 234, 235, 258, 259, 278, 280, 291, 300, 301, 305
Rio Grandę 38, 233, 253
Ripon 57
Roanoke Island 162
Rochester 71
Bosja 184
San Diego 51
San Francisco 238
Savage's Station 177
Savannah 162, 294, 196
Sayler's Creek 304
Seminaryjne Wzgórze 261
Shenandoah rzeka 171
Shanandoah Dolina 145, 171, 172, 175,
211, 259, 285, 297 Shiloh 137, 158 - 160, 257 Skaliste Góry 9, 38, 39 Skandynawia 46 Southampton 152
Spirngfield 64, 65, 67, 85, 86, 111, 112 St. Louis 51, 134, 155 Susąuehanna 260
Świętego Wawrzyńca rzeka 9
Teksas 22, 25, 36 - 38, 89, 265, 319
Tennessee rzeka 268, 296
Tennessee stan 22, 40, 41, 90, 125,
1*8, 158, 159, 164, 213, 217, 257,
265, 266, 268, 283, 317 Terytorium Indiańskie 125
Urugwaj 242 Utah 41, 242
Vera Cruz 38, 253 Vermont 51
Yicksburg 162, 164, 224, 226, 256, 257, 268
Warrenton 211
Waszyngton 41, 55, 64, 65, 68, 81, 84, " 92, 95, 100, 104, 110-112, 118, 120, 125, 130, 131, 135, 144-147, 150--153, 157-159, 165, 167, 168, 170--172, 177-181, 187, 200, 207, 208, 212, 235, 257, 259, 264, 266, 272, 275, 279, 280, 288, 290-292, 295, 297, 300, 301
West Point 107, 135, 145, 149, 156, 173
West Roxbury 16
White House Landing 177
Widokowa Góra (Lookont Mountain) 224, 268
Wielkie Jeziora 9
Williamsburg 168
Wilmington 162
Winchester 145, 259
Wirginia 11, 13, 21, 25, 31, 42, 59, 75, 90, 98, 100, 106, 111, 112, 120, 125, 128, 13,7, 138, 144, 145, 148, 149, 152, 160, 162, 164, 167, 172, 173, 182, 186, 227, 257, 258, 263, 264, 266, 270, 275, 299, 301, 317
Wisconsin 57
Włochy 183
Wyspa nr 10 160
York rzeka 141, 165, 168 Yorktown 168

342
343
SPIS ILUSTRACJI
SPIS MAP

5. Bitwa pod Gettysnurgi
6. Wa.ki pod Chictemauga w 1863 r.
,. W.1K1 pod Chattanooga w 86S r.
8 Ostatnia batalia wojny w -
i w 1860 r. 82 r 1861 r. 82
� 161 Jacksona
174-175
262 267 271 . 303

-r

w
, A N-ins,
t. I, .. ��
, Wendel PhUHps, A. Nevins,
Ordeal, t. I, s. 73 . . � '
James Buchanan, A. Nevins, ibidem, t. I, s ^
Stephen A. Douglas, ibidem . � � ' t n
Konwencja Demokratyczna w Cincinati w 6 r, ib� , ^ �

w
t- -H, NeW Yor, William Seward, J. Randal, D.
1961, s. 238 .......
Salmon P. Chase, A. Nevins, The War, t. III � � '
Poszukiwacze posad w Waszyngtonie, A. Nevins, Ortea l t I Prezydent Konfederacji Jefferson Davis, A. NevmSl > ^ �
s. 58 ...��� � � �
Gideon Welles, ibidem, s. 154 . . � w
Biały Dom w 1861 r, C. Sandburg, Abraham Ltticoln, t,
York 1954, t. II, naprzeciw karty tytułowe, , . ^-
Generał Pierre G. T. Beauregard, J. G. ]
Diuided Union, po s. 238 . �chotnik Unii, ibidem ......
60 63
71 79 81
107 110
li:1
119 132
344
139
149
162
163 167
169 170
173 179 191
195
197 207
13-calowy moździerz federalny, ibidem.........
Generał George B. McClellan, ibidem.........
Generał Ulisses S. Grant w 1863 r., A. Nevins, The War, i. II, naprzeciw karty tytułowej............157
Admirał David G. Farragut, G. Randall, D. Donald, The Divided Union, s. 430...............
Nowy Orlean w okresie największego rozkwitu handlu bawełną, A. Nevins, Ordeal, t. II, s. 168..........
Edwin M. Stanton, A. Nevins, The War, t. II, s. 96.....
Allan Pinkerton ze służby bezpieczeństwa, prezydent Lincoln, gen. John A. McClernand w dowództwie Armii Potomacu w październiku 1862 r., C. Sandburg, Abraham Lincoln, t. I, s. 592 .
Generał Joseph E. Johnston, A. Nevins, The War, t. III, s. 58 .
Generał Thomas J. Jackson (Stonewall), J. Randall, D. Donald, The
Divided Union, s. 238.............172
Generał Robert E. Lee, A. Nevins, The War, t. I, s. 84 .
Generał Henry W. Halleck, ibidem, s. 238........
Charles Sumner, ibidem.............
Proklamacja emancypacyjna, C. Sandburg, Abraham Lincoln, t. II, s. 438..................
Adam Gurowski (karykatura), ibidem, s. 338.......
Charles F. Adams, J. Randall, D. Donald, The Divided Union, s. 238
Prezydent Abraham Lincoln i gen. George B. McClellan nad Antie-tam w październiku 1862 r., ibidem.........
Pokój przyjęć Prezydenta, C. Sandburg, Abraham Lincoln, t. II s. 308
"Marsz w błocie" oddziałów Burneside'a, J. Randal, D. Donald, The Divided Union, s. 238.............
Zebulon B. Yance, C. Sandburg, Abraham Lincoln, t. I, s. 265 .
Generał George G. Meade, J. Randall, D. Donald, The Divided Union, s. 238..................
Generał George H. Thomas, A. Nevins, The War, t. III, s. 226 . .
Kasyno podoficerskie, J. Randall, D. Donald, The Divided Union, s. 238..................
Fortyfikacje konfederatów dokoła Petersburga, ibidem ....
Żołnierze Pensylwanii głosujący w dowództwie armii w 1864 r., ibidem.................
Palisady chroniące Atlantę, ibidem, s. 238......
Generał William T. Sherman, C. Sandburg, Abraham Lincoln, t. III, s. 604 .................
Armia Shermana wkracza do Atlanty, C. Sandburg, ibidem,
Izba Reprezentantów 31 stycznia 1865 r. po przegłosowaniu poprawki do konstytucji znoszącej niewolnictwo, A. Nevins, The War, t. IV, s. 298...............
260 269
27fi 279
283 284
28'
Ostatni pociąg z Atlanty, J. Randall, D. Donald, The Divided Union S. 238.........
Generał Robert E. Lee, A. Nevins, The War, t/IV,' naprzeciw karty tytułowej.........
prezydent Abraham Lincoln, ibidem, t. III, naprzeciw karty tytułowej ....
295
307
308
346
SPIS TREŚCI
Przedmowa.......... 5
Wstęp........... 7
Rozdział I. Kraj u progu wojny . . . . 21 Rozdział II. Lincoln prezydentem, secesja stanów południowych.......'62
Rozdział III. Wybuch wojny, pierwsze batalie 109
Rozdział IV. Emancypacja...... ,183
Rozdział V. Klęski Unii, przemiany wewnętrzne obu regionów, Wielka Brytania i Francja wobec konfliktu....... 210
Rozdział VI. Decydujące batalie i walki poli-
tycze, śmierć Lincolna...... 256
Zakończenie.......... 310
Bibliografia.......... 328^
Indeks osób......... 335
Indeks nazw geograficznych i etnicznych . 340
Spis map.......... 344
Spis ilustracji........ 345


.