Wstęp (Z. Tyszka)
1. Zasady metodologiczne przyjęte podczas konferencji, korespondujące z założeniami
poznańskiej szkoły badań nad rodziną:
 poszukiwanie zależności pomiędzy zmianami w rodzinie a zmianą społeczeństwa globalnego
(klasy, warstwy społeczne, kategorie zawodowe, typy społeczności lokalnych)
 analiza zależności między systemem rodziny i małżeństwem a elementami składowymi rodziny
i małżeństwa (dalej na tle przemian społecznych); trójstopniowy ciąg oddziaływań: I
społeczeństwo globalne kreujące szereg zjawisk II ich związek [zjawisk] z cechami i
funkcjonowaniem rodziny III analiza oddziaływania zmieniającego się systemu rodziny i
małżeństwa (wewnętrzne elementy składowe) oraz analiza usytuowania rodziny w zewnetrznych
układach społecznych
2. Problematyka referatów:
 rodzina a polskie społeczeństwo globalne i jego makrostruktura
 struktura rodziny, procesy wewnątrzrodzinne, z uwzględnieniem procesów
wewnątrzmałżeńskich
 problemy socjalizacji relacji międzypokoleniowych we współczesnych rodzinach polskich
 problemy społeczne związane z egzystencją rodzin w ujęciu socjologicznym
Stan i przeobrażenia rodzin polskich na przełomie XX i XXI wieku. Niedawna przeszłość i
teraz
niejszość (Z. Tyszka)
 sprawa rodziny jest sprawą wszystkich ludzi, bez względu na światopogląd czy religię,
powiązania z nurtem politycznym
 dbałość o kondycję rodziny jest kwestią priorytetową dla państwa (?), społeczeństwa, jego
organów oraz członków rodzin
 przedmiot artykułu: rodziny polskie przełomu wieków w ujęciu dynamicznym, proces ich
zmian na tle zmian społeczeństwa polskiego, prześledzenie przemian i określenie ich kierunku
 począwszy od lat czterdziestych XX wieku polską rodzinę kształtowały: 1) tradycja specyficznej
kultury rodzinnej 2) wydarzenia okresu II wojny światowej ą traumy, rozłąki, dekompletacja 3)
zmiana ustroju społecznego po wojnie (również ustawy prawne dotyczące rodziny 4) przemiany
społeczno-ekonomiczne lat 50,60,70 (industrializacja, urbanizacja, ruchliwość przestrzenna,
wzrost poziomu wykształcenia, masowe zatrudnienie kobiet poza domem) 5) kryzys lat 80,
osłabienie kondycji rodziny i zahamowanie cywilizacyjnego jej rozwoju (sic!) 6)transformacja
ustrojowa (nowy system aksjonormatywny)
 Przemiany rodzin polskich ostatniej dekady (periodyzacja):
koniec 1989r. - 1994r. (gwałtowne przemiany po trudnym okresie lat 80, ubóstwo, spadek
urodzeń, wzrosła liczba rodzin niepełnych ą śmierć małżonka, zła sytuacja mieszkaniowa)
1995-1998 (faza adaptacyjna, nowe sposoby funkcjonowania w zmodernizowanym społ., rozwój
gospodarczy i technologiczny, optymizm, wzrost liczby rodzin, wrastanie w nowe realia)
1999-2000 (rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a mało satysfakcjonującą kondycją życia
rodzin, perturbacje ekonimoczno-społ., niedobór pieniędzy w budżecie, rozwarstwienie
ekonomiczne sprzeciw ludności, postawy roszczeniowe, podwyżki cen, głównie żywność i
mieszkania)
 kierunek przemian rodzin polskich znajduje się na linii przemian ogólnocywilizacyjnych w
Europie; specyfiki nadają uwarunkowania transformacyjne dodatkowe trudności adaptacyjne,
dodatkowo wpływy postindustrialne
Zasadnicze etapy rozwoju rodziny polskiej (M.Żyromski)
Trzy epoki historyczne:
 okres Polski średniowiecznej (X-XV wiek) ą przewaga Kościoła i religii, chrześcijaństwo
przeciw poligamii, kupowaniu czy porywaniu żon, od XIII wieku małżeństwo jest
sakramentem, większa trwałość związku, charakter publiczny (zawieranie w Kościele), a
nie prywatny, rodzina staje się stopniowo jednostką gospodarczą: na wsi ą gospodarstwa
jednorodzinne, w mieście ą warsztat rzemieślniczy, małżeństwo nieodzownym elementem
pozycji społecznej mężczyzny i kobiety, chrześcijaństwo przyczyniło się do ograniczenia roli
kobiety (w rodzinie i społ.), bicie żony przez męża było dozwolone i przyjęte, ale władze
musiały czasem ingerować.
 odrodzenie i oświecenie (XVI-XVIII wiek) ą wielkość rodziny zależy od zamożności,
wyższy poziom higieny (bogatsi) większa rozrodczość, więcej dzieci; na wsi rodziny nie były
duże (1-2 dzieci), małżeństwa zawierano najczęściej w obrębie własnej grupy społecznej ą
rodzina jako komórka produkcyjna, dzieci od najmłodszych lat były włączane w prace
gospodarskie, nieliczne chodziły do szkoły, małżeństwa zawierano stosunkowo póz
no
(kobiety ą 20 lat, mężczyz
ni ą 30), ścisły podział pracy zarówno na wsi (kobiety ą drób, krowy,
gospodarstwo domowe; mężczyzna ą pole, zwierzęta pociągowe) jak i w mieście; wśród
wyższych warstw społecznych ą rodzina istotnym czynnikiem utrwalania statusu
społecznego, rosnące rozwarstwianie ludności miejskiej (uchwały antyzbytkowe, w Gdańsku
w 1540r. - na weselu co najwyżej 5 dań :P), pod względem obyczajowym Polska podobna była
do innych krajów Europy, większa uczuciowość życia rodzinnego, większy niż w Europie
wpływ Kościoła (brak uznania rozwodów, nie zwalczano prostytucji (implikacja?:P), sądy
duchowne zamiast o rozwodzie orzekały o �separacji od stołu i łoża), pozycja kobiety wyższa
niż w innych krajach europejskich, ale również mocno ograniczona (odrębność majątkowa
małżonków, w dziedziczeniu miały równe prawa, choć mężczyz
ni zazwyczaj otrzymywali
więcej)
 XIX wiek (do 1914r.) - przemiany dotyczyły głównie ludności wiejskiej, rozsadzanie
dawnego, patriarchalnego układu wsi (eksplozja demograficzna, reformy agrarne, przemiany
kapitalistyczne), postępująca mechanizacja pracy początek feminizacji załóg w
przedsiębiorstwach, w domach ą ciasnota, brud i chłód, negatywne skutki w życiu rodzinnym,
ukształtowanie się warstwy inteligencji, w miastach wprowadzenie kanalizacji, oświetlenia
ulic, toalet
Konkluzja autora ą trud bardziej całościowego przedstawienia wskazanego zagadnienia wart jest
podjęcia [lol]
Rodzina polska u progu nowego wieku (M.Ogryzko-Wiewórowska)
(100 punktów za nazwisko)
 rodzina stałym elementem życia społ.
 Co odważniejsi ogłaszają upadek rodziny jako formy życia społecznego
 Rodzina zawsze była twierdzą konserwatyzmu
 Małżeństwo posiada podwójny wymiar ą indywidualny (satysfakcja małżonków) oraz zbiorowy
(zachowanie ciągłości biologicznej i społecznej, oczekiwanie prokoreacji)
 Współcześnie małżeństwo kojarzy się z osobowym i partnerskim związkiem (oparcie na więzi
osobowej i indywidualnych oczekiwaniach, pragnienie bycia razem, wzajemne zainteresowanie,
miłość warunkiem podstawowym, dzięki wzajemnemu porozumieniu ą realizowanie życzeń obu
stron, należy do sfery prywatnej, względu społeczne nie odgrywają większej roli,
NIETRWAŁOŚĆ ą w sytuacjach niespełnionych oczekiwań, rozwody, traumy członków
rodziny)
WYNIKI BADAC
:
 odpowiedzi osób dorosłych bliższe są modelowi tradycyjnemu
 młodzież prezentuje poglądy bardziej sprzyjające obrazowi nowoczesnego małżeństwa
 dorośli częściej doceniają możliwość stabilizacji finansowej przez udane małżeństwo
 dorośli częściej zgadzają się z opinią, że dzieci są celem małżeństwa
 u młodych ludzi ą niezdecydowanie, wielu przeciwników i zwolenników tej opinii
 młodzież ma opinię, że �jakiekolwiek� małżeństwo (cokolwiek to jest) nie zasługuje na
podtrzymywanie
 <5% młodych ą lepsze nieudane małżeństwo niż stan wolny
 wśród osób dorosłych w tej samej kwestii ą ok. 10%
 wyraz
nie zarysowana akceptacja nieformalnych związków
 młodzież pojmuje małżeństwo głównie jako formę pozytywną (�dozgonna miłość i wierność�) ą
związek oparty na uczuciach
 ok.10% młodych osób pojmuje małżeństwo jako coś negatywnego(nuda, bezsens, zakłamanie)
 zawarcie związku małżeńskiego ą 67% cel życiowy (2 spośród 3 uczniów ;])
dokończyć
Przemiany demograficzne w rodzinie polskiej (na przykładzie diecezji kieleckiej w okresie
minionego dwudziestolecia) (J.Śledzianowski)
Nic ciekawego, diecezja Kielecka ma niewiele wspólnego z Polską
Przemiany składu rodziny oraz wzorców dzietności i wzorców zatrudnienia w Polsce na tle UE
(W.Warzywoda-Kruszyńska, J.Krzyszkowski)
UE
 zmniejszanie liczby i starzenie się ludności w krajach UE (malejąca rozrodczość, rosnąca
długość życia, zmniejszanie tempa migracji)
 prognozy: do 2015 roku znacznie maleć będzie ludność w Niemczech, Włoszech i Hiszpanii,
najstarszą populacją charakteryzować się będą Włochy i Hiszpania, do 2050 roku ludność w
wieku produkcyjnym stanowić będzie 34% ogółu
 zmiana form życia rodzinnego (alternatywne, niezinstytucjonalizowane formy życia
rodzinnego, spadł wskaz
nik małżeństw, radykalnie zmniejszył się wskaz
nik dzietności, wzrost
liczby rozwodów, wzrost liczby kohabitacji), konsekwencje: wzrost urodzeń pozamałżeńskich,
samotne rodzicielstwo, jednoosobowe gospodarstwa domowe
 zmiana relacji między płciami (wzrost wykształcenia kobiet, większa ich aktywność
zawodowa, ale mniejsza niż mężczyzn aktywność ekonomiczna (?), zagrożenie bezrobociem
kobiet większe niż mężczyzn, kobiety ciągle opuszczają rynek pracy po urodzeniu dzieci,
pracują na niższych i gorzej opłacanych stanowiskach, wzrost aktywizacji zawodowej kobiet
nie oznacza istotnej zmiany podziału pracy w gospodarstwie domowym, w krajach
skandynawskich ą największy egalitaryzm i równouprawnienie, najpełniej rozwinięty system
opieki nad dziećmi
 zmiana relacji międzypokoleniowych (zmienił się skład ludności w wieku nieprodukcyjnym ą
dominują ludzie starzy, głównie kobiety, okres pozostawania dzieci w domu rodziców
przedłużył się ą przedłużający się okres edukacji, póz
niejsze wchodzenie młodzieży na rynek
pracy, aktywizacja zawodowa kobiet spowodowała wzrost publicznych i prywatnych form opieki
nad dziećmi, co jednak nie zmniejszyło obciążenia pokolenia pracujących (sandwich
generation)
POLSKA
 zmniejszenie liczby i starzenie się ludności Polski (zmniejszanie się liczby zawieranych
małżeństw, spadająca płodność, zmiany w strukturze populacji kobiet w wieku rozrodczym;
proces starzenia się ludności ą tak jak w UE, problemy społeczne wynikające z konieczności
opieki nad ludz
mi starszymi)
 zmiana wzorów płodności (zjawisko odkładania urodzenia dziecka na okres póz
niejszy ą
wydłużona edukacja, kariera zawodowa; akceptacja społeczna bezdzietności, wzrost liczby
kobiet bezdzietnych
 zmiany wzorów życia rodzinnego (�!odsetka osób w zw. Małżeńskich, ! ilość osób
rozwiedzionych i owdowiałych, ujemny bilans małżeństw, przesunięcie wieku zawierania
małżeństw (raczej w mieście niż na wsi), zwiększenie społecznego przyzwolenia dla rozwodów,
! rodzin niepełnych, ! urodzeń pozamałżeńskich, ! liczby związków nieformalnych,)
 zmiana relacji między płciami (jak w UE ą wzrost wykształcenia kobiet (wskaz
nik
skolaryzacji kobiet ą liczba kobiet z wyższym wykształceniem na 100 mężczyzn), kobiety częściej
zwalniane z pracy podczas redukcji zatrudnienia i przyjmowane do pracy w drugiej kolejności,
wzrost aktywności zawodowej kobiet, kobiety stanowią większość bezrobotnych, aktywizacja
zawodowa kobiet nie zmieniła tradycyjnego podziału pracy w rodzinach)
 zmiana relacji międzypokoleniowych (! liczba gospodarstw domowych ale �! liczba w nich
ludności, ! ilość jednoosobowych, nierodzinnych gospodarstw domowych, malejąca liczba
dzieci ogranicza znaczenie kontaktów z rodzeństwem, najwięcej (56%) jest gospodarstw
dwupokoleniowych; wydłużenie przeciętnego trwania życia i równoczesne zmniejszanie się
dzietności powoduje, że w rodzinach wielopokoleniowych więcej jest osób starszych i dzieci,
ergo ą wzrasta znaczenie funkcji opiekuńczych kobiet) istnienie silnych więzi
międzypokoleniowych (liczne formy pomocy finansowej, usługowej i rzeczowej)
 prognozy: niski współczynnik dzietności, zmiany w zachowaniach prokreacyjnych
 zdaniem badanych przyczyny spadku urodzeń: złe warunki mieszkaniowe (�), poczucie braku
wsparcia ze strony państwa (55%), lęk przed utratą pracy (kobiety, 52%), obawa przed
zubożeniem (50%)
Rodzina w procesie kształtowania tożsamości kulturowej w dobie regionalizacji i globalizacji
(J.Nikitrowicz)
 doświadczanie wielokulturowości to trwały, ujawniający się dziś element zbiorowej
podświadomości
 wzrost samoświadomości zaowocował odkryciem pluralizmu społecznego i kulturowego
 rodzina ą naturalne środowisko wychowawcze, kulturowe, kultywujące i rewitalizujące w
nowych warunkach tradycje rodzinne, familijne, regionalne, tworzące pierwszą wspólnotę
kulturową, podtrzymujące rdzenne wartości kulturowe,
dokończyć