Radosław Janicki
Zmiany zaludnienia i użytkowania ziemi w Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego
ZARYS TREŚCI
Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego jest drugim co do wielkości w Polsce. Leży na przedpolu
Bieszczadów, na terenie gdzie środowisko naturalne nigdy nic było zdewastowane przez człowieka. Na skutek
działań wojennych i akcji wysiedleńczej  Wisła", zaludnienie Parku gwałtownie zmalało. Artykuł przedstawia
zarys zmian zaludnienia i użytkowania ziemi w Parku.
Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego powstał w 1991 roku. Zajmuje powierzchnię 61 862 ha, jest
więc drugim co do wielkości parkiem krajobrazowym w Polsce. Położony jest na granicy Zewnętrznych
Karpatów Zachodnich i Wschodnich (Kondracki 1989), na terenach rozciągających się na południowy zachód
od Przemyśla. Głównym elementem rzez
by parku są długie, niewysokie grzbiety górskie o układzie
rusztowym. Najwyższe wzniesienie - Kopystańka sięga 541 m n.p.m. Wzgórza poprzedzielane są dolinami
potoków. Największe cieki to San, który tworzy zachodnią i północną granicę parku oraz Wiar. Dna dolin tych
rzek, w miejscu, w którym opuszczają one park, znajdują się na wysokości około 200 m n.p.m., zatem
maksymalna różnica wysokości wynosi 340 m. Lokalne deniwelacje wynoszą 150 - 200 m. W parku
prowadzona jest gospodarka rolna i leśna, przy czym większość lasów zakwalifikowano jako ochronne.
Krajobraz tworzy więc szachownica pól i lasów. Te ostatnie stanowią dominujący element, pokrywają bowiem
64% powierzchni parku. Walorami, dla których zdecydowano się powołać do życia park krajobrazowy są:
rusztowa sieć dolin i grzbietów górskich, charakterystyczne przełomy Sanu, unikalne grzędy skalne powstałe
przy tworzeniu się pedymentów oraz zachowany orograficzny brzeg Karpat. Tereny te charakteryzują się
ciekawą budową geologiczną. Zachowana jest piętrowość w układzie zbiorowisk roślinnych, prawie naturalne
buczyny oraz lasy jodłowo-bukowe, stosunkowo mało zmienione lasy łęgowe, bogactwo gatunków roślin
naczyniowych (wiele z nich podlega ochronie). Rośnie tu także wiele gatunków porostów co świadczy o
niewielkim jeszcze zanieczyszczeniu atmosfery dwutlenkiem siarki. Ponadto wielogatunkowe lasy zamieszkują
liczne gatunki ssaków: spotyka się także ciekawe gatunki ptaków (Piórecki, Kotlarczyk 1988).
Podejrzewa się, że człowiek dotarł po raz pierwszy na te tereny 30-40 tys. lat temu. Najstarsze
wzmianki historyczne o osadnictwie dotyczą Przemyśla i pochodzą sprzed dziesięciu wieków. Odkrycia
archeologiczne mówią o istnieniu tu kilkunastu grodzisk we wczesnym średniowieczu (Bachórz, Brzuska,
Chyrzyna, Fredropol, Huwniki, Iskań, Kopyśno, Krzywcza, Posada Rybotycka, Sierakoście, Sólca, Wybrzeże).
Do 1340 roku osadnictwo skupiało się jedynie ndd środkowym Sanem i Wiarem. Sytuacja polityczna nie
sprzyjała osadnictwu na tych terenach aż do XIII wieku. Był co okres wojen, a Ziemia Przemyska przechodziła
z rąk do rąk. Czechy, Węgrzy, Polacy, Litwini, Rusini a nawet Tatarzy rościli sobie do niej prawa. W połowie
XIV wieku zaczęli napływać tu Wołosi czyli ludy pasterskie z Bałkanów (0koń 1987). Kolejna fala osadnictwa
związana jeść z polityką Kazimierza Wielkiego. W celu zwiększenia bezpieczeństwa i zaakcentowania
przynależności tych ziem do Rzeczpospolitej król osiedla tu ludność z Małopolski (Krygowski 1970). Od tego
okresu, podobnie jak dla całej Polski, zaczyna się rozkwit rolnictwa i czas prosperity dla Ziem Przemyskich.
Przez dwa wieki Polska była spichlerzem zbożowym dla Europy Zachodniej. Rozwija się także rzemiosło,
Przemyśl rozrasta się, okładane są szkoły. Niestety początek wieku XVII przynosi kryzys. Rozpoczyna się
okres licznych wojen i zajazdów szlachty. Zwiększają się obciążenia nakładane na chłopów, rośnie więc ich
niezadowolenie. Wszystko to powoduje zahamowanie rozwoju rolnictwa, rzemiosła i handlu. Przychodzi głód,
choroby i pomory. Pomimo to liczba ludności wsi wzrasta. Kolejne lata (1772-1914) to okres panowania
Austrii. Sytuacja polityczna i gospodarcza nadal jest niekorzystna. Rolnictwo jest zacofane, opiera się na
systemie pańszczyz
nianym. Nie rozwija się tu przemysł, wsie są przeludnione. Bieda, jaka tu panowała, stała
się przysłowiową  biedą galicyjską . Powoduje ona falę migracji ludności do obu Ameryk w okresie pierwszej
wojny światowej. Okres międzywojenny nie przynosi zdecydowanej poprawy sytuacji. Co najmniej 80%
ludności powiatu przemyskiego utrzymuje się z rolnictwa. Kultura rolna jest bardzo niska a wsie nadal
przeludnione (O k o ń 1987). Tuż przed drugą wojną światową zaludnienie tych terenów osiąga maksymalny
w historii stan. Jednocześnie powierzchnie leśne są najmniejsze, bowiem potrzebowano dużo ziemi aby przy
ekstensywnej gospodarce rolnej wyżywić dużą ilość mieszkańców przemyskich wsi. Wnioski re pozwala
wysunąć porównanie map i analiza danych statystycznych z lat 1880, 1935 i 1995. W okresie drugiej wojny
światowej faszyści dokonali eksterminacji ludności żydowskiej, która stanowiła znaczny procent mieszkańców
powiatu przemyskiego. Mordowano także innych. Masowe egzekucje odbywały się w Birczy, Dubiecku i
Dynowie.
W roku 1944 Ziemia Przemyska zostaje wyzwolona spod okupacji niemieckiej. Na mocy porozumienia
między PKWN a rządem Ukraińskiej Republiki Sowieckiej rozpoczynają się przymusowe przesiedlenia ludności
ukraińskiej z Rzeszowszczyzny i Lubelszczyzny na Ukrainę. Celem ostatecznego rozprawienia się z UPA
przeprowadzono w dniach 28 IV-28 VII 1947 akcję  Wisła . Polegała ona na wysiedleniu pozostałej części
1
Ukraińców oraz rozgromieniu oddziałów UPA. W toku akcji zginęło około 500 osób, przesiedlono natomiast
przeszło 140 000 ludzi, głównie na  ziemie odzyskane .
Tabela 1: Powierzchnia, ludność i użytkowanie ziemi w powiecie przemyskim
The area, population and land use in the Przemyśl administrative district
Powierzchnia Liczba Przyrost naturalny Użytki rolne Tereny pozostałe
Rok Lasy [ha]
[ha] ludności na 1000 ludności [ha] [ha]
1950 - 55500 - - - -
1958 108690 57400 13.0 58975 39576 10159
1960 108690 57518 15.6 56800 51900 -
1964 122573 68700 12.7 80873 39111 2589
1965 122573 69100 12.6 80873 41727 -
1970 122573 70500 11.7 70300 52300 -
1973 122573 70500 12.1 66701 55797 -
y
ródło: Mały Rocznik Statystyczny woj. rzeszowskiego, Wydział Statystyki, Rzeszów lata: 1959, 1961, 1965,
1966, 1971 i 1974
Tabela 2: Ludność i użytkowanie ziemi w gminach wchodzących w skład PKPP
The population and land use in communities belonging to the Pogórze Przemyskie Landscape Park
Dynów
Rok Gmina Bircza Dubiecko Dynów Fredropol Krasiczyn Krzywcza Przemyśl
miasto
1975 A 7235 11327 9110 3786 5417 4369 5051 8181
B 11.7 12.4 11.2 5.6 13.6 15.5 14.4 15.7
C -112 -229 -163 6 -93 -14 -59 -244
D 8808 8974 8227 1361 6794 4727 4830 6814
E 14871 5404 3613 101 8267 7832 3947 3788
F 1785 1092 928 125 838 190 695 942
1980 A 6667 10552 8493 3867 5122 3928 4977 7834
B 12.9 10.7 12.4 -4.6 7.8 6.6 11.6 12.4
C. -139 -204 -105 -11 -55 -22 -99 -154
D 8203 8959 8285 1333 6537 4070 4704 6223
E 15313 5456 3582 101 8284 7891 4055 3674
F 1931 1011 801 222 1147 756 688 942
1985 A 6620 10432 8731 3888 5251 4140 5001 8223
B 10.9 9.0 11.6 4.9 11.5 7.0 8.8 10.9
C -84 -134 -93 0 -73 -32 -30 -58
D 8656 8686 8181 1373 6622 4018 4658 6325
E 15765 5555 3575 100 8047 7904 4069 3757
F 1028 1185 912 183 1299 795 720 757
1990 A 6759 10168 8416 4767 5414 4290 5041 8253
B 7.2 6.5 5.9 9.2 15.0 10.9 12.1 6.4
C -121 -162 -110 101 -60 -70 -44 -75
D 8637 8738 8137 1338 6614 3962 4534 6268
E 14779 5505 3573 101 8012 7832 4011 3571
F 2033 1183 958 217 1342 923 902 1000
1994 A 7037 10146 7521 6017 5551 4370 5104 8416
B 7.8 5.5 4.8 3.4 5.8 6.9 9.0 7.5
C -78 -51 -91 40 -5 20 -37 -6
U 8610 8738 7602 1876 6551 3936 4656 6291
E 14900 5503 3385 298 8039 7764 4011 3645
F 1939 1185 893 270 1378 1017 780 903
A - liczba ludności; B - przyrost naturalny; C - saldo migracji; D - użytki rolne; E - lasy; F - pozostałe tereny
y
ródło: Rocznik Statystyczny województwa przemyskiego za lata: 1976, 1981, 1986, 1991 i 1995
Przy tej okazji odebrano i znacjonalizowano około 700 000 ha gruntów, w tym 150 000 ha lasów. Liczby te
dotyczą całego terenu objętego akcją  Wisła , a więc południowo-wschodniej Polski. Trudno dziś podać
konkretne liczby odnoszące się do terenów Pogórza Przemyskiego. W latach póz
niejszych osiedlano tu
ludność polską. W roku 1956 napłynęła fala uchodz
ców z radzieckich łagrów. Część osiedliła się na stałe, inni
2
traktowali to miejsce tylko jako przejściowe. W larach 60 i póz
niejszych nie notuje się większych zmian w
zaludnieniu wsi. znajdujących się obecnie w granicach Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego (tąb. 1).
Obecnie tereny te nie są postrzegane jako atrakcyjne dla osadnictwa, ludność migruje stąd do ośrodków
miejskich, chociażby do Dynowa (tab. 2). Szansą dla rozwoju tych terenów mogłaby być turystyka.
Wymagałoby to dużych nakładów na rozbudowę bazy turystycznej, a także reklamę, bowiem park pozostaje
w cieniu osławionych Bieszczadów.
Zmiany zaludnienia danych terenów nierozerwalnie łączą się z użytkowaniem gruntów. Jak dotąd, w
historii zagospodarowywania ziem, wraz ze wzrostem liczby ludności, widoczna była tendencja powiększania
użytków rolnych kosztem lasów. Spadek zaludnienia powinien więc wiązać się z porzucaniem ziemi i w
konsekwencji zarastaniem pól przez las. Ten proces odbywa się oczywiście wolniej niż karczunek. Dlatego też
w celu zbadania zmian krajobrazu bardzo ważne jeść prześledzenie zmian w poziomie zaludnienia.
Historia osadnictwa ziem przemyskich rysuje nam pewną tendencję w pojawianiu się nowych wsi i
osiedli. Niestety trudno dotrzeć dziś do dokładnych danych statystycznych. Dane, które można najłatwiej
uzyskać, odnoszą się do dość dużych jednostek administracyjnych typu powiat lub gmina. Wielość zmian w
podziałach administracyjnych regionu sprawia, że nie są one porównywalne. Dlatego też, w badaniach
koniecznym było zejście do poziomu poszczególnych wsi. Tak szczegółowe dane są bardzo trudne do
uzyskania. Dobrym z
ródłem jest tutaj Słownik Królestwa Polskiego. Podaje on liczbę ludności oraz
powierzchnie użytków rolnych i lasów z lat około 1880 (tab. 3). Dane sprzed drugiej wojny światowej dotyczą
powiatu przemyskiego. Podobnie dane powojenne. tyle tylko, że zmieniły się granice administracyjne powiatu
(tab. l). Pewnym z
ródłem informacji mogą być księgi metrykalne. Niestety dane tam zawarte dotyczą jedynie
ludności wyznania rzymskokatolickiego. Badany teren licznie zamieszkiwała także ludność grekokatolicka oraz
Żydzi. Tak więc dopiero Narodowe Spisy Powszechne z 1978 i 1988 roku oraz informacje jakie uzyskałem w
urzędach gmin za ostatnie lata, dostarczają danych dla poszczególnych wsi (tab. 4), dlatego też zamieszczony
wykres (rys. l) oparty jest w dużej mierze na wartościach szacunkowych. Pokazuje on drastyczny ubytek
ludności w larach czterdziestych. W toku działań wojennych straciło życie 12,9% ludności powiatu
przemyskiego. Wysiedlono ludność ukraińską a na  ziemie odzyskane" wyjechali także Polacy. Ogółem ze wsi
przemyskich wyjechało 5209 osób pochodzenia polskiego (Biełuś, Gaziński 1991). Ocenia się, że w latach
czterdziestych ubytek ludności osiągnął średnio 40%. Lokalnie zmiany były znacznie większe. Kilka wsi
Rys.1. Zmiany poziomu zaludnienia terenów dzisiejszego Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego
spalono w czasie akcji  Wisła i obecnie są one zupełnie niezamieszkane, bądz
też zamieszkane przez kilka
zaledwie osób (tab.4).
Jak wynika z historii zasiedlania terenów dzisiejszego Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego,
zaczęło się ono dość póz
no, a osiedla, z małymi wyjątkami. zawsze miały wiejski charakter. Jedynie wieś
Bircza w pewnym okresie miała prawa miejskie, podobnie jak dzisiaj, położony na granicy parku, Dynów. Tak
więc tutejsze krajobrazy i środowisko nigdy nie były drastycznie zmienione przez człowieka. Nie rozwinął się
tu przemysł, człowiek prowadził jedynie ekstensywną gospodarkę rolną. Wydaje się, że największe
wylesienia miały miejsce tuż przed drugą wojną światową, chociaż jak wynika z analizy map lesistość
omawianego terenu nigdy nie spadła poniżej 42-45%. Prawdopodobnie powierzchnia lasu kurczyła się
stopniowo, aż do wybuchu wojny, a następnie na skutek zaprzestania gospodarki na znacznych terenach, las
3
powoli zaczął na nie wkraczać. Wysiedlenia powojenne doprowadziły do tego, że w granicach powiatu
przemyskiego pozostało bez gospodarzy aż 46,7% użytków rolnych (Biełuś, Gaziński 1991). Obecnie
prowadzi się na nich zalesienia, bądz
też las wkracza tam samorzutnie. Pomimo tego, że powierzchnia leśna
przyrasta nieco wolniej niż spodziewali się tego leśnicy, to jednak w stosunku do okresu sprzed wojny,
wzrosła ona aż o 11 588 ha czyli aż 29,27% dzisiejszych lasów nie istniało przed wojną. Ilustruje to
załączona mapka (rys. 2). Należy zauważyć, że zamieszczone w tabelach dane statystyczne obarczone mogą
być błędami. Tereny wyłączone z użytkowania rolniczego nadal traktowane są w statystykach jako pola orne.
Urzędnicy wykonujący spisy po prostu inaczej patrzą na środowiska niż przyrodnicy. Bardziej miarodajna
byłaby ocena wykonana na podstawie zdjęć lotniczych.
Prowadzona w parku gospodarka leśna ma na celu zwiększenie powierzchni leśnej. Jak dotąd odbywa
się to nieco mniej intensywnie niż zakładano. Przyczyn jest kilka. Niewielka liczba pracowników leśnych nic
jest w stanie przeciwdziałać kradzieżom drewna, materiał stosowany do odnowień jest średniej jakości, a
ponadto niezbyt starannie prowadzono pielęgnacje sadzonek. Wreszcie odnawianiu się lasu przeszkadza
zwierzyna płowa, dość liczna na tych terenach. Obecnie głównymi gatunkami lasotwórczymi są: bardzo
ekspansywny buk, wprowadzona sztucznie na niewłaściwe siedlisko na gruntach porolnych sosna oraz jodła.
Ta ostatnia ciągle jest dość liczna i charakteryzuje się dobrą jakością techniczno-hodowlaną. Niestety
ustępuje ona powoli ze składu za sprawą globalnego wzrostu zanieczyszczenia atmosfery. Podkreślić jednak
należy brak zagrożeń ze strony owadów i grzybów pasożytniczych. Przeciętny wiek drzewostanów przekracza
obecnie 70 lat. Największe powierzchnie zajmują lasy 30  40 letnie (Raport...).
Tak więc na krajobraz Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego składa się mozaika pól, łąk,
ogrodów, sadów i lasów oraz zabudowy wiejskiej. Zmiany krajobrazu polegały tu głównie na zmianach
wzajemnego stosunku pomiędzy dwoma dominującymi jego elementami - polami i lasami. Początkowo pola
były elementem ekspansywnym w krajobrazie. W okresie drugiej wojny światowej miało miejsce załamanie
tego trendu i obecnie obserwujemy rozwój lasów, a więc dziczenie terenu.
Na zakończenie chciałbym nadmienić, że chociaż niniejsza praca dowodzi postawionych tez, to nie
uważam jej za pełną i zakończoną. Nie zostały jeszcze wyczerpane wszystkie potencjalne z
ródła informacji.
Rys. 2. Zmiany powierzchni leśnych na przestrzeni ostatnich 60 lat.
czerwony kolor oznacza tereny wylesione; zielony - tereny gdzie pojawił się las; żółty - brak zmian
Changes of forests area in the latest 60 years
red - deforestation areas; green - afforestation areas; yellow - no changes
4
Tabela 3: Liczba ludności i użytkowanie gruntów w miejscowościach leżących w obrębie PKPP - 1880 rok
The population and land use in villages which belongs to Pogórze Przemyskie Landscape Park-1880
Liczba ludności A
ąki, ogrody,
Gmina Miejscowość Użytki rolne [ha] Lasy [ha]
1880 rok pastwiska [ha]
Bircza Bircza (cz) 22428 - - -
Borownica (cz) - - - -
Brzuska - - - -
Huta Brzuska - - - -
Jasienica Sufczyńska 343 148.40 436.24 21.28
Jawornik Ruski (cz) 1131 1000.16 742.00 291.76
Korzeniec + Boguszówka 565 449.12 360.64 201.04
Kotów 384 366.24 213.92 67.20
Krajna 166 153.44 186.48 56.56
Leszczawa (cz) 798 791.84 392.56 360.08
Lipa (cz) 1263 1025.92 350.00 346.64
A
odzinka Dolna 195 207.76 312.48 52.08
A
odzinka Górna 284 228.48 229.60 97.44
A
omna 509 495.50 241.36 172.60
Malawa (cz) 499 403.20 168.56 115.36
Nowa Wieś - - - -
Rudawka 283 50.96 137.76 78.96
Sufczyna 764 583.52 196.56 214.48
Stara Bircza - - - -
Wola Korzeniecka - - - -
Żohatyn 798b 601.44 381.92 299.60
Dubiecko Bachórzec (cz) 990 646.80 134.40 344.40
Iskań 821a 654.64 284.48 378.83
Nienadowa (cz) - - - -
Piątkowa 1550 1245.44 711.20 453.04
Podbukowinad (cz) 155 205.52 96.88 98.00
Polchowa 192 - - -
Sielnica 724 467.04 278.32 198.24
Słonne 205 - - -
Tarnawka 234 235.76 108.08 34.16
Wybrzeże (cz) 594 409.36 162.96 101.92
Dynów Bachórz (cz) - - - -
Dąbrówka Starzyńska - - - -
Dylągowa (cz) 1000 193.76 557.20 543.20
Dynów + Bartkówka 370 - - -
Pawłokoma - - - -
Fredropol Aksmanice (cz) 515 218.67 - -
Gruszowa - - - -
Huwniki 511a 413.84 268.24 413.84
Kalwaria Pacławska 318 - - -
Kniażyce (cz) 413 277.20 254.24 67.20
Kuniusza 166 133.28 95.76 36.40
Kopyśno 411 424.48 303.52 105.28
Leszczyny - - - -
Makowa 385 499.52 1953.84 176.40
Nowe Sady (cz) - - - -
Nowosiółki Dydyńskie - - - -
Paportno 722 168.00 466.48 191.52
Posada Rybotycka - - - -
Rybotycze 1437 660.24 76.72 224.56
Sopotnik 285 258.72 183.68 75.04
Solca (cz) 239 80.08 61.60 36.96
Krasiczyn Brylińce 589 393.12 1124.48 111.44
5
 Chołowice 250 217.28 268.80 60.48
Cisowa - - - -
Korytniki 747 376.88 822.08 84.56
Krasice 314 197.12 151.20 64.40
Krasiczync 918 334.88 542.64 122.64
Kruhel Wielki (cz) 467 150.08 127.68 91.84
Krzeczkowa 763 470.96 771.12 135.5
Mielnów 219 141.68 99.68 39.20
Olszany 884 572.88 362.32 143.36
Prałkowce (cz) 466 203.28 298.72 73.36
Rokszyce 469 348.32 281.12 104.16
Śliwnica 620 - - -
Tarnawce (cz) 605 487.20 336.56 67.20
Zalesie - - - -
Krzywcza Babice (cz) 623 486.64 148.96 118.72
Bachów(cz) 1192 910.00 641.76 200.45
Chyrzyna (cz) 424 221.76 457.52 70.00
Kupna 339 198.24 553.28 58.80
Krzywcza(cz) +Wola K(cz) 875 454.72 105.28 82.32
Reczpol - - - -
Ruszelczyce (cz) 662 346.64 328.16 101.92
Średnia (cz) 509 329.84 455.84 91.84
Przemyśl Bełwin (cz) 259 153.44 592.48 82.88
Grochówce (cz) 669 971.04
A
etownia (cz) 217 126.56 375.20 43.68
Pikulice (cz) 701 547.68 199.92 189.84
Wapowce (cz) 479 244.72 732.50 87.92
Witoszyńce (cz) 397 283.92 530.88 81.76
a - dane dla 1869 roku, b - dane dla 1890 roku, c - dane dotyczące powierzchni użytków obejmują także
wieś Śliwnika, d - dane dotyczące powierzchni użytków obejmują także wsie: Słonne i Polchowa, (cz) -
częściowo w granicach Parku
Tabela 4: Liczba ludności i użytkowanie gruntów w miejscowościach leżących w obrębie PKPP - 1995
The population and land use in villages which belongs to Pogórze Przemyskie Landscape Park - 1995
Liczba
Użytki rolne Tereny
Gmina Miejscowość ludności Lasy [ha] ZZ* [%]
[ha] pozostałe [ha]
1997 rok
Bircza Bircza (cz) 1127 332.42 43.31 87.83
Boguszówka 111 156.22 11.19 19.50
Borownica (cz) 118 189.39 182.76 75.69 75.8
Brzuska 300 452.32 999.43 115.62
Huta Brzuska 397 403.53 226.86 70.70
Jasienica Sufczyńska 243 156.55 424.78 20.78
Jawornik Ruski (cz) 163 542.27 1080.32 96.70
Korzeniec 535 381.46 407.39 83.63
Kotów 95 255.80 410.85 13.51
Krajna 0 101.43 217.75 28.12 65.7
Leszczawa Dolna (cz) 646 494.70 982.42 157.18
Leszczawa Górna (cz) 135 388.69 1034.99 82.53
Lipa (cz) 312 507.74 1206.59 92.43
A
odzinka Dolna 2 72.98 513.66 42.48 82.5
A
odzinka Górna 127 300.68 221.95 23.17
A
omna 0 277.93 757.80 41.77 53.2
Malawa (cz) 193 297.52 360.80 61.04 56.7
Nowa Wieś 103 167.18 243.49 35.48
Rudawka 219 268.88 675.87 56.25
Sufczyna 289 307.81 637.75 116.98 61.0
Stara Bircza 548 315.09 537,02 46.91
6
 Wola Korzeniecka 236 269.81 386.40 30.04
Żohatyn 154 210.25 1007.65 117.79 79.2
Dubiecko Bachórzec(cz) 946 943.37 186.70 108.43
Iskań 289 529.72 574.43 114.53
Nienadowa (cz) 2301 1448.13 619.39 151.08
Piątkowa 348 752.75 1644.68 141.74
Podbukowina (cz) 281 79.49 108.95 18.58
Polchowa 0 81.89 263.44 14.07 76.2
Sielnica 351 619.90 373.38 99.29
Słonne 176 124.97 38.59 33.29
Tarnawka 113 170.44 200.63 13.65
Wybrzeże (cz) 395 429.71 226.09 145.76
Dvnów Bachórz(cz) 1235 914.55 203.44 133.13
Dąbrówka Starzeńska 476 369.34 299.54 68.49
Dylągowa (cz) 704 910.88 882.27 93.10
Dynów + Bartkówka 5252+988 1875 298 271
Pawłokoma 509 693.65 155.28 167.20
Fredropol Aksmanice (cz) 263 276.38 211.67 63.41
Gruszowa 74' 127.20 53.61 14.66
Huwniki 722 345.00 309.13 82.07
Kalwaria Pacławska 143 330.54 155.97 43.02
Kniażyce (cz) 376 339.17 329.13 32.00
Koniusza 19 136.50 120.88 15.16
Kopyśno 2 324.93 536.44 53.22 74.9
Leszczyny 51 124.37 192.48 39.09 62.1
Makowa 318 378.52 2143.94 210.97 66.7
Nowe Sady (cz) 298 379.41 214.36 52.44
Nowosiółki Dydyńskie 155 141.26 153.25 64.43
Paportno ? 149.56 452.99 54.73 61.1
Posada Rybotycka 66 164.75 644.06 63.20
Rybotycze 436 525.94 325.30 115.19 50.9
Sierakośce (cz) ? 598.55 7.19 119.2
Sopotnik 2 120.49 391.74 38.49 70.6
Solca (cz) 68 96.73 165.81 7.62
Krasiczyn Brylińce 192 295.65 1256.79 90.3
Chołowice 74 159.65 10.58 356.85 95.7
Cisowa 126 337.96 1573.04 66.79
Korytniki 611 416.76 902.06 86.64
Krasice 75 183.00 228.60 59.32
Krasiczyn 446 187.09 476.31 51.96
Kruhel Wielki (cz) 146 90.87 135.35 12.80
Krzeczkowa 82 185.64 1210.45 30.27
Michnów 102 152.14 126.87 67.35
Olszany 418 395.06 455.27 99.53
Prałkowce (cz) 569 155.03 358.95 34.49
Rokszyce 233 258.47 327.12 98.08 55.4
Śliwnica 360 198.00 37.80 28.43
Tarnawce (cz) 451 637.34 279.28 251.43
Zalesie 236 246.68 55.82 24.81
Krzywcza Babice (cz) 895 466.09 221.26 114.83
Bachów (cz) 874 996.19 735.32 245.93
Chyrzyna (cz) 166 203.39 542.17 42.85 55.5
Kupna 98 213.31 605.17 31.87
Krzywcza (cz) 514 483.11 110.53 154.63
Reczpol 744 433.68 168.97 130.70
Ruszelczyce (cz) 585 405.90 333.83 87.02
Średnia (cz) 277 288.48 598.57 35.15
7
 Wola Krzywiecka (cz) 501 418.39 413.27 108.94
Przemyśl Bełwin (cz) 99 174.05 672.88 15.22
Grochówce (cz) 740 616.48 322.53 86.30
A
ętownia (cz) 512 241.60 304.74 25.60
Pikulice (cz) 476 332.66 157.27 71.80
Wapowce (cz) 380 314.18 834.90 50.88
Witoszyńce (cz) 411 275.16 626.75 34.01
*ZZ - Procentowy udział terenów zakrzaczonych i zadrzewionych w terenach pozostałych. Brak danych w tej
kolumnie oznacza, że udział terenów zadrzewionych i zakrzaczonvch w powierzchni terenów pozostałych jest
mniejszy niż 50%, (cz) - częściowo w granicach Parku.
LITERATURA
Bieluś R., Gaziński Z., 1991 Przemiany demograficzne i społeczno - gospodarcze na wsi przemyskiej w
pierwszych latach powojennych. Rocznik Przemyski, XXVIII Kondracki J., 1989 - Karpaty. WSiP. Warszawa
Krvgowski W., 1970: Bieszczady i Pogórze Strzyżowsko - Dynowskie (część wschodnia). Przewodnik, Sport i
Turystyka. Warszawa
Okoń M., 1987: Beskidy część wschodnia. Beskid Niski, Bieszczady i ich Pogórza. Biblioteczka Turysty
Górskiego, t. XV. Wydawnictwo PTTK  Kraj . Warszawa-Kraków
Piórecki J., Kolarczyk J., 1988: Park krajobrazowy na Pogórzu Przemyskim. Rocznik Przemyski, XXVI
Raport o stanie gospodarki w lasach Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego, 1995 (opracował
Kostarkiewicz R.) Wojewódzki Zarząd Parków Krajobrazowych w Przemyślu. Przemyśl
Changes in the Land Use of the Pogórze Przemyskie Landscape Park
The Pogórze Przemyskie Landscape Park is the second biggest Park in Poland. It is located in
southeaster Poland, where natural environment has never been devastated by the man activity. As a result
of the World War II and a military action just after the War, this region was rapidly depopulated. This article
shows the changes in the population level and landscape use.
The Pogórze Przemyskie Landscape Park is the second biggest Park in Poland. It covers 61 862 ha.
The park is located north of the Bieszczady Mountains and south-west of Przemyśl. This terrain is very
attractive from the point of view of tourists because of interesting relief picturesque landscape and big value
of environment. The biggest differences between the heights are about 470 m, which makes hiking possible
both for experienced tourists and not so fit people. Despite big value of environment, which lets to develop
different kinds of sports and activities for the whole year long, the park is visited quite seldom. It is due to
the fact that in the neighborhood there are very famous among tourists Bieszczady Mountains and the
touristic base is not well developed in the Pogórze Przemyskie Landscape Park.
Man has never made big changes in the natural environment, there was no industry and the man's
activity was mainly limited to extensive farming. The number of inhabitants was always rather small.
Moreover, this number rapidly decreased during the war and just after the war. Then, the government was
trying to bring some people back there. Still one can find complete.-!. inhabited villages in this region.
Population in the centrally located administration unit  Bircza is 27.7 person per sq. km. It is 3.4 times less
than average index for the Przemyśl Voivodeship. Results of the analysis of old and current maps say that
villages are depopulated. It is quite typical that nowadays the population achieves only about 20% of the
pre-war level. The landscape is influenced by the changes of the population. A lot of arable lands are
abandoned and now the forest grows there. The forestation of the Pogórze Przemyskie Landscape Park is
about 64%. One third of this amount is a forest that did not exist in the forties.
The force and direction of changes of the population in this part of East Carpathian Mountains is
different than in the neighborhood. While some of the areas in the Bieszczady Mountains are managed now,
the economical situation in the Pogórze Przemyskie Landscape Park makes people go out. There are no
signs which could indicate that the situations in this region could change in the near future.
8