Piotr Skarga (1536-1612)

Piotr Skarga urodził się w Grójcu na Mazowszu, w ubogiej, mieszczańskiej
rodzinie. Po ukończeniu Akademii Krakowskiej otrzymał święcenia kapłańskie i
wyjechał na dalsze studia do Rzymu. Tam wstąpił do zakonu jezuitów. Po powrocie
do Polski stał się gorliwym organizatorem szkolnictwa jezuickiego. Zakładał
liczne kolegia jezuickie w całym kraju, a od 1579 r. został pierwszym rektorem
Akademii w Wilnie. Bierze żywy udział w walce z różnowiercami, zwalczając ich
piórem, kaznodziejskim słowem, posuwając się nawet do politycznych interwencji.
Opowiada się za zjednoczeniem kościoła wschodniego z zachodnim.
Bardzo pożyteczna i owocna jest także działalność filantropijna księdza Skargi,
założyciela stowarzyszeń opiekuńczych w rodzaju "Bractwa Miłosierdzia", czy
"Banku pobożnego", spełniającego rolę kasy pożyczkowej dla ludzi ubogich.
We wszystkich tych tak różnorodnych dziedzinach rozwinął Skarga ogromną
gorliwość w pracy, zapał, poświęcenie i bezinteresowność. Te cechy jego
charakteru zostały docenione przez króla Zygmunta III Wazę, który powołał go na
stanowisko nadwornego kaznodziei, którą to funkcję pełnił Skarga przez 24 lata.
Aby obiektywnie przedstawić postać tego publicysty i żarliwego patrioty należy
dodać, że w 1606 roku sprzeciwił się uchwaleniu sejmowego edyktu tolerancyjnego
dla różnowierców, przez co przyczynił się pośrednio do wybuchu rokoszu
Zebrzydowskiego, skierowanego przeciwko antyreformacyjnej i absolutystycznej
polityce Zygmunta III Wazy.
Dzieła pisarskie Piotra Skargi były ściśle związane z jego działalnością
religijną, społeczną i polityczną. Najważniejszym dziełem nadwornego kaznodziei
są wydane w 1597 roku "Kazania sejmowe". Nie należą one do literatury
religijnej, lecz są doskonale ułożonym traktatem politycznym o przebudowie
państwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczył o przywrócenie w
Polsce jedności religijnej, wzmocnienie władzy królewskiej oraz usunięcie
krzywd społecznych i niesprawiedliwych praw. Osiem kazań o osiem rozdziałów
rozprawy politycznej o najważniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o
sposobach ich przezwyciężenia.
"Kazania sejmowe" Skargi są najszlachetniejszym dziełem polskiej literatury
politycznej XVI wieku. Wyraziła się w nich cała osobowość twórcy, człowieka
wielkiego serca i wielkiego ducha, który całe swe życie poświęcił trzem
ideałom: miłości Boga, miłości Kościoła i miłości narodu. Obdarzony wspaniałą
wymową jako kaznodzieja wywierał na słuchaczy wpływ tak potężny, że nazwano go
"tyranem dusz ludzkich". W obrazach pełnych grozy i napięcia dramatycznego
roztaczał wizję upadku państwa i jego ostatecznej katastrofy, jeśli naród się
nie opamięta, win i błędów nie poprawi. Niestety, nie oglądał ani opamiętania,
ani poprawy, toteż w chwili zniechęcenia pisał: "Nie wiem, czem się dzieje, iż
nie pomaga mi poselstwo Twoje i wołanie moje; do pokuty rzadki bardzo powstaje;
twarda rola strudziła wołu starego, a pracy na niej w dobrem żniwie nie znać;
chytre ryby od sieci twojej uciekając, poimać się nie dają".
W zakresie formy wypowiedzi Skarga nawiązuje do stylu Starego Testamentu, w
którym zapowiada się upadek Jerozolimy i zgubę grzesznego narodu izraelskiego.
Utwór należy do gatunku publicystyki dydaktycznej, w której osoba pouczająca
głosi prawdy nieomylne. Skarga doskonale opanował sztukę starożytnej retoryki,
stosują często pytania retoryczne, przeciwstawienia, ciągi epitetów, zdań
łączonych wciąż tym samym spójnikiem i szyk przestawny, co doskonale wzmagało
dramatyzm wypowiedzi.