Strzelnica sportowa ze wskaz
nikiem
laserowym
Do czego to służy?
Sport strzelecki, broń palna zawsze
2089
cieszyły się zainteresowaniem brzydszej
połowy ludzkości. Może nawet nie tylko
brzydszej, bo ślicznej Pani Renaty, naszej
uroczej Złotej Medalistki z Atlanty, której
autor jest oddanym wielbicielem, do tej
grupy raczej zaliczyć nie można. Tak czy
inaczej, trudno sobie nawet wyobrazić
mężczyznę, który od czasu do czasu nie
miałby ochoty  sobie postrzelać .
Zaprojektowane, wykonane i przetesto-
wane w Pracowni Konstrukcyjnej AVT urzÄ…-
dzenie może służyć następującym celom:
1. Zbudowaniu prostej, służącej zabawie
i rekreacji strzelnicy. Do wykonania ta-
kiego urzÄ…dzenia potrzebny nam bÄ™-
dzie jeden tylko kosztowny element: rozrywce i ćwiczeniom sportowym, nic przez dobór pojemności C2. Jest oczy-
dioda laserowa z układem optycznym więcej. Podczas projektowania układu wiste, że ustawiając ten czas kierujemy
lub wskaz
nik laserowy. Zadowolimy ogromny nacisk położony został na jego się umiejętnościami strzelającego.
się prostą imitacją broni strzeleckiej, prostotę i taniość. Diody laserowe z ukła- 2. Stan wysoki z wyjścia Q IC6 zostaje
nawet dziecinną zabawką. dem optycznym są elementami bardzo podany na wejście BI dekodera BCD 
2. Zbudowaniu profesjonalnego układu kosztownymi, tak więc pozostałe ele- kod wyświetlacza siedmiosegmento-
służącego szkoleniu sportowców czy menty będą tanie i łatwe do zdobycia. Za- wego IC1. Spowoduje to wygaszenie
nawet pracowników ochrony. Jeżeli raz miast diody z układem optycznym może- wskaz
nika DISP2: niech wyniki ćwi-
zbudujemy naszą strzelnicę, to koszt jej my przy budowaniu strzelnicy wykorzys- czenia pozostaną tajemnicą aż do za-
eksploatacji będzie praktycznie zerowy. tać gotowy wskaz
nik laserowy, dostępny kończenia strzelania.
Jeżeli jednak mamy zamiar zbudować w ofercie handlowej AVT. Przy odrobinie 3. Stan wysoki podany zostaje także na
profesjonalną strzelnicę, wykorzystują- zręczności wskaz
nik taki można adopto- wejście 13 bramki IC5D i w konsek-
cą oryginalną broń sportową, to nie wać do naszych potrzeb, bez rezygnacji wencji na jej wyjściu powstaje stan nis-
obędzie się bez pomocy rusznikarza. z jego pierwotnego przeznaczenia. ki, który po zanegowaniu przez bramkę
Autor, pomimo że zawsze było to jego IC5A doprowadzony zostaję do drugie-
marzeniem, nigdy nie uczęszczał na po- Jak to działa? go bloku funkcjonalnego układu  częś-
lowania. Należy jednak sądzić, że nasza Schemat elektryczny strzelnicy poka- ci umieszczonej umownie w pistolecie.
r
y
s
u
n
k
u
1
strzelnica może się spotkać z zaintere- zany został na rysunku 1. Omówimy teraz Bramka IC4C była, jak dotąd zamknię-
sowaniem myśliwych. jego trzy, wyraz
nie wyodrębnione na ta. Podanie na jej wejście 9 stanu wyso-
Strzelnica byłą testowana na odległość schemacie bloki funkcjonalne. kiego z wyjścia bramki IC5A spowoduje
maks. 20 m. Należy się jednak spodziewać, Pierwszą, najbardziej rozbudowaną jej otworzenie. Jeżeli teraz naciśniemy na
że przy precyzyjnym zgraniu lasera z przy- częścią strzelnicy jest układ zliczający przycisk S2, będący spustem naszej bro-
rządami celowniczymi możliwe będzie strzały i rejestrujący trafienia. Omawianie ni, to przerzutnik R-S zbudowany z bra-
strzelanie na znacznie większe odległości. tego fragmentu rozpoczniemy od mo- mek IC4A i IC4B zmieni swój stan i na
Nie łatwo jest tutaj opędzić się od jed- mentu włączenia zasilania. W tym mo- wejście 8 bramki IC4C przedostanie się
nej refleksji: przecież doskonalenie sztuki mencie liczniki IC3A i IC3B mogą znalez
ć krótki impuls dodatni, powodując po-
strzeleckiej, konstruowanie nowych, co- się w stanie przypadkowym i niekiedy wstanie na jej wyjściu impulsu ujemne-
raz bardziej doskonałych celowników słu- może okazać się potrzebne naciśnięcie go, który zostanie następnie zanegowany
ży nie tylko celom sportowym. Służy tak- przycisku RESET. Zapalają się wtedy oby- przez bramkę IC4D. Krótkotrwała obec-
że, a może nawet głównie zabijaniu ludzi. dwa wyświetlacze siedmiosegmentowe, ność stanu wysokiego na wyjściu IC4D
Czy więc nam, nie tylko technikom, ale wyświetlając cyfrę 0. Nasza strzelnica spowoduje następujące zjawiska:
przede wszystkim humanistom przystoi jest gotowa do przeprowadzenia pierw- 1. Krótkotrwałe spolaryzowanie bazy
zajmować się takimi sprawami? Przecież szych strzelań. Naciśnięcie przycisku tranzystora T1, który zasili przez chwi-
nasza strzelnica tak bardzo przypomina START wywoła następujące zjawiska: lę diodę laserową D1.
laserowy celownik umożliwiający zabicie 1. Monowibrator zbudowany na układzie 2. Przedostanie się krótkiego impulsu do-
człowieka z nieosiągalną dotąd precyzją! IC6  NE555 rozpocznie generowanie datniego na wejście licznika IC3A spo-
Autor z całym przekonaniem twierdzi, że impulsu, którego czas trwania określo- woduje zwiększenie się jego zawartoś-
nie ma nic niestosownego w podjęciu te- ny jest pojemnością C2 i rezystancją ci o 1. Licznik ten zlicza oddane strzały
go tematu. R9 + P1. Jest to czas, jaki ma ćwicząca i sprawdza, czy aby nie skończyła nam
Zostawmy jednak na boku te odległe osoba na oddanie 9 strzałów. Może on się  amunicja .
od tematu rozważania. Naszym celem być zmieniany w szerokich granicach Podczas jednego ćwiczenia mamy do
jest skonstruowanie układu służącego za pomocą potencjometru P1 oraz dyspozycji 9  naboi . Każde oddanie
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 53
Rys. 1. Schemat ideowy
strzału powoduje zwiększenie stanu licz- jściu bramki IC5D spowoduje zablokowa- Układ zmontowany ze sprawdzonych
nika IC3A o 1. Dziewiąty impuls na jego we- nie broni, a także zapalenie wyświetlacza elementów działa natychmiast popra-
jściu powoduje powstanie na jego wyjściach DISP2, rejestrującego trafne strzały. wnie, nie wymagając jakiejkolwiek regu-
stanów logicznych 1001(BIN), a w konsek- Przejdz
my teraz do ostatniej części lacji czy też uruchamiania. Strzelnica mo-
wencji stanu niskiego na wyjściu bramki opisu i dowiedzmy się, skąd układ strzel- że być zasilana z zasilacza prądu stałego,
IC5C. Warunkiem niezbędnym dla dal- nicy wie, czy trafiliśmy w cel , czy nie. najlepiej stabilizowanego o napięciu 6
szego strzelania jest stan wysoki na wy- Dioda laserowa D1 połączona jest nie, 12V i wydajności prądowej ok. 200mA.
jściu IC5A, tak więc nasza broń zostanie nie z lufą broni, ale z przyrządami celow- A teraz najstraszniejsze: jak to wszyst-
zablokowana, nawet w przypadku kiedy niczymi ( w dalszej części artykułu dowie- ko  zebrać do kupy ?
pozostało nam jeszcze trochę czasu na my się, jakie zasady rządzą mocowaniem Płytka drukowana głównej części
zakończenie strzelania. Trudno, amunicja diody laserowej do broni). Jeżeli strzelec strzelnicy nie została zwymiarowana pod
się skończyła! nie wypalił  Panu Bogu w okno , to krót- żadną konkretną obudowę, niemniej
Ćwiczenie w strzelaniu może zakończyć kotrwały, bardzo intensywny błysk w ofercie handlowej AVT zajdzie się wie-
się jeszcze w drugi sposób. Jeżeli strzelec oświetlił fototranzystor T3, zamocowany le obudów, w których bez trudu możemy
zbyt długo celował i zwlekał z oddawaniem w centrum celu. Konsekwencją tego fak- zamocować płytkę, wykonując jedynie
strzałów, to generowanie impulsu przez tu było krótkotrwałe przewodzenie tran- otwory pod wyświetlacze i przyciski ste-
IC6 może zakończyć się nawet przed wy- zystora T2 i powstanie dodatniego impul- rujące. Malutką płytkę z fototranzystorem
czerpaniem  amunicji . Stan niski na we- su na wyjściu bramki IC5B. Podane tego mocujemy w centrum dowolnie wykona-
impulsu na wejście EN licznika IC3B po- nej tarczy, pamiętając aby fototranzystor
woduje zliczenie jednego trafienia. osłonięty był przed zbyt silnym światłem.
Po zakończeniu ćwiczenia i odczytaniu Płytka z układem IC4D musi znalez
ć swo-
wyników resetujemy przyciskiem S1 nasz je miejsce albo wewnątrz makiety broni,
układ i przystępujemy do dalszego treningu. albo musi być jakoś zamocowana do bro-
ni prawdziwej, oczywiście w odpowied-
Montaż i uruchomienie niej obudowie.
r
y
s
u
n
k
a
c
h
2
a
,
2
b
,
2
c
Na rysunkach 2a, 2b, 2c przedstawio- Jak już wspomniano, jako element wy-
ne zostały mozaiki ścieżek płytek druko- konawczy strzelnicy możemy zastosować
wanych oraz rozmieszczenie na nich ele- diodę laserową zblokowaną z układem
mentów. Największa płytka wykonana optycznym albo gotowy, kompletny
została na laminacie dwustronnym, a po- wskaz
nik laserowy. Autor stanowczo od-
zostałe na jednowarstwowym. Montaż radza swoim Czytelnikom dokonywania
części elektronicznej układu wykonujemy eksperymentów z samodzielnym wyko-
w sposób typowy, rozpoczynając od ele- naniem układu optycznego, chyba że ktoś
mentów o najmniejszych gabarytach, jest znakomitym mechanikiem i ma do-
a kończąc na wyświetlaczach i kondensa- stęp do dobrze wyposażonego warsztatu.
torach elektrolitycznych. Pod układy sca- Diodę laserową z układem optycz-
lone dobrze jest zastosować podstawki. nym musimy pewnie zamocować w rur-
54 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97
Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
c)
Rezystory
R
e
z
y
s
t
o
r
y
P1: 470k/A
R1: 1k&!
a) R2, R9, R11: 100k&!
R3, R5, R6, R7: 10k&!
R10, R4: 5,6k&!
R8: 560&!
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
C1, C5, C7: 100nF
C2: 10...100µF/16 (w kicie 100µF)
C3: 22nF
C4: 100µF/16
C6: 220µF/16
Półprzewodniki
P
ó
Å‚
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
DISP1, DISP2: wyświetlacze 7
segment LED wsp. anoda
D1: dioda laserowa z optykÄ… lub wskaz
nik
laserowy (nie wchodzi w skład kitu)
b) D2, D3, D4, D5: 1N4001 lub odpowiednik
IC2, IC1: 4543
IC3: 4518
IC4, IC5: 4093
IC6: NE555
Rys. 2. Schemat montażowy
T1, T2: BC548 lub odpowiednik
T3: fototranzystor
ce, która następnie zostanie przymoco-
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
Å‚
e
CON1, CON2: złącze 3 pinowe
wana do przyrządów celowniczych bro-
CON3,CON4: złącze 4 pinowe
ni. Solidne wmontowanie tak delikatne-
CON5: ARK2
go elementu jakim jest dioda laserowa Rys. 3.
S1, S3: przyciski typu RESET lutowane
w rurkę z całą pewnością będzie zada- w płytkę
S2: przełącznik chwilowy
niem bardzo kłopotliwym, tak więc god- nie posiada lub posiada w formie szcząt-
Uwaga: jako CON1...CON4 należy wykonać
U
w
a
g
a
:
ne polecenia wydaje się być sprawdzo- kowej (np. większość rewolwerów).
połączenia przewodem 4 żyłowym (3)
ne przez autora rozwiązanie: wykorzys- Układ modelowy został w braku do-
tanie gotowego wskaz
nika laserowego, stępu do broni sportowej przetestowa-
normalnie znajdującego zastosowanie ny na zabawce  prymitywnej makiecie przełącznik, o wyraz
nie wyczuwalnym (a
podczas wykładów czy prezentacji. Roz- legendarnego Winchestera. Czytelnicy, jeszcze lepiej słyszalnym) momencie
wiązanie takie warto wziąć pod uwagę którzy posiadają prawdziwą broń sporto- przełączenia.
z jednego jeszcze powodu: nie musimy wą, wyposażoną w dobrej jakości przy- Niezależnie od rodzaju zastosowanej
bynajmniej uszkadzać czy w znaczący rządy celownicze, mogą wykonać strzel- diody laserowej, rodzaju broni i sposobu
R
y
s
u
sposób przerabiać wskaz
nika. Rysu- nicę o znakomitej precyzji. Jeżeli jednak ich połączenia musimy dokonać zgrania
nek 3 najlepiej ilustruje, w jaki sposób będziemy chcieli posiadać urządzenie przyrządów celowniczych z laserem. Naj-
n
e
k
3
należy dołączyć przewody zasilające dio- w pełni profesjonalne, to autor radzi sko- lepiej jest to zrobić posługując się imad-
dę laserową, wykorzystując w tym celu rzystać z pomocy rusznikarza. Zastoso- łem ślusarskim, w które mocno wkręca-
dwie rozładowane (można nawet po- wanie kupionej w sklepie zabawki jest my broń, wycelowaną w odległy o kilka 
święcić dobre) bateryjki normalnie zasi- rozwiązaniem najgorszym. Jeżeli więc kilkanaście metrów arkusz papieru. Na-
lajÄ…ce wskaz
nik. nie posiadamy broni sportowej, to warto stępnie, patrząc poprzez przyrządy ce-
Niezależnie jaką wybraliśmy metodę, odwiedzić sklep z zaopatrzeniem dla lownicze zaznaczamy na papierze punkt,
leży teraz przed nami rurka, którą musimy modelarzy. Można tam niekiedy kupić w jaki zostały wycelowane (konieczna po-
odpowiednio połączyć z bronią. Zamoco- zestawy do sklejania makiet broni, od- moc drugiej osoby). Ostatnią czynnością
wanie naszego lasera do lufy lub w samej wzorowujące przyrządy celownicze tej będzie takie ustawienie i trwałe zamoco-
lufie byłoby błędem z prostego powodu: broni z perfekcyjną jakością. Stosując ta- wanie lasera, aby plamka świetlna padała
lufa broni palnej nigdy nie jest wycelowa- ką makietę należy koniecznie pomyśleć dokładnie na zaznaczony punkt.
na w punkt, w który trafi kula. Pocisk wy- o jej dociążeniu, np. za pomocą kształtek Nasz układ, poza licznymi zaletami, po-
strzelony z jakiejkolwiek broni palnej po- uformowanych z dużych ciężarków siada także jedną, dość istotną wadę. Re-
rusza się po krzywej, zwanej krzywą ba- wędkarskich. jestruje wyłącznie  trafienia w dziesiąt-
r
y
s
u
n
e
k
4
listyczną (patrz rysunek 4), natomiast pro- Zamocowanie przełącznika S2 i me- kę , całkowicie ignorując strzały trafiają-
mień lasera wyznacza idealną (no, może chaniczne połączenie go ze spustem do- ce w jakiekolwiek inne miejsce na tarczy.
pan Einstein miałby tu jakieś drobne za- wolnego rodzaju broni nie powinno chy- Zbudowanie układu, który reagowałby na
strzeżenia) linię prostą. Tak więc laser po- ba sprawić większego kłopotu nawet trafienia w koncentryczne kręgi tarczy
winien być zamocowany do przyrządów niezbyt zaawansowanym w mechanice strzeleckiej jest oczywiście możliwe, ale
celowniczych, chyba że użyjemy broni konstruktorom. Jako S2 w każdym przy- jest to zadanie bardzo trudne i skompliko-
lub jej makiety, która takich przyrządów padku musimy zastosować chwilowy wane. A może ktoś z Czytelników jest
odmiennego zdania?
Zbigniew Raabe
Z
b
i
g
n
i
e
w
R
a
a
b
e
Komplet podzespołów z płytką jest
K
o
m
p
l
e
t
p
o
d
z
e
s
p
o
Å‚
ó
w
z
p
Å‚
y
t
k
Ä…
j
e
s
t
dostępny w sieci handlowej AVT jako
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
j
a
k
o
 kit szkolny AVT-2089.

k
i
t
s
z
k
o
l
n
y

A
V
T
2
0
8
9
.
Rys. 4.
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 55
Generator VXO-VCO/2m
Do czego to służy?
Wielu licencjonowanych krótkofalow-
2172
ców, którzy z różnych powodów nie mogą
pracować na fabrycznym sprzęcie wypro-
dukowanym przez renomowane firmy za-
graniczne, próbuje wykorzystywać sprzęt
demobilowy, wycofywany z różnych służb
(kolej, wojsko, policja, pogotowie,
straż...). Jak wiadomo, trwająca od kilku
lat wymiana sprzętu łączności w ww fir-
mach spowodowana jest zarówno długą
eksploatacją i przestarzałą konstrukcją do-
tychczas stosowanych urządzeń, jak
i zmianą przepisów o podziale częstotli- tych radiotelefonów, z uwzględnieniem ku częstotliwość rezonatora kwarcowego
wości radiowych. Z tego też powodu do włączenia generatorów VXO i VCO, poka- powinniśmy wyznaczyć ze wzoru:
r
y
s
u
n
k
u
1
krótkofalowców docierają przeróżne ra- zano na rysunku 1. fn = fwy/18 [MHz]
diotelefony FM, które po naprawach i nie- gdzie fwy=145...145,575MHz (najczęś-
wielkich zmianach, polegających przede Jak to działa? ciej używany zakres FM pasma 2m)
wszystkim na przystosowaniu do zakre- Na wstępie autor chciałby udowodnić, Ze wzoru wynika, że będą potrzebne re-
sów amatorskich (głównie 2m), mogą być że wybór odpowiedniej częstotliwości zonatory o częstotliwości zawartej w prze-
z powodzeniem wykorzystane nawet pracy VXO-VCO nie jest w proponowa- dziale 8,055...8,087MHz. Te wartości, jak
przez zaawansowanych krótkofalowców. nym układzie przypadkowy, lecz jest roz- i drugie z podziału przez 12 (12,083 do
Największy problem przy przystosowy- sądnym kompromisem pomiędzy ceną 12,131MHz) nie są proste do zdobycia. A
at-
waniu popularnych radiotelefonów do pracy zastosowanych elementów a sposobem wo zauważyć że w torze nadajnika można
w pasmie 2m/FM polega głównie na braku uruchomienia urządzenia. jeszcze zastosować rezonatory pracujące
odpowiednich rezonatorów kwarcowych. Oczywiście należałoby w tej chwili od- z powielaniem 16 krotnym czyli rezonatory
Wprawdzie można je zamówić bezpośred- wołać się do dość skomplikowanych sche- na zakres 27MHz (pasmo CB). Właśnie taki
nio w warszawskim zakładzie OMIG S.A., matów ideowych dostępnych radiotelefo- rezonator został użyty w proponowanym
r
y
s
u
n
e
k
2
a
lecz przy obsadzeniu wszystkich kanałów nów, ale  głównie z braku miejsca w mie- układzie VXO (rysunek 2a). Rezonatory te
koszty sięgają rzędu kilkaset złotych, co dla sięczniku  musimy ograniczyć się do poka- (do radiotelefonów CB) wzbudzane na
wielu jest kwotą zbyt wysoką, zwłaszcza je- zanych schematów blokowych urządzeń. częstotliwości podstawowej 9...MHz są
żeli wez
miemy jeszcze pod uwagę nakład Ci, którzy analizowali konstrukcję ta- produkowane w obudowach miniaturo-
pracy przy strojeniu urządzenia. Można rów- kich urządzeń zapewne wiedzą, że układy wych i stosunkowo łatwo dostępne w skle-
nież pokusić się o syntezę czętotliwości, powielania toru nadajnika są przystoso- pach oraz na różnego rodzaju giełdach.
lecz dla wielu początkujących radioamato- wywane z reguły do 18- (rzadziej 12-) krot- W układzie VXO dzięki zastosowaniu
rów jest to układ zbyt skomplikowany. nego powielania, czyli w naszym przypad- dodatkowych elementów włączanych
Poniżej prezentujemy naszym Czytel-
nikom inne rozwiÄ…zanie: coÅ› niezwykle
prostego i taniego, ale także skuteczne-
go. Chodzi tutaj o zastosowanie prostych
układów VXO (w miejsce generatora na-
dajnika) i VCO (w miejsce generatora od-
biornika). Oprócz opisu konstrukcji takich
układów zostaną również podane uniwer-
salne wskazówki pomocne przy przestra-
janiu radiotelefonów na pasmo 2m.
Warto wiedzieć, że z dostępnych star-
szych typów radiotelefonów krajowej pro-
dukcji najodpowiedniejsze do przestroje-
nia na pasmo amatorskie 2m sÄ… urzÄ…dze-
nia pierwotnie przystosowane do zakre-
sów 159...174MHz oraz 148...161MHz
(bardziej przydatne) z odstępem między-
kanałowym 50kHz lub 25kHz. Są to radio-
telefony FM typu FM-3001, FM-306, FM-
315... (prod. RADMOR) czy Zew i Ton
(prod. WAREL) oraz nowsze wersje.
Radiotelefony ww majÄ… rozdzielone
tory nadajnika i odbiornika (umieszczone
Rys. 1. Schemat blokowy rediotelefonu
po jednej i drugiej stronie chassis) i posia-
FM/2m z uwzględnieniem włączenia
dajÄ…  + zasilania Å‚Ä…czony z masÄ… urzÄ…-
generatorów VXO-VCO
dzenia. Uproszczony schemat blokowy
56 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97
Obydwa układy muszą być zasilane
a)
z zasilacza o napięciu 12V, dobrze filtro-
wanym i stabilizowanym. Ponieważ ukła-
dy sÄ… przewidziane do zasilana z radiote-
lefonu, warto wyposażyć układ w scalony
stabilizator, np. typu 7912.
Montaż i uruchomienie
Obydwa generatory mogą być zmonto-
wane na jednej płytce drukowanej przed-
stawionej we wkładce. Rozmieszczenie
b)
r
y
s
u
n
k
u
3
elementów pokazano na rysunku 3. Oczy-
wiście generator VCO może być zamon-
towany w radiotelefonie na oddzielnej
płytce (po odcięciu zgodnie z zaznaczoną
linią). Do wstępnego uruchomienia gene-
ratorów potrzebny jest w zasadzie tylko
cyfrowy miernik częstotliwości o minimal-
nym zakresie około 35MHz. Do końcowe-
Rys. 2. Schemat elektryczny a  VXO, b  VCO
go uruchomienia radiotelefonu najlepszy
będzie miernik o zakresie co najmniej
szeregowo z rezonatorem kwarcowym stabilną częstotliwość przy wyrównanej am- 150MHz. Zestrojenie generatora VXO po-
można za pośrednictwem tylko jednego plitudzie sygnału wyjściowego. lega na precyzyjnym ustawieniu tryme-
rezonatora uzyskać pracę na kilkunastu Drugi z proponowanych układów rów oraz rdzeni w cewkach zgodnie z za-
r
y
s
u
n
e
k
2
b
kanałach z najczęściej używanym odstę- (rysunek 2b) to przestrajany napięciowo mieszczoną tabelką. Celowo nie podano
pem 25kHz. Oczywiście przy odstępie generator oznaczany skrótem VCO. dokładnych danych nawojowych cewek,
12,5kHz uzyskamy kilkadziesiąt kanałów. Potrzebną wartość częstotliwości pra- ponieważ z praktyki wynika, że ze wzglę-
W urzÄ…dzeniu modelowym autor zasto- cy tego generatora wyliczamy ze wzoru: du na zastosowane rezonatory kwarco-
sował posiadany rezonator 27,260MHz fo = (fwy-10.7)/4 [MHz] we, typy rdzeni w korpusach itp., liczby
uzyskując pokrycie nadajnika w części koń- Ponieważ założono chęć odbierania syg- zwojów będą różne. Niestety w tym przy-
cowej pasma (145,275...145,550MHz) lecz nałów o częstotliwości zawartych w całym padku liczbę zwojów należy dobrać do-
Czytelnicy mogą zastosować rezonatory zakresie pasma 2m (144...146MHz) częstot- świadczalnie, kierując się wartością częs-
o mniejszej częstotliwości uzyskując inne in- liwość pracy generatora VCO powinna być totliwości sygnału wyjściowego. Zawarte
teresujące kanały. Dla przykładu po zastoso- zawarta w zakresie 33,325-33,825MHz. w tablicy wartości odnoszą się do egzem-
waniu rezonatora 27,240MHz uzyska się Oczywiście można zastosować inne war- plarza modelowego, a Czytelnicy stosują-
pracę już od początku zakresu 145MHz tości, wynikające z innej krotności powiela- cy inne rezonatory będą musieli sobie wy-
(przemienniki FM) zaś po użyciu również po- nia, ale zaproponowana wartość nie wyma- liczyć potrzebne wartości częstotliwości.
pularnego rezonatora 27,12MHz  pracę ga poważniejszych zmian w układzie gene- Układ VCO jest prostszy w uruchomie-
w zakresie emisji cyfrowych (Packet Radio). ratora odbiornika radiotelefonu. niu, bowiem w zasadzie ogranicza siÄ™ ono
W zamieszczonym układzie przystoso- Schemat elktryczny generatora VCO jest do ustawienia rdzenia w cewce L5 (filtr ty-
wanym do  + na masie (tak jest właśnie podobny do poprzedniego układu (T3 i T4 to, pu 7x7 o symbolu 451). Po podaniu na ano-
w starszych spotykanych radiotelefonach odpowiednio, generator i separator), z tym dę diody D1 napięcia 12V (suwak potencjo-
FM) zastosowano tylko dwa popularne że zamiast rezonatora kwarcowego zastoso- metru w górnym położeniu) należy ustawić
tranzystory pnp typu BC557. Tranzystor wano obwód rezonansowy L5 C18 przestra- rdzeń w cewce w taki sposób, aby uzyskać
T1 pracuje w układzie generatora zaś T2 jany za pośrednictwem diody pojemnościo- maksymalną wartość częstotliwości, czyli
to separator w postaci wtórnika emitero- wej D1 typu BB105. Wartości elementów 33,825MHz. Dolną częstotliwość pracy na-
wego. Niezbędne przeciąganie częstotli- w układzie generatora zostały tak dobrane leży ograniczyć za pośrednictwem dodat-
wości rezonatora osiągnięto za pośrednic- (jak również zakres zmian napięcia za po- kowego rezystora dołączonego do zacisku
twem dobranych elementów LC przełą- średnictwem potencjometru), aby w dwóch potencjometru od strony masy. Jako po-
czanych za pośrednictwem 12. położenio- skrajnych położeniach suwaka uzyskać ww tencjometr najlepiej zastosować wielo-
wego przełącznika obrotowego do druku. wartości częstotliwości pracy układu. zwojowy potencjometr typu Helipod
Warto przypomnieć, że dołączenie
kondensatora powoduje podwyższenie
częstotliwości pracy generatora zaś in-
dukcyjności  obniżenie częstotliwości.
Oczywiście wartości tych elementów nie
mogą być przypadkowe bowiem przy
zbyt małej pojemności układ przestanie
generować drgania podobnie jak przy
zbyt dużej indukcyjności.
Zakres przeciÄ…gania rezonatora kwarco-
wego w układzie modelowym wynosił
17,188kHz co po powieleniu 16 krotnym da-
ło szerokość zmian częstotliwości 225kHz.
Był to w zasadzie maksymalny dostępny za-
Rys. 3. Schemat montażowy
kres zmian przy której uzyskano w miarę
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 57
o wartości 10...100k/A. Oczywiście można Z reguły uruchomienie radiotelefonu
Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
zastosować inny układ dzielnika napięcia, rozpoczyna się od strony odbiorczej, ale
Rezystory
R
e
z
y
s
t
o
r
y
np. przełącznik do zgrubnej zmiany i dodat- w tym przypadku lepiej jest najpierw uru-
R1, R2, R4, R5, R7, R8, R9, R11, R12: 10k&!
kowy potencjometr (nawet zwykły obroto- chomić nadajnik, a dopiero póz
niej przystÄ…-
R3, R6, R10, R13: 1k&!
wy) do dokładnego dostrojenia. pić do uruchomienia odbiornika Ponieważ
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
Po uzyskaniu podanych wartości częs- zastosowana krotność powielania nadajni-
C1, C3, C5, C6, C7, C8, C9, C10: 5...25pF
totliwości należy uznać, że mamy już ka nie jest stosowana w żadnym z dostęp- C2: 330pF
C4, C17, C18: 22pF
wstępnie zestrojone generatory i możemy nych radiotelefonów, musimy dokonać od-
C11, C12, C13: 82pF
zamontować układ VXO-VCO do płyty czo- powiednich zmian w sposobie powielania.
C14, C23: 1nF
łowej urządzenia i dołączyć wyjścia gene- Po naciśnięciu przycisku PTT w mikro- C15, C16, C24: 10nF
C19, C20, C21, C22: 47pF
ratorów przewodem ekranowanym do od- fonogłośniku (lub zwarciu odpowiednich
Półprzewodniki
P
ó
Å‚
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
powiednich płytek generatorów (baz tran- styków w gniez
dzie mikrofonu) powinno
T1, T2, T3, T4: BC557
zystorów generatorów po usunięciu ist- nastąpić przełączenie napięcia zasilania
D1: BB105
niejących rezonatorów kwarcowych i kon- i anteny na obwód nadajnika.
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
Å‚
e
densatorów w dzielnikach sprzężeń zwrot- W układzie nadajnika należy skorygować
L1, L2, L3, L4: 20...50zw DNE 0,1
nych). Możemy zająć się właściwym prze- wartości elementów LC w taki sposób, aby na korpusie z rdzeniem filtru 7x7
L5: filtr 7×7 451
strajaniem układów radiotelefonu. na wyjściu poszczególnych powielaczy (x
X: 27,260MHz
Przed przystąpieniem do jakichkol- 2 x 2 x 2 x 2) otrzymać kolejno potrzebne
Pz: przełącznik obrotowy 12-pozycyjny
wiek zmian w układzie powinniśmy doko- wartości 18..., 36..., 72..., 145...MHz.
PÅ‚ytka drukowana
nać oceny stanu technicznego radiotele- Końcowy wzmacniacz mocy należy
fonu i usunąć widoczne niesprawności. stroić z dołączonym do gniazda antenowe- nie radiotelefonu w warunkach amators-
Do pełnej analizy układu elektrycznego go rezystorem 50&! o odpowiedniej mocy kich. Zamiast generatora można wykorzys-
póz
niejszych regulacji będzie pomocna (sztuczne obciążenie). Strojenie wzmac- tać silny sygnał pobliskiego przemiennika
instrukcja techniczna danego typu radio- niacza najłatwiej dokonuje się tylko wtedy, czy inny radiotelefon FM/2m, np. pożyczo-
telefonu, zawierająca niezbędne schema- kiedy poprzednie moduły dają odpowied- ny od kolegi krótkofalowca.
ty i opis procesu strojenia. niej wielkości sygnał i częstotliwość. Przygotowanie radiotelefonu do pracy
Warto na początku zwrócić uwagę na Przed eksploatacją tak uruchomionego odbywa się w ten sposób, że ustawiamy
stan rdzeni ferrytowych. Do ich pokręca- nadajnika dobrze byłoby sprawdzić jakość odpowiedni kanał nadajnika i dostrajamy
nia należy używać tylko specjalnych wkrę- sygnału wyjściowego na analizatorze wid- generator VCO (po naciśnięciu przycisku
taków, które w ostateczności można przy- ma lub, w ostateczności, należy upewnić podającego napięcie na VXO na czas
gotować własnoręcznie poprzez spłasz- się, czy sygnał nie powoduje zakłóceń strojenia) na tak zwane  zero dudnień .
czenie i spiłowanie kawałka drutu mie- w odbiorze radiowym UKF, a tym bardziej W tym momencie łatwo zrozumieć, dla-
dzianego o średnicy 1mm. Część stykają- TV. Ostatnią czynnością, jaką należy wyko- czego na schemacie blokowym w obwód
ca się z rdzeniem musi być dobrze dopa- nać przed  wyjściem w eter , jest dopaso- zasilania są włączone dwie diody. Otóż
sowana (nie może zbyt luz
no ani zbyt wanie anteny do częstotliwości 145MHz. pracują one w tak zwanym układzie  ci-
ciasno wchodzić), bowiem  jak wykazuje Proces przestrojenia odbiornika jest chego strojenia polegającego na tym, że
praktyka  ferryt bardzo łatwo pęka, a to prosty i polega na przystosowaniu obwo- po naciśnięciu przycisku  S (strojenie)
oznacza dodatkowe kłopoty z jego usu- dów wejściowych do pracy w pasmie zostaje załączony tylko generator VXO
nięciem. Rdzenie w filtrach (oprócz toru 145MHz, oczywiście po doprowadzeniu (pozostałe stopnie nadajnika będą praco-
p.cz., których lepiej nie ruszać) powinny do pierwszego mieszacza właściwej wały póz
niej, po załączeniu PTT). Gwizd
dawać się swobodnie kręcić bez więk- częstotliwości sygnału ze stopnia powie- w odbiorniku uzyska się tylko przy dostra-
szych oporów. Można do każdego otworu lania toru generatora. janiu częstotliwości VCO z 16. harmo-
wpuścić kroplę oliwy, która nie zaszkodzi, Kilkanaście sztuk radiotelefonów FM306 niczną częstotliwości VXO. Przy dokład-
a zwiększy łatwość poruszania rdzeniem. i podobnych przestrojonych przez autora nym zrównaniu się tych wartości w głoś-
Po upewnieniu się, że wszystkie moduły potwierdziło, że praktycznie cała operacja niku będzie cisza (poprzedzona z dwóch
znajdują się na swoich miejscach oraz że sprowadza się do zmiany położenia rdzeni stron charakterystycznym gwizdem).
nie ma przerw czy zwarć pomiędzy prze- w cewkach wchodzących w skład obwo- Właśnie dzięki takiemu prymitywnemu
wodami połączeniowymi, dołączamy dwa dów rezonansowych (z reguły rdzeń należy (ale także skutecznemu) dostrajaniu się
przewody zasilające i załączamy zasilanie wkręcić głębiej wewnątrz korpusu). Oczy- jesteśmy pewni, na jakiej częstotliwości
(najczęściej 12,8V i 24V). wiście do tych operacji, z pozoru łatwych, będzie pracował nasz radiotelefon. Mając
niezbędne są przyrządy pomiaro- nieco doświadczenia można również pra-
Tabela
we. Ideałem byłoby posiadanie cować (bez miernika częstotliwości)
lub dostęp do radiotestera. przez przemienniki FM/2m, których częs-
Kanał Fwy [kHz] Fgen [kHz] Xd
K
a
n
a
Å‚
F
w
y
[
k
H
z
]
F
g
e
n
[
k
H
z
]
X
d
W praktyce amatorskiej wystar- totliwość odbioru jest wyższa od częstot-
S11 145 275 9 079,687 L1
czy kilka przyrządów, takich jak liwości nadawania o 600kHz (z punktu
S12 145 300 9 081,250 L2
generator FM o zakresie widzenia naszego radiotelefonu).
S13 145 325 9 082,812 L3
150MHz, multimetr wraz z son- Zainteresowanych dokładniejszymi re-
S14 145 350 9 084,375 L4
dą w.cz. oraz miernik częstotli- ceptami na przestrajanie radiotelefonów,
S15 145 375 9 085,937 C1+C2
wości, również o maksymalnym np. typu FM 315 czy ZEW, odsyłam do
S16 145 400 9 087,500 C3+C4
zakresie 150MHz (można wyko- miesięcznika Świat Radio.
S17 145 425 9 089,062 C5
A
n
d
r
z
e
j
J
a
n
e
c
z
e
k
rzystać preskaler przez 10). Jest Andrzej Janeczek
S18 145 450 9 090,725 C6
to absolutne minimum, które
S19 145 475 9 092,187 C7
wraz ze sztucznym obciążeniem
S20 145 500 9 093,750 C8
Komplet podzespołów z płytką jest
K
o
m
p
l
e
t
p
o
d
z
e
s
p
o
Å‚
ó
w
z
p
Å‚
y
t
k
Ä…
j
e
s
t
uzyskanym z kilku rezystorów
S21 145 525 9 095,312 C9
dostępny w sieci handlowej AVT jako
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
j
a
k
o
połączonych równolegle, pozwo-
S22 145 550 9 096,875 C10
 kit szkolny AVT-2172.

k
i
t
s
z
k
o
l
n
y

A
V
T
2
1
7
2
.
li nam na poprawne przestroje-
58 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97
Najprostszy sterownik wyświetlacza
alfanumerycznego
Do czego to służy?
Po raz pierwszy na Å‚amach EdW ma-
my okazję zapoznać się z bardzo cieka-
wym i użytecznym elementem elektro-
nicznym, jakim jest bez wÄ…tpienia wy-
świetlacz alfanumeryczny. Zetknęliśmy
się już wielokrotnie z wyświetlaczami
siedmiosegmentowymi, zarówno LED
jak i LCD. Wyświetlacze te mogą obrazo-
2251
wać wyniki procesów elektronicznych
w postaci liczbowej, na upartego można
także wyświetlić na nich kilka innych zna-
ków. Natomiast na wyświetlaczu alfanu-
merycznym można pokazać praktycznie
dowolne znaki, wszystkie litery alfabetu
łacińskiego, cyfry, a także znaki narodo- żemy problem polskich znaków diaktrycz- stosowanie już mamy. W pewnym mo-
we wielu krajów. Wyświetlacze tego ty- nych po prostu ominąć. Zamiast stoso- mencie w samochodzie odzywa się syg-
pu z założenia przeznaczone są do współ- wania komunikatów zredagowanych nał akustyczny, a na pięknie podświetlo-
pracy z mniej lub bardziej złożonymi sys- w języku polskim, pięknym, ale w poezji, nym wyświetlaczu pojawia się napis
temami mikroprocesorowymi i kompute- użyjmy języka międzynarodowego, który  PRZEPALONA PRAWA LAMPA STO-
rowymi. Typowy wyświetlacz alfanume- wszyscy powinniśmy choćby biernie PU albo  NAPRAW LEWE DROGOWE,
ryczny umożliwia jednoczesne wyświet- znać: angielskiego. Polskie znaki narodo- FUJARO ! Dodając kolejne czujniki mo-
lenie 32 znaków, ułożonych w dwóch li- we można oczywiście pokazywać na wy- żemy w łatwy sposób  skomputery-
nijkach. Co jednak z tego wynika w prak- świetlaczach alfanumerycznych, ale wy- zować cały samochód, otrzymując ko-
tyce dla nas, niejednokrotnie początkują- maga to stosowania dość skomplikowa- munikaty w rodzaju  ZAPNIJ PASY czy
cych konstruktorów elektroników? Prze- nych procedur ładowania matryc tych też  NISKI POZIOM PLYNU HAMULCO-
cież sterowanie takim wyświetlaczem znaków do pamięci wyświetlacza. W żad- WEGO (niestety, nie będzie polskiego
musi być bardzo skomplikowane, kurs nym wypadku nie da się tego osiągnąć  A
 ). Jeżeli nic złego w samochodzie się
programowania procesorów dopiero się tak prostymi środkami, potrzebny do te- nie dzieje, to nasz układ wyświetla na
rozpoczął, a elementy potrzebne do bu- go będzie prosty system mikroproceso- stałe komunikat  SZEROKIEJ DROGI!
dowy sterownika wyświetlacza alfanu- rowy opracowywany właśnie przez auto- W pamięci możemy zgromadzić aż 128
merycznego muszą być bardzo kosztow- ra. Zanim jednak ten układ ujrzy światło komunikatów, co wystarczy nawet do za-
ne i trudne do zdobycia. Czy więc warto dzienne, zróbmy małą przymiarkę do wy- sygnalizowania wszystkich możliwych
brać się za ten temat? Autor pragnie udo- świetlacza alfanumerycznego. Nie skon- awarii Fiata126 czy Poloneza. Nie musi-
wodnić, że z całą pewnością warto i za- struujemy przecież układu wyłącznie do- my się zresztą ograniczać do 128 komu-
proponować Czytelnikom budowę chyba świadczalnego, ale w pełni funkcjonalny nikatów. W układzie sterownika możemy
najprostszego z możliwych sterownika moduł przeznaczony do pracy w syste- bez najmniejszych przeróbek zastosować
wyświetlacza. Do jego budowy potrzeb- mach automatyki, sprzęcie pomiarowym, pamięć EPROM typu 27128, co da możli-
ne będą zaledwie dwa, zaliczane do naj- układach powszechnego użytku czy też wość zarejestrowania w pamięci chyba
tańszych i najłatwiej dostępnych układy w elektronice  samochodowej . Jakie całej Ody do Młodości!
CMOS i pamięć EPROM typu 2764, mogą być te zastosowania? Posłużymy Przykład z instalacją samochodową był
w której będziemy mogli zapisać aż 128 się najprostszym, banalnym przykładem. tylko propozycją prostego i efektownego
komunikatów składających się z maksi- Zapisane teksty przechowywane są zastosowania wyświetlacza. Z pewnością
mum 32 znaków każdy. Brzmi to obiecu- w pamięci EPROM i mogą być z niej niezawodni Czytelnicy EdW znajdą jesz-
jąco, prawda? przekazane do wyświetlacza po podaniu cze wiele, bardziej profesjonalnych zasto-
Proponowany układ z pewnością jest na starsze wejścia adresowe 7-o bitowe- sowań proponowanego układu, np. w re-
interesujący i znajdzie wielką ilość zasto- go adresu aktualnie potrzebnego komuni- klamie, czy systemach informacyjnych.
sowań praktycznych. Musimy jednak katu. Tak więc wystarczy zewrzeć do ma-
zdać sobie sprawę z dwóch jego wad. sy odpowiednią kombinację styków we- Jak to działa?
Pierwszą jest fakt, że przeznaczony on jściowych, aby po ok. 0,5 sek. na ekranie Schemat elektryczny proponowanego
r
y
s
u
n
k
u
1
jest wyłącznie dla tych Czytelników, któ- wyświetlacza pojawił się odpowiedni na- układu pokazany został na rysunku 1.
rzy mogą zapewnić sobie choćby chwilo- pis. Obsługa wyświetlacza jest więc tak Chyba stwierdzenie o jego prostocie nie
wy dostęp do komputera i programatora prosta, że może on współpracować na- było przesadą? Centralnym punktem
EPROMów. Drugim ograniczeniem na- wet z bardzo prymitywnymi układami. układu jest pamięć EPROM IC1 adreso-
szego sterownika jest brak możliwości Nie tak dawno w EdW został opublikowa- wana przez sześć najstarszych bitów licz-
wyświetlania polskich znaków narodo- ny opis układu monitorującego światła nika binarnego IC2. Sześć bitów daje
wych. Coś za coś: prostota i taniość za te samochodowe, oddzielnie każdą żarów- nam 64 kombinacje, co jest ilością całko-
dwa ograniczenia. Przy stosowaniu na- kę. Układ składa się z kilku modułów wicie wystarczającą do przesłania do wy-
szego sterownika w aparaturze profesjo- z wyjściami typu otwarty kolektor. Tak świetlacza 60- bitowej informacji o aktu-
nalnej, np. w aparaturze pomiarowej, mo- więc pierwsze, bardzo  bajeranckie za- alnie wybranym komunikacie. Licznik IC2
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 59
pracuje bez przerw, tak że informacja zo- Montaż i uruchomienie
0B8H co wyświetlacz  rozumie
staje wysyłana do wyświetlacza w spo- Mozaika ścieżek płytki drukowanej
jako zgłoszenie
sób ciągły, co oznacza że wybrany komu- i rozmieszczenie elementów przedsta-
transmisji danych
r
y
s
u
n
k
u
2
nikat jest cyklicznie wysyłany do wy- wione zostały na rysunku 2. Montaż wy-
08CH włączenie wyświetlacza
świetlacza, aż do momentu wybrania na- 086H ustawienie wyświetlacza
konujemy w typowy, wielokrotnie opisy-
w tryb
stępnego komunikatu. Sam wyświetlacz wany sposób, rozpoczynając od elemen-
adresowania
sterowany jest w iście barbarzyński spo- tów najmniejszych, a kończąc na konden-
082H ustawienie kursora na
sób: nie stosowana jest procedura inicja- satorach elektrolitycznych i stabilizatorze
pierwszej pozycji
lizacji, na wejściu R/W\ wymuszony jest napięcia. Pod układy scalone warto zasto-
na stałe stan niski. Oznacza to, że nie mo- sować podstawki (zastosowanie pod-
żemy odbierać od wyświetlacza jakich- Standardowe wyświetlacze alfanume- stawki pod EPROM jest, z oczywistych
kolwiek informacji i dane wysyłane są ryczne produkowane są w dwóch warian- przyczyn, niezbędne).
 na oślep , bez sprawdzania zezwolenia tach: z podświetlaniem lub bez. Do włą- Jedyną mozolną czynnością podczas
na wpis nowego bajtu. Ponieważ zasto- czenia podświetlania wyświetlania służy montażu będzie połączenie płytki sterow-
sowano względnie małą częstotliwość jumper JP1. Zwarcie do masy wejścia 15 nika z płytka wyświetlacza. Producenci
zegara licznika i linia zezwolenia taktowa- (o ile ono istnieje) wyświetlacza powodu- wyświetlaczy stosują bardzo nietypowy
na jest z częstotliwością niewiele prze- je włączenie bardzo efektownego pod- rozstaw punktów lutowniczych, tak że
kraczającą 150Hz, możemy przyjąć, że świetlenia prezentowanego tekstu. Ale o zastosowaniu typowych złącz i przewo-
wyświetlacz ma aż za dużo czasu na uwaga: o ile pobór prądu przez nasz układ dy taśmowego nie może być mowy. Wo-
wprowadzenie jednego znaku przed poja- i wyświetlacz jest normalnie znikomo bec tego płytki należy połączyć ze sobą
wieniem się następnego. mały (ok. 1,5mA), to po włączeniu pod- za pomocą krótkich odcinków przewo-
Warto teraz pokazać, jak wygląda świetlania wzrasta aż do ponad 300mA, dów, lutowanych do nich bezpośrednio.
transmisja danych z pamięci EPROM do ze względu na to, że element podświet- Układ sterownika zmontowany ze
wyświetlacza. Transmisja rozpoczyna się lający składa się z matrycy kilkudziesięciu sprawnych elementów nie wymaga uru-
w momencie pojawienia się na wejściu diod LED. chamiania, a jedyną regulacją będzie
E (zezwolenia) wyświetlacza stany wyso- Układ wyposażony został w typowy ustawienie za pomocą potencjometru
kiego, powstającego z zanegowania stabilizator napięcia +5VDC zrealizowany montażowego właściwego kontrastu na
przez bramkę IC3B stanu niskiego z naj- na popularnym układzie scalonym typu polu odczytowym wyświetlacza, na któ-
starszego wyjścia licznika IC2. Każda 7805. Dioda D1 zabezpiecza układ przed rym nic jeszcze nie widać. Przyszłą więc
transmisja rozpoczyna się od wysłania do uszkodzeniem w przypadku przypadko- pora na wyjaśnienie, w jaki sposób nale-
wyświetlacza czterech bajtów sterują- wej zmiany polaryzacji napięcia zasilają- ży zaprogramować pamięć EPROM.
cych. Ich wartość wynosi: cego i Czytelnicy, których cechą charak- Najprostszą, ale i niezwykle żmudną
Po bajtach sterujących zostaje do wy- teru nie jest roztargnienie, mogą zastąpić metodą byłoby ręczne wpisanie potrzeb-
świetlacza wysłany tekst pierwszej linijki. ją zworą. nych kodów za pomocą dowolnego edy-
Jeżeli jest ona krótsza od 16 znaków, do
należy ją przedłużyć, dodając odpowied-
b)
nią ilość spacji. Następnie do wyświetla-
cza wysłane zostają 24 spacje i następnie
druga linijka tekstu. Każdy komunikat za-
wsze zawiera 60 bajtów.
a)
Rys. 1. Schemat ideowy
60 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97
Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
Rezystory
R
e
z
y
s
t
o
r
y
PR1: 4,7k&!
RP1: 2,2...10k&!
R1: 100k&!
R2: 11k&!
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
C1: 22nF
C2: 100µF
C3,C5: 100nF
C4: 220µF
Półprzewodniki
P
ó
Å‚
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
D1: 1N4001
IC1: 27C64
Rys. 2. Schemat montażowy
IC2: 4060
IC3: 4011
tora binarnego. Jest to możliwe, ale na- poprawności działania naszego sterowni- IC4: 7805
prawdę są prostsze sposoby utworzenia ka wyświetlacza alfanumerycznego.
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
Å‚
e
CON2: Uska golpin 10
potrzebnego nam pliku binarnego Autor Warto jeszcze powiedzieć parę słów na
CON3: ARK2 (małe)
pozwala sobie przedstawić Czytelnikom temat możliwych modyfikacji zbudowane-
JP1 JUMPER
banalnie prosty programik, który może go układu. Jak już wspomniano, można
Uwaga: wyświetlacz LCD nie wchodzi w skład
U
w
a
g
a
:
posłużyć jako baza do napisania bardziej w nim zastosować dwukrotnie pojemniej- kitu AVT 2251 i można go zamówić oddziel-
nie. Najpopularniejsze typy wyświetlaczy to:
rozbudowanego programu. Programik zo- szą pamięć EPROM typu 27128. Umożliwi
stał napisany celowo w archaicznym to zapisanie aż 256 komunikatów czyli
GWBasicu, tak że można wykorzystywać
Listing programu testowania sterownika wyświetlacza alfanumerycznego
go na absolutnie każdym komputerze
zgodnym ze standardem PC, nawet na
100 cls: m = 10
muzealnym XT. Bez jakichkolwiek prze- 200 OPEN  test.bin FOR OUTPUT AS #1
300 FOR r = 1 TO m
róbek program może posłużyć do wyge-
400 CLS
nerowania pliku, który po wprowadzeniu
500 PRINT #1, CHR$(&HB8); CHR$(&H8C); CHR$(&H86); CHR$(&H82);
go do EPROM a pozwoli na sprawdzenie
600 PRINT  Wprowadz tekst nr ; r
700 PRINT  Wprowadz pierwsza linie
800 INPUT tekst1$
A teraz
A teraz
900 PRINT  Wprowadz druga linie
1000 INPUT tekst2$
niespodzianka!
niespodzianka!
1100 PRINT #1, tekst1$;
1200 FOR z = 1 TO 40  LEN(tekst1$)
Zdajemy sobie sprawę, że nie wszyscy
1400 PRINT #1,   ;
nasi Czytelnicy posiadajÄ… komputery, nie
1500 NEXT z
mówić już o programatorach i kasowni-
1550 PRINT #1, tekst2$;
kach EPROM (no, temu postaramy siÄ™
1600 FOR t = 1 TO 20  LEN(tekst2$)
w najbliższym czasie zaradzić). Tak więc,
1700 PRINT #1,   ;
autor podejmuje się zaprogramować EP-
1800 NEXT t
ROMy dla pierwszych 10 Czytelników,
1850 NEXT r
którzy zbudują sterownik wyświetlacza
1900 CLOSE #1
alfanumerycznego. Jeżeli ktoś zbudował
2000 END
opisany wyżej układ, a nie ma żadnej
możliwości zaprogramowania EPROMu,
to powinien o tym fakcie pisemnie za-
8192 znaków! Jak wielka jest to ilość, urządzenia może pozwolić na zastoso-
wiadomić redakcję EdW. Po otrzymaniu
pierwszych dziesięciu zgłoszeń, w naj- niech świadczy fakt, że tekst który czyta- wanie go np. na wystawach nawet ma-
bliższym numerze EdW opublikujemy lis-
cie ma ok. 11000 znaków drukarskich! łych sklepów.
tę Czytelników, którzy będą proszeni o:
O
d
r
e
d
a
k
c
j
i
:
Jeżeli jednak i to komuś będzie za mało, Od redakcji:
1. Przesłanie do redakcji czystego EPROM-
1.
to po małej przeróbce można zastosować Dla wszystkich czytelników zaintere-
u typu 2764, a jeszcze lepiej o przesłanie
także pamięć typu 27256 co da możli- sowanych wykonaniem powyższego ste-
zamówienia na taki EPROM. Ten drugi
sposób daje całkowitą gwarancję, że
wość... nie, to już przesada! rownika i użycie go do wyświetlania napi-
przeznaczona do zaprogramowania pa-
Wspomnijmy jeszcze jednej, możli- sów w większym formacie, a dodatkowo
mięć nie będzie uszkodzona.
wej do wykonania w prosty sposób nie w trybie LCD lecz na matrycach LED,
2. Wraz z EPROM-em lub zamówieniem
2.
przeróbce, a właściwie rozbudowaniu polecamy artykuł:  Inteligentny wyświet-
na niego prosimy przysłać na dyskietce
plik tekstowy, zawierający 256 (lub układu. Mamy do dyspozycji 7 (w przy- lacz alfanumeryczny LED opublikowany
mniej) linii tekstu, każda po maksimum
padku zastosowania pamięci 27128  w Elektronice Praktycznej 5 i 6/97.
16 znaków. Tekst musi być napisany pod
8) wejść adresowych służących wybie- W ofercie handlowej znajduje się zestaw
edytorem, który zapisuje wyłącznie zna-
raniu żądanego komunikatu. Jeżeli te- do powyższego artykułu o nazwie AVT
ki ASCII, nie będziemy przyjmować tek-
raz do tych wejść podłączymy wyjścia 324, który można bez żadnych przeróbek
stów napisanych w jakimkolwiek innym
edytorze. Wykluczone jest także nadsy- 7-o lub 8-o stopniowego licznika binar- dołączyć do sterowania AVT 2251 zastę-
łanie tekstów napisanych na papierze.
nego, to uzyskamy możliwość cyklicz- pując wyświetlacz LCD.
3. Po zaprogramowaniu EPROM ów zo-
3.
Z
b
i
g
n
i
e
w
R
a
a
b
e
nego wyświetlania zapalanych komuni- Zbigniew Raabe
staną one odesłane Czytelnikom. Je-
katów. Jeżeli jeszcze zapewnimy sobie
żeli były to EPROM y zakupione
w AVT, to Czytelnik zostanie obciążony możliwość skracania cyklu pracy liczni-
Komplet podzespołów z płytką jest
K
o
m
p
l
e
t
p
o
d
z
e
s
p
o
Å‚
ó
w
z
p
Å‚
y
t
k
Ä…
j
e
s
t
jego wartością (paczka będzie do ode-
ka, to aż się prosi o zastosowanie na-
dostępny w sieci handlowej AVT jako
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
j
a
k
o
brania za pobraniem pocztowym).
szego układu w systemach reklamo-
 kit szkolny AVT-2251.

k
i
t
s
z
k
o
l
n
y

A
V
T
2
2
5
1
.
wych i informacyjnych. Niska cena
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 61
Wskaz
nik zaniku fazy
Do czego to służy?
Wiele urządzeń elektrycznych więk-
szej mocy zasilanych jest z sieci trójfazo-
wej. Warunkiem poprawnego działania
wielu z tych urządzeń, na przykład silni-
2169
ków trójfazowych, jest obecność napię-
cia wszystkich trzech faz. Brak jednej fa-
zy powoduje radykalny spadek mocy
i jednocześnie pobór dużego prądu z po-
zostałych faz, i w krótszym lub dłuższym
czasie uszkodzenie (spalenie) silnika.
Co prawda przy każdym silniku monto-
wane sÄ… urzÄ…dzenia zabezpieczajÄ…ce przez
uszkodzeniem  wyłączniki termiczne,
zwane termikami. Dobrze dobrany termik
powinien skutecznie chronić silnik. Życie Jak to działa? stopień niesymetrii napięć fazowych. Na-
r
y
s
u
n
pokazuje jednak, że często termik nie za- Schemat blokowy, pokazany na rysun- pięcie z punktu X jest podawane na układ
k
u
1
działa na czas i trzeba zawiez
ć spalony sil- ku 1 ułatwi zrozumienie działania układu. czujnikowy, a następnie na układ zapa-
nik do przewinięcia. Dotyczy to zwłaszcza Wskaz
nikami obecności napięć fazowych miętujący i wykonawczy. Sygnał dz
więko-
nowszych silników, o konstrukcji określa- są diody LED D4  D6. Zarówno te diody, wy jest włączany tylko wtedy, gdy wystę-
nej przez praktyków jako  wyżyłowana jak i układ czujnikowo-wykonawczy są za- puje niesymetria, natomiast układ zapa-
(mało żelaza i mało miedzi). Choćby z ta- silane beztransformatorowo, a elementa- miętujący włącza współpracujący genera-
kiego powodu w wielu przypadkach celo- mi ograniczajÄ…cymi prÄ…d sÄ… kondensatory tor powodujÄ…cy miganie wszystkich
we jest zastosowanie układu monitorują- C1  C3. Należy zauważyć, że dodatnie trzech kontrolek D4  D6. Kontrolki te mi-
cego stan napięcia wszystkich faz. połówki przebiegów z kolejnych faz zasi- gają stale, informując, że miał miejsce za-
Całkowity zanik jednej fazy jest bardzo lają kontrolki LED (D4  D6), natomiast nik fazy lub niesymetria napięć. Wyłącze-
łatwy do wykrycia. Jednak silniki pracują- ujemne połówki , wyprostowane przez nie migotania nastąpi dopiero po naciśnię-
ce w trudnych warunkach narażone są na diody D1  D3 wytwarzają napięcie zasi- ciu przycisku zerującego, który po prostu
dodatkowe niebezpieczeństwo. Miano- lające dla układu czujnikowo-wykonaw- zwiera zasilanie układu i powoduje wyze-
wicie może się zdarzyć, że podczas pracy czego. To napięcie zasilające jest ujemne rowanie układu pamiętającego.
silnika ulegnie przerwaniu jeden bez- w stosunku do przewodu zerowego, ale Wyjaśnienia wymaga jeszcze obec-
piecznik. Po uszkodzeniu bezpiecznika oczywiście nie ma to żadnego znaczenia. ność kondensatora C4. Czułość układu
silnik prawdopodobnie nadal będzie pra- Układ czujnikowy kontroluje napięcie czujnikowego jest bardzo duża i koniecz-
cował (o ile obciążenie nie będzie zbyt na gwiez
dzie, zbudowanej z rezystorów ne jest zmniejszenie napięcia z punktu X.
duże)  wzrośnie tylko znacznie prąd po- R , R , i R . Tu wyjaśnienie dla początku- Można to zrobić włączając między punkt
R S T
bierany z dwóch czynnych faz. Jeżeli wy- jących: ponieważ napięcia przemienne X a przewód zerowy (N) rezystor. Ale mo-
łącznik termiczny nie zadziała na czas, sil- poszczególnych faz są wzajemnie przesu- że to także być kondensator, który prze-
nik zostanie powoli  zamÄ™czony i po ja- niÄ™te w fazie o 120° ,. wiÄ™c w każdej chwi- cież dla prÄ…du zmiennego też stanowi so-
kimś czasie się uszkodzi. li suma napięć wszystkich faz jest równa
W takiej sytuacji warunki są szczegól- zeru. Właśnie trzy jednakowe rezystory Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
ne. Przed bezpiecznikami wszystkie na- służą do dodawania tych napięć. A więc,
Rezystory
R
e
z
y
s
t
o
r
y
pięcia są w porządku. A na zaciskach sil- gdy napięcia wszystkich faz są równe, na- R1-R6: 470k&!
R7-R9: 1k&!
nika? Niezorientowani powiedzą, że na pięcie w punkcie połączenia tych trzech
R10-R15: 100k&! 1%
jednym z zacisków silnika nie będzie na- rezystorów (oznaczony X) ciągle jest rów-
R16-R21: 100k&! 5%
pięcia. To nieprawda. Pracujący silnik jest ne zeru. Gdy występuje pewna nierówno- R22: nie montować
R23-R27: 1M&!
też swego rodzaju transformatorem. Na mierność (niesymetria) napięć poszcze-
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
odłączonym zacisku silnika występować gólnych faz, wtedy w punkcie X pojawia
C1-C3: 68nF/630V
będzie napięcie rzędu 150V lub nawet się pewne napięcie (sinusoidalnie zmien-
C4: 47nF
nieco większe. ne). Wartość tego napięcia wskazuje na
C5: 100µF/25V
Najprostszy wskaz
nik zaniku fazy, wy- C6,C7: 470nF
C8: 100nF
krywający jedynie całkowity brak napię-
C9: 1µF staÅ‚y
cia, na nic tu siÄ™ nie zda.
Półprzewodniki
P
ó
Å‚
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
Potrzebny jest układ wykrywający nie
D1-D3,D7-D9: Diody 1N4148
tylko zanik fazy, ale też zachwianie sy-
D4-D6: LED 5mm czerw.
metrii napięć wszystkich faz. D10: dioda Zenera 12V
T1-T5: dowolny PNP np.BC558
Opisany dalej układ wyposażony jest
U1: 4093
w kontrolki obecności poszczególnych
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
Å‚
e
faz. Wykrywa zaburzenia symetri-
Y1 piezo z generatorem np. PCA-06
i faz i sygnalizuje to dz
więkiem. Dodatko-
płytka wg rysunku 2
wo zapamiętuje fakt zaburzenia i po przy-
Uwaga! Przycisk S1 i obudowa nie wchodzÄ…
U
w
a
g
a
!
wróceniu normalnych napięć sygnalizuje
Rys. 1. Schemat blokowy
w skład kitu AVT-2169.
to miganiem diod LED.
62 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97
Rys. 2. Schemat ideowy
bą jakąś oporność. Kondensator ma jesz- Podwójne rezys-
cze dodatkowÄ… zaletÄ™, bo filtruje ewentu- tory R10  R15 i R1
alne chwilowe zakłócenia, jakie mogłyby  R6 zastosowano
występować w przewodach fazowych. także ze względu
Szczegółowy schemat urządzenia po- na ograniczoną wy-
r
y
s
u
n
k
u
2
kazany jest na rysunku 2. Można na nim trzymałość napię-
bez trudu odnalez
ć elementy pokazane ciową miniaturo-
na rysunku 1. A oto szczegóły. wych rezystorów
Rezystory R7  R9 są potrzebne, żeby o mocach poniżej
ograniczyć prąd udarowy, jaki mógłby po- 0,5W.
płynąć przy włączeniu zasilania w momen- Kondensator
cie, gdy napięcie danej fazy ma wartość C4 zmniejsza na-
bliską szczytowej. Rezystory R1  R6 roz- pięcie niesymetrii
ładują kondensatory C1  C3 po wyłącze- i filtruje przebieg.
niu zasilania, zapobiegając nieprzyjemnym Na płytce przewi-
udarom przy ich póz
niejszym dotknięciu. dziano także miej-
Ujemne połówki napięcia, przepuszcza- sce na dodatkowy
ne przez diody D1  D3, dajÄ… ujemne na- rezystor R22  nor-
pięcie zasilające, filtrowane przez konden- malnie nie będzie
sator C5 i ograniczane przez diodÄ™ Zenera on montowany.
D10. Podczas normalnej pracy dodatnie Jeśli amplituda Rys. 3. Schemat montażowy
połówki zasilają diody LED D4  D6, powo- napięcia niesymet-
dując ich nieprzerwane świecenie. rii w punkcie X (w stosunku do przewodu Obwód opóz
niajÄ…cy R26C9 jest ko-
Rezystory R10  R15 tworzą gwiazdę zerowego N) będzie większa niż 0,6V, to nieczny, by układ nie reagował na krótkie
pomiarową. Ze względu na dużą czułość ujemne połówki tego przebiegu będą po- zakłócenia, a tylko na niesymetrię utrzy-
układu, dobrze, by były to rezystory o to- wodować otwieranie tranzystora T5. Na- mującą się przynajmniej przez sekundę.
lerancji 1%. Potrzebne są dwa rezystory pięcie na kondensatorze C9 będzie stop- Pierwsze pojawienie się stanu niskiego na
popularnej wartości 100k&!  moc strat niowo rosnąć, i w końcu wzrośnie powy- wyjściu generatora (nóżka 10) przerzuci do
wydzielona na każdym z nich wynosi żej górnego progu bramki Schmitta U1C. stanu przeciwnego przerzutnik RS, zbudo-
0,12W, a w przypadku zastosowania tyl- Odblokuje to generator (o częstotliwości wany na bramkach U1B i U1D. Przerzut-
ko jednego rezystora 100k&!, moc strat ok. 2...3Hz) zbudowany na tej bramce. nik ten zapamięta fakt zaniku fazy (niesy-
wyniosłaby 0,484W, trochę za dużo, jak Przebieg z generatora uruchomi piszczyk metrii) i na stałe włączy drugi generator
na precyzyjny miniaturowy rezystor. piezo (z generatorem). Dokończenie na str. 67
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 63
Lampa stroboskopowa
Do czego to służy?
A więc znowu zrobimy sobie kolejną,
efektowną błyskającą zabawkę. Może na-
wet nie tylko zabawkÄ™, bo proponowany
układ można, pomimo jego prostoty wy-
korzystać do nieco poważniejszych celów
niż oświetlenie domowej potańcówki.
Większość Czytelników EdW, ludzi naj-
częściej młodych zetknęła się już z strobo-
skopami, będącymi jednym z elementów
2260
typowego wyposażenia dyskotek. Efekt
uzyskiwany za pomocÄ… stroboskopu jest
znakomity: po jego włączeniu w całkowi-
tej ciemności postacie zaczynają się poru-
szać jakby skokami. Opisywane zjawisko
nazywa siÄ™ zresztÄ… efektem stroboskopo-
wym. Dlaczego jednak tak się dzieje, dla- nie oświetlimy nią sali wielkiej dyskoteki. nym wypadku tło i inne elementy nieru-
czego nawet przy częstotliwości błysków Zbudowanie profesjonalnego strobosko- chome wyjdą na zdjęciu nieostro. Typo-
dochodzącej do 25 Hz widzimy jakby po- pu dyskotekowego jest oczywiście moż- wym przykładem zarejestrowania na ma-
jedyncze klatki filmu, a nie ciągłą akcje? liwe, nawet w warunkach amatorskich, teriale fotograficznym faz ruchu jest zna-
Przecież klatki filmowe wyświetlane są ale koszt takiego układu byłby bardzo wy- ne zdjęcie tenisisty podczas serwu. Po-
także z częstotliwością 24Hz ( w TV częs- soki. Ponadto nabycie palników wyła- stać tenisisty jest sfotografowana nor-
totliwość ta wynosi 25Hz) a na ekranie wi- dowczych dużej mocy przeznaczonych malnie, natomiast kolejne fazy ruchu ręki
dzimy płynny ruch, a nie pojedyncze klat- do pracy ciągłej jest dość trudne, a ich utworzyły na zajęciu coś w rodzaju wach-
ki! Przyczyna leży w bardzo krótkim cza- koszt z pewnością przeraziłby większość larza. Jeżeli uda się Wam wykonać jakieś
sie błysku lampy stroboskopowej wyno- amatorów. Siła błysku proponowanego ciekawe zdjęcie za pomocą lampy strobo-
szącym typowo ok. 0,001sek. Zdjęcia fil- urządzenia okaże się natomiast całkowi- skopowej, to bardzo prosimy o podziele-
mowe wykonuje się przy czasie otwarcia cie wystarczająca do oświetlenia domo- nie się z nami rezultatami Waszej pracy.
migawki wynoszącym najczęściej 1/50 wej potańcówki, a nawet odbywającej
sek., co powoduje, że obraz szybko poru- się w niezbyt wielkiej sali szkolnej zaba- Jak to działa?
szających się przedmiotów jest zawsze wy. Podczas stosowania lampy strobo- Schemat elektryczny lampy strobo-
r
y
s
u
n
nieco nieostry. Nie przeszkadza to bynaj- skopowej do celów rozrywkowych musi- skopowej przedstawiony został na rysun-
k
u
1
mniej w oglądaniu filmu. Wprost przeciw- my pamiętać, że właściwy efekt uzyska- ku 1 i od razu możemy na nim zauważyć
nie, tylko takie obrazy oko ludzkie jest my jedynie w całkowitej ciemności. nowy, dotychczas nie stosowany w na-
w stanie połączyć w jedną całość i stwo- Wszelkie oświetlenie musi zostać na szych konstrukcjach element. Jest nim
rzyć wrażenie ciągłego ruchu. Gdyby ope- czas pracy stroboskopy wyłączone, najle- palnik lampy błyskowej, w naszym kon-
rator filmowy z nieznanych przyczyn piej automatycznie. Proponowany układ kretnym przypadku typu IFK120. Warto
zmniejszył czas otwarcia migawki w ka- zawiera wejście sterujące reagujące na więc przybliżyć Czytelnikom zasadę dzia-
merze, to uzyskany obraz byłby w typo- poziom logiczny, można więc będzie po- łania tego elementu, powszechnie stoso-
wych scenach filmowych nie do ogląda- myśleć o sprzężeniu go np. z układem ilu- wanego w aparatach i fotograficznych
nia z powodu przykrego  migotania . minofonii. Chwilowe wyłączenie świateł lampach błyskowych oraz w wielu ukła-
r
y
s
u
n
Wracajmy jednak do naszego strobo- może przy takim połączeniu powodować dach sygnalizacyjnych. Na rysun-
k
u
2
skopu, o którym wiemy już jakie jest jego automatyczne włączenie stroboskopu. ku 2 przedstawiono najprostszy układ,
podstawowe zastosowanie. Nie obiecuj- Drugim zastosowaniem naszego stro- w jakim może pracować taki palnik.
my jednak sobie zbyt wiele, zbudowana boskopu jest oświetlenie planu zdjęcio- Palnik lampy błyskowej wypełniony
przez nas lampa będzie miała stosunko- wego podczas wykonywania fotograficz- jest bardzo rozrzedzonym gazem  naj-
wo niewielką siłę błysku i z pewnością nych zdjęć specjalnych. Za pomocą stro- częściej ksenonem. Podłączony do nała-
boskopu można uzyskać ciekawe efekty dowanych do napięcia ok. 300 ... 700
artystyczne, a także mogą one służyć ce- V kondensatorów nie przewodzi prądu.
lom badawczym. Zdjęcia takie należy wy- Aby nastąpiło rozładowanie kondensato-
konywać w całkowitej ciemności, a czas rów potrzebne jest silne zjonizowanie
otwarcia migawki aparatu i częstotliwość resztek gazu w palniku. Uzyskujemy to
błysków należy indywidualnie dobrać do przykładając do elektrody zapłonowej pal-
rodzaju ruchu fotografowanego obiektu. nika wysokie napięcie, rzędu kilkudziesię-
Niestety, niezbyt wielka siłą błysku naszej ciu tysięcy V. Napięcie to uzyskujemy
lampy zmusi nas do stosowania filmów z wtórnego uzwojenia transformatora za-
o największej czułości (400 i więcej ASA) płonowego, o bardzo dużym  przełoże-
i fotografowania z nie większej odległoś- niu . Kiedy do tyrystora dostarczony zo-
ci niż 2...3m. Pamiętajcie, że podczas wy- stanie impuls synchronizujący zapłon
konywania zdjęć rejestrujących fazy ru- lampy z migawką aparatu, tyrystor ten
chu kamera musi koniecznie być zamoco- zwiera poprzez pierwotne uzwojenie
wana na statywie, ponieważ w przeciw- transformatora zapłonowego kondensa-
64 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97
* włączanie i wyłączanie przekaz
nika
w nieregularnym rytmie
* prosta budowa
* niski koszt elementów
* trwała i estetyczna obudowa
Rys. 1. Schemat ideowy
tor C do masy. Na uzwojeniu wtórnym komunikacyjnych byłego ZSRR (to właś-
transformatora i elektrodzie zapłonowej nie to, co błyska w każdym samolocie bę-
powstaje wysokie napięcie, gaz w palni- dącym w powietrzu). Kiedyś takie palniki
ku zostaje zjonizowany i bateria konden- można było kupić za grosze, obecnie są
satorów rozładowuje się poprzez palnik bardzo trudne do zdobycia. Jeżeli jednak
emitując wielką ilość energii świetlnej. któryś z Czytelników posiadałby taki pal-
Produkowanych jest wiele rodzajów nik, to można go z powodzeniem wyko-
palników wyładowczych: od palników rzystać do budowy stroboskopu o mocy
o małej maksymalnej mocy i małych wy- co najmniej dwudziestokrotnie większej
miarach, przeznaczonych do montowania od naszego urzÄ…dzenia.
w popularnych aparatach fotograficznych Omówmy teraz schemat naszej lam- Rys. 2. Najprostszy układ pracy palnika
do palników wielkiej mocy stosowanych py stroboskopowej. Elementem groma-
w atelierowych lampach błyskowych dzącym energię, która ma zostać następ- gia pojedynczego błysku naszego strobo-
i układach sygnalizacyjnych. W naszym nie rozładowana przez palnik jest bateria skopu. Wzór na energię zgromadzoną
układzie zastosowaliśmy palnik typu połączonych szeregowo  równolegle w kondensatorze jest następujący:
IFK120, produkcji rosyjskiej o maksymal- kondensatorów C1 C14. Bateria Å‚adowa- E [Ws] = C[µF] x U[kV] / 2. Tak naprawdÄ™,
nej mocy błysku 120Ws (watosekund). na jest bezpośrednio z sieci energetycz- to w przypadku lampy błyskowej wzór
Do stroboskopu ma on nieco za małą nej za pomocą podwajacza napięcia zbu- ten nie jest do końca prawdziwy, ponie-
moc, ale jego użycie było kompromisem dowanego z diod D1 i D2 i rezystora sze- waż kondensatory nigdy nie rozładują się
pomiędzy ceną, a jakością. Palniki pro- regowego R3 ograniczającego maksy- do zera i zawsze pozostanie na nich na-
dukcji zachodniej są bardzo drogie, ale malny prąd płynący przez układ ładowa- pięcie ok. 60V. Dla naszych celów nie
autor w swoich konstrukcjach ateliero- nia. Zakładając, że napięcie w sieci ener- warto jednak komplikować obliczeń
wych lamp błyskowych używał wielokrot- getycznej wynosi rzeczywiście 220VAC, i przyjąć przybliżoną wartość energii błys-
nie palników typu IFK2000. Były to potęż- bateria kondensatorów naładuje się do ku. Pojemność każdego z bloków połą-
ne palniki o maksymalnej mocy 2000Ws, napięcia ok. 626V. Warto więc teraz po- czonych ze sobą równolegle kondensa-
stosowane między innymi w samolotach kusić się o obliczenie, jaka będzie ener- torów wynosi 7uF, a po połączeniu ich
Komplet podzespołów z płytką jest
K
o
m
p
l
e
t
p
o
d
z
e
s
p
o
Å‚
ó
w
z
p
Å‚
y
t
k
Ä…
j
e
s
t
dostępny w sieci handlowej AVT jako
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
j
a
k
o
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 65
 kit szkolny AVT-2167.

k
i
t
s
z
k
o
l
n
y

A
V
T
2
1
6
7
.
kondensator poprzez bramkę triaka Q1. umiejętności powinniśmy poprosić o po-
Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
Włączenie triaka Q1 spowoduje zwarcie moc kogoś bardziej doświadczonego.
Rezystory
R
e
z
y
s
t
o
r
y
do minusa zasilania kondensatora C16 W każdym przypadku w pomieszczeniu,
R1, R2, R6: 220k&!
i przepływ znacznego prądu przez pier- w którym uruchamiać będziemy strobo-
R3: 150&!/10W
wotne uzwojenie transformatora zapło- skop jeszcze bez obudowy, powinna
R4, R8: 100k&!
R5: 10k&!
nowego, a w konsekwencji indukowanie przebywać druga osoba, znająca zasady
R7: 330&!
się impulsu wysokiego napięcia na udzielania pierwszej pomocy. Pamiętajcie
P1: 220 470k&!/B
uzwojeniu wtórnym tego transformato- także o zasadzie pracy jedną ręką!
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
ra. Wysokie napięcie przyłożone do elek- Montaż większej płytki wykonujemy
C1 C14: 1µF/400
trody zapłonowej palnika powoduje zjoni- w typowy sposób, rozpoczynając od ele-
C15: 2,2µF/40
C16: 47nF
zowanie resztek gazu w jego wnętrzu mentów o najmniejszych gabarytach,
Półprzewodniki
P
ó
Å‚
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
i wyzwolenie błysku. Kondensatory bate- a kończąc na wlutowaniu kondensato-
D2, D1: 3A/500
ri- rów wysokonapięciowych. Pod transop-
IC1: CNY17
i rozładowują się i opisany proces rozpo- tor warto zastosować podstawkę. Nato-
Q1: BT136
czyna się od początku. miast montażowi mniejszej płytki należy
Q2: diak
Włączanie i wyłączanie naszego stro- poświęcić teraz chwilę uwagi. Płytka ta
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
Å‚
e
CON1, CON4: ARK3
boskopu polegające na dołączaniu układu została zaprojektowana w taki sposób,
CON2, CON3: ARK2
do zasilania 220VAC w wielu sytuacjach aby umożliwić umieszczenie palnika
F1: bezpieczni topikowy 1A z oprawkÄ…
może okazać się co najmniej niewygod- wraz z transformatorem zapłonowy we-
TR1: transformator zapłonowy
do lampy błyskowej ne. Dlatego też zastosowano dodatkowy wnątrz obudowy wręcz idealnie nadają-
Q3 palnik typu IFK120
układ sterujący zrealizowany na transop- cej się do tego celu. Obudową taką jest
torze IC1. Pełni on dwie, ważne funkcje. lampa światłą cofania, jaką możemy na-
szeregowo pojemność całej baterii wy- Po pierwsze umożliwia włączanie i wyłą- być za niewielkie pieniądze w każdym
niesie 3,5uF. Przyjmując napięcie baterii czanie stroboskopu za pomocą podawa- sklepie z artykułami motoryzacyjnymi.
wynoszące 626V obliczamy, że energia nia na wejście CON2 wysokiego lub nis- Palnik musi zostać zamocowany na płyt-
pojedynczego błysku wyniesie kiego stanu logicznego, lub po, prostu na- ce pionowo, ale w żadnym wypadku nie
0,681408, w przybliżeniu 0,7Ws. Zaraz, pięcia o wartości kilku kilkunastu voltów. powinien zostać do niej przylutowany!
zaraz, przecież maksymalna energia jaką Drugą, niemniej ważną funkcją pełnioną Palnik mocno nagrzewa się podczas pra-
może przekazać zastosowany w układzie przez transoptor jest odizolowanie będą- cy i ponieważ rozszerzalność cieplna la-
palnik wynosi 120Ws! Dlaczego więc nie cego pod napięciem sieci układu strobo- minatu i szkła są różne, mógłby pęknąć.
możemy zastosować baterii kondensato- skopu od układu nim sterującego. Napię- Autor poleca własny, wypróbowany
rów o większej pojemności i zwiększyć cie przebicia transoptora wynosi kilka ki- w prototypie sposób zamocowania palni-
mocy naszego stroboskopu? Niestety, lowoltów, tak więc możemy zupełnie ka. Należy w tym celu wykorzystać jedno
nie jest to możliwe, ponieważ palnik już bezpiecznie manipulować w układzie ste- ze złączy wymontowanych z tzw. kostki
i tak pracuje na granicy swoich możli- rującym pracą stroboskopu. elektrotechnicznej. Złącze takie przecina-
wości. Podawana przez producenta mak- Podanie stanu wysokiego na wejście my na dwie części i do każdej z nich przy-
symalna energia błysku dotyczy typo- CON2 spowoduje zaświecenie diody lutowujemy odcinek srebrzanki lub dość
wych warunków pracy palnika przezna- LED umieszczonej w strukturze transop- grubego drutu miedzianego. Następnie
czonego do wykorzystywania w fotogra- tora IC1, a w konsekwencji przewodze- drutu przekładamy przez otwory ozna-
ficznych lampach błyskowych, gdzie nie połączonego z nią optycznie fototran- czone na płytce symbolem  x i przylu-
częstotliwość błysków nie jest większa zystora. Kondensator C15 zostanie trwa- towujemy od strony ścieżek do punktów
od jednego na kilkanaście sekund. Nasz le zwarty do minusa zasilania i generacja oznaczonych  + i  - . Następnie, zwra-
stroboskop będzie pracował z częstotli- impulsów wyzwalających triak Q1 zosta- cając baczną uwagę na biegunowość za-
wością dochodzącą do 20 Hz i w takich nie zatrzymana. Tak więc w naszym ukła- silania, przykręcamy palnik do dwóch, za-
warunkach palnik pracujący pełną mocą dzie stan wysoki na wejściu powoduje opatrzonych w śrubki złącz. Takie zamo-
uległby natychmiastowemu zniszczeniu. wyłączenie stroboskopu, a stan niski je- cowanie palnika jest całkowicie pewne
Fragment układu z potencjometrem go włączenie. mechanicznie, a jednocześnie zabezpie-
P1, kondensatorem C15 i diakiem Q2 cza przed powstaniem na nim naprężeń
służy wyzwalaniu błysków stroboskopu Montaż i uruchomienie termicznych.
r
y
s
u
n
k
a
c
h
3
4
i regulacji ich częstotliwości. Kondensa- Na rysunkach 3 i 4 przedstawiono mo- Jeszcze jedna uwaga dotycząca mon-
tor C15 ładuje się z szybkością zależną zaikę ścieżek dwóch płytek drukowanych tażu palnika. Jako elektrodę wysokona-
od położenie suwaka potencjometru P1. oraz rozmieszczenie na nich elemen- pięciową producent zastosował
W układzie znajduje się jeszcze jeden tów. Zanim jednak wez
miemy siÄ™ za w nim pasek przewodzÄ…cej prÄ…d
element, który był stosowany w kon- budowę układu, pora na ważne farby. Jest to rozwiązanie dobre
strukcjach serii 2000 tylko raz  diak. ostrzeżenie. Podczas urucha- Uwaga! w przypadku stosowania pal-
W urzÄ…dzeniu
Przypomnijmy sobie zasadę jego działa- miania układu prawie cała nika w lampie błyskowej.
występują napięcia
nia, która jest następująca: nie przewodzi płytka obwodu drukowa- W stroboskopie jednak
mogące stanowić śmiertel-
on prądu poniżej napięcia progowego, nego znajdzie się nie palnik dość inten-
ne zagrożenie dla życia! Osoby
zwykle ok. 12 ..20V. Jeżeli jednak napię- tylko pod niebez- sywnie się na-
niepełnoletnie mogą wykonać i uru-
cie to zostanie przekroczone, diak zaczy- piecznym dla życia grzewa i zdarza się
chomić opisany układ tylko
na przewodzić i w odróżnieniu od diod napięciem sieci ener- że farba wypala się
pod opiekÄ… wykwalifi-
Zenera przewodzi prąd, aż napięcie spad- getycznej. Wystąpi na i odpada od szklanej po-
kowanych osób
nie do wartości bliskiej zeru. W pewnym niej także, równie groz
ne na- wierzchni bańki. Najlepiej
dorosłych.
momencie napięcie na kondensatorze pięcie stałe o wartości ponad więc jest wyprzedzić wypadki
C15 osiąga wartość włączania diaka. 600VDC! Dlatego też, jeżeli nie i usunąć delikatnie farbę z po-
Diak zaczyna przewodzić rozładowując jesteśmy całkowicie pewni swoich wierzchni palnika, a następnie owi-
66 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97
Rys. 3. Schemat montażowy
nąć go kilkoma zwojami
cienkiego przewodu, przy-
lutowanego następnie do
metalowego mostka, lub
bezpośrednio do wypro-
wadzenia transformatora
zapłonowego.
Przechodzimy teraz do
najważniejszego chyba
etapu montażu strobosko-
pu  obudowy. Palnik wraz
z transformatorem najle-
piej zamocować we wspo-
mnianej już obudowie od
samochodowego światła
Rys. 4. Schemat montażowy
cofania (stosowana
w FIAT126). Natomiast
b
e
z
w
z
g
l
Ä™
d
n
i
e
sam układ elektroniczny bezwzględnie typu KM . Natomiast stosowanie obudo- absolutnie niedopuszczalne! Najbardziej
musimy zamontować w bardzo solidnej wy metalowej wymaga szczególnie sta- odpowiednim rodzajem przewodu jest
m
u
s
i
m
y
z
a
m
o
n
t
o
w
a
ć
w
b
a
r
d
z
o
s
o
l
i
d
n
e
j
obudowie, metalowej lub z tworzywa bilnego i pewnego zamocowania płytki trójżyłowy kabel stosowany przy dołą-
o
b
u
d
o
w
i
e
,
m
e
t
a
l
o
w
e
j
l
u
b
z
t
w
o
r
z
y
w
a
sztucznego. Jakiekolwiek prowizorki czy i wykonania nieco trudniejszych niż czaniu urządzeń elektrycznych do sieci
s
z
t
u
c
z
n
e
g
o
.
J
a
k
i
e
k
o
l
w
i
e
k
p
r
o
w
i
z
o
r
k
i
c
z
y
przysłowiowe  pudełka od butów są w przypadku obudowy z tworzywa prac energetycznej.
p
r
z
y
s
Å‚
o
w
i
o
w
e

p
u
d
e
Å‚
k
a
o
d
b
u
t
ó
w

s
Ä…
absolutnie niedopuszczalne i mogÄ… gro- mechanicznych. Zbigniew Raabe
a
b
s
o
l
u
t
n
i
e
n
i
e
d
o
p
u
s
z
c
z
a
l
n
e
i
m
o
g
Ä…
g
r
o
Z
b
i
g
n
i
e
w
R
a
a
b
e
zić nieszczęśliwym wypadkiem! W ofer- Obie płytki układu lampy strobosko-
z
i
ć
n
i
e
s
z
c
z
Ä™
Å›
l
i
w
y
m
w
y
p
a
d
k
i
e
m
!
cie AVT znajduje się co najmniej kilka ro- powej muszą być ze sobą połączone za
dzajów obudów, które mogą nadawać pomocą krótkiego odcinka przewody
Komplet podzespołów z płytką jest
K
o
m
p
l
e
t
p
o
d
z
e
s
p
o
Å‚
ó
w
z
p
Å‚
y
t
k
Ä…
j
e
s
t
się do wykorzystania przy budowie na- trzy żyłowego. Tu także jakiekolwiek
dostępny w sieci handlowej AVT jako
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
j
a
k
o
szego stroboskopu. Prototyp został prowizorki i stosowanie przewodów
 kit szkolny AVT-2260.

k
i
t
s
z
k
o
l
n
y

A
V
T
2
2
6
0
.
umieszczony w obudowie plastykowej zbyt cienkich i w kiepskiej izolacji jest
ciąg dalszy ze str. 63 obudowie, skutecznie zabezpieczają- Należy pamiętać, że na elemen-
zbudowany z bramką U1A. Ten drugi cej przed porażeniem. tach układu występują napięcia
generator będzie na przemian włączał Zastosowanie kondensatora Uwaga! do 400V (międzyfazowe na-
W urzÄ…dzeniu
i wyłączał tranzystory T1  T3. Gdy tran- C4 o pojemności 47nF daje pięcie sieci), dlatego nale-
występują napięcia
zystory będą przewodzić, przejmą na dużą czułość układu. Syg- ży zachować szczegól-
mogące stanowić śmiertel-
siebie prąd diod LED D4  D6, powodu- nalizacja zostanie włą- ną ostrożność i ni-
ne zagrożenie dla życia! Osoby
jąc ich gaśnięcie. Tym samym diody czona, gdy napięcie gdy nie ekspery-
niepełnoletnie mogą wykonać i uru-
LED będą migać w rytm generatora jednej z faz zmniej- mentować z ukła-
chomić opisany układ tylko
U1A. Miganie diod można wyłączyć, szy się już o około 20V dem bez podjęcia
pod opiekÄ… wykwalifi-
zwierając na chwilę zasilanie przycis- w stosunku do pozosta- skutecznych środków
kowanych osób
kiem S1. Powrót przerzutnika U1B, U1D łych. Czułość tę można zmie- bezpieczeństwa (nie doty-
dorosłych.
do stanu spoczynkowego zapewniają niać, dobierając pojemność kon- kać w żadnym wypadku płyt-
elementy R24, C8. densatora (mniejsza pojemność C4 ki, gdy układ jest dołączony do
= większa czułość), ewentualnie sto- sieci; obowiązkowa obecność dru-
Montaż i uruchomienie sując R22 dla zmniejszenia czułości. giej osoby).
P
i
o
t
r
G
ó
r
e
c
k
i
Wskaz
nik można zmontować na płyt- Skuteczność zabezpieczenia można Piotr Górecki
r
y
s
u
n
k
u
3
Z
b
i
g
n
i
e
w
O
r
Å‚
o
w
s
k
ce pokazanej na rysunku 3. Montaż jest sprawdzić w  warunkach bojowych , do- Zbigniew Orłowsk
klasyczny: najpierw elementy bierne, po- łączając układ do zacisków silnika trójfa-
tem półprzewodniki. Układ zmontowany zowego i wykręcając jeden bezpiecznik
Komplet podzespołów z płytką jest
K
o
m
p
l
e
t
p
o
d
z
e
s
p
o
Å‚
ó
w
z
p
Å‚
y
t
k
Ä…
j
e
s
t
ze sprawnych elementów nie wymaga w czasie pracy tego silnika  sygnalizacja
dostępny w sieci handlowej AVT jako
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
w
s
i
e
c
i
h
a
n
d
l
o
w
e
j
A
V
T
j
a
k
o
uruchamiania i od razu pracuje popra- powinna się włączyć Gdyby było inaczej,
 kit szkolny AVT-2169.

k
i
t
s
z
k
o
l
n
y

A
V
T
2
1
6
9
.
wnie. Układ należy umieścić w solidnej należy zmniejszyć pojemność C4.
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/97 67