Sefer ha-BahireGNOSIS
Sefer ha-Bahir (hebr. Księga Światła Ukrytego zwana też Księgą Jasności)
jeden z podstawowych, kanonicznych tekstów kabały. Ma postać midraszu.
Zredagowany został pod koniec XII w. w Prowansji i stanowi kompilację
notatek z czasów gaonim, relacjonujących nieortodoksyjne, często
antynomijne poglądy nauczających mistrzów. Wśród bardzo różnorodnych
tematów, jakie porusza ten tekst, najistotniejsze to m.in mistyczna
wykładnia kształtu, kolejności i związków między literami hebrajskiego
alfabetu; objaśnienie symbolicznego ich znaczenia i roli w stworzeniu
świata.
Sefer ha-Bahir jest przygotowywana do wydania przez wydawnictwa Tikkun i
tCHu.
Tłumaczom dziękujemy za udostępnienie fragmentu Księgi, która jest jeszcze
wciąż przedmiotem seminariów translatorskich i interpretacji.
Patrz też: Bohdan Kos - Kilka podstawowych pojęć kabały i mistycyzmu
żydowskiego.
Patrz też: Sefer Jecira (Księga Stworzenia).Księga Światła Ukrytego
Sefer ha-Bahir

46. Pewien wers powiada: Nagiął niebiosa i zstąpił i mgła była pod jego
stopami (2 Sm 22.10), a inny wers mówi: I zstąpił Jahwe na górę Synaj, na
jej szczyt (Ex 19.20). A jeszcze inny wers powiada: Bo z niebios
rozmawiałem z wami (Ex 20.22). Jak to należy rozumieć? Jego wielki ogień
był na ziemi i to jest głos pierwszy. Pozostałe zaś głosy były w
niebiosach, tak jak napisano: Z niebios pozwolił ci słyszeć swój głos, by
cię pouczyć, na ziemi dał ci swój ogień ogromny i słyszałeś jego słowa
spośród ognia (Pwt 4.36). Co to jest to ogromne i skąd jest? Mowa wychodzi
z wnętrza ognia. Jak powiedziano: i słyszałeś jego słowa spośród ognia.


47. Co znaczy: A obrazu nie widzieliście, tylko głos (Pwt. 4.12)? Podobnie
powiedział Mojżesz do Izraela: Bo nie widzieliście całego obrazu (Pwt.
4.15). Obraz, ale nie cały obraz. Przypomina to króla, który przyodziany w
białe szaty panuje nad poddanymi. Żeby wzbudzić respekt dla królestwa nie
wystarczy, że oglądają jego szaty. Nawet, gdy król jest daleko, słyszą
jego głos. A czyż mogą widzieć jego krtań? Powiadasz: nie. A zatem
rozumiesz, że widzieli obraz, ale nie cały obraz. I taki jest sens słów: A
obrazu nie widzieliście tylko głos I napisano: głos słów słyszycie.


48. Pewien wers powiada: I cały lud słyszał głosy (Wj 20,18). Inny wers
mówi: Głos słów słyszycie. Jak to? Najpierw widzieli głosy. Ale co
widzieli? Siedem głosów, o których mówił Dawid. A w końcu usłyszeli mowę
wyłaniającą się z nich wszystkich. Jest tradycja, że dziesięć. Nasi
mistrzowie[1] powiadali, że wszelka mowa zawarta jest w jednym słowie.
Tak, wszelka mowa zawarta jest w jednym słowie. Było siedem mów siedmiu
głosów. A o trzech wyliczeniach powiedziano: Głos słów słyszeliście, ale
obrazu nie widzieliście, a tylko głos (Pwt 4.12). Z tego należy wnosić, że
wszystkie mowy zawarte są w jednym słowie, by Izrael nie zbłądził mówiąc:
"ktoś Mu pomógł, może któryś z aniołów, bo sam Jego głos nie mógł być tak
mocny". Dlatego powtórzył je i połączył.


49. A poza tym, aby nie mówiono: "A te dziesięć wypowiedzi pochodzi od
dziesięciu królów. Przecież nie mogliby mówić jednymi ustami". A napisano:
bejah Ja i zasada wszystkich dziesięciu. A czym jest dziesięciu królów,
siedem głosów i trzy mowy? Co to są mowy? Jahwe wzbudził twoją mowę (Pwt
26.18). Które są te trzy [mowy]? Tak jak napisano: Początkiem mądrości
[jest] szukanie mądrości, a we wszystkich swoich poszukiwaniach
szukaj
rozumienia[2] (Przyp. 4.7). Powiedziano też: Dusza Szaddaja daje wgląd[3]
w nie (Hi 32.8). A dusza Szadaja jest tym wglądem w nie. Co to jest ta
trzecia? Tak jak powiedział pewien starzec do pewnego dziecka lejah: Nie
badaj tego, co cię zadziwia, nie tłumacz tego, co dla ciebie cudowne i nie
zgłębiaj tego, co przed tobą zakryte, staraj się zrozumieć własne
dziedzictwo, bo nie ma dla ciebie udziału w tajemnicach (Syr. 3.21-2)


50. Nauka: Chwałą Boga jest ukrywanie słowa (Przyp 25.2) Jakiego słowa?
Tak jak napisano: Początkiem Twego słowa jest prawda (Ps 119.160). A
chwałą królów jest badanie słowa (Przyp. 25.2). Jakiego słowa? Tak jak
napisano: Słowo mówione na jego kołach (Przyp. 25.11). Nie czytaj "Jego
kołach" (łõfanav), lecz "Jego sposoby" (łofnav)[4]


51. Zapytali uczniowie rabiego Baruchię: Czy chcesz posłuchać naszych
wykładni? Nie dał im zgody. Pewnego razu zgodził się. A zrobił to, by
sprawdzić, jaki jest stan ich dusz. Pewnego dnia badał ich i rzekł do
nich: dajcie mi posłuchać mądrości waszych. Otworzyli i powiedzieli:
Bereszit (Rdz. 1.1) to jedno, a zniknie sprzed mego oblicza tchnienie i
dusze[5] przeze Mnie uczynione (Iz 57.16) [to drugie]. [Odpowiedział]
Strumień Elohim napełnił wody (Ps 65.10) Co znaczy strumień? Uczyli nasi
mistrzowie, że wziął Wody Bereszit i podzielił je. Połowę dał na
sklepienie, a połowę Oceanowi[6]. I to właśnie znaczy: Strumień Elohim
napełnił wody. I przez to człowiek uczy się Tory. Tak jak napisano: Nuże
wszyscy spragnieni idźcie ku wodzie, a kto nie ma srebra, niechaj idzie,
nasyci się i je. (Iż 55.1). Idźcie do Niego, aokaże wam łaskę, nasyćcie
się i jedzcie.


52. Inne tłumaczenie: Wy, którzy nie macie srebra, idzcie do Niego, bo
przy nim[7] jest srebro. Tak jak napisano: Mam srebro i mam złoto (Ag
2.8). Co to znaczy: Mam srebro i mam złoto? Podobieństwo: przypomina to
króla, który miał dwa skarbce, jeden ze srebrem, drugi ze złotem. Po
prawicy położył ze srebrem, po lewicy - ze złotem. Powiedział: Ten będzie
przeznaczony do łatwego wydawania. Czyni swoje sprawy z przyjemnością,
troszczy się o biednych i kieruje nimi ze spokojem. I to właśnie znaczy A
Twoja prawica, Jahve, jest wspaniałą siłą (Wj 15.6). Jeśli raduje się
swoją częścią, to dobrze, a jeśli nie: Twoja prawica, Jahve, rozbija wroga
(Wj 15.6). A co to znaczy: twoja prawica, Panie, rozbija wroga? Powiedział
do nich: To jest złoto. Tak jak napisano: Mam srebro i mam złoto.


53. Dlaczego nazwane zostało "złoto" (za-ha-b)? Bo zawarte są w nim trzy
miary: pamięć[8]
i to jest "zajn", dusza[9]
i to jest he[10], bo pięć
jest jej imion: ruach, haja, jechida, nefesz, neszama. Czemu służy to he?
Ona jest tronem dla zajn. Jak napisano: Bo nad wysokim czuwa wyższy (Koh
5.7) A bet? Ono jest istnieniem tego wszystkiego, tak jak napisano: bet
początek stworzył.

54. Czemu ono tutaj służy[11]? Podobieństwo: przypomina to króla, który
miał córkę[12] dobrą, miłą, piękną i doskonałą. Wydawał ją za królewskiego
syna. Więc ubrał ją, ukoronował, przyozdobił i dał ją mu z wielkim
posagiem. Czy może król mieszkać poza swoim domem[13]? Odpowiesz: nie. A
czy może mieszkać stale z nią? Odpowiesz: nie. Więc co? Uczynił okno
między nią a sobą. I za każdym razem, kiedy potrzebuje ona swego ojca,
albo ojciec potrzebuje córkę, spotykają w oknie. I to właśnie znaczy
[werset]: Cała chwała córy (domu, bet) królewskiej jest w jej wnętrzu, a
szata jej przetykana jest złotem (Ps 45.14).


55. Czym jest bet napisana na końcu [słowa zahab]? Przez mądrość zbuduje
bet[14] (Prz 24.3). Nie powiedziano: "został zbudowany", lecz "zbuduje". W
przyszłości Święty Błogosławiony zbuduje ją i przyozdobi dwa[15] tysiące
razy lepiej niż czynił to dotąd.
Jak nauczano[16]: "Dlaczego Tora zaczyna się od bet?" Bo napisano: Przy
jego boku trwałam wiernie, byłam rozkoszą[17] dzień po dniu (Prz 8.30) [a
więc] przez dwa tysiące lat, tak iż ona jest początkiem. Dwa i pismo
dodaje: siedem? tak jak napisano: A światło księżyca będzie jak światło
słońca, a światło słońca będzie siedmiokrotne (Iz 30.26).
Dlatego nauczano: tak jak słońce siedmiokrotne, tak księżyc siedmiokrotne,
mając na myśli tysiące.


56. Powiedział do nich: Dotąd pięć, a co odtąd? Powiedział do nich:
Wyjaśnię, Początkiem jest złoto. Co to jest złoto? Poucza, że z niego
wywodzi się surowość (din). Jeśli zboczysz w swoich słowach na prawo lub
lewo wystrzegaj się (nizhar
być ostrożnym od zahar
błyszczeć).


57. Co oznacza werset: Światło księżyca będzie jak światło słońca, a
światło słońca będzie siedmiokrotnie jak światło siedmiu tych dni (Iz
30,26). Czy "te dni" [oznaczają zwykłe] dni, czy też są to dni, o których
napisano: Ponieważ w sześć dni uczynił Jahve etc (Wj 31,17). Powiedział mu
jego towarzysz: otrzymałem[18] [przekaz] z pism, że owe sześć dni [które]
uczynił Pan, to sześć pięknych naczyń [które[ uczynił Święty
Błogosławiony. Które to są ?
Niebo i ziemię ... (Rdz. 1, 1)
Ale jest
ich siedem.
Bo napisano także: a dnia siódmego spoczął i wytchnął (Wj
31.17). Co to znaczy wytchnął? [Ten wers] uczy, że dzień szabatu
podtrzymuje [przy życiu] wszystkie istoty [tchnienia] i dlatego napisano
wy-tchnął.


58. Inna wykładnia uczy, że stamtąd wylatują dusze, tak jak powiedziano:
wy-tchnął i to do tysięcznego pokolenia; tak jak powiedziano słowo dał do
tysięcznego pokolenia (Ps 105.8). Łączy się ono z tym co zawarł z
Abrahamem. A co zawarł? Zawarł przymierze między dziesięcioma palcami rąk
jego i dziesięcioma palcami nóg jego[19]. Abraham zawstydził się. Rzekł do
niego Święty Błogosławiony: Ja jestem Moim przymierzem z tobą i przez nie
będziesz ojcem mnóstwa narodów.


59. A co to są niebiosa (szamajim)? [Nazwa ta] uczy nas, że Święty
Błogosławiony rozgraniczył ogień i wodę i zderzył je ze sobą i uczynił z
nich początek dla swoich rzeczy[20]. Tak jak napisano: Początkiem rzeczy
Twojej
prawda (Ps 119.160). Dlatego napisano: niebiosa, [to znaczy] tam
jest woda (szam majim), [a także] ogień i woda (ęesz wemajim). Powiedział
mu: dotąd czyni pokój na wysokościach; dał między nimi pokój i miłość i
niechaj da więc pokój i miłość między nami.


60. I jeszcze powiedziano: siedem razy dziennie wychwalam cię z powodu
sprawiedliwych wyroków Twoich (Ps 119. 164). Zapytali go: co to znaczy.
Odpowiedział im: nie wsłuchiwaliście się dokładnie w moje słowa. Wyjdźcie,
wsłuchajcie się w nie, a znajdziecie


61. Zapytali go: czym jest "cade"? Powiedział im: cade to nun i jod.
Stanowią parę nun
jod. I to właśnie znaczy sprawiedliwy (cadik) jest
podstawą świata (Przyp. 10.25).


62. Zapytali go, co znaczy werset: I wziął go na Pole Oczekiwań (Lb
23.14). Co to jest Pole Oczekiwań?
Jak napisano: Przyjdź ukochany,
wyjdźmy w pole (Pnp 7.12) Co znaczy w pole (ha-sadeh). Nie czytaj w pole
lecz w pieśń (haszirah)[21]. Co to znaczy pieśń?
Odpowiedzial im: To
jest Serce Świętego Błogosławionego: Przyjdź ukochany, wyjdźmy w pole
wędrować, a nie zatrzymam się w żadnym miejscu.


63. Czym jest Jego Serce? Powiedział im: Potem Ben Zoma pozostał na
zewnątrz i ty [byłeś] razem z nimi[22]. Serce to trzydzieści dwa, które są
ukryte i przez nie został stworzony świat. Czym jest 32. Powiedział im: 32
ścieżki. Podobne jest do króla, który w komnatach komnat, a tych komnat
było 32. A do każdej komnaty była ścieżka. Czyż przystoi temu królowi
prowadzić wszystkich tymi ścieżkami? Odpowiesz nie. Czyż przystoi mu
ujawniać perły i hafty i skarby i kosztowności. Przyznasz, że nie. Cóż
więc uczynił? Przywołał córkę i ukrył ścieżki w niej i jej stroju. Ten,
który chce wejść do środka musi spoglądać na nią. Wydał ją za króla. Dał
ją mu w prezencie. Król z miłości do niej nazywa ją czasami siostrą,
ponieważ pochodzą z tego samego miejsca, a czasami córką swoją, ponieważ
jest jego córką, a niekiedy nazywa ją swoją matką.


64. I jeszcze: nie ma sądu tam, gdzie nie ma mądrości, bowiem powiedziano:
I dał Jahwe mądrość Salomonowi (1Krl 5.26). I potem wydał sprawiedliwy
wyrok, bowiem powiedziano: I usłyszał cały Izrael wyrok, który wydał król
i oddali cześć królowi bo zobaczyli, że mądrość Elohim jest w nim, by
wydawał wyroki (1Krl 3.28).


65. A cóż to za mądrość dał Święty Błogosławiony Salomonowi? Salomon
wynosi[23] imię Świętego Błogosławionego. Tak jak powiadali (amrinan):
Każde "Salomon" w Pieśni nad Pieśniami jest święte za wyjątkiem jednego.
Powiedział Święty Błogosławiony; ponieważ twoje imię jest jak imię mojej
chwały, wydam za ciebie moją córkę. I została wydana, dana mu w prezencie,
tak jak napisano: Jahwe dał Salomonowi mądrość (1Krl 5.26) lecz nie
wyjaśniono tam tego. A gdzie wyjaśniono? Tam gdzie powiedziano: i
zobaczyli przy nim mądrość Elohim do wydawania wyroków (1Krl 3.28). Było
powiedziane: Ta mądrość, która została mu dana, to Elohim i ona była z nim
w jego komnacie i ona była przy nim do wydawania wyroków. Co znaczy
wydawanie wyroków, jak nie to, że przez cały czas, gdy człowiek wydaje
wyroki, jest w nim mądrość Elohim. To jego pomoc i zbliżenie albo
oddalenie i oskarżenie. Tak jak napisano: Gniew jest Mną, oskarżę was (Kpł
26.28).


66. I powiedział rabbi Rachumaj: co oznaczają słowa: Gniew jest Mną, jak
nie Świętego Błogosławionego, który powiedział: oskarżę was. Kneset
Israłel[24] powiada: Nie sądźcie, że ja proszę o zmiłowanie nad wami, bo
także ja[25] będę was oskarżał. Nie tylko jestem panem sądu, ale także ja
będę was oskarżał


67. Co znaczy: siedem nad waszymi grzechami (Kpł 26.28), jak nie to, co
zgromadzenie Izraela powiedziało: "ukarzę was"... także ja i was. Ponieważ
powiedziano w nich (Psalmach) "siedem razy dziennie wysławiam Cię"
(Ps119.164). Przyłączyło się do niego (Zgromadzenia) i odpowiedziało
słowami: nas też jest siedem, chociaż jest wśród nas ktoś, kto obraca się
i kto ustanowiony jest nad zasługą i dobrem. Także my obrócimy się i
będziemy oskarżać. Dlaczego? Z powodu waszych grzechów. Jeśli wy
powrócicie do mnie, ja powrócę do was, jak napisano: nawróćcie się do
Mnie, a Ja wrócę do was (Mal 3.7). Napisano: wrócę [nie r. męski lecz r.
żeński] do was
[Będę] z wami. I wszyscy będziemy prosić Króla o
zmiłowanie. A co powiada Król? Powróćcie odstępcy, a uleczę was z waszego
odstępstwa (Jr 3.22) Wróćcie i spowodujcie powrót (Ez 18,30) Co znaczy:
Wróćcie i spowodujcie powrót? Wróćcie i proście tych siedem, a wrócą z
wami. Dlatego napisano: spowodujcie powrót tych, którzy mówią: siedem nad
waszymi grzechami[26].
Przekład z hebrajskiego i opracowanie:
Wojciech Brojer, Jan Doktór i Bohdan Kos




Przypisy

[1] rabbanan.
[2] Bina.
[3] Tewina.
[4] Tanał
formuła, którą rozpoczyna się często wypowiedzi tannaitów.
[5] Neszama.
[6] Bejam okijanos (grecki).
[7] łeclo, por. ęacilut
pierwsa emanacja, przy Bogu.
[8] zacher.
[9] neszama.
[10] he oznacza liczbę pięć.
[11] Zapewne pytanie odnosi się do "bet".
[12] bat.
[13] bet.
[14]Wszystkie wyrazy tego zdania zaczynają się od "bet".W kanonicznym
tłumaczeniu chodzi o budowę domu = bet.
[15] bet jest znakiem liczby 2.
[16] amrinan odróżnione jest od amru, choć oba trzeba tłumaczyć jako
"rozważali". Może to sugerować, że "amrinan" odnosi się do tradycji
amoraitów, bez odniesienia do konkretnego, imiennego autorytetu.
[17] ulubieniec, faworyt, później, w ks. Mądrości
mistrzyni, por. von
Rad, s. 350.
[18] kabalti po raz pierwszy pojawia się klasyczny termin ezoteryczny
oznaczający wtajemniczenie.
[19] por. SJ 6.4; por też SJ 1.3.
[20] Dawar oznacza również "słowo".
[21] Zmiana lekcji oparta na podobieństwie liter "dalet" i "resz" oraz
identyczności "s" i "sz".
[22] Chagiga 15a. Opowieść o 4 mędrcach, którzy weszli do raju. Symon ben
Zoma zwariował, Szymon ben Azaj umarł, Elisza ben Awuja został heretykiem,
a tylko Ben Akiwa wrócił bez uszczerbku Por. Szir ha-Szirim Rabba III 11.
Zohar I 156b.
[23] nasał
nosić, wynosić (wysławiać: także w II przykazaniu), wydawać
za mąż.
[24] W późniejszej kabale także określenie Szechiny.
[25] Gniew jest Mną (łaf łani) oznacza też także Ja i r. Rachumaj
proponuje "Ja" odnieść do Kneset Israłel.
[26] Zamiast "siedem z powodu waszych grzechów".