obrazy stanu Polski po jej upadku. Trudno z pewnością orzec, które zapowiedzi
Streszczenie wstępu Mieczysława Inglota do  Kordiana , BN I nr 2.
odnosiły się do części pierwszej, które do pozostałych, gdyż dramat
romantyczny programowo nie przestrzegła zasad chronologii. Myśl autorów
I. KA
OPOTY INTERPRETATORA
swobodnie wybiegała to w przyszłość, to w przeszłość. Hasło  Polska
Popularność dramatu. Zaczęty w marcu 1833 r., wydrukowany w marcu
Winkelriedem narodów rzucone przez bohatera w 1828 r. odzwierciedlała
roku następnego  dramat ten odtwarzał obraz świadomości narodowej w dobie
problematykę powstania, a scena watykańska z tego samego roku tłumaczyła
przełomu światopoglądowego i w obliczu historycznej klęski Ojczyzny. Stał się
się na tle wydarzeń popowstaniowych. Kolejną trudnością jest próba określenia
głosem w wielkiej dramaturgicznej dyskusji emigracyjnej nad losem Polski,
związków zachodzących między poszczególnymi częściami utworu. . Są one
rozpoczętej przez Dziadów cz. III i podjętej w Nie-Boskiej Komedii.
konstrukcyjnie złożone, a jednocześnie ideowo jednoznaczne. Utwór dzieli się
na 3 części: 1) Prolog  w końcowym fragmencie nawiązuje do idei Motta, 2)
Spisek koronacyjny. Fabularna płaszczyzna dyskusji nad losem narodu
Przygotowanie, 3) Dramat właściwy. W pierwszej części przedstawił idee
została umieszczona w okresie nie związanym chronologicznie z datami
patronujące własnej twórczości i koncepcji tworzenia. Dominantę kompozycji
powstańczego zrywu. Punktem wyjścia dla poety były wypadki poprzedzające
stanowi wiara w twórczą moc poetyckiego słowa i nadzieja na
r. 1830: relacje o przygotowaniach zamachu na Mikołaja I, który w maju 1829
zmartwychwstanie narodu. Ujawnia się przez to przekonanie pety o celowości
w Warszawie koronował się na króla Polski. Ta polityczna demonstracja
wskrzeszania obrazu klęski i o konieczności refleksji nad jej przyczynami
zmierzającą w intencji cesarza do zacieśnienia więzi między zaborcą a
( Trzecia Osoba Prologu). Wbrew prorokom głoszącym zabliz
nianie się ran
pobitymi wywołała oburzenie społeczeństwa. Najbardziej radykalnie objawiło
(Pierwsza Osoba)- ale także wbrew racjonalistm szydzącym z wszelkiego typu
się ono u młodzieży i to nawet poza granicami Kongresówki. Reakcję na
proroctw (Druga Osoba). Część druga zbudowana jest na odmiennej zasadzie
zapowiedz
uroczystości koronacyjnych stanowił poemat Alojzego
niż pozostałe i zdje się pełnić wobec nich funkcję nadrzędną. W tej części
Skarżyńskiego ( ucznia VI klasy krakowskiego Liceum św. Barbary) Młodość
dramatu poeta starał się przedstawić obiektywne czynniki decydujące, jego
moja, w którym odsłaniał zgubne dla Ojczyzny skutki tego wydarzenia i
zdaniem o przebiegu i rodzaju narodowego losu. Te obiektywne czynniki to
wzywał oficerów wojska polskiego Królestwie, by wykonali na uzurpatorze
siły nadprzyrodzone: Szatan, Archanioł, Aniołowie, Bóg. Mimo obecności
wyrok śmierci. Protest młodzieży nie ograniczał się do papierowych deklaracji.
nieba, rządy nad światem oddaje poeta piekłu. Ta pesymistyczna wymowa
W Warszawie rozpoczęły się przygotowania do zamachu stanu połączonego z
obrazu zostaje niejako potwierdzona w akcji właściwego dramatu,
ewentualnym zabójstwem cara i jego rodziny. Autorami dwóch niezależnych
zakończonego moralno-światopoglądową i polityczną klęską pierwiastka
projektów mieli być: 23-letni student Wincenty Smagłowski i grupa
subiektywnego, ludzkiej wolności uosobionej w postaci głównego bohatera.
podchorążych. Zamach nie doszedł do skutku, bo zapał młodzieży został
Pesymizm przygotowania zdaje się wyraz
nie Przeczyc z ideą Motta i Prologu.
stłumiony przez perswazje starszych. Słowacki znał opublikowane na emigracji
relacje o spisku. , w których podkreślano sprzeczność między entuzjazmem
II. POETYCKIE WYZNANIE WIARY.
młodych a rozwagą starszych, a którą on uwypuklił w Kordianie.
A.  MOTTO
Interpretacja zagadki. Kordian okazał się wyjątkowo trudny do
U politycznych i estetycznych z
ródeł wyznania. Motto stanowi fragment
interpretacji. Różne są z
ródła trudności. Pierwsza stanowi tytuł i podtytuły., z
napisanej w r. 1832 powieści poetyckiej Słowackiego Lambro, ukazującej
których wynika, że Słowacki chciał napisać trylogię. Wydano tylko część
dzieje walki Greków z Turkami. Pozytywnym bohaterem tej powieści jest
pierwszą , a o pozostałych dotarły do ans tylko wzmianki pozwalające orzec,
 młody Ipsariota , ludowy bard, postać pełniąca rolę podobną do tej którą w
ze takowe istniały. Pewne zapowiedzi dalszego imagu pojawiły się już w
Konradzie Wallenrodzie spełniał Halban. Słuchaczami barda są jego rodacy i
opublikowanej części. Część o dziejach spisku koronacyjnego okazała się
zaborcy Grecy Turcy. I jedni i drudzy oczekują od pieśni rozrywki bądz
też
częścią wprowadzającą w Prologu wydarzenia przyszłego powstania, a nawet
ukojenia. Bard uświadamia sobie demoralizujące społeczeństwo skutki niewoli.
1
Znany jest mu stan umysłów i serc współbraci. Zawód poetycki traktuje jako podmiot, aż do stanu, w którym serce-przedmiot dzięki magii poetyckich słów
misję o funkcji politycznej. Jego działalność zdaje się nawiązywać do Greckiej dojrzeje do zrozumienia sensu idei zmartwychwstania. Słowacki zapowiadał
tradycji homeryckich piewców narodowej historii. Swoją misję porównuje do tak poemat, który miał obudzić świadomość narodu i przygotować się do
obrzędu starożytnych Egipcjan. Pierwowzorami barda są kapłani egipscy. kolejnego niepodległościowego zrywu. Jednocześnie zakładał tez możliwość
Obrzędowy charakter działalności poetyckiej to element mieszczący się w nieprzygotowania rodaków, niesprostania wymaganiom historii. Wątpliwość
obiegowym dla literatury romantycznej stereotypie poety-kaplana-proroka, wyraził przez użycie tryby przypuszczającego:  Ożywię ogień, jeśli jest w
pośrednika między człowiekiem, a Bogiem. Idea kapłaństwa łączy Słowackiego iskierce . Słowacki zapowiedział w Motcie pragnienie ocalenia narodu przed
z całą niemal romantyczna literaturą europejską. Mieści się ona w tym nurcie marazmem niewoli i przygotowania do decydującej chwili tym celu kręcił
ideałów poleskiego poety, w którym twórcę obdarza się misja  strażnika poetycki list, dramatyczna opowieść o błędach o przeszłości i kształcie
narodowych pamiątek i nosiciela idei narodowej , a tym samym przewodnika przyszłości.
na drodze do niepodległości. Egipski kapłan kreślący hieroglifami magiczne jak
B.  PROLOG
zaklęcia, historiotwórcze słowa i współczesny poeta agitator odtwarzający ów
Funkcja  Prologu . Zarówno Motcie jak i w Prologu pojawiają się obrazu
symboliczny styl piśmiennictwa religijnego, to analogia w obrazowy sposób
poety-kapłana-proroka i ofiarniczy obrządek odprawiany przez niego nad
określająca poetykę Motta.
grobem Ojczyzny. Powtórzenie się tego obrazu w Prologu twory konkretyzacje
Symboliczny kształt metafory. W Motcie wydobywa poeta na plan
ogólnikowej idei Motta. Prolog zapowiada nie tylko ideę, lecz zgodnie z
pierwszy słowa uświęcone przez narodową tradycje, namaszczone poprzez
założeniami poetyki dramatu- tok przyszłych zdarzeń. Pojawiają się tu
funkcjonowanie w popularnych modlitwach legendach:  liść aloesu ,  ogień ,
elementy dynamizujące przebieg akcji Kordiana, sygnalizujące przyszłe
 iskierka ,  serce . Aloesowi przypisywano wtedy właściwości lecznicze, jego
konflikty utworu. Akcja prologu rozgrywa się na płaszczyz
nie realnej i
soki miały działać konserwująco i wzmacniająco.. Aloes wyrażał jednocześnie
symbolicznej. Poprzez wprowadzenie symboliki odnoszącej się. do tradycji
treści fizyczne i duchowe. W sowie  liść poeta zawarł sens podwójny;
biblijnej poeta pragnie nadać emigracyjnym sporom znamiona odwiecznego
dosłowny i przenośny- część drzewa o właściwościach leczniczych i miejsce
konfliktu miedzy fałszywymi, a prawdziwymi prorokami. Pierwsza Osoba.
zapisu (list). Do dziś dnia zachowało się przysłowie o ogniu powstającym z
Kwestię Pierwszej Osoby można podzielić na 3 fragmenty: 1) (ww.1-5) 
iskry czasach Słowackiego przysłowie to było silne dzięki legendzie
postać modląca się do Boga o zesłanie na naród ukojenia po klęsce, 2) (ww. 6-
przedstawionej w powieści Niemcewicza Iskra. Była to opowieści o narodzie,
13)  postać uzurpuruje sobie role strażnika narodowego snu i role piewcy jego
który wskutek zaniedbania zaniechał opieki nad świętym ogniem
cierpień, a poi skończeniu tego okresu cierpień piewca ma przekształcić się w
symbolizującym wolność. Nad narodem zawisła noc niewoli. Dopiero sławny
anioła-wskrzesiciela i sędziego narodu., 3) (ww. 14-17)  postać objawia się w
obcy rycerz ( Napoleon) wykrzesał iskrę uderzając mieczem w kamień
pełni sędziowskich atrybutów i proroczych, jak gdyby już przez boga
świątyni. Tekst Motta bogaty w symboliczną metaforykę jest w jednym miejscu
uzyskanych. Wiersze 14-27 są stylizowane według fragmentów Apokalipsy
niejasnym logicznie. Chodzi o nieokreśloność podmiotu w zdaniu  kiedy myśl
(I,12-20), kreślących obraz syna Bożego, motywy te zostały przez w. Jana
słowa tajemne odgadnie . Jeśli podmiotem byłoby  serce , to wyjdzie stąd
zaczerpnięte z proroctw Ezechiela i Daniela. . Kwestie Pierwszej Osoby kończą
paradoksalny wniosek, że serce znajdzie odpowiedz
w sercu. Aby uniknąć tego
słowa określające Boga :  Jestem pierwszy& i ostatnim będę&  . Wiersze 6-13
paradoksu zakładano ze poeta popełnił pomyłkę i proponowano nadać tekstowi
przekazują obraz stylizacji na postać o dużo skromniejszej randze. Przyszły
brzmienie:  Kiedy myśl słowa tajemne odgadnie . Paradoks okaże się pozorem
Chrystus porosi o obdarzenie go funkcją jednego z siedmiu aniołów
przy założeniu, ze poeta posłużył się słowem serce w podwójnym
ogłaszających w Apokalipsie dzień Zmartwychwstania. Wersy 11-13 odwołują
znaczeniu:1)część ciała ludzkiego, któremu grozi zepsucie 2)pojecie duchowe,
się tez do obrzędów o widowiskowym charakterze, celebrowanych przez
świadomość. Od zepsucia powinien uchronić liść aloesu. Ta sytuacja zakładała
starotestamentowych proroków: kruszenie złotych cielców przez Mojżesza,
wywołanie procesu rozwoju świadomości: przekształcenie się przedmiotu w
kreślenie  znaków zguby na czołach niesprawiedliwych przez proroka z
2
Psalmów Salomona. W tym fragmencie obdarzył poeta Pierwszą Osobę bilansu sił. Te kalkulacje musiały wydawać się poecie jednostronne , tak jak
cechami, które w świetle ówczesnych interpretacji biblii określały w sposób jednostronnymi okażą się zapowiedziane w głosie Drugiej Osoby rozważania
ujemny wartość jego apokaliptycznej misji.. Pierwsza Osoba pojawiał się w Doktora-Szatana poświęcone dwuznaczności poglądów mesjanistycznego
Kordianie w szacie antychrysta, fałszywego Mesjasza. W ten sposób proroka. W szczególności musiała zrazić poetę kpina z przybieranej przez
napiętnował poeta propagowaną przez nią ideę historycznej bierności narodu. poetów postawy proroczej. Wyraził to wkładając w usta Drugiej Osoby słowa
pod którymi sam by się nie podpisał: porównanie proroka do derwisza,
W kręgu emigracyjnych polemik. Konkretny adres zarzutu daje się
określenie proroctwa mianem  sztyletu słowa .
odczytać ww. 1-5 Prologu. Były one wymowna parafrazą refrenu Hymnu do
Polski Lamennais ego, którego przekład pojawił się w lipcu 1832r. na łamach Trzecia Osoba Prologu. Naród jednolity dla Pierwszej Osoby okazał się w
 Pamiętnika Emigracji Polskiej . W tej parafrazie badacze wykryli aluzję do oczach Trzeciej Osoby zbiorowością złożona z dwóch warstw: z ludu i
grupy poetów skupionych wokół Mickiewicza, a określonych przez rycerzy.. Poeta rozdzielił je w  Prologu zapowiadając układ postaci w
Słowackiego we Wstępie do III tomu Poezji mianem De-la-Menistów. Księgi dramacie.  Lud objawił się w słowach narratora Prologu jako wskrzeszony z
Narodu i pielgrzymstwa polskiego, a także II cz. Dziadów funkcjonowały na tle prochu zamkniętego w urnie i uhonorowanie poprzez podwyższenie go nad
rzeczywistości europejskiej jako wezwanie do przemiany. Idee Mickiewicza mogiłami. Rycerzom natomiast nakazała powstać z tych mogił gdzie
były formułowane jak gdyby na dwóch płaszczyznach: w kręgu relacji spoczywali okryci  zgniłym całunem . Ci ostatni zostaną w Przygotowaniu
indywiduum- naród i człowiek-Bóg. Z jednej strony aprobował poeta czynne uznani za winowajców narodowej klęski. Roal poety polegała wiec na
dizłanie, skierowane przyszłości, działanie w ramach historycznie określonej krytycznym ukazaniu konfliktów nurtujących naród i sformułowaniu idei
zbiorowości i historycznie konkretnych celów. Z drugiej strony wyjawia się aktywnej walki. Ideę tę trzecia Osoba głosiła pośrednio poprzez nawiązanie do
wizja jednostki, której jedynym obowiązkiem miało być doskonalenie XXXVII rozdziału proroctw Ezechiela. Była to idea przeciwstawna
wewnętrzne własnej osobowości. Poeta znalazł wielu prawicowo proroctwom Pierwszej Osoby wieszczącej koniec świata a do tego czasu
zorientowanych sympatyków, który jego apel odczytali jako wezwanie do skazujhacej naród na marazm niewoli. Prorok Ezechiel roztaczał przed
duchowej przemiany jednostki. Lewica emigracyjna i krytycy skupieni wokół żydowskimi wygnańcami na ziemi babilońskiej wizję powrotu do Ojczyny.
czasopisma  Nowa Polska zarzucała jednak Mickiewiczowi bagatelizowanie Proces te ukazany został w obrazie kości które zmartwychwstały na glos
historii i rozważanie spraw narodu z perspektywy niwelującej ludzkie działanie. proroka i przemieniły się w wojsko Izraelka. Trzecia Osoba umieszczała
Tka interpretacja wynikła z wyolbrzymienia intencji tkwiących istotnie w sprawę narodu w perspektywie historycznej i wyznaczała wygnańcom polskim
programie wielkiego poety. Przejaskrawienie wynikało nie tylko z rolę aktywnych bojowników o przyszła wolność. Słowacki był wrogiem
programowego antyfideizmu lewicowych krytyków, ale także z historycznego mesjanistycznego eskapizmu, ale nie mógł solidaryzować się z filozoficznym
doświadczenia. Traktowali oni program Mickiewicza jako przedłużenie sceptyzmem i społecznym radykalizmem lewicy.. Jego myśl zakładała
elegijnej tonacji, której autorem był współtwórca mesjanizmu polskiego obecność Boga w historii. Bogiem obecnym wizjach Polski nie będzie jednak
Kazimierz Brodziński. Podobna tonacja odżyje w III akcie dramatu. Jej cierpiący Chrystus, ale groz
ny Jehowa. Sądzący nie zaborców, ale Polskę.
reprezentantem okaże się Prezes, a scenerią groby królewskie. Historia Polski będzie dla Słowackiego dziejami grzechu zawinionego i
tragicznego. Zawinionego, bo współtworzyła je sarmacka tradycja.
Druga Osoba  Prologu . Według badaczy koncepcja Drugiej Osoby miła
Tragicznego- czynniki zewnętrzne sprawiły iż naród polski rozpoczynał swoja
być w intencji Słowackiego aluzja do antymesjanistycznych wypowiedzi
walkę o niepodległość w imię idei zemsty, ponosząc moralne konsekwencje
niektórych koncepcji krytyków emigracyjnych. Słowackiemu była bliska część
owej konieczności. Takie stanowisko szerzej zostało przedstawione w
wystąpień, w której piętnowano dwuznaczność ideologii sugerujących
Przygotowaniu.
zwalczanie wrogów snem narodu i cierpieniem przywódców. Swój sąd o tej
ideologii wyraził w sformułowaniu o  obusiecznym mieczu . Emigracyjni III.  PRZYGOTOWANIE
krytycy Mickiewicza ujmowali jednocześnie problem Polski na tle realnego
3
Historiozoficzna i estetyczna funkcja  Przygotowania . W sojusznikiem szatana. Ten akt  zrzeczenia się historii na dobro szatana był
Przygotowani przedstawiona została  konieczność , p[odstawowy składnik zdaniem poety aktem tragicznym także dlatego, że Bóg niejako
opozycji leżącej u podstaw każdego utworu dramatycznego o tonacji  zaprogramował go w biblijnej tradycji wyznaczonej przez legendę o rajskim
tragicznej, ukazującego konfrontacje miedzy obiektywną koniecznością, a drzewie, którego owoc uświadomił człowiekowi jego podległość.  Rajskie
subiektywna wolnością człowieka.  Konieczność ujawnia się w postaci drzewo symbolizowało absolutną, boską wiedzę o naturze, sensie i celu
machiny tragicznej, czyli zespołu czynników nadprzyrodzonych. Akacja istnienia. Zakazując człowiekowi wstępu do krainy świadomości zwalniał go
przygotowania odgrywa się w czasie odmiennym niż trąc dramatu, Bóg od odpowiedzialności za świat i otworzył drogę do beztroskiego szczęścia.
chronologicznie rzecz biorąc w przeszłości. Poeta umieszcza trakcje w 1799r, Jednocześnie obdarzając człowieka wolna wolę zezwolił mu na współtworzenie
ale akcja nie rządza prawa historyczne. Te specyficzne prawa nie wynikają z świata i wybór własnego losu. U z
ródeł ludzkiej historii tkwiła tragiczna
rozwoju stosunków społecznych, lecz z zasad utrwalonych w tradycji biblijnej i sprzeczność. Pierwiastek wolej woli skłaniał człowieka do działania wbrew
narodowej. Te zasady tworzą sprężynę zegara dziejów, bijącego się na wszelkim rozkazom, także tym od Boga. Jednak osiągnąwszy zgodnie ze swym
mitycznej  Babilońskiej ludów wieży . ludzkim powołaniem świadomość, człowiek utraciła raj i ugiął się pod ciężarem
odpowiedzialności za świat. W podobny sposób, jako rajska antynomię
Postać i funkcja tradycji w historiozofii oraz estetyce romantyzmu.
 szczęścia wiedzy interpretowali rajska decyzję Rousseau i Emanuel
Tradycja (ustna, przekazywana przez legendy, Biblie, przysłowia, aforyzmy)
Swedenborg. Z kolei Goethe odsłonił w Fauście otchłań zwątpienia
uznana została przez romantyków za wyraz świadomości narodu i jednocześnie
towarzyszącą nieodłącznie drogom ludzkiego poznania. Ów stan rozterki
za podstawę tej świadomości. Tradycja tworzyła wiec naród, wspólnotę
wyraził dobitnie Byron w dramacie Manfred. Konsekwencje rajskiej decyzji
świadomości., jednocześnie sama stawał się losem narodu. Rodziła się u
mogły napawa szatana dumą, bo umacniały jego panowanie nad historią.
początków zawiązywania się narodu., wyznaczą i rozwijała jego historię.
Ludzka myśl wpoiła społeczeństwu przekonanie o braku zgodności między
Prawdziwa poezja pragnąc pojąć historie musiała nawiązywać do tradycji,
naturalnym poczuciem wolnością struktura ustroju, przygotował grunt pod
czerpać z jej wątków i tworzyć w duchu jej założeń. Pisząc Przygotowanie i
rewolucje. Ale rewolucja nie przyniosła harmonii, zrodziła natomiast nowe
wprowadzając postacie Szatanów, Aniołów i Boga oraz przedstawiając
problemy i cierpienia, posiała ziarno zwątpienia w możliwości poznawcze
spotkanie sił ponad przyrodzonych na A
ysej Górze w Karpatach Słowacki
człowieka. Historia pogłębiła rozterki człowieka i tragizm dylematu
połączył tradycję narodową z tradycją biblijną. Rozbudował  szatańskie wątki
narzuconego mu przez Stwórcę. Szatan prorokuje w płaszczu łatanym
tej tradycji jak gdyby podkreślając, ze wizje dwóch ostatnich stuleciu, rewolucji
 dziełami Woltera , z piórem Rousseau  na zwoju , składa ironiczny hołd
i kontrrewolucji, przewrotów i powrotów w tragiczny sposób uzasadniają
ludzkiej myśli. Symbolem owych rozterek uczynił poeta Szatana, aby w ten
poetycki pesymizm. Szatan biblijny uzasadnia panowanie nad historią i moc
sposób wyrazić protest przeciwko ich istnieniu i przeciwko historii., która
tworzenia wydarzeń.
istnienie to utrwalała ku zgubie człowieka.
Historiotwórczy sens tradycji biblijnej. Szatan uważa, że przebieg
Historiotwórczy sens tradycji narodowej. Szatan w Przygotowaniu
dziejów uczynił go sojusznikiem człowieka, a tym samym został mu niejako
patronuje nie tylko klęsce rodu ludzkiego, lecz także w szczególności klęsce
przekazany ster ludzkich spraw. Swoje przekonanie wyraża w słowach:  We
Polski. Szatan Słowackiego jest nie tylko postacią biblijną, ale to też demon
mnie, i w przyrodzeniu zgwałconym na wroga . Ta kwestia będzie zrozumiał,
ludu i narodu polskiego. Odprawia on swój obrządek na A
ysej Górze, przy
gdy na szatan spojrzymy poprzez poglądy Rousseau.. Filozof ten uznał, ze
chacie Twardowskiego, w chwili nowiu, czyli według ludowych wierzeń w
wszelka podległość człowieka władzy zarówno świeckiej jak i duchownej była
porze działania demonów. Złowrogi symbol dwurożnego księżyca patronuje
równoznaczna z niewolą, a wiec stanem sprzecznym z naturalnym stanem
jednocześnie narodowej historii. Do wyboru narodu polskiego upoważnię
człowieka którym jest wolność. Skądinąd była to podległoś usankcjonowana
szatana narodowa tradycja symbolizowana przez szlachecka szablę-obraz
przez Kościół., a wiec pośrednio przez Boga. Bóg zezwalając na  gwałcenie
anarchii, która zgubiła Polskę, tak jak grzech Adama zgubił ludzkość. Stan
natury ludzkiej- uczynił człowieka swoim przeciwnikiem, a tym samym
4
upadku rodzi pragnienie odzyskania niepodległości. Jest to możliwe tylko w Archanioła, orędownika Polski wobec Boga. W prośbie Archanioła wniesionej
walce z wrogiem toczonej w imię idei zemsty. Zemsta jest uczuciem przez Boski toron(ww.294-300) została sformułowana konieczność przelewu
szatańskim.. Perspektywa rewolucji utrwaliła panowanie Szatana nad historią krwi, czyli konieczność walki. Jednocześnie Archanioł przeciwstawiał krew
człowieka., konieczność powstania umożliwiła władanie Szatana nad losem łzom i potępił je. Wprowadzając takie przeciwstawienie poeta opowiedział się
Polski. Szatan w równym stopniu pragnie walki, co klęski narodu. Czyni tak przeciwko idei cierpienia, symbolizowanej przez łzawą postać Pierwszej
poprzez pamięć własnego upadku. Pamięta ,ze symbolem zła się przez swą Osoby. Idea walki wbrew kreślonym przez Pierwszą Osobę perspektywom
klęskę. Ma nadzieję, że stan rozpaczy po klęsce odda mu władze nad narodem. ofiary miała górować nad przeznaczeniem. Tę ideę przypomina poeta w obu
Stąd solidarność z walczącymi, a jednocześnie nadzieja na przegraną. Do napoleońskich opowieściach Grzegorza, w kwestii Starca z Ludu w scenie
solidarności z wałczącymi skłoniła Szatana przeszłość narodu skazanego na spisowej i Żołnierza spod Maciejowic, w Śpiewie Nieznajomego, w wielu
klęskę. Tworząc dygnitarzy, którzy mają ów naród zgubić wykorzystuje inny wypowiedziach Kordiana i w kwestii Chóru, w Sc.VII a.III. Wprowadzając
kanon narodowej tradycji- kult siwych włosów. Wspólną cechą niemalże postać Kordiana ale rtazkę postacie Grzegorza i Kazimierza, oraz szereg postaci
wszystkich postaci tworzonych przez Szatana jest sędziwy wiek. Ten sędziwy z  ludu ujawnił poeta specyficzne pojmowanie pierwiastka wolności w
wiek, zbytnia ostrożność w działaniu, kunktatorstwo, niechęć do radykalnych historii. U jej z
ródeł tkwic będzie typowy dla romantycznej koncepcji tragizmu,
decyzji tworzy zdaniem poety z
ródło przyszłego upadku. Zgodnie z psychiczny  imperatyw wolności wynikający z refleksji nad złem świata. Z
przekonaniem wielu publicystów przyczyna upadku powstania była fakt, że drugiej strony akcja Kordiana wskazywał, że relacja pierwiastka wolności była
twórcy rewolucji, młodzi i ludzie czynu oddali władze w ręce osób, którym z dla poety równoznaczna z możliwością opowiedzenia się po historycznie
racji wieku obcy był entuzjazm i wiara młodzieży. Oddali tę władze za namową wykształconą tradycją walk o wolność. W ten sposób, mimo szatańskiego
swych nauczycieli (główną rolę odegrał to Joachim Lelewel, figurujący w panowania nad historia, przed bohaterem zostanie postawiona konieczność
gronie piekielnych tworów), a także dlatego, że zostali wychowani w religijno- wyboru dwóch dróg. Nad obiema zawisła groz
ba szatańskiej interwencji. Nad
narodowej tradycji kultu siwych włosów. Dziś wiemy, że ocena Słowackiego jedną możliwość ingerencji Boskiej, wyrażona w modlitwie Archanioła.
była uproszczeniem. Podstawową przyczyną upadku powstania okazała się być
IV. AKT PIERWSZY
konserwatywna postawa powstańczej góry obawiającej się zbrojnej mobilizacji
Kochanek i filozof.  Zabił się- młody&  - słowa otwierające monolog
mas ludowych i liczącej na zrozumienie wśród rządów europejskich. Słowacki
tytułowego bohatera sygnalizują u początku biografii Kordiana istnienie
trafnie odczytał jednak socjalpsychiczne podłoże decyzji i trafnie zakotwiczył
określonego przeżycia. U z
ródeł tego przeżycie leży lektura czy
je w narodowej tradycji. Jej echo zabrzmi w wyznaniu Kordiana, który marząc
doświadczenie. Czyjaś samobójcza śmierć decyduje o przełomie
o rewolucyjnym czynie gasi własny entuzjazm słowami:  Z myślami takiemi /
światopoglądowym w świadomości Kordiana. Nakazuje mu spojrzeć
Nie śmiałbym się wynurzyć przed starców rozsądkiem (a,I, ww.227-228). Ów
krytycznie na opinię społeczną i zmusza do refleksji nad sensem życia i
rewolucyjny czyn został również uznany za akt sprzyjający Szatanowi. Szatan z
śmierci. Na ostateczny wynik tej refleksji maja wpływ dyspozycje psychiczne
woli poety rozciągnął panowanie nad obu stronami alternatywy zawartej w
oraz wizje miłości. Podobnie jak we wcześniejszym utworze Słowackiego ,w
narodowej tradycji. Kusił do zerwania owocu wolności, choć znał gorycz jego
Godzinie Myśli. Postacie obecne już w Godzinie Myśli uzyskują w Kordianie
smaku. Historiotwórcza moc tradycji została przedstawiona tutaj jak gdyby w
odmienny kształt. Kochanka z ideowej partnerki przekształca się w istotę
postaci fatum, przeznaczenia przed którym nie sposób umknąć. Czy zatem
nierozumiejacą bohatera. Otrzymuje ona poetyckie imię Laura. To imię
możemy mówić o istnieniu alternatywy w dramacie? Szatańska uzurpuracja
kontrastuje jednak z osobowością bohaterki. Nie pojmuje słów Kordiana, który
była niewątpliwie w intencji poety zabiegiem podkreślającym fatalizm procesu
jest dla niej dzieckiem z którym może się tylko przekomarzać. U boku takiej
dziejowego. Zmuszony do uwypuklenia pierwiastek fatalistycznego w historii
partnerki pogłębia się osamotnienie bohatera. Samotność staje się główna
wyraził poeta mimo to swoją na to niezgodę. Przedstawił ja najpierw w Motcie,
przyczyna samobójczych planów. Nie jest to powód jedyny. Bohater jest
następnie w Przygotowaniu wzmocnił swój protest wprowadzając postać
stylizowany na romantycznego wizjonera. Chce nadać życiu sens: przez miłość,
5
filozofię, czynne włączenie się w bieg historycznych wydarzeń.. Ale nawiązywał do ludowych baśni o wiarusie i diable.. Literacka nobilitacja
wyobraz
nia roztacza przed nim wizje przyszłej klęski. postaci wirusów była świadectwem dostrzegania nowej , ujawnionej w okresie
insurekcji i wojen napoleońskich siły społecznej. Autor Kordiana był jednym, z
W kręgu  Apokalipsy . Najciekawsze z wizji związane są z obrazami
pierwszych, którzy wiarusa z ludu uczynili duchowym przewodnikiem
czynu zbrojnego. Pierwszy z obrazów pojawia się młodzieńczym marzeniu o
młodocianego bohatera.. Opowieści Grzegorza: tajemnicza gadka o Janku,
wojnie (ww.222-226). Drugi o bardziej złożonej wymowie pojawia się w
wspomnienia o wyprawie egipskiej, opowieść o czynie Kazimierza spełniają
konwencji proroczej przepowiedni jako znak na niebie (ww373-381).Jest to
określona funkcje wychowawczą.. Przestrzegają przed życiową łatwizna (bajka
najpierw część wizji apokaliptycznej: obraz powstaje z chmury, która na
o Janku), gloryfikują konstruktywny heroizm (opowieść o Kazimierzu) i przede
jesiennym niebie przemyka  jak koń Apokalipsy . Jest to obraz odwołujący się
wszystkim wskazują, ze wola zwycięstwa jest podstawą sukcesu (wyprawa
do V pieśni Piekła Dantego ( Jako szpaki, gdy je wiatr jesieni łowi,/ Snują w
egipska).W opowieści Grzegorza pojawia się w pewnym momencie jak
powietrzu długie zbite chmary,/ Tak się miotały [te złe duchy] poddane
sojusznik św. Michał Archanioł, który symbolizował pozytywny pierwiastek
wichrowi ).Mamy tu do czynienia z aluzja wielopiętrową: od tradycji ku
historii i wiarę w dziejową sprawiedliwość .Zgodnie z historyczna legendą
współczesności. Szpaki pojawiły się już w przygotowaniu  zwichrzone
interwencji anielskiego rycerza przypisywano militarny sukces Polaków w
szpaków stado i oznaczały mówców sejmowych. W świetle porównań
dawnych wiekach.
stosowanych przez poetę zarysowuje się także jaśniej sens pozostałych
określeń.  Wiatr zbijający  liście pojawia się w Pieśni legionu litewskiego. V.AKT DRUGI
W analizowanym teraz obrazie drzewo występuje w charakterze proroka. Jest
Turysta. Akt I ukazywał przegraną bohatera na polu miłości. W akcie II
ono drzewem nawiedzanym przez anioła. Śpiący na nim poznają swój los.
otwiera się kolejny rozdział poszukiwań: podróże. Anglia, Włochy,
Prawdopodobnie porta odwołuje się do obrazu drzewa baśniowego znanego w
Szwajcaria& - konwencjonalna mapa wojaży( obowiązkowa wizyta w James
folklorze ukraińskim i określanego  Sen-Drzewo-Wieszcze . Symbolizuje ono
Park, odwiedziny w Dover, wspinaczka na wskaże Szekspira , określenie
w Kordianie historyczna sytuacje narodu skazanego na zgubę przez złe duchy:
Londynu  Zegarem ludzkim kręcący się ruchem ,, włoską przygoda z
gadatliwych i kunktatorskich przywódców. Tym samym w obrazie zarysowuje
kurtyzaną)- to jakby celowe nagromadzenie banalnych sytuacji. Jednocześnie
się wizja przyszłego powstania, ale w rzeczywistości dramatycznej mamy lata
ten znudzony światem turysta nosi ze sobą relikwie- ziemię zroszona krwią
20-ste. Kordian wskazujący Laurze tajemniczy obraz jawi się w szacie proroka.
pomordowanych podczas rzezi Pragi. Te relikwie przynosi papieżowi z prośbą
Kordian-prorok realizuje tak zapowiedz
z w.9  Myśl boga z tworów wyczytuje
o błogosławieństwo i z tą chwilą kończy się biografia wojażera. Kiedy piez
ziemi . U z
ródeł proroczych zdolności bohatera tkwi romantyczne poczucie
zaproponuje mu zwiedzanie zabytków- propozycja ta zabrzmi w kontekście
tożsamości duchowego pierwiastka przenikającego świat przyrody i
sceny ironicznie. Świat odsłania przed Kordianem swoje prawdziwe oblicze.
świadomość człowieka. Tożsamości odczuwanej przez istoty wrażliwe do
Scena watykańska. Zwiedzanie Rzymu z obowiązkową wizytą u Papieża było
których należy Kordian. Jednocześnie treść przeżyć bohatera potwierdza
żelaznym punktem w podróżach polskiego ziemiaństwa. Odwiedziny tego typu
nadzieje szatańskie. Na  jesienne myśli Kordiana przepojone
miały charakter kurtuazyjny i z reguły kończyły się błogosławieństwem
egzystencjonalizmem i historiozoficznym katastrofizmem , pada złowrogi cień
papieskim, do którego czasem w darze dołączano relikwie świętych. Słowacki
szatańskiej przepowiedni  jesienią człowiek owoc zbierze&  (Przygotowanie,
nadał wizycie wymowę aktu politycznego. Jednocześnie odwrócił porządek
w.26).
ceremoniału czyniąc petenta dysponentem relikwii. Scena ta rozgrywa się
Stary sługa. Jednoznaczne potępienie  starości w dramacie nie dotyczy formalnie w 1828 r., ale Słowacki ukształtował ja w taki sposób, że nie
ludowych bohaterów. Jakby dla przeciwwagi  szatańskim dygnitarzom czy pomijając faktu z pontyfikatu LeonaXII (1823-29) objęła ona również czasy
Prezesowi, tworzy poeta postaci Grzegorza, Żołnierza spod Maciejowic, Starca popowstaniowe i przekształciła się w krytykę stanowiska papieża Grzegorza
z ludu- ludzi nie tracących nadziei w kluczowych momentach życia narodu XVI (1831-48). Znalazła się tu aluzja do bulli Leona z 13 II 1826 r.
.Kreśląc postaci żołnierzy odpornych psychicznie na klęski pośrednio Słowacki potępiającej masonerie i karbonaryzm. Natomiast stałe akcentowanie
6
życzliwość carskiej dla kościoła katolickiego w Polsce, jaki zapowiedz
klątwy praw natury i historii. Natura zawiodła oczekiwania bohatera, ale scena na
na pobitych Polaków, odnosi się do czasów pontyfikatu Grzegorza. Znalazła tu Mont Blanc zakończyła się akcentem konstruktywnym.. W polskiej i
dobicie polityka papiestwa wobec Polski. Słowacki jako pracownik wydziału szwajcarskiej tradycji narodowej odnalazł Kordian ideę wiodącą, a zarazem
dyplomatycznego powstańczego rządu mógł też nacz. Polskie starania o porządkują bieg historii poprzez wyznaczenia Polsce miejsca w świecie. Polska
poparcie papieża. Rząd już w marcu 1831 rozpoczął działalność dyplomatyczna ma być Winkelriedem narodów, a jej czyn ma polegać na poświęceniu się i
w celu otrzymania błogosławieństwa papieskiego dla narodu. Poeta upadku.
udramatyzował przebieg wydarzeń: Kordian okazał się potomkiem Sobieskich,
Historyczna geneza i polityczna funkcja idei przedmurza. Tu
ale wystąpił też w roli orędownika nowej generacji męczenników za wiarę i
rozchodziły się drogi Słowackiego i Mickiewicza. Autor Dziadów zamknął w
wolność. Wprowadzony został nowy element: apel o solidarność wierzących.
Widzeniu ks. Piotra zapowiedz
upadku i męczeństwa Polski. Z męczeństwa
Papież odrzucił prośbę. Odrzucenie to kompromitowało papieża jako polityka i
miał jednak narodzić się mąż-zbawiciel. Tymczasem Polska Słowackiego miała
chrześcijanina. Polityczne wyrachowanie i antykatolicyzm papieża zostały
zacząć od czynu, a skończyć na upadku. W niezgodzie z Mickiewiczem, ale w
podkreślone przez aluzję do legendy o relikwiach rzezi Sandomierza z r,1251
zgodzie z historią. Idea Polski-przedmurza, jednocześnie ofiary, Polski niegdyś
(o które papież miła sam poprosić). Scena watykańska miła w intencji poety
zagradzającej drogę inwazji muzułmańskiej, a potem walczącej bez nadziei w
wskazać na sprzeniewierzenie się przez Kościół ideom pierwotnego
obronie Europy zagrożonej przez carat, sformułowana u progu powstania w
chrześcijaństwa i tradycji łączących Watykan z Polską. Swoją misję kończy
Manifeście grudniowych powstańczego sejmu, stała się odtąd ideą w
Kordian wymownym gestem, rzucając niepobłogosławione prochy ofiar na
paradoksalny sposób dominująca w wypowiedziach propagandowych
 cztery wiatry .
czynników kierujących ruchem zbrojnym. Uwypuklenie tej idei jeszcze w
Scena na Mont Blanc. Kordian jest postacią złożoną. To człowiek głęboko czasie powstania miało stanowic alibi na wypadek klęski. Sens, geneza i
przeżywający uczucie i postać zarażona romantyczną chorobą wieku. Jej funkcja hasła demobilizującego naród zostały potępione przez emigracyjnych
zasadniczym objawem są pesymistyczne wizje nurtujące świadomość i krytyków powstańczego rządu. Postępowi krytycy wykazali jak z niewiary w
paraliżujące wolę. W rezultacie dochodzi w a. III do przeistoczenia się bohatera reformy społeczne rodziła się postawa defensywna. Ofiara Polski miał bowiem
w puer-senex, w człowieka przedwcześnie dojrzałego. W ww.427-37 i467-68 w dalekiej perspektywie otworzyć narodom bramy królestwa Bożego na ziemi.
bohater kreśli wizję starości psychicznej wywołanej cierpieniem. Z drugiej Do krytyków takiej opcji dołączył się w Kordianie Słowacki. Tego typu idea
strony ten bohater ogarnięty psychoza klęski jest jednoczenie  rycerzem tej miała zdaniem poety charakter ogólnonarodowy i wynikała z tradycji oraz z
nadpowietrznej walki, która się o narodowość nasza toczy . Niedoszły historycznych doświadczeń kraju-przedmurza, pokrytego mogiłami bohaterów
samobójca do końca noszący znamię tego czynu- nie kapituluje. Pyta i walczy. kolejnych nieudanych zrywów narodowych. Ciężar grobowej tradycji zagrażał
Poszukuje idei godnej tego, by przeciwstawić się przeznaczeniu objawionemu świtom zmartwychwstania perspektywa ponownej niewoli. Historycznie rzecz
w nurtujących go wizjach. Kolejnym momentem ujawniającym zarówno ogrom biorąc czyn Winkelrieda był przykładem aktywnego heroizmu skutecznej
wątpliwości przeżywanych przez bohatera jak i nową szansę odnalezienia idei walki. Kordian, a początkowo i spiskowcy wierzyli w mobilizującą moc
porządkującej świat jest scena na Mont Blanc. Wypełnia ja wielka przykładu szwajcarskiego rycerza. Jednocześnie ten sam bohater w scenie na
improwizacja bohatera, spontaniczny monolog spowiedz
, w którym zwątpienie Mont Blanc paraliżował wolę walki wizją przyszłej klęski. Z tak dwuznacznym
splata się z entuzjazmem, rozpacz z nadzieją. Podobnie jak Konrad z III cz. hasłem w ustach wędrował ku ojczystej ziemi niesiony przez  apokaliptyczną
Dziadów bohater szuka harmonii świata. Najpierw poprzez naturę poprzez chmurę, jak Byronowska Nemezis.
identyfikację z jej prawami. Jest to identyfikacja podobnie jak Konrada,
VI. AKT TRZECI
poczęta w duchu idei Oświecenia. Symbolizuje ja autoportret bohatera
Scena spiskowa: dwa oblicza tradycji. Mamy noc z 24 na 25 maja,
stylizującego się na  posąg człowieka na posągu świata . Ma być to posąg
pierwszą noc po koronacji cara na króla Polski. Konspiratorzy chcą
inaczej niż w Oświeceniu aspirujący do boskiego podporządkowania sobie
7
zamordować Mikołaja I. Prezes spisku, tajemniczy starzec zwołuje spiskowców pokonał przeciwnika. Kordian załamał się pod presją widma. Ciso zadany ręką
do podziemi, na groby królów, aby  wiatr grobów ostudził ich zapał. Zdaniem  kata trupów , przewodnika pochodu dopełnia miary nurtujących go
Prezesa tradycja i religia nie pozwalają Polakowi na mord królobójczy. Taki wątpliwości. Ten tragiczny cios zbiega się z dz
więkiem dzwonów na jutrznie.
czyn nie jest zgodny z narodowym charakterem i obowiązkiem gościnności. Bóg nie poparł spiskowca, stanął po stronie trumien. Wbrew błaganiom
Wbrew przekonaniom Prezesa tradycja, nawet ta zamknięta w grobach Archanioła rewolucyjny nurt nie znalazł łaski w oczach Boga. Nad pierwszą
królewskich ma także inną wymowę. Wskazują na nią słowa Księdza o częścią trylogii zawisła szatańska noc zwątpienia.
 mieczach jasnych ostrzonych na grobie (w.159). Starorzymski(?) obrzęd
Węzeł tragiczny. Obraz wędrówki Kordian ku sypialni cara, pogłębiony
ostrzenia mieczy na grobach bohaterów do rangi obrzędu poetyckiego urósł w
symbolicznie światłem lampy, czuwającej nad łożem cesarza, a jednocześnie
polskiej liryce politycznej. Tradycji ofiary zostaje przeciwstawiona w
wskazującą zamachowcowi drogę światłem rangi  słupa ognistego , zbudował
Kordianie tradycja walki i zemsty. Rzucając oskarżenia na koronowane głowy,
poeta na zasadzie tragicznej kolizji. Kordian w Sc.5 objawił się jakby w roli
potępiając ostatniego króla Polski za współprace z carowa obniżał bohater
Syzyfa dążącego do zwycięstwa i niemalże osiągającego je, a przecież w
dramatu znaczenie tradycji. Na jej miejsce wysunął hasło krwawego
każdym kroku, w gąszczu rozterek gubiącego swój cel. Podobnie jak w greckim
porachunku z carem-zaborcą.  A wstalibyście wszyscy ja groby otwarte, /
micie obrazowi tragicznej kolizji patronowało przeznaczenie.
Rzucające mścicieli&  (ww.336-37). Hasło- równie jak poprzednie tradycyjne,
VII.  ZIEMIA [& ] SZALONA MATKA SZALONYCH
związane z kultem mogił, ale mobilizujące i popularne w patriotycznej poezji.
Metafora świata. Najważniejszą, podsumowującą dramat scenę VI a. III
Hasło nawiązujące do proroctw Ezechiela i IV pieśni Eneidy.
poeta nieprzypadkowo umieścił w szpitalu wariatów. Dialog między Doktorem-
Wolność a lud w dramacie. Orędownikiem hasła zemsty uczynił
Szatanem Kordianem przez swój rozrachunkowy charakter przekształcał się
Słowacki nie tylko Kordiana. Wśród jego sympatyków, w gronie spiskowców
miejscami tematycznie w rodzaj monologu wewnętrznego. Specyfika tego
znalazł się Starzec z Ludu, a poza tym gronem Żołnierz spod Maciejowic
monologu-dialogu polegała na nieustannym, sięgającym coraz szerzej i głębiej
śpiewający  Boże pochowaj nam króla . Patronuje mu bohaterki czyn
zaprzeczaniu kolejno wysuwanych twierdzeń pozytywnych. W tym sensie Sc.
Kazimierza, słowa Śpiewu Nieznajomego i pieśń Chóru w sc.VII a.III.
VI przypomina Heglowska analizę  udialogizowanej świadomości
Słowacki nie przeprowadził w dramacie jednoznacznie wartościującego
romantyków, zawarta w Fenomenologii ducha. Ukazał w niej Słowacki
podziału na lud i szlachtę. PO jednej i po drugiej stronie dostrzegał obecność
tragiczny obraz świata rządzonego przez przemoc i zło, odsłonił bezradność
konstruktywnych i destruktywnych idei. Dygnitarze według starych idei gubili
ludzkich wysiłków zmierzających do przywrócenia harmonii miedzy bytem a
naród, ale przedstawiciele ludu bezczynnie obserwowali pochód koronacyjny, a
jednostką i przedstawił niepowodzenie ludzkiej myśli usiłujących uzasadnić
następnie egzekucję Kordiana. Niejednoznaczna była tż ich postawa w scenie
sens swojej roli w tak wyglądającym świecie. Scena VI należy do najbardziej
spiskowej. Z drugiej strony poeta wyróżnił tę warstwę społeczną. Wśród
skomplikowanych znaczeniowo.
zwolenników zamachu oprócz Starca było co najmniej trzech przedstawicieli z
Refleksja nas historiozofia konieczności. Świat w oczach Szatana jest
ludu. Wyróżniając lud nieugięty przez wolę walki zdawał się poeta realizować
światem  końca historii . Zamknęła się ona klęską człowieka-Napoleona,
zapowiedz
Trzeciej Osoby. Podchorąży-Kordian nie poszedł śladem wskazań
ostatniego tworu Boga zna ziemi. Najpierw zamknęła się dla Polski. Na upadku
Grzegorza. Kierujący się ideą walki i zemsty bohater zetknął się w komnatach
powstania wyrasta sława poety  wieszcza narodu (Pierwszej Osoby), który
zamkowych ponownie z tradycja idei monarchicznej. Drogę do carskiej
męczeństwu Ojczyzny nadaje triumfalny charakter. Ale idea pośmiertnego
komnaty zastąpił mu pochód królewskich trumien. Obraz tego pochodu
triumfu Polski jest tylko złudzeniem. Klęska Polski zapowiada tragiczny los
zbudował poeta na wzór motywów baśni ludowej o Królewnie-Strzydze i
świata. Upadek jednego narodu otwierał drogę do podboju innych. W tej
walczącym z nią żołnierzu. Strzyga spostrzegłszy żołnierza na chórze
metaforze ożyło echo dyskusji emigracyjnych komentujących interwencję Rosji
kościelnym, wbiegła do podziemi , wyniosła z nich trumny i zbudowała z tych
trumien schody, ale żołnierz uderzył w trumny i obalił stos. Ludowy żołnierz
8
w walkę Turcji z Egiptem, która zdaniem niektórych miał zakończyć się dzieje się Przygotowanie, Sc. VI a. III. Sygnały tego czasu przenikają też do
opanowaniem Egiptu, a także Indii. innych fragmentów akcji. Są obecne m.in. w  obrazie autora , namaszczając
blaskiem Apokalipsy postacie Prologusu czy Motta. Akcja wspomnianych
Iluzoryczny charakter wolności człowieka. Zapowiedzi końca historii
fragmentów rozgrywa się z jednej strony w okresie określonym historycznie,
przeciwstawia Kordian ludzkie działanie: walkę o wolność. Szatan podejmuje
ale wieszczenie poety-kapłana jest świadomie stylizowane na wzór poczynań
rękawice i mówi o wolności obracającej garncarskie koło, które obecnie kręci
biblijnych proroków. Zgodnie z dominującą w dramacie koncepcją tradycji
się po nowym torze. Następnie przedstawia bohaterowi w osobach dwóch
czas święty jest budowany również według reguł wyznaczanych przez folklor,
wariatów- portrety dwóch daremnie poświęcających się bojowników o
pośrednio tylko związany z religią. Np. w Przygotowaniu szatani śpieszą się
wolność. Najpierw w słowach doktora powraca opowieść biblijna o Bogu-
skończyć dzieło nim  Jutrznia błyśnie ponura . Jednocześnie glos dzwonu na
garncarzu i o tworzonych lub niszczonych przez Stwórcę narodach-garnkach
jutrznię współdecyduje w sc.V o załamaniu się \bohatera. W obrębie czasu
(XVIII rozdział proroctw Jeremiasza). W XIX w. ster czasu historycznego
świeckiego uruchamia poeta rozmaite cięgi wydarzeń. Mieszczą się one w
przejęli ludzie, ale koło pozostało kołem. Historia wydaje kruche, gliniane,
historii, ale ujawniają rytmie alinearnym. Rozważania o czasie świeckim
przemijające garnki. Postęp i rozwój s a złudzeniem człowieka. Daremność i
stanowią główny temat refleksji w kwestiach nadprzyrodzonych bohaterów
względność poczynań w  szatańskim świecie ilustrują określone rozwiązania
dramatu.. Periodyzacja historyczna pełni mianowicie istotną rolę w
dramatyczne Kordianowi-wykonawcy zamachu przyświecałam idea szlachetna,
spekulacjach szatanów na temat obecności boga w świecie. Szatańscy twórcy
ale w komnatach zamku towarzyszy bohaterowi szatan-morderca, symbol
historii rozliczają się z bogiem o każdy fragment czasu., bacząc aby bóg nie
krwawych, pałacowych przewrotów. Szatan ma twarz Konstantego. Zrodzony z
odebrał im kontroli nad dziejami. Przygotowanie zaczęło się w 1799 ( ten rok
szczytnej idei czyn okazuje się czynem sprzyjającym carskim satrapom i ich
miał tu rozpoczynać nowe tysiąclecie, a w rzeczywistości rozpoczynał je
politycznym rozgrywkami. Genezę owych rozgrywek prezentuje poeta w
dopiero rok 1800). Pomyłka poety? Tak się to tłumaczy, ale nie jest
dialogu braci-ojcobojców w Sc. IX. W zakończeniu Sc VI Kordian daremnie
wykluczone, ze mamy do czynienia z wy borem świadomym i znaczącym..
wzywa Boga, ale Bóg-sędzia przemawia w Przygotowaniu głosem Sfinksa, a w
Przesunięcie wieku na 1799 tłumaczyłoby się w świetle popularnych w czasach
tekście głównym nie czyni nic, aby pomóc człowiekowi. W uporaniu się z
porty koncepcji, które z owym rokiem, jako rokiem uzyskania przez Napoleona
bezsensem własnej egzystencji. Samotność Kordiana w Sc. VI urasta do
pełni władzy wiązały początek nowej ery.. Tym samym spór o panowanie nad
symbolu samotności człowieka w świecie, który wymknął się spod Boskiej
czasem przenosi się znowu w obręb czasu świętego. Ścisły związek między
kontroli.
różnymi aspektami tej kategorii wynika również z psychiki bohatera. Kordian
VIII. UWAGI O ARTYZMIE DRAMATU
żyje jednocześnie w przyszłości i teraz
niejszości. Jego aktualnym czynom
Nad genealogią  Kordiana . Słowacki poprzez Fausta i III cz. Dziadów
towarzyszą wizję wyprzedzające mement realnego czasu akcji. Akcja dramatu
nawiązywał do tradycji moralitetów (pokazujących najczęściej dzieje
zaczyna się w latach dwudziestych. W Akcie I bohater ma 15 lat. W podtytule
młodzieńca grzesznego lub cnotliwego, zasługującego na naganę lub pochwałę.
aktu drugiego widnieje data 1828. Tymczasem w obu fragmentach przenosi nas
W sposób bardziej ortodoksyjny niż Mickiewicz zdawał się poeta naśladować
poeta w lata powstańczych zmagań i w obu wypadkach przyszłość pojawia się
również układ kompozycyjny moralitetu, gdzie z reguły występował Prologus
w formie wizji. Tylko scena watykańska mimo aluzji do czasów
oraz przedakcją, z zapowiadającą sąd Boży nad grzesznym światem. Dramatem
popowstaniowych zdaje się w pełni mieścić w świeckim, czasie historycznym.
romantycznym rządziły prawa ideowe bardziej złożone. Pojawił się on bowiem
Przestrzeń w dramacie.
w okresie przełomu światopoglądowego.
A. U z
ródeł koncepcji przestrzeni. Współistnienie czasu świeckiego i
Czas w dramacie. Kordian jako typowy dramat romantyczny nie jest
świętego wpływa na sposób organizacji przestrzeni w dramacie. Zgodnie z
skrępowany w swej formie regularnym następstwem. Czas dramatu można
konwencją moralitetu akcja rozgrywa się na trzech płaszczyznach: w niebie, na
najogólniej podzielić na czas  święty i  świecki . W obrębie czasu świętego
ziemi, a w piekle (Sc. Vi to jego alegoria). Obok przestrzeni świeckiej możemy
9
mówić o przestrzeni mitycznej. W Kordianie w sposób charakterystyczny wolności reprezentuje  nie-ja , Szatan, wyraziciel absolutnego zła. Wiat Sc. VI
układają się powiązania miedzy przestrzenią sceniczna tzn. wizualnie przekształca się w domenę piekła.
przedstawiona, w której poruszają się postacie, a przestrzenia. Teatralna-
Między kościołem a zamkiem. W podziemiach katedry Św. Jana
niewidoczną dla widza, przywoływaną w relacjach bohaterów. Swoistość ta
wprowadza poeta  trumny Królów Polskich . Na scenę warszawskiego spisku
polega na bezustannej obecności tej ostatniej i na roli, która w związku z tym
wkracza obraz Wawelu. Zabieg ten zapowiada zasady budowy przestrzeni
odgrywa. Jest to rola wyznaczona przez konwencje gatunku i epoki.. Sceneria
scenicznej w kilku następnych scenach. Obraz grobów łączy scenę VI z
Motta czy Prologu ewokującą postacie biblijnych proroków wywodzi się z
Mottem i Prologiem. Towarzyszy on dialogowi zwolenników przeciwstawnych
podobnego traktowania przestrzeni w moralitetach. Mont Blanc, A
ysa Góra to
pierwiastków tradycji narodowej. Jednocześnie grób zachowuje znaczenie
miejsca nacechowane w poetyce romantyzmu. Wynika to z
dosłowne: jest miejscem ostatniego spoczynku. Poeta licząc się z konwencją
rozpowszechnionego ówcześnie kultu gór jako miejsc obcowania człowieka z
teatralną czy przyzwyczajeniami widza konsekwentnie prowadza na scenę
potęgami pozaziemskimi. Na tej ostatniej zasadzie połączył poeta w jednolitej
realia. Akcja Sc. V a. III toczy się na Zamku Królewskim. Między sypialnia
scenerii chatę Twardowskiego z A
ysą Górą oraz podkreślił umowność tak
cara, a miejscem warty ciągnie się rząd pokoi przez które kolejno przechodzi
pomyślanej przestrzeni rozszerzając jej wymiary o określony rodzaj przestrzeni
bohater. W czasie wędrówki dręczą go zjawy: Strach i Imaginacja, oraz
teatralnej.
pojawiają się różne postacie. Kształt owych wytworów wyobraz
ni został przez
B. Obraz jesieni. Przekształcenie się przestrzeni scenicznej w teatralna poetę zdeterminowany przez ornamentykę znanych mu wnętrz zamkowych.
obserwujemy również w I akcie. Jesień przekształca się w umyśle Kordiana w Wśród bodz
ców Strachu i
rozważania nad jesienią życia, w alegorie przemijania człowieka.
Imaginacji wymienia się maszkary z zamkowego kominka i znajdujący się tam
Równocześnie jesienna przyroda tworzy apokaliptyczne wizje wpisane w
arras z satyrami. Ale realia ulegają w teksie przekształceniu. Niegodnie z
krajobraz, zapowiedzi historycznej burzy. W ten sposób Kordian przekracza
rzeczywistą topografia zamku umieścił poeta rząd pokoi na jednej osi
teraz
niejszość i sięga przestrzeni teatralnej, w której żyją duchy pozaziemskie.
umożliwiając dojrzenie bohaterowi celu wędrówki: światła carskiej. Obraz
C. Szpital wariatów. Z podobnego rodzaju połączeniem przestrzeni światła pozwala nadać przejściu bohatera cechy wędrówki życiowo istotnej.
scenicznej i teatralnej będziemy mieć do czynienia w sc. VI. Poeta staranie Wprowadzenie obrazu światła ewokuje jednocześnie dodatkowe efekty
buduje realia tej sceny według scenerii o ambicjach autentystycznych: 1) rola dramatyczne o charakterze teatralnym  płomienne bagnety współtworzą nastój
postaci dozorcy: strażnika, a jednocześnie przewodnik zwiedzających, 2. rozterki narastające w świadomości bohatera wędrującego po linii wytyczonej
sytuacja odwiedzin, nawiązująca do powszechnego niemal zwiedzania szpitala przez płomień łączący lampę z bagnetem. Z kolie w oknach płonie blask
jako osobliwości turystycznej, 3. umieszczenie w tym miejscu politycznego gromnic z orszaku trumien Az wreszcie ciemność znika w świetle wstającego
zamachowca. W czasie dialogu miedzy Doktorem, a Kordianem rozrasta się poranku.
czas i przestrzeń. Ich refleksja ogrania całokształt dziejów, pokaz
ny obszar
Język dramatu. Język spełnia w Kordianie podwójną funkcje, tworzy
świata. Kordian usiłuje nadać obrazowi świata i historii sens. Wywody Doktora
dwojakiego rodzaju fikcję. Po pierwsze: konstruuje pewien model świata
zmierzają do wykazania, e taki sens nie istnieje. Podważając kolejne argumenty
poetyckiego. Po drugie: określa zasady scenicznej prezentacji tego modelu.
Kordiana Doktor kończy dialog obrazem bezradności ludzkiej myśli o świecie.
Zasady uwzględniające obowiązek ukształtowania przestrzeni, czasu, ruchu,
Rzeczywistość jest niepoznawalna, a człowiek usiłujący ją zmienić jest
rodzaj postaci i intonacyjne walory słów. Podstawową cechą szaty językowej
szaleńcem. Dialog Doktora z Kordianem rozgrywa się w konkretnej celi
dramatu jest obecność słów-kluczy o charakterze obrazów-symboli. Są to
autentycznego szpitala. Lekarz bada stan świadomości pacjenta. Dialog
określone znaki słowne, powtarzające się w wielu scenach i układające w
wypełniający przestrzeń sceniczna stwarza obraz obcego i wrogiego
rodzaj znaczącego szeregu. U podatna tego leżała popularna w epoce teoria
człowiekowi świata niepoznawalnego. Tak wygląda przestrzeń teatralna w
języka poetyckiego. Zakładała ona istnienie podwójnego znaczenia nazwy:
Kordianie. Wypełnia ją obłędny taniec bezradnej ludzkiej myśli. Drugą stronę
10
dosłownego i duchowego. Poeci zakładali funkcjonowanie słów w ich A nie może się uwolnić od poczucia nierówność między myślą a działaniem.
podwójnej roli np.  księżyc dwurożny ( Przygotowanie ww.32-33, ww122- W rezultacie poszczególne sensy kierujące działaniem okazują się pozornymi.
123 oraz Sc.VI cz. III, ww.718-19). Podobny szereg można ułożyć z określeń w Walka o wolność rodzi  gliniany garnek . Zamach na cara okazuje się próbą
których podstawą będą słowa tj.  myśl ,  grób , czy  glina . Słowa klucze  zabicia widma , celem pozornie patriotyczny.
spełniają w dramacie funkcje wielostronna: 1) Torza kompozycyjny łącznik
Rodzaj i kształt politycznego modelu świata w dramacie. Język dramatu
między poszczególnymi scenami dramatu, 2) pozwalają uznać powstały w ten
jest językiem odwołującym się do słownika romantycznej mitologii. Mamy w
sposób szereg za dominantę znaczeniowa dramatu wskazująca na model świata
Kordianie ok. 50 aluzji do Pisma Świętego. Oprócz tego 20 razy poeta
poetyckiego. Tak  księżyc dwurożny łączy Przygotowanie ze Sc. VI. Metafora
odwołuje się do motywów folklorystycznych. Spotykamy tu też szereg aluzji do
ta buduje dalsze połączenia ze sceną na Mont Blanc i z Prologiem. Buduje
legend i mitów historiozoficznych (podanie o iskrze i płomieniu, o wieszczym
jednocześnie ciąg wątków historiozoficznych wskazujących na negatywne
drzewie, kult siwych włosów, legenda o Św. Michale, o męczennikach
pierwiastki narodowej tradycji.  Krzywa szabla = symbol szlacheckiej
sandomierskich, idea Polski przedmurza narodów, o niepokalanym
tradycji= hasło : Polska przedmurzem narodów= Polska Winkelriedem
królobójstwem tonie, o mieczach ostrzonych na grobie i mścicielu powstającym
narodów = hasło dominujące w powstaniu, zachęcające do bitwy. Jednocześnie
z kości. Słowacki ujmuje świat jako zespół sił działających według reguł
owo hasło- modlitwa jest modlitwą  turecką . Przymiotnik pozwala na
zaszyfrowanych w tradycji biblijnej i narodowej.
skojarzenie modlitwy z tureckim derwiszem tzn. z Pierwszą Osobą i z jej
Model poetycki a wizja teatralna. Trudno stwierdzić, jakiego typu
majestatycznymi ideami. W scenerii teatralnej  księżyc dwurożny pełni rolę
konwencja teatralna patronowała kształtowaniu się scenicznej wizji dramatu.
wyrazistego sygnału świetlnego, który zgodnie z wierzeniami ludowymi
Na podstawie opinii wiążących sposób przedstawienia Lucyfera z wpływem
towarzyszył sabatom na A
ysej Górze. Tak wygląda pierwszy szereg
symbolicznego baletu francuskiego, sposobu kształtowania sceny górskiej z
znaczeniowy. Drugi: Mogiła jest symbolem narodu podbitego. Ojcowie utracili
krajobrazowymi panoramami wynika, że myśl poety krążyła wokół teatru iluzji
niepodległość, synowie uwikłani zostali w splot różnorakiego rodzaju przeżyć.
określanego mianem  fabryki snów . W tworzeniu owej iluzji miały swój
Są przygnębieni klęska, a jednocześnie marzą o zemście. Nad mogiła narodu
udział konwencje preromantycznego dramatu grozy i romantycznych oper.
pochylają się dwaj przywódcy. Pierwsza Osoba wprowadza na scenę ideę
Patronująca ich wystawieniom konwencja teatralna umożliwiała drogą
biernego oczekiwania na zmartwychwstanie, które ma nadejść bez udziału
technicznych zabiegów zawieszenie realnych praw rządzących rzeczywistością
narodu, a Trzecia osoba pragnie pobudzić aktywność  śpiących w mogile . Te
i swobodne kształtowanie cudowności znamiennej w przestrzeni mitycznej.
dwie postawy będą się odtąd krzyżować w dramacie kilkakrotnie. O wyniku
Indywidualizacja językowa postaci. Pod niewątpliwym wpływem myśli
tego dialogu decyduje przeznaczanie, które symbolizuje w ostatecznej instancji
o scenie poeta zindywidualizował język postaci. Zarówno Kordian jak i
Bóg-Jehowa. Jego obecność w losie narodu symbolizuje dz
więk dzwonów na
Grzegorz wybiegają w swoich wypowiedziach ku przestrzeni mitycznej i
jutrznię. Jednoczenie poeta patrzy na los nardu z perspektywy refleksji nad
czasowi świętemu ( gonie z poetyką dramatu symbolicznego).Kordian buduje
lodem świata. I ta pers[aktywa zaszyfrowana jest w tradycji (tu w biblijnej). Do
wielopłaszczyznowy Obra- symbol tajemniczego drzewa, a Grzegorzowi jawi
niej odwołują się kolejne szeregi znaków:  glina i  myśl . Ziemia pojawiają
się postać Św. Michała tak jak go  malują w kościołach . Myśl Kordiana
się w Przygotowaniu jako  garść gliny i  trup chaosu . Ale w sc. Vi Doktor
oscyluje między sceptycyzmem a mesjanizmem. Stad czeto w jego
ujawnia bezsilność ludzkiej wolności, mówi:  Glinę Boską kruszę&  . Ziemi
wypowiedziach formy języka skonceptualizowanego, filozoficznego.
oddaną została szatanowi mocą tragicznego pokłosia rajskiej decyzji- momentu
Charakterystyczną cechą niemal wszystkich wypowiedzi Kordiana jest
narodzin ludzkiej myśli. Na początku a. I Kordian prosi Boga o objawienie mu
dialogiczny,  sokratejski charakter. Nawet w monologach pojawia się
sensu i celu życia tzn. o ujawnienie wielkiej myśli kierującej zegarem życia.
wewnętrzny dialog, pełno tu zdań wykrzyknikowych, pytajnikowych,
Owocem jesiennych refleksji staje się niedoszłe samobójstwo Kordiana. W
twierdzących. Niektóre monologi przekształca się w rodzaj scenek
scenie na Mont Blanc Kordian pragnie stać się  najwyższa myślą wcieloną .
11
dramatycznych. Nieustanny, wewnętrzny,  sokratejski dialog stanowi ok. z
ródle intonacyjnej ekspresji jest odpowiednie rozłożenie akcentów w wersie.
25% wszystkich wersów. Rozmowy bohatera z samym sobą nie ograniczają W przemówieniu Kordiana do spiskowców wrażenie monotonii zostaje
się o partii strukturalnie monologowych. W rozmowach z Grzegorzem, czy zniwelowane dzięki górowaniu średniówki nad klauzulą. Równie isttnym
spiskowcami bohater traci kontakt ze spiskowcami. Ujawniając swoją czynnikiem modyfikacji toku wersu i zróżnicowania intonacji jest liczba
wewnętrzną rozterkę wprowadza konflikty nieobecne w dialogu, a istotne dla zestrojów akcentowych. Wrażenie patosu towarzyszące odbiorcy przemówień
intymnej biografii bohatera. W wyobraz
ni Grzegorza nie kształtuje myśl o Kordiana wywołane jest wprowadzeniem sporej ilości wyrazów dłuższych im
świecie, lecz otaczająca go rzeczywistość. Swoje sentencje układa według mniej używanych, tworzących mniejszą ;liczbę zestrojów. I odwrotnie: w
zasad ludowego paralelizmu, głownie do zjawisk przyrody (w.163, w.283). partiach monologowych tworzących nastrój lirycznej intymności zestroje
Bardziej złożone politycznie kwestie formułuje w terminologii karcianej. W sześciu-akcentowe w wersie tworzą układ dominujący. Zakres możliwości
interesujący sposób indywidualizuje poeta język bohaterów sceny zbiorowej na intonacyjnych zostaje zwiększony dzięki relacji między składnią a rymem.
początku a.III. Pierwszy z Ludu zaczyna rozmowę od plotki. Tematem Zdanie staje się tu wyrażeniem niezależnym od końcówki rymowej. Niemal
rozmowy jest estrada. Ten sam obraz staje się dla pary młodzieńców okazją do połowę układów tworzą układy otwarte pod względem składniowym, nie
językoznawczej dyskusji. Podobnie wpływają na dalsza treść rozmów dalsze zamykające jednocześnie wypowiedzi. W tym sensie znamiennym jest
zjawiska wywołane zmieniającą się scenerią koronacyjnego pochodu. zakończenie utworu. Ostatni wers nie rymuje się z żadnym z poprzednich, tak
Wszystkie rozmowy zmierzają ku antycarskiej aluzji. Tak narasta atmosfera jakby poeta chciał rozpocząć nowy układ rymowy, zapowiedz
dalszego ciągu.
buntu. Kulminacyjny punkt osiąga ona w słowach Żołnierza spod Maciejowic,
IX.  KORDIAN W TEATRZE
ale dla tłumu ważniejsze jest widowisko niż sens. Zręczny kalambur Szewca i
" Premiera dramatu. Dramat przez dłuższe lata traktowany był jako
pojawienie się Garbusa rozładowują atmosferę napięcia.
niesceniczny. Premiera odbyła się w Krakowie 25 listopada 1899 r. Reżyserem
Język- współtwórca romantycznej ironii. Aluzje polityczne tworzą
był ówczesny dyrektor Teatru Miejskiego- Józef Kotarbiński. Pierwszym
nastrój serio- dowcip językowy i sytuacyjny rozładowuje ów nastrój. Następuje
scenicznym Kordianem był Michał Tarasiewicz. Lata 1900-1916 przyniosą
pogodzenie sprzeczności między uczuciem buntu a atmosfera odświętnego
szereg dalszych inscenizacji. W 1916 odbyła się warszawska premiera w
widowiska.. Nie ujawnia to jednak harmonii świata. Ten zabieg poety rzuca
reżyserii J. Sosnowskiego z Józefem Węgrzynem w roli głównej.
gorzkie światło na prawa rządzące ludz
mi w tłumie. Każe wątpić w możliwość
"  Kordian w dwudziestoleciu. Pierwszą wybitniejsza inscenizację w
przekształcenia się tłumu w siłę zdolną zmienić bieg historii.. Język buduje w
tym okresie stworzył Teofil Trzciński w roku 1924 w Krakowie. Rolę Kordiana
tej scenie atmosferę ironii łowną rolę w przemianie nastrojów odgrywa tu
kreował Tadeusz Białkowski.. wydarzeniem były tez inscenizacje Leona
garbus (ulubiony przez romantyków obraz-symbol tragicznej śmieszności). W
Schillera: lwowska z Januszem Strachockim w Teatrze Wielkim w 1930 r. oraz
scenie watykańskiej postacią współtworzącą atmosferę ironii jest papuga.
warszawska Z Marianem Wyrzykowskim w Teatrze Polskim w 1935r.
Język i wiersz. W początkowych scenach a. III oraz scenach
Schiller potraktował Kordiana jako dramat o historii. Rozbudował sceny
indywidualnych poeta demonstruje umiejętność synchronizacji słowa z tokiem
plenerowe i masowe.
zmieniających się wydarzeń. Swoista funkcję pełni deklamacja wiersza
"  Kordian na scenach Polski Ludowej. Kordian wszedł na scenę
wpisanego do sztambucha Laury przez Kordiana. Tom wiersz znany bohaterce,
dopiero w 1956 r. Pojawił się jednocześnie na dwóch scenach : warszawskiej
ale ponownie odczytuje go na głos.. Głośne czytanie staje się zwierciadłem
(Teatr Narodowy) i krakowskiej (teatr im. Słowackiego). W dziejach
uczucia narastającego niepokoju. Utwór wpisany do sztambucha jest utworem
inscenizacji dramatu ustaliły się dwie tendencje. Zwolennicy pierwszej
intonacyjno-zdaniowym. Podstawowym wiersze Kordiana (66,5% ) jest 13-
podkreślają swój pietyzm wobec tradycji, kierowali się ambicją odtworzenia
zgłoskowiec stychiczny. Obok pojawiają się 11- i 8- zgłoskowce. Stworzona w
atmosfery czasów, których dokumentem miał być dramat. Realizatorzy drugiej
ten sposób niereguralnośc toku wersowego staje się podstawową zasada
starali się przekształcić utwór w widowisko współczesne. Sympatyków
przekazywania zmienności nastrojów psychicznych bohaterów. Kolejnym
12
pierwszej z wymienionych tendencji wspomagały odkrycia teatrologów, w Englert, Wielki Książe- Mieczysław Czechowicz, Car- Czesław Wołłejko,
szczególności badania Jarosława Maciejewskiego i Zbigniewa Raszewskiego. Grzegorz  Henryk Borowski). W omawianym okresie Kordian kilkakrotnie
Ton dyskusji obywatelskiej dominował w przedstawieniu warszawskim wystawiany był w teatrach polskich: w 1975 w Teatrze Płockim i Teatrze
reżyserowanym przez Erwina Axera z Tadeuszem A
omnickim w roli tytułowej. Polskim w Bielsko-Białej. Dwukrotnie w Teatrze im. Stefana Jaracza w A
odzi:
Bohater został przedstawiony jako jednostka przerastająca swoje pokolenie siła w 1977 w reżyserii Kopera, a w 1978 w reż. Maciejowskiego.
buntu przeciwko konformizmowi i oportunizmowi. Reżyser przedstawienia
krakowskiego, Bronisław Dąbrowski przyjął założenia odmienne. Lata kolejne
 KORDIAN  DZIŚ
przyniosły duet inscenizacyjny i kilkanaście różnych innych spektakli.
Wyróżnić tu trzeba przedstawienie opolskie z 1962 i warszawskie z 1970. 19
Z dziejów recepcji dramatu. Kordian wyróżniony został wśród wielu
listopada 1965 odbyła się premiera Kordiana jednocześnie w Warszawie i
dramatów Słowackiego z wielu powodów:
Wrocławiu. Przedstawienie Warszawskie reżyserował Kazimierz Dejmek, a
tytułową rolę grał Ignacy Gogolewski. Dejmek postanowił dać spektakl
-jest jednym z wielkich dramatów romantycznych
antyromantyczny i antymetafizyczny. W inscenizacji wrocławskiej Krystyny
-w nim swe bezpośrednie echo znalazła tragedia listopadowa
Skuszanki i Jerzego Kraskowskiego, z Andrzejem Hrydzewiczem w roli
-utwór był próbą nowego spojrzenia na przyczyny klęski
Kordiana położono nacisk na historie ukazaną jako historie szatańską.
-tematyka historyczna, wielu krytyków traktowało utwór jako dokument
" Inscenizacja Grotowskiego. Grotowski zaproponował odmienna od
historyczny
dotychczasowych aktualizacji inscenizację. Główną rolę zagrał Zbigniew
-fakt przypisywania utworowi charakteru wypowiedzi antymickiewiczowskiej
Cynkutis. Grotowski potraktował dramat jako figurę indywidualizmu
człowieka.. dramat został ukazany jako kliniczne studium  wolnej woli w -wielu badaczy zainteresował postać tytułowego bohatera
świecie eksponującym interes mas i działającym przez organizacje masowe.
-dramat święcił i święci triumfy na scenach polskich
Rzecznikiem tego świata uczynił Doktora. Dzieje bohatera opowiedziano w
-nowatorstwo rozwiązań scenicznych
formie ironicznego moralitetu o przygodach pacjenta domu obłąkanych.
Inscenizatorem ukazał się lekarz-eksperymentator. Lekarz występujący w
rolach Grzegorza, Papieża, Nieznajomego i cara. Sceptyczny, drwiący doktor i Próba nowego odczytania dramatu. Kordian został przedstawiony jako
entuzjastyczny, udręczony, dziecinny Kordian okazali się entuzjastami dwóch obraz narodowej świadomości w chwili przełomu. Słowacki stworzył w
przeciwnych postaw. utworze dwa opozycyjne nurty tak rozumiane świadomości. Ciąg pierwszy,
twórczy i aktywny, zawarty został. M.in. w legendzie o Brutusie, w apelu
" Inscenizacja Hanuszkiewicza. Głowna rolę w warszawskim
 Niech powstanie mściciel z kości naszych , w wizji św. Michała. Ciąg drugi
przedstawieniu Hanuszkiewicza odegrał Andrzej Ardelli. Była to inscenizacja
przybrał w dramacie postać takich poglądów jak kult siwych włosów, legenda o
 aktualizująca z naciskiem na dramat  człowieka myślącego wśród
nieskalanym tronie Polaków, jak hasło  Polska Winkelriedem narodów .
oportunistów i konformistów.
Kordian opowiedział się ostatecznie po stronie konserwatywnej bierności.
" W latach siedemdziesiątych. Najwybitniejszym z przedstawień
Przedstawiona w ten sposób decyzja bohatera została potraktowana przez poetę
dziesięciolecia okazała się inscenizacja Erwina Axera w warszawskim Teatrze
jako historyczna klęska. Takie potraktowanie bohatera jest wyrazem hołdu
Powszechnym ( premiera 16 kwietnia 1977). Axer uwypuklił scenerię.
złożonego prawdzie historycznej.
Przygotowania oraz interesująco przedstawił Prolog. Wojciech Wysocki zgrał
Dwa oblicza dramatu. Kordian była zatem najpierw typowym
Kordiana jako bohatera rozdartego przez dylematy romantycznej wyobraz
ni.
szlacheckim rewolucjonistą. Tak wyglądała historyczna strona obrazu losów
Role ( Laura- Maj Komorowska, Mefistofel- Diabeł- doktor- Adiutant- JAN
13
bohatera. Nie była to strona jedyna. W przekonaniu wszystkich niemal historii oddawał ludzkość pod panowanie Szatana. Tym samym obraz Polski
publicystów emigracyjnych sprawa Polski miała znaczenie międzynarodowe. pokonanej miał symbolizować także tragizm świata. Kordian przegrał
Część z nich uważała klęskę powstania za prolog do ogólnoeuropejskiej podwójnie: jako człowiek, który nie zdobył się na konstruktywny czyn w
reformy moralnej. Inni traktowali klęskę Polski jako zapowiedz
próbie zamachu na cara i jako człowiek który argumentom doktora nie umaił
ogólnopolskiego konfliktu między feudalizmem reprezentowanym przez carat a przeciwstawiać konstruktywnej idei. Kordian ujmowany w palnie konkretnych
burżuazyjnymi demokracjami.. Ogólnoeuropejski aspekt sprawy Polski wydarzeń historycznych jest obrazem społecznie uwarunkowanej klęski
uprawniał Słowackiego do stawiania pytań wykraczających poza zakres szlacheckiego rewolucjonisty. Kordian jako opowieść o świecie rządzonym
konkretnych wydarzeń historycznych w jednym kraju. Jak pogodzić przez antyhumanistyczna konieczność jest apoteozą ludzkiej niepodległości
wszechmocnego i sprawiedliwego Stwórcy i wrogiej człowiekowi historii? W buntującej się przeciwko przeznaczeniu. U z
ródeł owej apoteozy leżała wiara
miejsce mickiewiczowskiej harmonii świata autor Kordiana przedstawił wizję w możliwość urządzenia innego świata, kierowanego przez lud.
totalnej dysharmonii miedzy boskim planem świata a jego realizacja. Bieg
14