Trichostrongylidae u bydła
Trichostrongylidae u bydła
Trichostrongylidae u bydła
Trichostrongylidae u bydła
Trichostrongylidae u bydła
 wybrane zagadnienia
 wybrane zagadnienia
 wybrane zagadnienia
 wybrane zagadnienia
 wybrane zagadnienia
z zakresu systematyki, biologii,
z zakresu systematyki, biologii,
z zakresu systematyki, biologii,
z zakresu systematyki, biologii,
z zakresu systematyki, biologii,
inwazjologii i diagnostyki
inwazjologii i diagnostyki
inwazjologii i diagnostyki
inwazjologii i diagnostyki
inwazjologii i diagnostyki
Dr n. wet. Andrzej Połozowski
Zakład Parazytologii, Katedra Chorób
Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką
Chorób Koni, Psów i Kotów, AR, Wrocław
Nicienie należące do rodziny Tri-
Nicienie należące do rodziny Tri-
Nicienie należące do rodziny Tri-
Nicienie należące do rodziny Tri-
Nicienie należące do rodziny Tri-
chostrongylidae sÄ… najbardziej
chostrongylidae sÄ… najbardziej
chostrongylidae sÄ… najbardziej
chostrongylidae sÄ… najbardziej
chostrongylidae sÄ… najbardziej
rozpowszechnionymi na S
wiecie
rozpowszechnionymi na S
wiecie
rozpowszechnionymi na S
wiecie
rozpowszechnionymi na S
wiecie
rozpowszechnionymi na S
wiecie
pasożytami bydła. Ponieważ paso-
pasożytami bydła. Ponieważ paso-
pasożytami bydła. Ponieważ paso-
pasożytami bydła. Ponieważ paso-
pasożytami bydła. Ponieważ paso-
żytują w trawieńcu i jelicie cien-
żytują w trawieńcu i jelicie cien-
żytują w trawieńcu i jelicie cien-
żytują w trawieńcu i jelicie cien-
żytują w trawieńcu i jelicie cien-
kim, nazywane sÄ… potocznie nicie-
kim, nazywane sÄ… potocznie nicie-
kim, nazywane sÄ… potocznie nicie-
kim, nazywane sÄ… potocznie nicie-
kim, nazywane sÄ… potocznie nicie-
niami żołądkowo-jelitowymi, po-
niami żołądkowo-jelitowymi, po-
niami żołądkowo-jelitowymi, po-
niami żołądkowo-jelitowymi, po-
niami żołądkowo-jelitowymi, po-
dobnie jak tęgoryjce (Ancylosto-
dobnie jak tęgoryjce (Ancylosto-
dobnie jak tęgoryjce (Ancylosto-
dobnie jak tęgoryjce (Ancylosto-
dobnie jak tęgoryjce (Ancylosto-
matidae) oraz nicienie z rodzaju
matidae) oraz nicienie z rodzaju
matidae) oraz nicienie z rodzaju
matidae) oraz nicienie z rodzaju
matidae) oraz nicienie z rodzaju
Oesophagostomum, dla których
Oesophagostomum, dla których
Oesophagostomum, dla których
Oesophagostomum, dla których
Oesophagostomum, dla których
S
rodowiskiem życia jest przede
S
rodowiskiem życia jest przede
S
rodowiskiem życia jest przede
S
rodowiskiem życia jest przede
S
rodowiskiem życia jest przede
wszystkim jelito grube (7, 8, 9).
wszystkim jelito grube (7, 8, 9).
wszystkim jelito grube (7, 8, 9).
wszystkim jelito grube (7, 8, 9).
wszystkim jelito grube (7, 8, 9).
Systematyka
Systematyka
Systematyka
Systematyka
Systematyka
Do niedawna do Trichostrongylidae zali-
czano także nicienie z rodzaju Nematodi-
rus, jednak sukcesywnie wprowadzane
Ryc. 1. Samice i samce Haemonchus contortus.
i udoskonalane dla potrzeb diagnostyki
metody oparte na technice PCR ostatecz-
Tabela I. Pasożytnicze nicienie (Trichostrongylidae, Molineidae) występujące w trawieńcu i je-
nie rozstrzygnęły o zakwalifikowaniu tego
licie cienkim u bydła
rodzaju do rodziny Molineidae. Oczywiście
Nematodirus spp. także pod względem
Gatunek pasożyta Trawieniec Jelito cienkie
morfologii i biologii znacznie różni się od
pozostałych rodzajów (Trichostrongylus,
Trichostrongylus axei*+
Haemonchus, Ostertagia, Cooperia) nale-
Haemonchus contortus*+
żących do rodziny Trichostrongylidae.
Haemonchus placei +
Pewne zdziwienie może budzić nazwa Te-
Ostertagia ostertagi*+
ladorsagia, która pojawia się w przypadku
Trichostrongylus colubriformis*+
nazw gatunków należących do rodzaju
Trichostrongylus vitrinus*+
Ostertagia występujących u małych prze-
Cooperia punctata +
żuwaczy, np. Teladorsagia circumcincta.
Cooperia oncophora** +
Choć w publikacjach naukowych nadal
Cooperia pectinata +
częściej stosuje się nazwę Ostertagia, to
Nematodirus spathiger*+
obydwa określenia traktowane są jak sy-
Nematodirus battus*+
nonimy (Ostertagia circumcincta = Tela-
Nematodirus filicollis*+
dorsagia circumcincta) (8).
Nematodirus helvetianus*+
Biologia i inwazjologia * występuje także u owiec i kóz
Biologia i inwazjologia
Biologia i inwazjologia
Biologia i inwazjologia
Biologia i inwazjologia
** występuje także u owiec
Nicienie żołądkowe-jelitowe powodują
znaczne straty w hodowli bydła, przyczy-
niając się do spadku wydajności mlecznej cm, oraz Nematodirus spp. i Haemonchus nach i mające we wnętrzu bruzdkujący
(nawet o 11%) i przyrostów masy ciała spp.  ryc. 1  1,5-3,5 cm) charakteryzują zarodek w stadium poniżej 16 blastome-
zwierząt. Zwalczanie inwazji tych pasoży- się prostym cyklem rozwojowym. Bardzo rów, ryc. 2) (7, 8, 9). W środowisku ze-
tów jest utrudnione, ponieważ trudno je rzadko zdarza się, żeby inwazje tych ni- wnętrznym w zależności od temperatury
wykryć, szczególnie u bydła powyżej 2. cieni były monogatunkowe, zwykle by- i wilgotności we wnętrzu jaj rozwijają się
roku życia, oraz dlatego, że dysponują dło zaraża się kilkoma gatunkami paso- larwy pierwszego stadium, które u Tri-
szeregiem mechanizmów przystosowaw- żytów. Samice nicieni w miejscu pasoży- chostrongylidae opuszczają jajo i dwu-
czych, pozwalających im przetrwać i roz- towania w organizmie zwierzęcia (tab. I) krotnie linieją, stając się inwazyjnymi lar-
wijać się w niekorzystnych warunkach składają charakterystyczne jaja (Tricho- wami L3. Po każdej lince nie zrzucają
Å›rodowiska zewnÄ™trznego (2, 3). strongylidae  wielkoÅ›ci 65-120 µm, owal- z siebie starego oskórka, który stanowi
Wszystkie gatunki z rodzin Trichostron- ne, cienkoskorupkowe, zawierajÄ…ce we dla nich dodatkowe zabezpieczenie
gylidae i Molineidae są geohelmintami. Te wnętrzu bruzdkujący zarodek w stadium przed niekorzystnymi warunkami środo-
włosowatego kształtu nicienie wielkości powyżej szesnastu blastomerów; Moline- wiskowymi. Dzięki temu znaczna część
od 0,5 do 3,5 cm (Trichostrongylus spp., idae, Nematodirus spp.  wielkości 140- z nich potrafi przezimować w naszych
Ostertagia spp. i Cooperia spp.  0,5-1,0 -250 µm, owalne, wydÅ‚użone na biegu- warunkach klimatycznych i zarażać na
MW Suplement  Bydło (2005)
73
PARAZYTOLOGIA
zwierząt spadek współczynników pro-
w okresie okołoporodowym (4 tygodnie
dukcyjnych (wydajności mlecznej, przy-
przed i 4 tygodnie po porodzie) u bydła
rostów masy ciała). Należy dodać, że ga-
w wieku powyżej 2 lat. Stanowi to bez-
tunki zasiedlające jelito cienkie także
względne wskazanie do zastosowania te-
atakują błonę śluzową, przechodząc IV
rapii, tym bardziej, że lekarze weterynarii
linkę zwykle we wnętrzu krypt.
dysponujÄ… obecnie preparatami o wyso-
kiej skuteczności, szerokim zakresie dzia-
Diagnostyka
Diagnostyka
Diagnostyka
Diagnostyka
Diagnostyka
Å‚ania i zerowym okresie karencji na mleko
Wystąpienie objawów chorobowych u by-
(4). Wiele nadziei wiÄ…zano z diagnostykÄ…
dła zależy od kilku podstawowych czynni-
inwazji nicieni występujących w trawień-
ków, do których zaliczamy: wiek zwierzę-
cu, opartą na określaniu poziomu pepsy-
cia, gatunek pasożyta, wielkość dawki
nogenu we krwi, co wiąże się z mechani-
larw inwazyjnych. Oczywiście bardzo
zmami opisanymi powyżej. Dla młodego
duży wpływ mają warunki hodowlane.
bydła w pierwszym sezonie pastwisko-
Objawy najczęściej stwierdza się u młode-
wym przyjęto założenie, że jeżeli poziom
Ryc. 2. Jajo Nematodirus spp.
go bydła (cielęta, jałówki) w pierwszym,
pepsynogenu we krwi przekroczy 5 U tyr,
rzadziej w drugim sezonie pastwiskowym.
to jest to wskazanie do podjęcia leczenia
Nie nastręcza też trudności rozpoznanie
(10). Niestety, brak powtarzalności wyni-
wiosnę zwierzęta. Paradoksalnie jednak
inwazji dzięki badaniom koproskopowym
ków otrzymywanych w różnych laborato-
wzrost temperatury latem przyspiesza
(flotacja). Stosunkowo łatwo jest więc roz-
riach powoduje, że metoda ta nie jest po-
ich wymieranie, natomiast chłodna
poznać chorobę i podjąć właściwe lecze-
wszechnie uznawana za wystarczajÄ…co
i deszczowa pogoda pozwala im przeżyć.
nie. Niestety sprawa komplikuje siÄ™ nieco
wiarygodnÄ….
Czas potrzebny na wykształcenie się lar-
u bydła w wieku powyżej dwóch lat. Na
Często mówi się, że  żywiciele są mario-
wy inwazyjnej waha siÄ™ od kilku do kilku-
skutek powstałej odporności po wielo-
netkami w rękach pasożytów , co ozna-
nastu dni. Natomiast do wykształcenia
krotnym kontakcie z pasożytami oraz
cza, że zrażenie powoduje zmiany beha-
L3 w jajach nicieni z rodzaju Nematodirus
w wyniku anabiozy larw IV stadium, które
wioru zwierzęcia. Obserwuje się je również
potrzeba więcej czasu (2-4 tygodnie) i 
nie kończąc rozwoju, po prostu tkwią
w przypadku subklinicznych inwazji Tri-
co jest charakterystyczne  gdy po okre-
w błonie śluzowej trawieńca lub jelita
chostrongylidae u bydła. Dotyczyły one
sach ochłodzenia następuje ocieplenie,
cienkiego (larwy drzemiÄ…ce), brak jakich-
zachowania się bydła mlecznego w czasie
mogą z tych jaj wykluć się larwy inwazyj-
kolwiek objawów klinicznych, a także wy-
wypasu na pastwisku. U zarażonego by-
ne. Zwykle dzieje siÄ™ to jesieniÄ… w tym sa-
stępuje problem diagnostyczny, ponie-
dła w czasie pierwszego okresu pastwisko-
mym okresie pastwiskowym lub dopiero
waż brak w kale jaj nicieni. Najszybciej
wego stwierdzono wyraz
nie krótszy okres
na wiosnÄ™, co obserwuje siÄ™ w przypadku
wykształca się odporność skierowana
wypasu (431 min/dzień) niż w grupie,
najbardziej patogennego gatunku  N.
przeciwko Nematodirus spp. i trwa znacz-
którą odrobaczono (536 min/dzień). Skró-
battus. Oznacza to, że w przypadku nicie-
nie dłużej niż w przypadku gatunków ni-
cenie czasu wypasu prowadziło do
ni należących do rodzaju Nematodirus
cieni należących do Trichostrongylidae (6,
zmniejszenia ilości przyjmowanej zielonki
w okresie pastwiskowym dochodzi do
1). Zjawisko anabiozy u nicieni żołądko-
(bez kompensujÄ…cej selekcji bardziej
wykształcenia się tylko jednego pokole-
wo-jelitowych jest fenomenem adapta-
odżywczych roślin) i w konsekwencji do
nia pasożyta. Zwierzęta zarażają się per
cyjnym i podobnie jak diapauza u owa-
niższych przyrostów masy ciała. Nato-
os zjadajÄ…c inwazyjne larwy III stadium
dów zależy od warunków środowiskowych
miast u starszego bydła zmianie ulegał
(L3), które wędrują do trawieńca (Ha-
(3). Larwy Ostertagia ostertagi w warun-
także czas przeżuwania, co może wpływać
emonchus placei, Ostertagia ostertagi, Tri-
kach klimatycznych panujących w pół-
na efektywność trawienia i przyswajania
chostrongylus axei) lub do jelita cienkie-
nocnych regionach USA, Nowej Zelandii,
substancji odżywczych (5).
go (Trichostrongylus spp., Cooperia spp.
ale także na terenie Północnej Europy
i Nematodirus spp.), gdzie odbywajÄ…
(w tym Polski) zapadajÄ… w stan anabiozy
PIR
MIENNICTWO
PIR
MIENNICTWO
PIR
MIENNICTWO
PIR
MIENNICTWO
PIR
MIENNICTWO
dwie linki i dojrzewajÄ…, co trwa zwykle
jesienią, by dokończyć rozwój kilka mie-
1. Armour J., 1989: The influence of host im-
około 3 tygodni. Larwy inwazyjne tych
sięcy póz
niej  wiosnÄ… (fenomen  wiosen-
munity on the epidemiology of trichostrongyle
gatunków nicieni, które odbywają rozwój
nego skoku ) (7, 2). Natomiast na tere-
infections in cattle. Veterinary Parasitology, 32,
w trawieńcu, atakują gruczoły żołądko-
nach południowych USA i w Australii ana-
5-19.  2. Bisset S.A., 1994: Helminth parasi-
we, powodujÄ…c powstanie charaktery-
bioza tych larw jest obserwowana wiosnÄ…,
tes of economic importance in cattle in New
stycznych guzków widocznych na po-
a kończą one swój rozwój jesienią po za-
Zealand. New Zealand Journal of Zoology, Vol.
wierzchni błony śluzowej. Jednak na tym
kończeniu pory deszczowej. Stan anabio-
21, 9-22.  3. Eysker M., 1997: Some aspects
etapie rozwoju larw nie dochodzi jeszcze
zy larw jest stymulowany przez kilkakrot-
of inhibited development of trichostrongylids
do dysfunkcji znacznej liczby tych gru-
ne wystÄ…pienie niskich temperatur (ok.
in ruminants. Veterinary Parasitology, 72, 265-
czołów, co jednak obserwuje się między
10°C) w okresie pastwiskowym. Może być
283.  4. McPherson W.B., Gogolewski R.P.,
18. a 21. dniem od chwili zarażenia, kiedy
przerwany przez czynniki obniżające od-
Slacek B., Familton A.S., Gross S.J., Maciel A.E.,
to larwy już IV stadium opuszczają guzki,
porność zwierząt, jak np. nieodpowiednie
Ryan W.G., 2001: Effect of a peri-parturient
by dokończyć swój rozwój w świetle tra-
żywienie czy okres okołoporodowy. Szcze-
eprinomectin treatment of diary cows on milk
wieńca. Na skutek uszkodzenia znacznej
gólnie okres okołoporodowy jest ważny
production. New Zealand Vet. J., 49, 3, 106-
liczby gruczołów dochodzi wtedy do
w tym przypadku dla zdiagnozowania
110.  5. Forbes A.B., Hucule C.A., Gibb M.J.,
wzrostu pH, nawet do poziomu 6-7, a te
utajonej inwazji nicieni u krów w wieku
Rook A.J., 2002: Alterations in grazing beha-
warunki uniemożliwiają przekształcanie
powyżej 2 lat. Wiadomo, że w okresie oko-
viour in cattle infected subclinically with parasi-
siÄ™ pepsynogenu w pepsynÄ™, przez co
Å‚oporodowym dochodzi do spadku odpor-
tic gastrointestinal nematodes. Proceedings of
następuje wzrost jego poziomu we krwi.
ności i przerwania anabiozy, co skutkuje
XXII World Buiatrics Congress, 158.  6. Gas-
Wzrasta także we krwi poziom gastryny,
dokończeniem rozwoju larw drzemiących
barre L.C., Leighton E.A., Sonstegard T.,
dzięki której organizm zwierzęcia usiłuje
do postaci dojrzałych. Sprzyja to zdiagno-
2001: Role of the bovine immune system and
wzmóc sekrecję kwasu żołądkowego
zowaniu inwazji, ponieważ w kale zarażo-
genome in resistance to gastrointestinal nema-
w trawieńcu. Wzrost pH w trawieńcu
nych zwierzÄ…t w tym czasie pojawiajÄ… siÄ™
todes. Veterinary Parasitology, 98, 51-64.  7.
sprzyja rozwojowi flory bakteryjnej i nie-
jaja nicieni (periparturient egg rise). Ma
Gundłach J.L., Sadzikowski A.B., 2004: Para-
pożądanych gatunków pierwotniaków.
to również głęboki sens biologiczny dla
zytologia i parazytozy zwierzÄ…t. PWRiL, Warsza-
Dodatkowo brak odpowiedniej ilości
pasożytów, ponieważ larwy inwazyjne,
wa, 146-154.  8. Radostits O.M., Gay C.C.,
pepsyny powoduje, że białko nie jest
które rozwiną się w środowisku zewnętrz-
Blood D.C., Hinchcliff K.W., 2000: Veterinary
właściwie trawione i przyswajane. Zmia-
nym, będą miały szansę trafić do mło-
Medicine. A Textbook of the Diseases of Cat-
ny patologiczne w trawieńcu, które po-
dych, pozbawionych odporności organi-
tle, Sheep, Pigs, Goats and Horses. W.B. Saun-
wstały na skutek pasożytowania larw,
zmów cieląt i zwielokrotnić populację swo-
ders Company Ltd, 1339-1350.  9. Rommel
dodatkowo prowadzÄ… do znacznej utraty
jego gatunku. W badaniach własnych
M., Eckert J., Kutzer E., Karting W., Schneider
białka i hipoalbuminemii (8). Z jednej
prowadzonych od 2001 roku do chwili
T., 2000: Veterinarmedizinische Parasitologie.
strony dzięki takiemu patomechanizmo-
obecnej, po zbadaniu ponad 1500 próbek
Parey Buchverlag, Berlin, 236-266.  10. Ver-
wi postacie larwalne  przygotowujÄ… so-
kału pochodzących od krów z terenu całej
cruysse J., Claerebout E., 2001: Treatment vs
bie przyjazne środowisko, by funkcjono-
Polski w celu określenia prewalencji inwa-
non-treatment of helminth infections in cattle:
wać w nim jako postacie dorosłe, z dru-
zji nicieni żołądkowo-jelitowych, wielo-
defining the threshold. Veterinary Parasitology,
giej strony takie oddziaływanie na orga-
krotnie obserwowano zjawisko pojawiania
98, 195-214.
nizm żywiciela wywołuje u cieląt i jałó-
się i wzrostu wydalania jaj pasożytów
Ryc.  ?????
wek objawy chorobowe, a u starszych
MW Suplement  Bydło (2005)
74
PARAZYTOLOGIA