Dramat polskiego emigranta w literaturze romantycznej.











Środa, 26 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marzena, Maria, Klaudiusz
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Romantyzm >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Dramat polskiego
emigranta w literaturze romantycznej.










kategoria:   J.polski
zakres:   Romantyzm
dodano:   1999-08-17




Romantyzm jest to
okres w dziejach kultury i literatury europejskiej przełomu XVIII i
XIX wieku oraz pierwszej połowy XIX wieku. Powstał na fali
europejskich ruchów wolnościowych, które nawiązywały do ideałów
Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W Anglii towarzyszył ruchowi
czartystów, w Rosji powstaniu dekabrystów, a w Polsce powstaniu
listopadowemu. W polskiej literaturze romantycznej -
podobnie jak i literaturze innych krajów europejskich, znajdujących
się w niewoli - głównym tematem stało się zagadnienie walki
narodowowyzwoleńczej. Bohaterowie całe swe działanie podporządkowali
idei odzyskania niepodległości , a kiedy trzeba własne życie
składają w ofierze, tworząc w ten sposób nowe wzorce postaw
patriotycznych. Jednakże przy zachowaniu wielu cech wspólnych dla
całego kanonu literatury romantycznej (takich jak: samotność
bohatera, nieszczęśliwa miłość i wiele innych), twórcy polscy
wnieśli wiele innowacji. Wiązało się to w głównej mierze z
warunkami, w jakich przyszło im tworzyć. Otóż w wyniku upadku
powstania listopadowego nastąpiła tak zwana wielka emigracja,
podczas której oprócz żołnierzy kraj opuściła niemalże cała elita
kulturalna. Na emigracji, głównie w Paryżu, skupili się niemal
wszyscy najwybitniejsi polscy pisarze, zarówno ci, którzy przybyli
tam jako uczestnicy powstania, jak i ci, którzy znalazłszy się za
granicą, podzielili los politycznej emigracji: nestor literatury
Julian Ursyn Niemcewicz, "pierwszy poeta" Adam Mickiewicz, Maurycy
Mochnacki, Joachim Lelewel, młodzi poeci Juliusz Słowacki, Józef
Bohdan Zaleski, Stefan Witwicki. W końcu lat trzydziestych znaleźli
schronienie we Francji uchodzący przed aresztowaniam8i pisarze i
działacze podziemia w Galicji, wśród nich Seweryn Goszczyński i
Lucjan Siemieński. Poza krajem tworzył, przebywający w krajach
Zachodu poeta-anonim Zygmunt Krasiński oraz późniejszy dobrowolny
emigrant Cyprian Kamil Norwid, który w 1842 roku opuścił Polskę,
udając się na studia artystyczne. Dlatego też w ich twórczości
niejednokrotnie pojawia się postać patrioty-emigrnta. Nie zawsze
jest to emigrant w dosłownym tego słowa znaczeniu, jednak bardzo
często jednostka żyjąca z dala od swojej ojczyzny. W dalszej
części mojej pracy chciałbym kolejno przybliżyć postaci wybranych
przeze mnie autorów (tych najlepiej mi znanych i wydaje mi się
również, że najwybitniejszych). Zacznę od "pierwszego poety"
Polski, czyli od Adama Mickiewicza. Otóż po procesie filomatów
został on skazany na przymusowy pobyt w Rosji. 24.X.1824 roku poeta
na zawsze opuścił Litwę. Tego dnia wyjechał z Janem Sobolewskim w
kierunku Petersburga. Mickiewicz przyjaźnił się z młodymi
rosyjskimi poetami zgromadzonymi wokół pisma literackiego "Gwiazda
Polarna". Tworzyli oni Związek Północny - tajne stowarzyszenie - a
ich celem było obalenie absolutyzmu i wprowadzenie monarchii
konstytucyjnej. W 1825 roku poeci ci wywołali tzw. powstanie
dekabrystowskie (nazwa od miesiąca wybuchu - październik, po
rosyjsku dekabr). Po kilkumiesięcznym pobycie w Petersburgu władze
skierowały Mickiewicza do Odessy, gdzie poeta przebywał około
dziewięciu miesięcy. W 1825 roku odbył piękną, trwającą dwa miesiące
podróż w głąb Półwyspu Krymskiego. W wyprawie tej Mickiewiczowi
towarzyszyła Karolina Sobańska i Henryk Rzewuski. Pod wpływem wrażeń
z wycieczki poeta napisał cykl "Sonetów Krymskich", składający się z
osiemnastu utworów. Sonety nie są ani pamiętnikiem ani
sprawozdaniem, ani też dziennikiem podróży Mickiewicza ponieważ
kolejność opisywanych miejscowości nie jest zgodna z trasą podróży.
Autor kreuje w sonetach całkiem inny Krym niż jest on w
rzeczywistości. Zaobserwowane elementy przyrody urastają do
gigantycznych rozmiarów, natura poddana jest hiperbolizacji. W
sonetach Mickiewicz wprowadza nowy typ bohatera. Jest nim
bohater-pielgrzym - typowy romantyk zachwycający się pięknem
egzotycznej natury, który mówi bez żalu o przemijaniu potęgi i
chwały. W "Stepach Akermańskich" (pierwszym z cyklu sonetów)
człowiek ukazany jest jako wieczny podróżnik w bezkresie
wszechświata. Jest podróżnikiem, turystą zachwyconym naturą Krymu, a
jednocześnie niczym Odys - żeglarzem, żeglującym po oceanie życia.
Jego postawa jest kontemplacyjna. Miejscami wyraźnie uwidacznia się
poczucie zagubienia w bezkresie wszechświata, uczucie samotności,
wyalienowania. Wszystkie te uczucia były doskonale znane samemu
Mickiewiczowi, jak i całej polskiej emigracji. Następnym etapem
życia Mickiewicza jest przeniesienie do Moskwy. Miało to miejsce w
grudniu 1825 roku. Był to dość dobry okres dla poety, gdyż dzięki
pracy w kancelarii księcia Golicyna - liberała i wielbiciela
literatury - mógł spokojnie pisać i wydawać swoje utwory. W Moskwie
dowiedział się o upadku powstania dekabrystów. Wydarzenie to stało
się bezpośrednią przyczyną do napisania "Konrada Wallenroda". Adam
Mickiewicz zdawał sobie sprawę z tego, że w Polsce również istnieją
tajne organizacje planujące powstanie. Wiedząc, że naród polski jest
za słaby - obawiał się klęski. Przewidywał, że represje
popowstańcze, które dotknęły jego gdy był młody teraz dotkną
młodzież polską ze zwielokrotnioną siłą. Postanowił szukać innej
drogi i właśnie dla jej ukazania napisał "Konrada...". Stosując
kostium historyczny (akcję powieści umieścił w XIV wieku) chciał
pokazać młodym Polakom nową metodę walki - walkę skrytą. Dzieło nie
ukazuje nam 'klasycznego' emigranta, lecz człowieka wychowanego na
obczyźnie, z dala od ojczyzny, człowieka podejmującego walkę z
wrogiem swojego narodu. Udowadnia, że więzy krwi są silniejsze niż
cokolwiek innego. "Konrad Wallenrod" zapoczątkował nowy okres w
historii literatury, w którym problematyka narodowa i sprawy
związane z walką o niepodległość wysunęły się na plan pierwszy. W
powieści tej Mickiewicz formułuje program poezji tyrtejskiej.
Literatura ma być narzędziem kształtującym świadomość narodową,
poezja towarzyszy narodowi w jego dobrych i złych chwilach. Tak więc
wydaje mi się, że utwór ten przedstawia dramat emigranta - jest nim
sam autor próbujący z daleka uchronić swój naród przed zagładą,
niestety nieskutecznie. W końcu, w roku 1829 Mickiewicz opuścił
Rosję i udał się w podróż po Europie. Lata 1829-1832 to lata wojażów
poety. Na początku wyjechał do Niemiec, do Berlina, gdzie został
bardzo ciepło przyjęty przez polonię. Następnie udał się do Drezna,
potem do Pragi Czeskiej. W Weimarze spotkał Goethego, od którego
dostał autograf, a w dowód uznania gęsie pióro. Dalej pojechał do
Szwajcarii i Rzymu. Miasto to zwiedzał z Ewą Ankwiczówną (jego
rzymską miłością). Na początku grudnia 1830 roku do Rzymu dotarła
wiadomość o wybuchu powstania listopadowego. Mickiewicz chciał
wyjechać natychmiast, lecz przeszkodziła mu w tym rewolucja, która
wybuchła w tym czasie w Danii. Wyjechał w kwietniu, a dopiero w
sierpniu 1831 roku znalazł się w poznańskiem. Nie udało mu się
przekroczyć granicy i dopiero po ośmiu miesiącach, wraz z falą
emigrantów dostał się do Drezna. Tam też po spotkaniu swego
okaleczonego podczas powstania brata Franciszka, zaczęły go dręczyć
wyrzuty sumienia. Wtedy też postanowił napisać "Dziady część III".
Miały one stanowić próbę rehabilitacji w oczach Polaków, za to, że
nie wziął udziału w powstaniu. Pomimo, że bezpośrednim bodźcem do
napisania dzieła był upadek powstania listopadowego, poeta opisał w
nim wydarzenia wcześniejsze, w których uczestniczył, związane z
procesem filomatów w Wilnie. Dedykacja zamieszczona na wstępie
dzieła brzmi: "Świętej pamięci Janowi Sobolewskiemu, Cyprianowi
Daszkiewiczowi, Feliksowi Kółakowskiemu spółuczniom - spółwiężniom -
spółwygnańcom za miłość ku ojczyźnie - prześladowanym, z tęsknoty -
ku ojczyźnie - zmarłym w Archangielu - na Moskwie - w Petersburgu,
narodowej sprawy męczennikom poświęca autor". Poeta przedstawił w
utworze martyrologię polskiej młodzieży, scharakteryzował
zróżnicowane pod względem poglądów i postawy ideologicznej
społeczeństwo polskie, ukazał metody działania carskich urzędników.
Ponadto fragment przeze mnie podkreślony wyraźnie wskazuje o kim i
dla kogo powstał ten utwór. Dramat w krótkim czasie stał się
dramatem narodowym. "Dziady" niezwykłe wrażenie wywoływały nie tylko
na Polakach, ale także na przedstawicielach innych narodowości. O
wielkości dzieła z entuzjazmem pisała znana francuska pisarka George
Sand: "Prześladowanie, cierpienia i wygnanie rozwinęły w nim siły,
nie znane mu przedtem. (...) Od czasów proroków Syjonu, od czasu ich
łez i jęków, żaden głos nie wzniósł się z taką siłą, aby opiewać
przedmiot tak ogromny, jakim jest upadek narodu". Rok 1832,
rozpoczynający dzieje Wielkiej Emigracji. W tym czasie Mickiewicz
przybywał już do Paryża jako poeta o głośnym we francuskim świecie
nazwisku, skazany jak Owidiusz na wygnanie, przyrównywany do Dantego
i Byrona. W tym też czasie napisał "Księgi narodu polskiego i
pielgrzymstwa polskiego". Była to pewnego rodzaju romantyczna
polityczna broszura, dotycząca palących spraw aktualnych. Powstała
przeciw walce stronnictw - o formy przyszłego rządu - osłabiającej
gotowość powstańczą. "Pan Tadeusz", stworzony w trzydziestym szóstym
roku życia poety, był ostatnim jego dziełem. Było ono, jak wyjawiał
w lirycznym Epilogu do poematu, ratunkiem przed potwornością czasów
"krwi" i "łez", "ucieczką ze strefy ulewy i grzmotów" we
wspomnienia. W ponurym, obcym, wygnańczym Paryżu rodziła się
tęsknota za "krajem lat dziecinnych". Bodźcem do napisania utworu
była dręcząca poetę tęsknota do rodzinnej Litwy, którą jak wiemy
opuścił w 1824 roku. Najpiękniejszym i najbardziej wzruszającym
wyrazem tej tęsknoty jest "Inwokacja" rozpoczynająca się od słów:
"Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie, Ile cię trzeba cenić,
ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej
ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie". Jako drugiego
opiszę Juliusza Słowackigo, przez całe życie przyćmiewanego przez
Mickiewicza. Słowacki należy do drugiego pokolenia romantyków.
Urodził się w 1809 roku Krzemieńcu, na Litwie. Jego ojciec -
Euzebiusz Słowacki - był profesorem w liceum krzemienieckim. Juliusz
poszedł do gimnazjum w Krzemieńcu, ale tylko na rok, gdyż ojcu
zaproponowano posadę profesora literatury polskiej na Uniwersytecie
Wileńskim. Przenieśli się, wkrótce potem ojciec umarł na gruźlicę
(Juliusz przejął chorobę). Po procesie Filomatów Uniwersytet
Wileński stał się Carskim Uniwersytetem Wileńskim. Obniżył się
poziom nauki. Studenci nie mogli organizować się w kółka, ani
spiski. Juliusz Słowacki uczęszczał na uniwersytet, przysłuchiwał
się też rozmowom odbywającym się w salonie matki, do której wiele
osób regularnie przychodziło na herbatkę. Wśród gości sporo było
Rosjan. Dyskutowano o nauce, literaturze, filozofii, lecz nie o
sprawach niepodległości. Matka Juliusza otoczyła go bardzo troskliwą
opieką. Dbała żeby przestrzegał towarzyskich manier, ale nie
nauczyła go samodzielności. Był samotny, jego jedyny przyjaciel
popełnił samobójstwo. Słowacki różnił się od Mickiewicza. Marzył o
sławie, którą tamten miał za życia. Chciał być wieszczem -
przewodnikiem duchowym narodu. W roku 1829, w Warszawie, w
atmosferze przed powstaniem Słowacki rozpoczął rozpoczął praktykę w
biurze Komisji Przychodów i Skarbu. W momencie wybuchu powstania
poeta stanął po stronie obozu demokratycznego, od stycznia 1831 roku
pracował w biurze dyplomatycznym. W marcu 1831 roku ostatecznie
wyjechał z kraju, udając się do Londynu z ważną przesyłką
dyplomatyczną. W ten sposób rozpoczął się emigracyjny okres w życiu
poety. Po krótkim pobycie w Londynie Słowacki przybył do Paryża, a
następnie wyjechał do Szwajcarii, gdzie mieszkał przez trzy lata. W
1836 roku wyjechał do Rzymu, tam poznał i zaprzyjaźnił się z
Zygmuntem Krasińskim. Z Rzymu udał się do Neapolu, a potem odbył
podróż na Bliski Wschód, przez Grecję do Egiptu i Palestyny. W
drodze powrotnej poeta zatrzymał się we Florencji, a w 1838 roku
powrócił ostatecznie do Paryża. Jednym z najbardziej znanych
dzieł Słowackiego jest "Kordian". Powstał on w 1833 roku, w
Szwajcarii, a wydany został anonimowo rok później w Paryżu. Głównym
bohaterem dramatu jest Kordian - młody, szukający celu w życiu
człowiek. Podróżując po świecie przeżywa on kolejne zawody. Dopiero
na lodowej iglicy Mont-Blanc, w samotnym monologu, Kordian doznaje
olśnienia ideą służby swemu narodowi. Ze szczytów alpejskich chmura
przenosi Kordiana do Polski. Tam staje się spiskowcem. Postanawia
zabić cara Mikołaja. Niestety w ostatniej chwili załamuje się i
zamach kończy się fiaskiem. "Kordian" jest jednym z
najwybitniejszych dramatów romantycznych. Główny bohater jest
bohaterem romantycznym przeżywającym rozterki i wahania, w końcu
ogarniętym ideą walki o wolność ojczyzny. "Kordian" to dramat o
człowieku, szukającym swego miejsca w świecie - ale też dramat o
ojczyźnie. Na ten drugi wątek zwraca uwagę motto. Rolą motta jest
zazwyczaj zapowiedzenie sensu lub idei utworu. Tu mówi ono o zadaniu
poety, który ma "ożywić ogień", czyli zbudzić Polaków do walki o
niepodległość. Mówi ono także o zmartwychwstaniu. Kolejnym
ważnym dziełem Juliusza Słowackiego jest "Beniowski" . Akcja poematu
została osadzona w XVIII wieku, w czasach konfederacji barskiej.
Fabuła opowiada o perypetiach młodego szlachcica, pana Kazimierza
Beniowskiego, który utraciwszy rodzinny majątek wyrusza w pełną
przygód podróż po świecie. Ale powieść wciąż się rwie, utwór jest
jakby zlepiony z fragmentów, to dotyczących Beniowskiego, to
emigracji, to wspomnień autora. Jest to tzw. poemat dygresyjny, a
dygresje bywają rozmaite - czasem ciągną się przez kilka strof,
kiedy indziej są niemal niezauważalnie wplatane w środek zdania.
Oprócz tak złożonych utworów jak "Kordian", czy "Beniowski"
Słowacki pisał również wiersze i hymny. Jednym z najlepiej
oddających tęsknotę autora jest hymn pod tytułem "Smutno mi Boże".
Utwór został napisany w czasie podróży na Bliski Wschód. Dominuje w
nim cichy, ale głęboki smutek, podkreślany przez powtarzający się
refren "smutno mi Boże". Spokój płynący z obserwacji piękna
przyrody, pozwolił poecie pogodzić się z losem, który odmówił mu
szczęścia w życiu. Dużą rolę w hymnie odgrywają motywy krajobrazowe
- widok zachodzącego słońca, tonącego jak gwiazda ognista w
lazurowej wodzie. Obok zachwytu czysto estetycznego obserwacja
przyrody wywołuje u poety żal, poczucie własnej nicości w
zestawieniu z odwiecznym pięknem przyrody, całkowicie obojętnej na
los człowieka. Widok lecących bocianów przypomina poecie utraconą
ojczyznę, uświadamia sobie z całą wyrazistością swą tułaczą dolę i
brak nadziei na powrót do kraju: "Żem prawie nie znał rodzinnego
domu Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi Przy blaskach
gromu, Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę, Smutno mi Boże!"
Kolejnym i ostatnim już poetą, którego chciałbym tu opisać
jako przykład jest Cyprian Kamil Norwid. Urodził się on na Mazowszu
we wsi Laskowo-Głuchy w roku 1821. Oboje rodziców stracił wcześnie,
wychowywała go babcia. Naukę w szkole średniej w Warszawie przerwał,
przebywał kilka lat na wsi, potem powrócił znów do Warszawy, uczył
się malarstwa i pracował zarobkowo, a w latach 1840-1842 zaczął też
wydawać wiersze w czasopismach warszawskich. W wierszach tych wzywał
do czynu zbrojnego, podkreślał znaczenie pracy w życiu narodu,
zwalczał bezideowość społeczeństwa. Był to chyba jedyny szczęśliwy
okres w życiu Norwida, który cieszył się wówczas takim uznaniem
czytelników, jakiego nigdy potem nie zaznał. W 1842 roku Norwid
opuścił Polskę na zawsze. Podróżował po Niemczech, przebywał we
Włoszech i we Francji, gdzie zaprzyjaźnił się ze Słowackim i
Chopinem. Dużo pisał, ale wciąż spotykał się z niezrozumieniem i
całkowitą obojętnością. W 1852 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych
i zamieszkał w Nowym Jorku. Jednak już w 1855 roku powrócił do
Paryża. Jedyny większy zbiór wierszy, wydany za życia poety ukazał
się w 1863 roku w Paryżu, ale także został przyjęty całkowicie
obojętnie. W 1877 roku Norwid, żyjący w skrajnej nędzy znalazł
schronienie w przytułku dla ubogich emigrantów polskich. Zmarł w
całkowitym zapomnieniu w 1883 roku. Wiele z wierszy Norwida
zostało poświęconych sławnym ludziom, na przykład "Fortepian
Szopena", "Bema pamięci żałobny rapsod", czy też "Do obywatela Johna
Brown". Ale jest on także autorem pięknych wierszy o charakterze
refleksyjnym i miłosnym Jednm z nich jest utwór pod tytułem "W
Weronie". Bodźcem do jego napisania było odwiedzenie grobu Julii.
Jest to aluzja literacka, w której poeta nawiązuje do tragicznej
miłości Julii Capuletti i Romea Montecci. Po przeczytaniu wiersza
nasuwa się refleksja o znikomości i przemijaniu ludzkiej
namiętności. Poeta przedstawia dwie zupełnie odmienne postawy:
"Cyprysy mówią, że to dla Julietty Że dla Romea - ta łza znad
planety Spada i groby przecieka" Natomiast ludzie obojętni nie widzą
łez, lecz kamienie (spadające meteoryty) nie umieją pokonać utartych
schematów. Mam nadzieję, że w tej krótkiej pracy udało mi się
przedstawić bohatera-emigranta. Nawet jeśli nie jako jednego z
bohaterów utworów, to może chociaż w osobach ich autorów, którzy
tworzyli swe dzieła w warunkach niewoli narodowej, głównie poza
granicami kraju. Przez to, powodowani sytuacją, tworzyli dzieła,
których najczęstszym motywem stało się zagadnienie walki
narodowowyzwoleńczej, ukazywanie patriotyzmu i poświęcenia
bojowników o wolność. Ich dzieła przesycone są wręcz patriotyzmem i
tęsknotą za ojczyzną. Towarzyszą temu obrazy przyrody ojczystej,
stanowiącej tło omawianych wydarzeń. Niepodważalną zdobyczą
literatury romantycznej jest wprowadzenie do poezji motywów
ludowych, zerwanie ze sztywnymi, klasycznymi regułami, wprowadzenie
wielu nowych gatunków literackich takich jak ballada, poemat
dygresyjny. Ponad to romantyzm odegrał przełomową rolę w dziejach
literatury, a jej twórcy - Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki nadal
uważani są za najwybitniejszych polskich poetów.








Autor: Nieznany

Ocena : 5.3 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000