I. Płaszczyzny i osie ciała
1
W celu określenia poło\
enia narządów i części ciała odnosimy je do umownych:
a) ......osi...... (axes)......................................, b).............................. płaszczyzn......... (plana)..............
2
Podaj nazwy płaszczyzn i osi oznaczonych na rys. I.1:
A - p... czołowe................................(p. .......frontalia.....)....................., B  p. ................strzałkowe....
(p. ......sagittalia)..........................., C  p. ..poprzeczne........................ (p. ............transversalia......),
a  o. .........Pionowa.........................(a. ....Verticalis........................),b  o. ..................strzałkowa......
(a. ...........sagittalis......)...................,c  o. ......poprzeczna...........................(a. ........transversalis....).
Płaszczyzna B jest jedną z wielu płaszczyzn .....strzałkowych.... i dzieli ciało na dwie
.......symetryczne...części......
3
Płaszczyznę wyznaczoną przez oś poprzeczną i oś strzałkową nazywamy ........płaszczyzną...............
..........poziomą.......................................... Płaszczyzna strzałkowa jest określona przez osie:
a) ......pionowa........................................... b) ........................strzałkową.............................................
Osie pionowa i poprzeczna wyznaczają płaszczyznę .........czołową......................................................
4
Oś strzałkowa jest prostopadła do płaszczyzny...................czołowej.....................................................
Oś poprzeczna zaś do płaszczyzny .........strzałkowej......................................................, natomiast do
płaszczyzny poprzecznej prostopadła jest oś ..........pionowa................................................................
5
W stosunku do płaszczyzny czołowej określa się kierunki:
a) .................przedni............ (..........anterior.......), b) .......tylny....... (.................posterior.................),
zwane inaczej odpowiednio - .........................brzusznym........... i .................grzbietowym..................
W stosunku do płaszczyzny poziomej wyznacza się kierunki:
a) .....górny...........(........superior..............), b) ...........dolny............... (..............interior....................).
W odniesieniu do płaszczyzny pośrodkowej określa się kierunki:
a) .........przyśrodkowy.......... (....medialis....), b) ............boczny.......... (..............lateralis..................).
6
Nazwij kierunki zaznaczone na rys. I.1 strzałkami:
1  .....bli\
szy.............. (....proximalis............), 2  .........dalszy............. (....................distalis...........),
3  .....promieniowy.... (....radialis.................), 4  .........łokciowy........ (....................ulnaris...........),
5  .....piszczelowy..... (.....tibialis..................), 6  .........strzałkowy..... (....................fibularis.........).
7
Poło\
enie bli\
sze powierzchni ciała nazywa się ..............zewnętrznym...... (..........externus...............)
lub ............powierzchniowym....................... (....................superficialis................), natomiast dalsze -
- ...............wewnętrznym........ (......internus....) lub ......głębokim........ (..............profundus................).
7
II. Budowa makroskopowa
i mikroskopowa kości
1
Kości oznaczone na rysunku II.1 jako 1, 2, 3, 4 rozwijają się na podło\
u ....mezenchymatycznym......
natomiast kości oznaczone numerami 5, 6, 7, 8, 9  na podło\
u ...chrzęstnym.....................................
2
Elementy chrzęstne szkieletu płodu oznaczone na rys. II.1 numerem 10 nazywa się
..........................................................................nasadami.......................................................................
3
Kości, których jeden wymiar jest zdecydowanie mniejszy od dwóch pozostałych, nazywa się
......płaskimi........................ (...........ossa plana....................), natomiast gdy jeden wymiar znacznie
przekracza dwa pozostałe - ................długimi............... (.........ossa longa.........................................).
Je\
eli wszystkie trzy wymiary są równe, to taką kość nazywa się .......krótką....... (.....ossa breve....).
4
Podaj z rys. II.1 numery oznaczające kości:
długie ......5,......6,.......9,......11...............................................................................................................
krótkie ......12,.....13................................................................................................................................
płaskie .........1,....2,......3,.......4,.......8.....................................................................................................
ró\
nokształtne .....7.................................................................................................................................
9
5
Jednostką strukturalno-funkcjonalną chrząstki jest ..........chondron........................., natomiast tkanki
kostnej blaszkowatej zbitej .....................................osteon........................
6
Na rys. II.2 uzupełnij  zgodnie z obrazem mikroskopowym  schemat chrząstki szklistej. W opisie
rysunku wykorzystaj następujące terminy:
1  grupy izogeniczne chondrocytów, 2  substancja komórkowa, 3  ochrzęstna.
7
Na rys. II.3 uzupełnij  zgodnie z obrazem mikroskopowym  schemat tkanki chrzęstnej włóknistej.
W opisie wykorzystaj następujące terminy:
1  grupy izogeniczne komórek chrzęstnych, 2  włókna klejodajne.
8
Tkanka chrzęstna .....szklista.............. występuje w częściach chrzęstnych \
eber i na powierzchniach
stawowych, natomiast z chrząstki ..........włóknistej................. są zbudowane krą\
ki międzykręgowe.
9
Rysunki II.4 i II.5 przedstawiają schematy obrazów mikroskopowych kości blaszkowatej zbitej.
Uzupełnij schematy o następujące szczegóły budowy: 1  osteocyty w jamkach kostnych, 2  kanały
Haversa, 3  otwory Volkmanna, 4  blaszki systemowe, 5  blaszki międzysystemowe, 6  blaszki
podstawowe zewnętrzne, 7  blaszki podstawowe wewnętrzne.
10
Tkanka kostna ...............zbita...................................................... występuje w trzonach kości długich,
natomiast tkanka kostna .................gąbczasta......................... w nasadach tych kości.
11
III. Połączenia kości
1
Połączenia kości dzielimy na ruchome  ............stawy.........................................................................
(...articulationes....) i nieruchome  ..........zrosty.../...ścisłe...../.............................................................
(...........synarthroses............). W zale\
ności od rodzaju tkanki łącznej połączenia ścisłe dzielimy na:
a) ..............więzozrosty.................... (...............syndesmoses....................)  tkanka łączna włóknista, b)
..............chrząstkozrosty.............. (...............synchondroses..................)  tkanka chrzęstna,
c) ..............kościozrosty................... (...............synostoses........................)  tkanka kostna.
2
Stałe składniki stawu to:
a) ....................powierzchnie stawowe................, b) .....................torebka stawowa.........................., c)
....................jama...............................................
3
Do niestałych składników stawu zaliczamy:
a) .............krą\
ki.................................................., b) ..............więzadła...............................................,
c) .............obrąbki................................................, d) ..............łąkotki...................................................
4
Staw, w którego tworzeniu biorą udział dwie kości, nazywamy ......stawem prostym..........................
(.........articulatio..simplex.............), natomiast staw, który tworzą więcej ni\
dwie kości 
.......zło\
onym................................ (....articulatio composita...............)................................................
5
Podaj nazwy stawów na rys. III.1  III.7 oraz określ ich rodzaj ze względu na ukształtowanie
powierzchni stawowych:
1) ....ramienny.......................................................  ....kulisty..wolny...................................................
2) ....biodrowy....................................................... - ....kulisty panewkowy...........................................
3) ....skokowo  goleniowy.................................... - ....zawiasowy.........................................................
4) ....promieniowo  nadgarstkowy...................... - ....eliptyczny...........................................................
5) ....promieniowo  łokciowy.............................. - ....obrotowy............................................................
6) ....międzypaliczkowy........................................ - ....zawiasowy..........................................................
7) ....nadgarstkowo  śródręczny kciuka............. - ....siodełkowy..........................................................
6
Podaj numery rysunków stawów, w których jest mo\
liwy ruch:
1) odwodzenia - ....1,2,4,7...., 2) zginania - ....1,2,3,4,6...., 3) odwracania - ....1,2....,
4) przywodzenia - ....1,2,4,7..., 5) prostowania  ....1,2,3,4,6..., 6) nawracania - ....1,2,5...,
7) odprowadzania - ....7...., 8) obwodzenia - ....1,2,4...., 9) przeciwstawiania - ..7...
7
Podaj numery przedstawionych na rysunku stawów, w których występują elementy dodatkowe:
a) więzadła stawowe - ....1,2,3,4,5,6,7...., b) obrąbki stawowe - ....1,2...., c) krą\
ki stawowe - ....4....
13
IV. Szkielet i połączenia kręgosłupa
1
W kręgosłupie (....columna vertebralis....) wyró\
nia się odcinki:
a) ....szyjny...., b) ....piersiowy...., c) ....lędz
wiowy...., d) ....krzy\
owy...., c) ....guziczny....
2
Podaj nazwy łacińskie kręgów (....vertebrae....) i ich liczbę w kolejnych odcinkach kręgosłupa:
a) (v. ....cervicales....) - ....7...., b) (v. .....thoracicae....) - ....12....,
c) (v. ....lumbales....) - ....5...., d) (v. ....sacrales....) - ....5....,
e) (v. ....coccygeae....)  ....4-5.....
3
Opisz zaznaczone na rys. IV.4, przedstawiającym ....kręg..szyjny........................................................
zasadnicze części typowego kręgu:
1 - ....trzon................... (.............corpus.............), 2  ....łuk.......... (...........arcus................................),
3  ....otwór................ (.............foramen............), oraz wyrostek (............processus.........................)
4  ....kolczysty.......... (.............spinosus............), 5  ...stawowy..górny.... (p. art. .....superior..........),
6  ....stawowy dolny (p. art. ....inferior.............), 7  ....poprzeczny.... (....transversus......................).
4
Nazwij kręgi przedstawione na rysunkach i opisz zaznaczone charakterystyczne elementy ich budowy:
Rys. IV.2 A, B  ....szczytowy.... (....atlas........):
1 - ....łuk tylny...................................................., 2  ....łuk przedni...................................................,
3 - ....guzek tylny................................................, 4 - ....guzek przedni................................................,
5 - ....dołek zębowy............................................;
rys. IV.3 A, B - ....obrotnik............ (....axis......):
1  ....ząb............................................................, 2  ....otwór wyrostka poprzecznego......................,
3a  powierzchnia zęba: ....przednia.................., 3b  powierzchnia zęba: ....tylna.............................;
rys. IV.5 - ....k..piersiowy.... (...v..thoracicae...):
1  ...............dołek \
ebrowy wyr poprzeczne....., 2  .....dołek \
ebrowy górny................................;
rys. IV.6  ....k..lędz
wiowy.... (....v..lumbales....):
1  ...............wyrostek \
ebrowy..........................., 2  ....wyrostek suteczkowaty................................,
3  ...............wyrostek dodatkowy.......................
5
....Krą\
ek.... międzykręgowy (....discus intervertebralis........), łączący trzony sąsiadujących ze sobą
kręgów, składa się z ....pierścienia włóknistego......................... (....anulus..fibrosus...........................)
oraz .............................jądra mia\
d\
ystego.............................. (....nucleus pulposus.........................)
i nale\
y do połączeń typu ....chrząstkozrost.............................. (....synchondrosis..............................).
Tkanka łączna występująca między trzonami, łukami i wyrostkami kręgów tworzy:
więzadła długie  a) w...podłu\
ne przednie..........................................................................................,
b) ....podłu\
ne tylne..........................................., c) ....nadkolcowe......................................................,
i więzadła krótkie  a) w.....\
ółte...........................................................................................................,
b) w.....międzypoprzeczne.................................., c) w.....międzykolcowe...............................................
Więzadło ..................karkowe................... rozpięte jest między potylicą a częścią szyjną kręgosłupa.
Zaznacz na rys. IV.1, ró\
nymi kolorami, przebieg wymienionych więzadeł.
15
6
Ruch zginania głowy ku przodowi i ku tyłowi zachodzi w stawie:
.....szczytowo - potylicznym................................... (art......atlantooccipitalis.......................................),
utworzonym przez kłykcie .....potyliczne............. (...........condyli occipitales....................................)
i ....dołki stawowe górne.................................... (....foveae articulationes superiores.....................)
kręgu szczytowego, natomiast ruch obrotowy głowy zachodzi w stawie:
....szczytowo - obrotowym................................... (art......atlantoaxialis...............................................).
7
Kość krzy\
owa (....os sacrum.....................................) powstała ze zrośnięcia........5............ kręgów
Krzy\
owych. Opisz na podstawie rys. IV.7 elementy budowy tej kości:
1  ....podstawa................................................... (....basis.................................................................),
2  ....część boczna............................................ (....pars lateralis...................................................),
3  ....otwory krzy\
owe miedniczne.................. (....foramina sacralia pelvina..............................),
4  ....wierzchołek.............................................. (....apex..................................................................),
5  ....kresy poprzeczne..................................... (....linea transversae.............................................),
6  ....kanał krzy\
owy........................................ (....canalis sacralis................................................),
7  ....wyrostek stawowy górny........................ (....processus art. superior...................................),
8  ....guzowatość krzy\
owa............................... (....tuberositas sacralis........................................),
9  ....powierzchnia uchowata........................... (....facies auricularis............................................),
10  ....grzebień pośrodkowy............................... (....crista mediana................................................),
11  ....grzebień pośredni.................................... (....crista intermedia.............................................),
12  ....ro\
ek krzy\
owy........................................ (....cornu sacrale/ -ua -lia.....................................),
13  ....rozwór krzy\
owy..................................... (....hiatus sacralis..................................................),
14  ....grzebień boczny....................................... (....crista lateralis.................................................),
15  ....otwory krzy\
owe grzbietowe................... (....foramina sacralia dorsalia............................).
8
Części boczne kości krzy\
owej powstają ze zrośnięcia ....wyrostków poprzecznych..........................,
grzebień krzy\
owy pośrodkowy  z ....wyrostków kolczystych............................................................,
grzebień krzy\
owy pośredni  z ..........wyrostków stawowych.............................................................
9
Kość guziczna (....os coccygis...............................) jest zrośnięta z .............4-5.................... kręgów.
Opisz zaznaczone na rys. IV.7 elementy budowy kości guzicznej:
16 - ....ro\
ek guziczny............................................ (....cornu coccygeum/ -ua -geae.......................),
17 - ....wyrostek poprzeczny.................................. (....processus transversus....................................),
18 - ....kręgi guziczne............................................ (....vertebrae coccygeae......................................).
10
Wypukłość kręgosłupa ku ....przodowi............ w odcinku szyjnym i ....lędz
wiowym...........................
nazywamy odpowiednio ....lordozą szyjną........................... i ....lordozą lędz
wiową.........................,
natomiast wypukłość ku ....tyłowi.............  w odcinku ....piersiowym.... i ....krzy\
owym.................. 
....kyfozą piersiową i krzy\
ową........................ Najbardziej uwypuklająca się ku przodowi krawędz

krą\
ka międzykręgowego pomiędzy L5 a S1 to tzw.: ....wzgórek........ (....promontorium..................).
17
V. Szkielet i połączenia klatki piersiowej
1
Szkielet klatki piersiowej stanowią:
a) ....\
ebra................................ b) ....mostek................................ c) ....kręgi piersiowe........................
2
Wymień elementy ograniczające otwory klatki piersiowej:
górny  a) ....rękojeść mostka............................., b) ....I \
ebra...........................................................,
c) ....trzon pierwszego kręgu piersiowego.............................................................................,
dolny  a) ....wyrostek mieczykowaty................., b) ....łuk \
ebrowy....................................................,
c) ....\
ebra 11 - 12................................., d) ....trzon 12 kręgu piersiowego...........................
3
Opisz elementy budowy mostka (....sternum....) zaznaczone na rys. V.1:
1  ....rękojeść....................................................... (....manubrium.......................................................),
2  ....trzon mostka............................................... (....coreus sterni...................................................),
3 - ....wyrostek mieczykowaty.............................. (....processus xiphoideus.......................................),
4 - ....wcięcie szyjne............................................ (....incisura jugularis.............................................),
5  ....wcięcie obojczykowe................................. (....incisura clavicularis........................................),
6  ....wcięcie \
ebrowe........................................ (....incisura costalis...............................................).
4
Pomiędzy częściami mostka występują połączenia typu ....chrząstkozrost...........................................
Wymień z jakimi kośćmi łączy się mostek i nazwij te połączenia:
) ....obojczyk........................................................ - ....staw mostkowo - obojczykowy.........................,
b) ....\
ebro I......................................................... - ....chrząstkozrost....................................................,
c) ....\
ebra II - VII................................................ - ....stawy mostkowo - \
ebrowe................................
5
Wymień elementy budowy \
ebra (....costa....) zaznaczone na rys. V.2:
1 - ....głowa....................... (....caput..................), 2 - ....szyja........................... (....collum..................),
3 - ....guzek........................ (....tuberculum........), 4 - ....kąt.............................. (....angulus................),
5 - ....trzon......................... (....corpus...............), 5 - ....chrząstka.................... (....cartilago..............).
Zaznacz na rys. V.1 :
łuk \
ebrowy (....arcus costalis.......................) i kąt podmostkowy (....angulus infrasternalis..........).
6
Ze względu na połączenia z mostkiem \
ebra dzielimy na :
a) ....prawdziwe..................................................... (....costae verae....................................................),
b) ....rzekome......................................................... (....costae spuriae.................................................),
c) ....wolne............................................................. (....costae fluitantes..............................................).
7
Wymień stawy łączące \
ebra z kręgosłupem; podaj, co stanowi powierzchnie stawowe i zaznacz je na
rys. V.2 :
a) ....stawy głów \
eber......................................... - ....powierzchnia stawowa głowy.........................
....\
eber, dołki \
ebrowe trzonów kręgów piersiowych...................................................................
b) ....stawy \
ebrowo - poprzeczne........................ - ....powierzchnia stawowa guzka..........................
....\
ebra, dołek \
ebrowy wyrostków poprzecznych kręgu piersiowego.........................................
19
VI. Budowa i połączenia kości
kończyny górnej
1
Kościec kończyny górnej (....ossa membri superioris.....................................................) składa się z :
części łączącej się z tułowiem, zwanej ....obręczą.......................... (....cingulum................................),
oraz kości części ....wolnej................................... (ossa....membri superioris liberi............................).
2
Wchodzące w skład obojczyka kości to :
a) ....obojczyk............................................................... b) ....łopatka......................................................
3
....obojczyk.............................. (....clavicula.......................) jest kością długą obręczy, zbudowaną z :
a) trzonu, b) ....końca mostkowego.............................. c) ....końca barkowego......................................
4
Nazwij zaznaczone na rys. VI.1 elementy budowy obojczyka :
1  ....koniec mostkowy................................................. (....extremitas sternalis..................................),
2  ....wycisk więzadła \
ebro. -obojcz........................... (....impressio ligamenti costoclavicularis.....),
3  ....guzek sto\
kowaty................................................ (....tuberculum conoideum.............................),
4  ....kresa czworoboczna........................................... (....linea trapezoidea......................................),
5  ....koniec barkowy.................................................. (....extremitas acromialis...............................).
5
A
opatka (....scapula.....................) jest kością ....płaską........................................ kształtu trójkątnego
o brzegach: a) ....przyśrodkowym.............., b) ....bocznym.............................., c) ....górnym................,
oraz kątach: d) ....górnym.........................., e) ....dolnym................................, f) ....bocznym................
Oznacz właściwymi literami widoczne na rys. VI.2 i VI.3 brzegi i kąty.
6
Opisz łopatkę zgodnie z oznaczeniami na rys. VI.2 i VI.3 :
Na powierzchni grzbietowej (....facies dorsalis..............................................................) wyró\
niamy:
1 - ....dół nadgrzebieniowy.................... (....fossa supraspinata......................), oddzielony od 2- dołu
....podgrz..... (....f. infraspinata................) 3 - ....grzebieniem................. (....spina.............................),
przechodzącym w kierunku bocznym w 4 - ....wyrostek barkowy........... (....acromion.....................).
Na powierzchni przedniej - ....\
ebrowej........................... (....facies costalis......................), tworzącej
....dół podłopatkowy............................ (....fossa subscapularis......................................), są widoczne:
1 - ....kresy mięśniowe............. (....lineae musculares.......................). Na kącie bocznym znajduje się
2 - ....wydrą\
enia stawowe........ (....cavitas glenoidalis........................), powy\
ej i poni\
ej którego są
widoczne 3 - ....guzek podpanewkowy.........., 4 - ....guzek nadpanewkowy.........................., na brzegu
górnym znajdują się: 5 - ....wyrostek kruczy......................, 6 - ....wcięcie łopatki.................................
7
Obojczyk łączy się z łopatką stawem ....barkowo - obojczykowym......................................................,
a z mostkiem  stawem ....mostkowo - obojczykowym........................................... Stawy umo\
liwiają
ruchy ....kończyny górnej....................., w stosunku do ....klatki piersiowej..........................................
21
8
Cześć wolną kończyny górnej dzielimy na odcinki: bli\
szy - ....ramię................................................,
Środkowy ....przedramię......................................... i dalszy - ....rękę....................................................
9
W budowie kości ramiennej (....humerus.....................................) wyró\
niamy następujące elementy
(zaznaczone na rys. VI.4) :
1  ....głowa............................................................... (....caput..........................................................),
2  ....szyjka anatomiczna......................................... (....collum anatomicum....................................),
3  ....guzek mniejszy................................................ (....tuberculum minus.......................................),
4  ....grzebień guzka mniejszego............................. (....crista tuberculi minoris..............................),
5  ....guzek większy.................................................. (....tuberculum maius......................................),
6  ....grzebień guzka większego.............................. (....crista tuberculi majoris..............................),
7  ....bruzda międzyguzkowa.................................. (....sulcus intertubercularis..............................),
8  ....guzowatość naramienna................................ (....tuberositas deltoidea...................................),
9  ....dół promieniowy........................................... (....fossa radialis...............................................),
10  ....główka............................................................ (....capitulum....................................................),
11  ....dół dziobiasty................................................. (....fossa coronoidea.........................................),
12  ....bloczek........................................................... (....trochlea.......................................................),
13  ....nadkłykieć przyśrodkowy............................... (....epicondylus medialis..................................),
14  ....dół łokciowy................................................... (....fossa olecrani..............................................),
15  ....nadkłykieć boczny.......................................... (....epicondylus lateralis...................................).
10
Przedstawione na rys. VI.5 kości przedramienia to :
A  kość ....promieniowa......... (....radius.............), B  kość ....łokciowa............... (....ulna..............),
których najwa\
niejszymi elementami budowy anatomicznej są :
1  ....głowa k. promieniowej................................... (....caput radii..................................................),
2  ....obwód stawowy.............................................. (....circumferentia articularis...........................),
3  ....szyjka.............................................................. (....collum.........................................................),
4  ....guzowatość promieniowa............................... (....tuberositas radii.........................................),
5  ....wyrostek rylcowaty......................................... (....processus coronoideus...............................),
6  ....wyrostek łokciowy.......................................... (....olecranon....................................................),
7  ....wcięcie bloczkowe.......................................... (....incisura trochlearis....................................),
8  ....wyrostek dziobiasty........................................ (....processus coronoideus...............................),
9  ....guzowatość łokciowa..................................... (....tuberositas ulnae.........................................),
10  ....głowa k. łokciowej......................................... (....caput ulnas..................................................),
11  ....wyrostek rylcowaty........................................ (....processus styloideus....................................).
11
Kość ramienna łączy się z obręczą stawem ....ramiennym...................... (art. ....humeri.....................),
a z kośćmi przedramienia stawami :
a) ....ramienno  promieniowym................................ (....art. humeroradialis.....................................),
b) ....ramienno  łokciowym...................................... (....art. humeroulnaris......................................).
Kości przedramienia są z sobą połączone:
a) ....stawem prom.  łokc. bli\
szym.......................... (....art. radioulnaris proximalis........................),
b) ....stawem prom.  łokc. dalszym........................... (....art. radioulnaris distalis.............................),
c) błoną ....międzykostną........................................... (....membrana interossea..................................).
23
12
Rysunek VI.6 pokazuje przedramię w poło\
eniu:
 A - ....odwróconym...................................................  B - ....nawróconym.......................................
Ruch przedramienia i ręki od poło\
enia A do poło\
enia B zachodzi równocześnie w stawach
....promieniowo  łokciowym bli\
szym........................ i ....promieniowo - łokciowo dalszym...............
13
Ręka składa się z :
a) ....nadgarstka................................ b) ....śródręcza.................................. c) ....palców......................
14
....nadgarstek.............. (....carpus.........................) zbudowany jest z uło\
onych w dwa szeregi kości,
oznaczonych na rys. VI.7 jako :
 szereg dalszy tzn.
1  ....czworoboczna większa..................................... (....trapezium....................................................),
2  ....czworoboczna mniejsza................................... (....trapezoideum...............................................),
3  ....główkowata..................................................... (....capitatum.....................................................),
4  ....haczykowata.................................................... (....hamatum......................................................),
 szereg bli\
szy tzn.
5  ....łódeczkowata................................................... (....scaphoideum................................................),
6  ....grochowata...................................................... (....pisiforme.....................................................),
7  ....trójgraniasta.................................................... (....triquetrum...................................................),
8  ....księ\
ycowata.................................................... (....lunatum.......................................................).
15
Kości nadgarstka łączą się ze sobą stawami :
a) ....śródnadgarstkowymi........................................................ między szeregiem bli\
szym i dalszym,
b) ....międzynadgarstkowymi........................................... między poszczególnymi kośćmi nadgarstka.
Nadgarstek jako całość łączy się z przedramieniem stawem ....promieniowo  nadgarstkowym..........
a z śródręczem  stawami ....nadgarstkowo  śródręcznymi..................................................................
z których największą ruchomość ma staw ....nadgarstkowo  śródręczny kciuka.................................
16
Kości śródręcza (....metacarpus......................................................................) mają typ budowy kości
....długich.........................., których koniec bli\
szy stanowi ....podstawę........... (....basis..................),
koniec dalszy zaś - ....głowę........... (....caput.............). Wyrostek ....rylcowaty....................................
u podstawy posiada ....III......... kość śródręcza, kształt ....siodełkowaty........... powierzchni stawowej
na końcu bli\
szym posiada pierwsza (I) kość śródręcza.
17
Kości śródręcza łączą się z sobą stawami ....miedzyśródrecznymi......................................., natomiast
z kośćmi palców  stawami ....śródręczno  paliczkowymi................................................., w których
w przypadku zgiętych palców niemo\
liwe są ruchy ....odwodzenia.... i ....przywodzenie.....................
18
Na rys. VI.7 ponumeruj kości śródręcza i wpisz nazwy palców.
19
Kościec palców (....ossa digitorum manus.......) składa się z ....paliczków....... (....phalanges............).
W kciuku występują dwa ....paliczki........: a) ....bli\
szy.............................. (....proximales................)
i b) ....dalszy.................. (....distalis................), a ka\
dy następny palec zawiera jeszcze między tymi
dwoma - ....środowy................. (....medialis...............). Elementy kostne palców są połączone z sobą
stawami ....międzypaliczkowymi.... (art. ....interphalandae manus....) typu ....zawiasowego................,
w których zachodzą ruchy: a) ....zginania....................., b) ....prostowania...........................................
25
VII. Budowa i połączenia kości
kończyny dolnej
1
Kościec kończyny dolnej (....ossa membri inferioris......................................................) składa się z :
a) ....obręczy kończyny dolnej.............................. (....cingulum membri inferioris.......................) oraz
b) kości części ....wolnej...................................... (ossa ....membri inferioris liberi.............................).
2
Obręcz kończyny dolnej obustronnie składa się z ....kości miednicznych..............................................
(....ossa coxae.................), które wraz z kością krzy\
ową (....os sacrum..............................................)
tworzą zamknięty pierścień, zwany ....miednicą............... (....pelvis...................................................).
3
Opisz według oznaczeń na rys. VII.1 A i B, kość miedniczną.
Powierzchnia ....zewnętrzna................................. (....facies externa............................) (rys. VII.1 A):
1 - ....talerz kości biodrowej.............................., 2 - ....trzon kości biodrowej....................................,
3  ....trzon kości kulszowej..............................., 4 - ....gałąz
kości kulszowej....................................,
5  ....trzon kości łonowej.................................., 6 - ....gałąz
górna kości łonowej.............................,
7  ....gałąz
dolna kości łonowej......................., 8 - ....grzebień biodrowy.........................................,
9  ....warga zewnętrzna................................., 10 - ....kresa pośrednia..............................................,
11  ....kresa pośrodkowa dolna......................., 12 - ....kresa pośladkowa przednia............................,
13  ....kresa pośladkowa tylna........................., 14 - ....wcięcie kulszowe większe..............................,
15  ....kolec kulszowy......................................., 16 - ....wcięcie kulszowe mniejsze.............................,
17  ....guz kulszowy.........................................., 18 - ....powierzchnia księ\
ycowata...........................,
19  ....dół panewkowy.......................................
Powierzchnia ....wewnętrzna.............................. (....facies interna..............................) (rys. VII. I B):
1  ....guzowatość biodrowa............................, 2 - ....powierzchnia uchowata...................................,
3  ....dół biodrowy.........................................., kolce ....biodrowe.....................................................,
4  ....tylny dolny.............................................., 5 - ....tylny górny......................................................,
6  ....przednia górny......................................., 7 - ....przedni dolny...................................................,
8  ....warga wewnętrzna................................., 9 - ....kresa łukowata................................................,
10  ....wyniosłość biodrowo  łonowa............, 11 - ....grzebień łonowy..............................................,
12  ....guzek łonowy........................................, 13 - ....powierzchnia spojenia....................................,
14  ....otwór zasłoniony...................................
4
....kresa graniczna............................. (....linea terminalis..............................) stanowi granicę między
miednicą ....większą.......................... a miednicą ....mniejszą..........................., zwaną jamą miednice.
5
Kości miedniczne łączą się z sobą bezpośrednio ....spojeniem łonowym...............................................
i pośrednio poprzez kość ....krzy\
ową............. stawami ....krzy\
owo  biodrowymi..............................
......................................................., utworzonymi przez powierzchnie ....uchowate.............................
27
6
Opisz, według rysunku VII.2 A i B, elementy budowy kości udowej (....femur.................................):
1  ....głowa........................................................ (....caput femoris....................................................),
2  ....dołek głowowy.......................................... (....fovea capitis.....................................................),
3  ....dół krętarzowy.......................................... (....fossa trochanterica...........................................),
4  ....krętarz większy......................................... (....trochanter maior..............................................),
5  ....szyjka........................................................ (....collum femoris..................................................),
6  ....krętarz mniejszy........................................ (....trochanter minor..............................................),
7  ....grzebień międzykrętarzowy...................... (....crista intertrochanterica..................................),
8  ....kresa międzykrętarzowa........................... (....linea intertrochanterica...................................),
9  ....kresa chropowa........................................ (....linea aspera......................................................),
10  ....warga przyśrodkowa................................ (....labium mediale.................................................),
11  ....warga boczna........................................... (....labium laterale.................................................),
12  ....kłykieć przyśrodkowy............................... (....condylus medialis.............................................),
13  ....kłykieć boczny.......................................... (....condylus lateralis..............................................),
14  ....dół międzykłykciowy................................ (....fossa intercondylaris.........................................),
15  ....nadkłykieć boczny.................................... (....epicondylus lateralis.........................................),
16  ....nadkłykieć przyśrodkowy......................... (....epicondylus medialis........................................),
17  ....powierzchnia rzepkowa........................... (....facies patellaris.................................................).
7
Staw ....biodrowy.......................... (art. ....coxae................) jest połączeniem części wolnej kończyny
Dolnej z ....miednicą....................................................... Elementami dodatkowymi w tym stawie są :
a) ....więzadła...................................................... b) ....obrąbki......... wzmacniające torebkę stawową,
c) więzadło śródstawowe zwane ....więzadłem głowy kości udowej......................................................
8
Największą ....trzeszczką.............. organizmu, włączoną w ścięgno mięśnia czworogłowego uda, jest
....rzepka.... (....patella....), która stanowi jednocześnie część panewki stawu ....kolanowego...............
9
Staw ....kolanowy............ (art. ....genus...................) jest największym stawem organizmu, w którym
elementami dodatkowymi są: ....łąkotki.................................. (menisei) i ....więzadła..........................
Pod względem kształtu powierzchnia stawowych jest zaliczany do stawów ....zawiasowych...............
....zmodyfikowanych......... , gdy\
oprócz typowych ruchów ....zginania......... i ....prostowania..........,
w poło\
eniach pośrednich mo\
liwe są dodatkowe ruchy ....obrotowe..................................................
29
10
Obie kości goleni są typowymi kośćmi ....długimi........................................, z których przyśrodkowo
le\
y ....kość piszczelowa...., a bocznie ....kość strzałkowa......................................................................
11
Według rys. VII.3 A i B opisz elementy budowy kości piszczelowej (....os tibia................................)
i kości strzałkowej (....os fibula...........................) :
1  ....głowa strzałki.............................................. (....caput fibulae...................................................),
2  ....kłykieć boczny............................................ (....condylus lateralis............................................),
3  ....wyniosłość międzykłykciowa...................... (....eminentia intercondylaris...............................),
4  ....kłykieć przyśrodkowy................................. (....condylus medialis...........................................),
5  ....guzowatość piszczeli.................................. (....tuberositas tibiae............................................),
6  ....powierzchnia stawowa strzałki.................. (....facies articularis fibularis..............................),
7  ....wierzchołek głowy strzałki......................... (....apex capitis fibulae.........................................),
8  ....kresa mięśnia płaszczkowego.................... (....linea musculi solei...........................................).
9  ....brzeg przedni............................................. (....margo anterior................................................),
10  ....kostka boczna............................................. (....malleolus lateralis..........................................),
11  ....pow. stawowa kostki przyśrodkowej.......... (....facies art. malleoli medialis...........................),
12  ....kostka przyśrodkowa.................................. (....malleolus medialis..........................................),
13  ....wcięcie strzałkowe...................................... (....incisura fibularis............................................),
14  ....dół kostki bocznej........................................ (....fossa malleoli lateralis..................................).
12
Kości goleni są ze sobą połączone :
a) stawem ....piszczelowo  strzałkowym................................................................................................
b) błoną ....międzykostną......................................, c) ....więzozrostem ....piszczelowo  strzałkowym..
13
Według oznaczeń na rys. VII.4 opisz kościec stopy :
1  ....kość piętowa............................................... (....calcaneus.........................................................),
2  ....skokowa..................................................... (....talus.................................................................),
3  ....sześcienna.................................................. (....cuboideum.......................................................),
4  ....łódkowata.................................................. (....naviculare........................................................),
kości ....klinowate................................................. (ossa ....cuneiformia............................................),
5  ....przyśrodkowa............................................. (....mediale...........................................................),
6  ....pośrednia................................................... (....intermedium....................................................),
7  ....boczna........................................................ (....laterale............................................................),
8  ....kości śródstopia......................................... (....ossa metatarsalia............................................),
9  ....paliczek bli\
szy.......................................... (....phalanx proximalis..........................................),
10  ....paliczek środkowy..................................... (....phalanx media.................................................),
11  ....paliczek dalszy.......................................... (....phalanx distalis................................................).
14
Stopa łączy się z podudziem stawem ....skokowo  goleniowym...........................................................
(art. ....talocruralis................................................................), zwany te\
stawem skokowym górnym.
15
Zaznacz na rys. VII.4 szpary stawów :
a) poprzecznego stępu (....art. tarsi transversa....................................................................................),
b) stępowo  śródstopnego (....art. tarsometatarseae..........................................................................).
16
Ruch ....odwodzenia............................................ stopy polega na uniesieniu brzegu przyśrodkowego
i opuszczaniu brzegu bocznego stopy.
31
VIII. Czaszka  budowa kości i połączenia
1
Czaszka (....cranium........................................................) składa się z części ochraniającej mózgowie
- ....mózgoczaszki....................... oraz części ....trzewnej  trzewioczaszki.............................................
W skład czaszki mózgu (....neurocranium..................................................................) wchodzą kości:
....czołowa, potyliczna, skroniowa, ciemieniowa, klinowa.....................................................................
....sitowa.................................................................................................................................................,
natomiast pozostałe kości ....nosowa, łzowa, jarzmowa, lemiesz, podniebienna,..................................
....szczękowa, \
uchwa, mał\
owina nosowa dolna, kost. słuch. ,gnykowa...............................................
budują trzewioczaszkę (....splanchnocranium......................). Ogólnie liczka ości czaszki u osobnika
w młodym wieku wynosi ....29.................., uwzględniając nie przedstawione na rys. VIII.1 trzy pary
....kosteczek słuchowych.........................................................................................................................
2
Podaj nazwy łacińskie kości przedstawionych na rys. VIII.1 :
1 - (....os occipitale..................), 2  (....parietale......................), 3  (....sphenoidale.......................),
4 - (....frontale...........................), 5  (....temporale....................), 6  (....ethmoidale........................),
7  (....lacrimale.......................), 8  (....zygomaticum...............), 9  (....palatinum.........................),
10  (....vomer..........................), 11  (....concha nasalis...........),12  (....nasale...............................),
13  (....maxilla........................), 14  (....hyoideum...................), 15  (....mandibula.......................).
3
Wypisz z rys. VIII.1 numery oznaczające kości nieparzyste :
....1, 3, 4, 6, 10, 14, 15............................................................................................................................
4
Kość potyliczna składa się z następujących elementów oznaczonych na rysunku literami:
a - ....część podstawna.........................................., b - ....cześć boczna...., c - ....łuska...........................
....potyliczna...., d - ....guzowatość potyliczna...., c - ....otwór wielki.....................................................
natomiast kość skroniowa jest zbudowana z część: a - ....łuskowatej....................................................
b - ....sutkowatej...................................................., c - ....bębenkowej....................................................
i niewidocznej na rysunku części ....skalistej........................................................................................;
kość sitowa zaś z: dwóch a - ....błędników sitowych............................................., b - ....blaszki...........
....pionowej............................................................, c - ....blaszki sitowej..............................................;
szczęka z : a - ....trzonu........................................., b - ....wyrostka zębodołowego...............................,
c - ....wyrostka czołowego....................................., d - ....wyrostka jarzmowego...................................
i niewidocznego na rysunku ....wyrostka podniebiennego....................................................................;
\
uchwa z : a - ....trzonu........................................., b - ....gałęzi............................................................,
c - ....wyrostka kłykciowego.................................., d - ....wyrostka dziobiastego.................................;
kość klinowa z : a - ....trzonu................................, b - ....skrzydła mniejszego.....................................,
c - ....skrzydła większego......................................., d - ....wyrostka skrzydłowatego..............................
33
5
Podaj nazwy kości, do których nale\
ą następujące struktury :
kolec nosowy przedni - ....szczęka.............................................................................................,
kolec nosowy tylny - ....podniebienna...................................................................................,
siodło tureckie - ....klinowa...........................................................................................,
grzebień koguci - ....sitowa..............................................................................................,
mał\
owina nosowa środkowa - ....sitowa..............................................................................................,
wyrostek czołowy - ....szczęka. jarzmowa...........................................................................,
wyrostki pochyłe - ....klinowa...........................................................................................,
wyrostek jarzmowy - ....czołowa. szczęka. skroniowa...........................................................
6
Zamaluj ró\
nymi kolorami kości czaszki, stosując ten sam kolor dla danej kości zarówno na
rys. VIII.2 A, jak i VIII.2 B.
7
Opisz według oznaczeń elementy oznaczone na rys. VIII.2 A i VIII.2 B :
1 - ....trzon \
uchwy............................................., 2 - ....lemiesz...........................................................,
3 - ....szczelina oczodołowa dolna....................., 4 - ....skrzydło mniejsze kości klinowej...................,
5 - ....łuska czołowa..........................................., 6 - ....kość łzowa.....................................................,
7 - ....skrzydło większe kości klinowej..............., 8 - ....łuk jarzmowy..................................................,
9 - ....kość ciemieniowa..................................., 10 - ....cześć łuskowa kości skroniowej.....................,
11 - ....łuska potyliczna......................................, 12 - ....wyrostek sutkowaty.......................................,
13 - ....otwór słuchowy zewnętrzny...................., 14 - ....wyrostek rylcowaty.......................................,
15 - ....kąt \
uchwy.............................................., 16 - ....kolec osiowy przedni.....................................,
17 - ....kość nosowa............................................
8
Wymień kości, w których znajdują się zatoki przynosowe :
....czołowa, szczękowa, klinowa, komórki sitowe...................................................................................
9
Ujście zatoki szczękowej znajduje się w ....przewodzie nosowym środkowym.....................................,
wraz z ujściem zatoki ....czołowej......................... i komórek sitowych ....przednich...........................,
natomiast komórki sitowe ....tylne........................ i zatoka ....klinowa...................................................
uchodzą do ....przewodu nosowego górnego..........................................................................................
10
Jama nosowa jest podzielona na dwie symetryczne części przegrodą kostną, zbudowaną z :
a) ....blaszki pionowej kości sitowe........................................................................................................,
b) ....lemiesza.................................................. Z bocznej ściany jamy nosowej zwisają trzy lub cztery
....mał\
owiny................................................... ograniczające ....przewody nosowe................................
do których uchodzą zatoki przynosowe i ....kanał nosowo  łzowy.......................................................
11
Ściany oczodołu zbudowane są z następujących kości :
a) ....łzowa............................................................., b) ....klinowa..........................................................,
c) ....czołowa........................................................., d) ....szczękowa......................................................,
e) ....jarzmowa......................................................., f) ....podniebienna.................................................,
g) ....sitowa.............................................................
35
12
Na rys. VIII.3 zamaluj ró\
nymi kolorami poszczególne kości.
13
Na rys. VIII.4 zaznacz granica między dołami czaszki.
Granica między dołem przednim i środkowym czaszki przebiega wzdłu\
:
a - ....brzegu tylnego skrzydła mniejszego kości klinowej.....................................................................,
b - ....brzegu bruzdy skrzy\
owania wzrokowego kości klinowej............................................................,
Granica miedzy dołem środkowym a tylnym czaszki przebiega wzdłu\
:
a - ....grzbietu siodła tureckiego............................................................................................................,
b - ....górnego brzegu piramidy kości skroniowej..................................................................................
14
Opisz oznaczone na rys. VIII.3 struktury kostne :
1 - ....wyrostek podniebienny..............................., 2 - ....blaszka pozioma kości podniebiennej.........,
3 - ....lemiesz........................................................, 4 - ....wyrostek skrzydłowaty.................................,
5 - ....skrzydło większe........................................., 6 - ....łuk jarzmowy...............................................,
7 - ....otwór poszarpany......................................., 8 - ....kanał tętnicy szyjnej....................................,
9 - ....wyrostek sutkowaty..................................., 10 - ....kłykieć potyliczny........................................,
11 - ....dół kłykciowy............................................, 12 - ....guzowatość potyliczna zewnętrzna..............
15
Opisz, według oznaczeń na rys. VIII.4, elementy kostne :
1 - ....grzebień koguci.........................................., 2 - ....blaszka sitowa..............................................,
3 - ....skrzydło mniejsze......................................., 4 - ....kanał wzrokowy...........................................,
5 - ....dół przysadki.............................................., 6 - ....otwór okrągły..............................................,
7 - ....grzbiet siodła tureckiego............................, 8 - ....otwór owalny...............................................,
9 - ....otwór kolcowy.........................................., 10 - ....stok...............................................................,
11 - ....otwór szyjny............................................., 12 - ....otwór wielki..................................................
16
Oczodół z dołem środkowym czaszki łączy się przez :
a) ....szczelinę oczodołową dolną.........................., b) ....kanał wzrokowy.............................................
17
W dole przednim czaszki le\
ą płaty ....czołowe......................................... mózgu, w dole środkowym
- płaty ....skroniowe.............................................. Na trzonie kości klinowej, w zagłębieniu, zwanym
....siodłem tureckim.............................................., le\
y ....przysadka mózgowa.....................................
W dole tylnym czaszki mieści się ....mó\
d\
ek, most, rdzeń przedłu\
ony...............................................
Przez otwór wielki czaszki przechodzi ....rdzeń przedłu\
ony................................................................
18
Podaj nazwy i wska\
na czaszce nie omówione dotąd doły :
a - ....skrzydłowo  podniebienny.......................... (....pterygopalatina...............................................),
b - ....skroniowy..................................................... (....temporalis........................................................),
c - ....podskroniowy............................................... (....infratemporalis................................................),
d - ....za\
uchwowy................................................. (....retromandibularis............................................).
37
19
Między kośćmi czaszki występują połączenia ścisłe typu :
a) ....więzozrosty..................................................., b) ....chrząstkozrosty..............................................,
które z wiekiem przekształcają się w ....kościozrosty............................................................................,
oraz połączenia wolne między kością ....skroniową................................. a ....\
uchwą..........................
20
Chrząstkozrosty znajdują się w miejscach połączeń kości podstawy czaszki. Nale\
ą do nich :
a) ....skalisto  potyliczny....................................., b) ....klinowo  skalisty...........................................,
c) ....klinowo  potyliczny...................................., kostniejący około 29 roku \
ycia, oraz ....4..............
chrząstkozrosty łączące ze sobą części kości potylicznej kostniejące około ....6................ roku \
ycia.
21
Kości sklepienia i bocznych ścian czaszki łączą się za pomocą tkanki ....łącznej mezenchymatycznej
w postaci :
a) ....szwów............................................................, b) ....ciemiączek......................................................
22
Podaj nazwy zaznaczonych na rys. VIII.5, A i B ciemiączek :
1 - ....klinowe......................................................... (....fonticulus sphenoidalis....................................),
2 - ....sutkowe........................................................ (....fonticulus mastoideus......................................),
3 - ....przednie....................................................... (....fonticulus anterior...........................................),
4 - ....tylne............................................................. (....fonticulus posterior..........................................).
Najpóz
niej, bo około ....2.... roku \
ycia, zamyka się ciemiączko ....przednie........................................
23
W zale\
ności od kształtu łączących się brzegów kości wyró\
niamy następujące typy szwów :
a) ....piłowaty....................................................... (....sutura serrata....................................................),
b) ....łuskowaty..................................................... (....sutura squamos.................................................),
c) ....płaski............................................................ (....sutura plana.....................................................).
24
Przedstawione na rys. VIII.6 szwy zaliczamy do typu ....piłowatych....................................... i są to :
1 - ....wieńcowy....................................................... (....coronalis........................................................),
2 - ....strzałkowy...................................................... (....sagittalis........................................................),
3 - ....węgłowy......................................................... (....lambdoidea....................................................).
25
Połączeniem ruchomym w obrębie czaszki jest staw ....skroniowo  \
uchwowy...................................
(art. ....temporo - mandibularis..........................), którego powierzchnie stawowe utworzone są przez
....głowy............... \
uchwy oraz ....dół \
uchwowy........ i ....guzek stawowy.............. kości skroniowej.
Elementami dodatkowymi stawu są tu ....więzadła........................ i ....krą\
ek stawowy.......................
W stawie tym są wykonywane ruchy :
a) ....wysuwania...................................................., b) ....cofania...........................................................,
c) ....wpuszczania................................................., d) ....unoszenia e/\
ucia...........................................
39
IX. Ogólna budowa mięśni
Podczas wykonywania kolejnych ćwiczeń dotyczących topografii układu mięśniowego
( IX  XIII ) nale\
y zapoznać się z fotografiami ilustrującymi umięśnienie \
ywego osobnika
( Zarys anatomii... (skrypt), fot. II.1  fot. II.12 ). We wszystkich ćwiczeniach przy
opisywaniu rysunków trzeba zaznaczyć  przez podkreślenie  te mięśnie, które
rzeczywiście są dobrze widoczne u \
ywego osobnika.
1
Ze względu na budowę i czynności wyró\
niamy trzy podstawowe typy tkanki mięśniowej :
a) ....gładka..........................................................., b) ....poprzecznie prą\
kowane szkieletowe............,
c) ....poprzecznie prą\
kowany mięśnia sercowego.
2
Podstawowymi elementami budowy mięśnia (rys. IX. 1A) są :
1 - ....brzusiec................ (....venter..................................) zbudowany z elementów kurczliwych oraz
2 - ....ścięgno................. (....tendo...................................) łączący mięsień z kośćcem.
3
Na rys. IX.1 przedstawiono ró\
ne typy mięśni, wyró\
niane na podstawie określenia kierunku
przebiegu włókien mięśniowych brzuśca w stosunku do ścięgna :
A  m. ....wrzecionowaty........................................ (m. ....fusiformis....................................................)
B  m. ....płaski....................................................... (m. ....planus.........................................................)
C  m. ....półpierzasty............................................. (m. ....unipennatus................................................)
D  m. ....pierzasty.................................................. (m. ....bipennatus..................................................)
4
Miesień z dwoma niezale\
nymi przyczepami początkowymi to miesień ....dwugłowy.........................
....(....m. biceps............................................)  rys. ....IX.2A..................., natomiast ścięgno pośrednie
posiada mięsień ....dwubrzuściowy.... (....m. digastricus....)  rys. ....IX.2B..........................................
5
Brzusiec mięśnia wrzecionowatego przechodzi w ....ścięgno................................, natomiast brzusiec
mięśnia płaskiego  w charakterystyczne dla niego ....rozścięgno........................................................
6
Elementami pomocniczymi mięśni są :
a) ....kaletki maziowe............................................., b) ....pochewki.......................................................,
c) ....bloczki..........................................................., d) ....trzeszczki.......................................................,
e) ....powięzie.........................................................
41
7
Rys. IX.3 ilustruje budowę du\
ego mięśnia szkieletowego w przekroju poprzecznym przez brzusiec
1  Pierwotny .........................................................................................................................................
otoczony tkanką łączną, zwaną 2 - ................................................. (..................................................),
składa się z wielu włókien mięśniowych spojonych luz
ną tkanką łączną 3 - .......................................
....................................... (..............................................................................................................) oraz
4 - ................................................................. (.....................................................................................).
Całość mięśnia jest otoczona błoną włóknistą, zwaną 5 - ................................ (.................................)
Na zewnątrz często występuje dodatkowa błona łącznotkankowa, zwana ..........................................,
(.......................................................), która otacza pojedyncze mięśnie lub całe ich grupy.
8
Uzupełnij rysunki przekroju poprzecznego i podłu\
nego tkanki mięśnia poprzecznie prą\
kowanego
Szkieletowego (rys. IX.4 A i B), uwzględniając w opisie odpowiednie dla danego przekroju terminy
1  sarkolema,
2  sarkoplazma,
3  prą\
ek izotropowy,
4  prą\
ek anizotropowy,
5  jądro komórkowe,
6  włókienka kurczliwe,
7  pola włókienek kurczliwych.
9
Włókienka kurczliwe bogate w sarkoplazmę są nazywane ....czerwonymi.............., natomiast ubogie
w sarkoplazmę - ....białymi................................... Czerwona barwa mięśnia jest wynikiem obecności
w cytoplazmie włókienek mięśniowych specyficznego barwnika, zwanego ....mioglobina..................
10
Dokonaj obserwacji mikroskopowej tkanki mięśniowej gładkiej oraz tkanki mięśniowej serca. Zwróć
uwagę na cechy szczególne wszystkich typów tkanki mięśniowej i zaznacz przez podkreślenie te, które
charakteryzują wyłącznie mięśnie szkieletowe :
- włókna mięśniowe z reguły nie rozgałęzione,
- dychotomiczne rozgałęzienia włókien,
- pojedyncze pałeczkowate jądra zlokalizowane centralnie,
- liczne soczewkowate jądra zlokalizowane centralnie,
- liczne soczewkowate jądra zlokalizowane bezpośrednio pod błoną,
- obecność  wstawek ,
- tworzenie pól miofibryli na przekroju poprzecznym,
- poprzeczne prą\
kowanie w przekroju podłu\
nym.
43
11
Opisz rysunek IX.5 ilustrujący umięśnienie człowieka.
1  m. ....skroniowy............................................. (m. ....temporalis....................................................)
2  m. ....\
wacz.................................................... (m. ....masseter.......................................................)
3  m. ....policzkowy............................................ (m. ....buccinator...................................................)
4  m. ....sutkowy  mostkowy  obojczykowy..... (m. ....sternocleidoma stoideus..............................)
5  m. ....piersiowy większy................................. (m. ....pectoralis major..........................................)
6  m. ....zębaty przedni....................................... (m. ....serratus anterior.........................................)
7  m. ....prosty brzucha...................................... (m. ....rectus abdominis.........................................)
8  m. ....skośny brzucha zewnętrzny................... (m. ....obliquus abdom. ext. ..................................)
9  m. ....czworoboczny........................................ (m. ....trapezius.....................................................)
10  m. ....najszerszy grzbietu................................ (m. ....latissimus dorsi...........................................)
11  m. ....równoległoboczny................................. (m. ....rhomboideus...............................................)
12  m. ....podgrzebieniowy................................... (m. ....infraspinatus...............................................)
13  m. ....obły mniejszy......................................... (m. ....teres minor.................................................)
14  m. ....obły większy........................................... (m. ....teres major.................................................)
15  m. ....naramienny............................................ (m. ....deltoideus...................................................)
16  m. ....dwugłowy ramienia............................... (m. ....biceps brachii.............................................)
17  m. ....ramienny................................................ (m. ....brechialis...................................................)
18  m. ....trójgłowy ramienia................................ (m. ....triceps brachii............................................)
19  m. ....ramienno  promieniowy....................... (m. ....brachioradialis..........................................)
20  m. ....prostownik palców................................. (m. ....extensor digitorum.....................................)
21  m. ....pośladkowy wielki.................................. (m. ....gluteus maximus........................................)
22  m. ....pośladkowy średni.................................. (m. ....gluteus medius...........................................)
23  m. ....napinacz powięzi szerokiej..................... (m. ....tensor fasciae latae...................................)
24  m. ....biodrowy................................................. (m. ....iliacus........................................................)
25  m. ....krawiecki................................................. (m. ....sartorius...................................................)
26  m. ....obszerny boczny...................................... (m. ....vastus lateralis..........................................)
27  m. ....obszerny przyśrodkowy........................... (m. ....vastus medialis.........................................)
28  m. ....prosty uda............................................... (m. ....rectus femoris............................................)
29  m. ....grzebieniowy........................................... (m. ....pectineus...................................................)
30  m. ....przywodziciel długi................................. (m. ....adductor longus........................................)
31  m. ....smukły..................................................... (m. ....gracilis......................................................)
32  m. ....dwugłowy uda......................................... (m. ....biceps femoris...........................................)
33  m. ....półbłoniasty............................................. (m. ....semimembranosus....................................)
34  m. ....półścięgnisty............................................ (m. ....semitendinosus.........................................)
35  m. ....piszczelowy przedni................................. (m. ....tibialis anterior........................................)
36  m. ....strzałkowy................................................ (m. ....peroneus...................................................)
37  m. ....brzuchaty łydki......................................... (m. ....gastrocnemius..........................................)
38  m. ....płaszczkowaty........................................... (m. ....soleus.......................................................)
45
X. Mięśnie głowy i szyi
1
Przyczepy końcowe wszystkich mięśni wyrazowych twarzy (tzw. mimicznych) znajdują
się
w ....skórze...................................., natomiast mięśni \
waczowych na ....\
uchwie................................
2
Podaj nazwy mięśni głowy widocznych na rys. X.1A i X.1B.
1  m. ....czołowo  potyliczny............................  brzusiec ....czołowy.............................................,
2  m. ....czołowo  potyliczny............................  brzusiec ....potyliczny..........................................,
3  m. ....okrę\
ny oka...................................., 4  m. ....marszczący brwi.........................................,
5  m. ....podłu\
ny nosa................................, 6  m. ....nosowy........................................................,
7  m. ....dz
wigacz wargi górnej..................., 8  m. ....dz
wigacz wargi górnej...............................,
9  m. ....dz
wigacz kąta ust..........................., 10  m. ....jarzmowy mniejszy.....................................,
11  m. ....jarzmowy większy..........................., 12  m. ....okrę\
ny ust.................................................,
13  m. ....śmiechowy......................................, 14  m. ....obni\
acz kąta ust........................................,
15  m. ....obni\
acz wargi dolnej...................., 16  m. ....bródkowy....................................................,
17  m. ....policzkowy......................................, 18  m. ....skroniowy...................................................,
19  m. ....\
wacz.....................................................................................................................................
3
Pomiędzy brzuścami mięśnia potyliczno  czołowego znajduje się silne rozścięgno
zwane
....czepcem ścięgnistym........................................... (....callea aponeurotica.......................................).
4
Do mięśni działających na staw skroniowo  \
uchwowy (art. ....temporomandibularis......................)
zaliczamy mięśnie nr ....18.... i ....19.... z rys. X.1A i X.1B oraz nie zaznaczone na rysunku :
a) m. ....skrzydłowy boczny................................... i b) m. ....skrzydłowy przyśrodkowy........................
5
Rysunki X.2A i X.2B przedstawiają mięśnie szyi. Podaj nazwy poszczególnych mięśni :
1  m. ....mostkowo  obojczykowo  sutkowy ......................................................................................,
2  m. ....szeroki szyi............................................., 3  m. ....dwubrzuściowy.......................................,
4  m. ....mostkowo  gnykowy............................., 5  m. ....rylcowo  gnykowy.................................,
6  m. ....\
uchwowo  gnykowy............................, 7  m. ....tarczowo  gnykowy................................,
8  m. ....łopatkowo  gnykowy............................, 9  mm. ....pochyłe..................................................
6
Mięsień ....mostkowo  obojczykowo  sutkowy.................................... jest najsilniejszym parzystym
mięśniem szyi. Skurcz prawego mięśnia powoduje obrócenie głowy w stronę ....lewą.......................,
natomiast zgięcie głowy ku ....tyłowi............................................ jest efektem skurczu obustronnego.
7
Mięśnie warstwy środkowej szyi, które dzielimy na dwie grupy :
a) mm. ....nadgnykowe.......................................... i b) mm. ....podgnykowe.........................................,
oddziałują na kość ....gnykową......................................... oraz pośrednio na narządy z nią połączone.
47
XI. Mięśnie tułowia
1
Rysunek XI.1 przedstawia mięśnie tułowia : A  od przodu, B  z boku, C  od tyłu.
Podaj nazwy
zaznaczonych mięśni :
1  m. ....piersiowy większy................................, 2  m. ....między\
ebrowe zewnętrzne...................,
3  m. ....zębaty przedni......................................, 4  m. ....prosty brzucha......................................,
5  m. ....skośny brzucha zewnętrzny.................., 6  m. ....najszerszy grzbietu...............................,
7  m. ....skośny brzucha wewnętrzny................., 8  m. ....czworoboczny.......................................,
9  m. ....równoległoboczny większy..................., 10  m. ....pochyłe.................................................,
11  m. ....dz
wigacz łopatki..................................., 12  m. ....płatowaty głowy....................................
2
Do powierzchniowych mięśni klatki piersiowej zaliczamy :
a) m. ....piersiowy większy......................................, b) m. ....piersiowy mniejszy.................................,
c) m. ....zębaty przedni..........................................., d) m. ....podobojczykowy.......................................
3
W czasie spoczynku ruchy wdechowe klatki piersiowej są efektem skurczu mięśni :
a) ....między\
ebrowych zewnętrznych.................... i ....przepony...........................................................
Podczas wysiłku mięśnie te wspomagane są przez: m. ....piersiowy..................... większy i mniejszy,
d) m. ....zębaty przedni.......................................... oraz mięśnie szyi  e) mm. ....pochyłe....................
f) m. ....mostkowo  obojczykowo  sutkowy..........
4
Mięśniami pomocniczymi wydechowymi są :
a) ....najszerszy grzbietu........................................., b) ....prosty brzucha.............................................,
c) ....skośny brzucha zewnętrzny............................, d) ....skośny brzucha wewnętrzny.........................,
e) ....poprzeczny brzucha......................................., oraz najprawdopodobniej równie\
mięśnie
f) ....między\
ebrowe wewnętrzne............................
5
Podstawowymi funkcjami mięśni powierzchniowych klatki piersiowej są ruchy w stawie
....ramiennym....................., oraz przemieszczanie obręczy kończyny górnej względem tułowia.
6
Jama klatki piersiowej od jamy brzusznej jest oddzielona przez ....przeponę......................................,
(....diaphragma....) w której wyró\
niamy następujące części :
a) ....mostkowa......................................................., b) ....\
ebrowa........................................................,
c) ....lędz
wiowa....................................................... (jej najsilniej rozwinięta część)
7
Ścianę dolną jamy brzusznej tworzy przepona miednicy, zbudowana z :
a) m. ....dz
wigacz odbytu......................................., b) m. ....guziczny....................................................
oraz przepony moczowo  płciowej, w której z kolei wyró\
niamy :
a) m. ....poprzeczny krocza głęboki i powierzchniowy...., b) m. ....kulszowo  jamisty.........................,
c) m. ....opuszkowo  gąbczasty......................................, d) zwieracz ....cewki moczowej....................
49
XII. Mięśnie kończyny górnej
1
Do mięśni obręczy kończyny górnej zaliczamy, zaznaczone na rys. XII.1 i XII.2 :
1  m. ....naramienny........................................., 24  m. ....obły większy...........................................,
21  m. ....podgrzebieniowy................................., 22  m. ....obły mniejszy.........................................,
i niewidoczne na rysunkach :
a) m. ....nadgrzebieniowy....................................., b) m. ....podłopatkowy.............................................
2
Na rysunkach XII.1 i XII.2 oznaczono mięśnie ramienia :
2  głowa ....długa.................. i 3  głowa ....krótka................... mięśnia ....dwugłowego...................,
5  m. ....ramienny..................., 4  m. ....kruczo  ramienny......................................................., oraz
głowy: 6  ....przyśrodkowa .... 7 - ....długa............................................ i 23 - ....boczna.....................
mięśnia ....trójgłowego...........................................................................................................................
Podkreśl te z wymienionych mięśni, które działają na dwa stawy.
3
Ze względu na rodzaj wykonywanego ruchu w stawie łokciowym mięśnie le\
ące na
przedniej
powierzchni ramienia nazywa się ....zginaczami...................................................................................,
a le\
ące na tylnej powierzchni - ....prostownikami.................................................................................
4
Widoczne na rys. XII.1 mięśnie: 8  m. ....nawrotny obły....................................................................,
9 - ....zginacz prom. nadgarstka............................, 12  m. ....zginacz pow. palców.............................
nale\
ą do warstwy ....powierzchniowej.................. grupy ....przedniej.......................................mięśni
przedramienia, natomiast w skład warstwy głębokiej grupy przedniej przedramienia wchodzą :
a) m. ....zginacz głęboki palców............................, b) m. ....nawrotny czworoboczny..........................,
c) m. ....zginacz długi kciuka..................................
5
Z grupy ....tylnej.................................................... i ....bocznej.........................., mięśni przedramienia
na rys. XII.2 są widoczne:
13  m. ....ramienno  promieniowy......................................................................................................,
14  m. ....prostownik promieniowy długi nadgarstka..........................................................................,
15  m. ....prostownik promieniowy krótki nadgarstka.........................................................................,
16  m. ....prostownik palców................................................................................................................,
17  m. ....prostownik palca małego......................................................................................................,
18  m. ....prostownik łokciowy nadgarstka..........................................................................................,
19  m. ....prostownik długi kciuka........................................................................................................,
20  m. ....odwodziciel długi kciuka.......................................................................................................
6
Do mięśni poruszających kciukiem zaliczamy z przedramienia :
a) m. ....zginacz długi kciuka.................................., b) m. ....prostownik krótki kciuka........................,
c) m. ....odwodziciel długi kciuka..........................., d) m. ....prostownik długi kciuka.........................,
z kłębu kciuka zaś: a) m. ....odwodziciel krótki......, b) m. ....zginacz krótki.........................................,
c) m. ....przeciwstawiacz........................................., d) m. ....przywodziciel..........................................
51
XIII. Mięśnie kończyny dolnej
1
Istotny wpływ na ruchy ....zginania.......................... w stawie ....biodrowym.......................................
mają mięśnie na rys. XIII.1 A, B, C oznaczone numerami :
1  m. ....biodrowo  lędz
wiowy..........................., 3  m. ....krawiecki..............................................,
4  m. ....prosty uda............................................... Najsilniejszym antagonistą wymienionych jest
15  m. ....pośladkowy wielki..................................
2
Prostownikiem stawu kolanowego jest widoczny na rys. XIII.1 A :
m. ....czworogłowy.............................................. . Głowy 5 - ....boczna...............................................,
6 - ....przyśrodkowa.............................................. i głowa ....pośrednia................................................
mają przyczepy początkowe na ....kości udowej..................................................................., natomiast
4  m. ....głowa prosta..........................................  na kości ....obręczy...............................................
Przyczep końcowy na kości ....piszczelowej................................... jest wspólny dla wszystkich głów.
3
Do mięśni grupy przyśrodkowej uda nale\
ę mięśnie oznaczone na rys. XIII.1 A, B, C numerami :
7  m. ....grzebieniowy........................................., 8  m. przywodziciel ....długi...............................,
9  m. ....smukły..................................................., 20  m. ....przywodziciel wielki....................... oraz
m. ....przywodziciel krótki...................................... Działanie antagonistyczne wykazują w tej grupie:
2  m. ....napinacz powięzi szerokiej.................. i 14  m. ....pośladkowy średni..................................
4
Do mięśni grupy tylnej uda, widocznych na rys. XIII.1 B, C, nale\
ą :
16  m. ....dwugłowy.............................................., 19  m. ....półścięgnisty........................................,
22  m. ....półbłoniasty......................................... Przyczepy początkowe tych mięśni znajdują się na
....obręczy............................................................., z wyjątkiem głowy ....krótkiej.................................
m. ....dwugłowego................................................, która przyczepia się do ....kości udowej..................
Mięśnie te wykonują ruch ....zginający.... w stawie kolanowym.
5
Powierzchnia tylna podudzia jest ukształtowana przez mięśnie :
13  m. ....brzuchaty łydki......................................, oraz 18 - m. ....płaszczkowaty...............................
Przyczepy końcowe tych mięśni oraz mięśnia 21  ....podeszwowego...................................... tworzą
Wspólne ścięgno ....piętowe...................., zwane ....ścięgnem Achillesa......................, przyczepiające
się do ....kości piętowej.................................................... Mięśnie te powodują zginanie podeszwowe
w stawie ....skokowym......................................................... Antagonistami wymienionych mięśni są :
10  m. ....piszczelowy przedni..............................., 11  m. ....prostownik długi..................................
oraz niewidoczny na rysunku mięsień ....prostownik długi palucha......................................................
6
Przez kanał kostki boczne przechodzą ścięgna mięśni :
12  m. ....strzałkowatego długiego....................... i 17  m. ....strzałkowatego krótkiego....................
53