D Piątowska Anatomia zębów stałych i stomatologia zachowawcza w ćwiczeniach fantomowych

Anatomia
zębów stałych
i stomatologia zachowawcza
w ćwiczeniach fantomowych
podręcznik dla studentów stomatologii
pod redakcją Danuty Piątowskiej
pierwszy
e-book
stomatologiczny
Opracowanie redakcyjne, korekta
mgr Tomasz Hankiewicz, dr n. med. Tomasz Maria Kercz
Opracowanie graficzne, DTP
mgr inż. Aleksandra Kardas
Ilustracje
Aleksandra Ignasiak
� Copyright by Bestom DENTOnet.pl Sp. z o.o. 2009
Wydanie I
ISBN 978-83-927915-4-6
BESTOM DENTOnet.pl
ul. Wigury 15a, 90-302 Aódz
tel. +48 42 637-02-77
fax +48 42 676-28-27
e-mail: bestom@bestom.pl
www.bestom.pl
2
3
1
Anatomia zębów stałych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
Wstęp do anatomii zębów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Terminologia używana do określenia powierzchni zębów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Terminologia używana do określenia budowy anatomicznej zębów . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Terminologia związana z oznaczaniem zębów w łuku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Układ zębów stałych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Siekacze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Siekacze górne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Siekacze dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Kły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Kły górne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Kły dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Przedtrzonowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Przedtrzonowce górne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Przedtrzonowce dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Trzonowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Trzonowce górne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Trzonowce dolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2
Metodyka opracowania ubytków część ogólna . . . . . . . . . .39
3
Metodyka opracowania i wypełniania ubytków
- część szczegółowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
Ubytki klasy I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Lakowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Poszerzone lakowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Metoda PRR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Wypełnianie materiałem złożonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Wypełnianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4
Ubytki klasy II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Wariant 1 - wypełnianie cementem szkłojonomerowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Wariant 2 - wypełnianie materiałem złożonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Wariant 3 - wypełnianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Wariant 4 - wypełnianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Ubytek klasy III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Ubytek klasy IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ubytki klasy V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Wypełnianie materiałem złożonym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Wypełnianie amalgamatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
6
ROZDZIAA 1
Anatomia zębów stałych
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
Zewnętrzna budowa anatomiczna korzenia zęba
Układ zębów stałych
Prawidłowy układ zębów mlecznych i stałych
ZBY SIECZNE (SIEKACZE)
Siekacze górne, siekacze dolne
KAY
Kieł górny, kieł dolny
PRZEDTRZONOWCE
Przedtrzonowce górne
Przedtrzonowce dolne
TRZONOWCE
Trzonowce górne
Trzonowce dolne
UCZYMY SI Z
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
uzębieniu człowieka występują dwa Zęby mleczne można podzielić na: siekacze,
Wrodzaje zębów: mleczne (ang. prima- kły i trzonowce (ryc. I-1), a zęby stałe na: sie-
ry lub deciduous teeth) i stałe (ang. permanent kacze, kły, przedtrzonowe i trzonowce (ryc.
teeth). I-2). Jak wynika z przedstawionych rycin,
w uzębieniu mlecznym nie ma zębów przed-
Zęby mleczne w liczbie 20 są obecne u dzieci trzonowych i trzecich zębów trzonowych zwa-
od 2 do 6 roku życia. 10 zębów znajduje się nych zębami ósmymi lub zębami mądrości .
w szczęce i 10 w żuchwie. Od 6 roku życia Zęby mleczne przypominają kształtem zęby
zaczynają się wyrzynać pierwsze zęby stałe stałe. Istnieją jednak dość wyrazne różnice
i w wieku 12-13 lat uzębienie mleczne zostaje pomiędzy tymi dwoma rodzajami zębów, któ-
zastąpione przez uzębienie stałe. W uzębieniu rych znajomość ma duże znaczenie praktycz-
stałym są 32 zęby. ne ze względu na odmienny sposób leczenia.
Ryc. I-1. Zęby mleczne. Widok od strony powierzchni żującej.
9
ROZDZIAA 1
Ryc. I-2. Zęby stałe. Widok od strony powierzchni żującej.
10
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
Różnice pomiędzy zębami mlecznymi
a stałymi są następujące:
" Zęby mleczne są mniejsze niż zęby stałe.
Czasami jednak różnica wielkości może być
niewielka. Czynnikiem decydującym wtedy
o rozpoznaniu jest miejsce zajmowane przez
ząb w łuku zębowym.
" Zęby mleczne mają barwę biało-niebieską,
a zęby stałe biało-żółtą.
Ryc. I-3. Zęby trzonowe mleczne.
" Pomiędzy koroną a korzeniem (korzeniami)
zębów mlecznych znajduje się wałek szkliwa
(ryc. I-3) otaczający koronę zwany obręczą
zęba (łac. cingulum dentis).
" Korzenie zębów mlecznych są mniejsze
i cieńsze niż korzenie zębów stałych.
W trzonowcach mlecznych korzenie są sze-
roko rozstawione, ponieważ obejmują za-
wiązki zębów stałych (ryc. I-3).
" Zęby mleczne mogą być rozchwiane. Jest to
ruchomość fizjologiczna wynikająca z re-
sorpcji ich korzeni w okresie poprzedzającym
wypadnięcie. Rozchwianie zębów stałych jest
Ryc. I-4. Schematyczna budowa kła
objawem patologicznym.
górnego.
" Zęby mleczne są ustawione w kości szczęki
lub żuchwy bardziej pionowo niż zęby stałe.
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
W każdym zębie, zarówno mlecznym jak i sta-
łym można wyróżnić koronę zęba (łac. corona
dentis), szyjkę zęba (łac. collum dentis) i korzeń
zęba (łac. radix dentis) (ryc. I-4).
Ząb zbudowany jest z czterech tkanek: szkli-
wa, zębiny, cementu korzeniowego i miazgi.
Miazga wypełnia jamę zęba (ryc. I-5). Szkli-
wo, zębina i cement korzeniowy są w znacz-
nym stopniu zmineralizowane. Natomiast
Ryc. I-5. Pionowy przekrój przez korzeń
i koronę górnego kła.
miazga jest bogato unaczynioną i unerwio-
11
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
ną tkanką łączną. Tkanki twarde otaczają ją wy zachodzi nieznacznie na szkliwo, w 30%
i chronią przed szkodliwymi czynnikami styka się ze szkliwem, a w 10% pomiędzy
w jamie ustnej. szkliwem a cementem pozostaje odkryta zębi-
Szkliwo jest najtwardszą tkanką ciała czło- na. Ma to również znaczenie kliniczne.
wieka. Zawiera 95% hydroksyapatytów wap- Miazga wypełnia jamę zęba. Jest bogato una-
nia (związki nieorganiczne), 4% wody i tyl- czynioną i unerwioną tkanką łączną. Za pomocą
ko 1% związków organicznych. Rozwija się tzw. pęczka naczyniowo-nerwowego miazga łą-
z narządu szkliwotwórczego i jest produktem czy się przez otwór wierzchołkowy (anatomicz-
wyspecjalizowanych komórek nabłonkowych ny) z kością szczęki lub żuchwy.
tego narządu zwanych ameloblastami. Jest po-
chodzenia ektodermalnego. Szkliwo pokrywa
anatomiczną koronę zęba (ryc. I-5). Miazga, podobnie jak zębina, rozwija się z bro-
Cement korzeniowy pokrywa cienką warstwą dawki zębowej. Funkcje miazgi są następujące:
1
(50-100 �m) korzeń zęba. Składa się w 65% komórki miazgi odontoblasty stale tworzą
z hydroksyapatytów wapnia, w 23% ze związ- nową zębinę (tzw. zębinę wtórną);
ków organicznych (głównie włókna kolage- 2
zakończenia nerwowe miazgi reagują bólem
nowe) i w 12% wody. Jego twardość można na ciepło, zimno, słodycze, uraz, próchnicę,
porównać do twardości kości a grubość do nawiercanie wiertłem;
3
grubości kartki papieru. naczynia miazgi dostarczają środków od-
Zębina jest twardą, żółtawą tkanką stanowią- żywczych dla odontoblastów, które stale
cą większość tkanek zęba (ryc. I-5). Znajduje produkują zębinę wtórną;
4
się pod szkliwem i cementem korzeniowym. miazga może bronić się przed próchnicą lub
W zdrowym zębie nie jest widoczna. Można zranieniem i wytwarzać przez odontoblasty
ją dopiero zobaczyć po uszkodzeniu szkliwa nowe warstwy zębiny (tzw. zębina repara-
przez próchnicę, starcie patologiczne lub na cyjna).
zdjęciu rtg. Składa się w 70% z hydroksyapa-
tytów szkliwa, w 18% z włókien kolageno- Korona zęba anatomiczna jest to ta część zęba,
wych (związki organiczne) i 12% wody. Jest która pokryta jest szkliwem. Oprócz pojęcia
więc tkanką twardszą niż cement, ale mniej korony anatomicznej istnieje pojęcie korony
twardą aniżeli szkliwo. Ma to swoje znaczenie klinicznej i korony protetycznej. Korona kli-
kliniczne. niczna odnosi się do tej części zęba, która jest
Zębina rozwija się z embrionalnej brodawki widoczna w jamie ustnej. U młodego pacjen-
zębowej. Jest pochodzenia mezodermalnego. ta ze zdrowym przyzębiem, korona kliniczna
Komórki, które tworzą zębinę nazywają się będzie pokrywała się z koroną anatomiczną.
odontoblastami. Są zlokalizowane w zębie na U pacjenta starszego lub z chorobą przyzębia,
granicy miazgi i zębiny. Część zęba, w obrębie korona kliniczna będzie dłuższa od korony
której szkliwo styka się z cementem korzenio- anatomicznej. I odwrotnie, u dziecka z wyrzy-
wym nosi nazwę szyjki zęba lub połączenia nającymi się zębami korona kliniczna będzie
szkliwno-cementowego (ang. cemento-enamel krótsza od korony anatomicznej.
junction). Stosunki w obrębie szyjki zęba są Przez koronę protetyczną należy rozumieć
różne. W 60% przypadków cement korzenio- sztuczną koronę metalową, porcelanową,
12
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
kompozytową lub akrylową wykonaną przez powierzchnią zębów przeciwstawnych nosi
technika dentystycznego. nazwę powierzchni żującej lub okluzyjnej.
Posiada guzki, które ułatwiają żucie pokar-
mów.
4
Zęby przednie (siekacze i kły) nie mają po-
Terminologia używana dla określenia
wierzchni żującej, ale posiadają brzeg siecz-
powierzchni zębów
ny, który służy do odcinania i rozdrabniania
pokarmów.
Zęby, zarówno stałe jak i mleczne, mają czte- 5
Każdy ząb w warunkach prawidłowych ma
ry powierzchnie i jeden brzeg, lub pięć po- dwie powierzchnie styczne. Wyjątek sta-
wierzchni w zależności od grupy zębów do nowi ząb mądrości, który zajmuje ostat-
której dany ząb należy. nie miejsce w szeregu zębów szczęki lub
1
Powierzchnia zwrócona na zewnątrz łuku żuchwy. Powierzchnia styczna może być
zębowego w zębach przednich nosi nazwę mezjalna (bliższa) lub dystalna (dalsza).
powierzchni wargowej, a w zębach przed- Wynika stąd fakt, że każda powierzchnia
trzonowych i trzonowych powierzchni dystalna jednego zęba dotyka lub jest blisko
policzkowej. powierzchni mezjalnej następnego zęba.
2
Powierzchnia zwrócona do wnętrza jamy Wyjątek stanowią siekacze centralne, które
ustnej (w kierunku języka) nosi nazwę po- stykają się wyłącznie powierzchniami me-
wierzchni językowej. zjalnymi. Jeśli istnieje pomiędzy nimi prze-
3
Powierzchnia zębów bocznych, czyli przed- strzeń to powstaje tzw. diastema (ryc. I-6).
trzonowców i trzonowców, która styka się Powierzchnie styczne bywają również okre-
w warunkach prawidłowych z taką samą ślane jako proksymalne.
Ryc. I-6. Diastema pomiędzy centralnymi siekaczami górnymi.
13
ROZDZIAA 1
6 3
W celu bardziej precyzyjnego określenia krawędz językowo-mezjalną,
pewnych zmian fizjologicznych lub pato- 4
krawędz językowo-dystalną,
logicznych zęba należy poprowadzić po- 5
krawędz żująco-policzkową,
6
ziome linie przez koronę i korzeń zęba. krawędz żująco-językową,
7
W ten sposób korona zostanie podzielona krawędz żująco-mezjalną,
8
na: część przyszyjkową, środkową, sieczną krawędz żująco-dystalną.
(lub żującą) (ryc. I-7a). Podobnie dzieląc
korzeń uzyskamy część: przyszyjkową, środ- Punkt w którym trzy powierzchnie zęba stykają
kową i wierzchołkową (ryc. I-7a). Podział się z sobą nosi nazwę punktu krawędzi (ang.
liniami pionowymi korony daje nam część point angles).
dystalną, środkową i mezjalną (ryc. I-7b).
7
Na koronie zęba rozróżnia się szereg kra Ważnym pojęciem ze względów klinicznych jest
wędzi. stosunek długości korony do korzenia (ang. root-
to-crown ratio). Na przykład stosunek długości
Zęby przednie mają cztery krawędzie: korony do korzenia kła szczęki wynosi 1,56 co
1
krawędz wargowo-mezjalną, oznacza, że korzeń jest półtora raza dłuższy od
2
krawędz wargowo-dystalną, korony (ryc. I-4). Taki ząb stanowi dobry filar
3
krawędz językowo-mezjalną, dla utrzymania odbudowy protetycznej.
4
krawędz językowo-dystalną. Natomiast siekacz centralny ma stosunek koro-
ny do korzenia zbliżony do jedności (1,16) co
Zęby boczne mają osiem krawędzi: oznacza, że korzeń jest tylko niewiele dłuższy od
1
krawędz policzkowo-mezjalną, korony i taki ząb nie stanowi dobrego filaru.
2
krawędz policzkowo-dystalną,
Ryc. I-7a. Podział poziomy i pionowy kła
Ryc. I-7b. Podział poziomy i pionowy
górnego. Widok od strony wargowej (po
trzonowca dolnego. Widok od strony
lewej stronie), widok od strony mezjalnej
policzkowej (po lewej stronie), widok od
(po prawej stronie).
strony mezjalnej (po prawej stronie).
14
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
Terminologia używana do określenia
budowy anatomicznej zębów
Zęby przedtrzonowe i trzonowe posiadają
tzw. guzki zębowe. Liczba, wielkość i kształt
guzków są różne w zależności od rodzaju zęba.
Kły ze względu na obecność jednego guzka na
szczycie korony noszą dodatkowo nazwę zę-
bów jednoguzkowych. Guzki posiadają szczy-
ty, krawędzie i stoki guzków. Szczytem guzka
Ryc. I-8. Powierzchnia żująca przedtrzo-
jest jego najwyższa część na powierzchni żu-
nowca górnego pierwszego; x guzek
jącej zębów trzonowych i przedtrzonowych.
policzkowy przypomina piramidę.
Każdy guzek ma swoją nazwę. Dla przykładu
przedtrzonowe posiadają dwa guzki jeden
policzkowy od strony policzka a drugi języko-
wy od strony języka (ryc. I-8). Każdy guzek
ma cztery krawędzie i swoim kształtem przy-
pomina piramidę. Guzki połączone są ze sobą
poprzecznymi grzbietami szkliwnymi, które
biegną pomiędzy guzkami policzkowymi i ję-
zykowymi.
Na powierzchni językowej zębów przednich
występuje w 1/3 przyszyjkowej zgrubie-
nie szkliwa cingulum (łac. cingulum den-
Ryc. I-9. Mamelony na brzegu siecz-
tis). Podobne zgrubienia szkliwa występują
nym wyrzynających się siekaczy dolnych
na powierzchni policzkowej trzonowców
stałych.
i wszystkich zębów mlecznych. Na brzegu
siecznym świeżo wyrzniętych zębów stałych
występują trzy guzki zwane mamelonami (ryc.
I-9). W uzębieniu dojrzałym mamelony nie
są widoczne, ponieważ ścierają się w wyniku
kontaktu z przeciwstawnymi zębami. Jeśli
w wyniku wady zgryzu (np. zgryz otwarty)
zęby nie kontaktują się ze sobą, mamelony po-
zostają widoczne. Na powierzchni wargowej
świeżo wyrzniętych zębów widoczne są tzw.
perikimata. Są to warstwy szkliwa biegnące
w postaci fali poprzecznie do długiej osi
zęba. Perikimata, podobne do mamelonów,
ulegają starciu w wyniku jedzenia a nawet
Ryc. I-10. Przedtrzonowiec górny pierwszy.
szczotkowania zębów.
15
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
Na powierzchni żującej zębów trzonowych cal foramina). W tym miejscu naczynia i nerwy
i przedtrzonowych spotyka się liczne bruzdy wchodzą do miazgi zęba (ryc. I-5). Poza otwo-
(ang. grooves). Każdy z zębów tej grupy posia- rem anatomicznym istnieje tzw. otwór fizjolo-
da bruzdę centralną od której odchodzą bruz- giczny zwany też połączeniem cementowo-
dy mezjalno-policzkowe, dystalno-policzko- zębinowym (ang. cemento-dentinal junction),
we, dystalno-językowe i mezjalno-językowe w którym, jak na to wskazuje nazwa, cement
(ryc. I-10). korzeniowy łączy się z zębiną. W miejscu tym
Poza bruzdami wyróżnia się zagłębienia (ang. następuje również zwężenie kanału korzenio-
fossa) i dołki (ang. pits). Najpopularniejszym wego (ryc. I-5).
dołkiem jest dołek zębowy zwany też otwo-
rem ślepym (łac. foramen coecum), który wy- Zęby przedtrzonowe i trzonowe mają więcej
stępuje na powierzchni językowej siekaczy niż jeden korzeń. Miejsce podziału zęba na
górnych bocznych i powierzchni policzkowej dwa, trzy korzenie nosi nazwę furkacji. Bifur-
trzonowców dolnych. Dołki i zagłębienia są kacja to podział na dwa korzenie, a trifurkacja
często miejscem, gdzie zaczyna się próchnica. na trzy (ryc. I-11).
Zewnętrzna budowa anatomiczna Terminologia związana z oznaczeniem
korzenia zęba zębów w łuku
Korzeń anatomiczny zęba jest pokryty cemen- Jak wspomniano wcześniej, zębów mlecznych
tem korzeniowym. Kończy się wierzchołkiem, jest 20 a stałych 32. Rozmieszczenie zębów
na którym często jest widoczny (w zębach zarówno w szczęce jak i żuchwie jest syme-
usuniętych) otwór zwany otworem wierzchoł- tryczne.
kowym lub otworem anatomicznym (ang. api-
Ryc. I-11. Trifurkacja korzeni zęba trzonowego górnego i bifurkacja korzeni zęba przed-
trzonowego górnego.
16
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
ZBY STAAE
Proste oznaczenia zębów dla celów praktycz-
nych i naukowych było przez wiele lat proble- strona prawa strona lewa
szczęka
mem. W 1861 roku austriacki dentysta Adolf
Zsigmondy zaproponował sposób, który szyb- 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8
ko przyjął się na całym świecie i do niedawna
8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8
był jeszcze w Polsce spotykany. Zsigmondy
żuchwa
oznaczył zęby cyframi od 1 do 8 (od siekacza
przyśrodkowego do trzonowca trzeciego) dla
lewej i prawej strony ciała w szczęce i żuchwie.
ZBY MLECZNE
Rozmieszczenie to ilustruje ryc. I-12.
Zsigmondy wpisał cyfry w układ dwóch kre-
strona prawa strona lewa
szczęka
sek pionowej i poziomej. Kreska pozioma
miała oddzielać zęby górne od dolnych, kre- V IV III II I I II III IV V
ska pionowa lewe od prawych. Przykładowo,
V IV III II I I II III IV V
siekacze centralne oznaczono: siekacz górny
żuchwa
przyśrodkowy 1|, a siekacz górny przyśrodko-
wy |1. W ten sam sposób oznaczono pozostałe
zęby. Ryc. I-12. System Zsigmondy ego.
W Polsce do niedawna stosowano powszech-
nie system Haderupa z poprawką Allerhanda.
W systemie tym poszczególne zęby oznacza
1 ćwiartka 2 ćwiartka
się numerami od 1 do 8 podobnie jak w sys-
temie Zsigmondy ego, a zęby mleczne za po-
18 17 16 15 14 13 12 11
21 22 23 24 25 26 27 28
mocą cyfr rzymskich od I do V. Zęby szczę-
48 47 46 45 44 43 42 41 31 32 33 34 35 36 37 38
ki oznacza się przez znak plus, zęby żuchwy
3 ćwiartka 4 ćwiartka
przez minus postawiony dla zębów strony
prawej po prawej stronie cyfry, a dla strony
lewej po jej lewej stronie. W tym systemie Ryc. I-13. Międzynarodowy System
Europejski dla zębów stałych
centralne siekacze szczęki oznaczamy: siekacz
górny przyśrodkowy prawy: 1+, a siekacz gór-
ny przyśrodkowy lewy: +1. W ten sam sposób
oznaczono pozostałe zęby. 5 ćwiartka 6 ćwiartka
Obecnie istnieją dwa systemy oznakowania
55 54 53 52 51
61 62 63 64 65
zębów: tzw. System Międzynarodowy przy-
jęty przez Międzynarodową Federację Den- 85 84 83 82 81 71 72 73 74 75
tystyczną (FDJ) obowiązujący w Europie
7 ćwiartka 8 ćwiartka
i System Uniwersalny obowiązujący w USA.
W Systemie Międzynarodowym dodano
przed cyfrą zęba, znaną z systemu Zsigmon-
Ryc. I-14. Międzynarodowy System
dy ego, oznakowanie ćwiartki jamy ustnej,
Europejski dla zębów mlecznych.
z której ząb pochodzi (ryc. I-13, I-14).
17
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
W tym systemie centralne siekacze szczęki cecha korzenia,
oznaczamy: cecha kąta.
siekacz górny przyśrodkowy prawy: 11
(mleczny: 51) Przez cechę wypukłości korony rozumie
siekacz górny przyśrodkowy lewy: 21 się większą wypukłość mezjalnej części po-
(mleczny: 61) wierzchni wargowej korony zęba aniżeli części
dystalnej (ryc. I-15a). Zachowanie cechy wy-
W Systemie Uniwersalnym oznacza się zęby pukłości korony jest bardzo ważne przy odbu-
wyłącznie za pomocą numerów od 1 do 32. dowie zęba. Należy pamiętać, że korona jest
Numer 1 oznacza trzonowiec górny trzeci najbardziej wypukła w połowie wysokości ko-
prawy, a siekacz górny przyśrodkowy prawy rony. Odtworzenie prawidłowe tej wypukłości
będzie miał numer 8, a lewy 9, zęby mlecz- materiałem złożonym lub koroną protetyczną
ne natomiast oznacza się literami alfabetu od zapobiega zsuwaniu się pokarmu w kierunku
A do T. W Polsce obowiązuje System Mię- dziąsła, co może prowadzić do uszkodzenia
dzynarodowy FDI. dziąsła i stanów zapalnych.
Cecha kąta dotyczy tylko zębów przednich.
Przed szczegółowym opisem budowy zęba Kąt jaki tworzy brzeg sieczny zębów przed-
należy zaznajomić się z tzw. cechami M�hl- nich z powierzchnią styczną mezjalną jest
reitera (ryc. I-15), które pozwalają odróżnić ostry (zbliżony do prostego), a ten sam kąt
z której strony ząb pochodzi. od strony dystalnej jest łagodnie zaokrąglony
(ryc. I-15b). Przez cechę korzenia należy rozu-
Są takie trzy cechy: mieć odchylenie korzenia od długiej osi zęba
cecha wypukłości korony, w stronę z której ząb pochodzi (ryc. I-15c).
Ryc. I-15. Cechy M�hleitera, a cecha wypukłości korony, b cecha korzenia,
c cecha kąta.
18
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
kiem tego łuk zębowy skraca się w ciągu życia
Układ zębów stałych
człowieka nawet o 1,5 cm. Punkty styczne za-
Zęby zarówno szczęki jak żuchwy ustawione wsze znajdują się w 1/3 powierzchni siecznej
są w łuku zębowym. Przez łuk zębowy rozu- korony lub w 1/3 środkowej korony. Punkty
mie się uszeregowany układ zębów szczęki styczne nigdy nie występują w 1/3 przyszyj-
lub żuchwy. W szczęce nazywa się on łukiem kowej korony (ryc. I-16).
zębowym górnym, a w żuchwie łukiem zę-
bowym dolnym. W łuku zębowym zęby kon-
taktują się ze sobą poprzez punkty styczne. Punkty styczne pełnią w uzębieniu człowieka
Punktów stycznych jest w łuku zębowym pięt- następujące ważne funkcje:
naście. Określając miejsce styczne jako punkt stabilizują zęby w łuku zębowym,
ma się na myśli nie punkt geometryczny, ale zapobiegają wtłaczaniu jedzenia w kierunku
miejsce zetknięcia się dwóch sąsiednich zę- dziąsła, co może prowadzić do próchnicy
bów. U dzieci i osób młodych punkty styczne i chorób przyzębia,
są zbliżone do punktów geometrycznych, na- chronią brodawki międzyzębowe.
tomiast u osób dorosłych i starych przeważnie
mają kształt płaszczyzny. Dzieje się tak po- Jeśli zęby nie kontaktują się ze sobą powstaje
nieważ zęby ścierają się w punktach stycznych przestrzeń zwana diastemą (ryc. I-6). Dia-
na skutek tarcia jednej powierzchni stycznej stemy najczęściej powstają pomiędzy zębami
o drugą. siecznymi górnymi.
Mimo ścierania się zębów w punktach stycz- Przestrzeń znajdującą się pomiędzy dwoma
nych nie powstają między nimi wolne prze- kontaktującymi ze sobą zębami można po-
strzenie. Dzieje się to na skutek powolnego dzielić na oddzielne nisze międzyzębowe
przesuwania się wszystkich zębów w kierunku (wargową, policzkową, językową, zgryzową
płaszczyzny pośrodkowej ciała. Ruch ten nosi i sieczną). Nisze mają kształt trójkąta, którego
nazwę fizjologicznej wędrówki zębów. Skut- wierzchołkiem jest punkt styczny (ryc. I-16).
Ryc. I-16. Siekacze dolne. Punkty styczne, nisze dziąsłowe, nisze sieczne.
19
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
Ryc. I-17. I klasa zgryzu według Angle a. Brzegi sieczne siekaczy górnych przykrywają
w 1/3 brzegi sieczne siekaczy dolnych.
Ryc. I-18. I klasa zgryzu według Angle a. Odcinek boczny. Guzki policzkowe trzonow-
ców górnych wchodzą w bruzdy mezjalno-policzkowe trzonowców dolnych.
20
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
Przestrzeń międzyzębowa składa się z dwóch Pozostałe cechy klasy I wg Angle a są następu-
trójkątnych nisz międzyzębowych. W przy- jące:
padku zdrowego przyzębia zajmuje ją brodaw- brzegi sieczne siekaczy górnych przykrywają
ka międzyzębowa. Niekiedy przestrzeń ta na- w 1/3 brzegi sieczne siekaczy dolnych (ryc.
zywana jest niszą przyszyjkową lub dziąsłową. I-17),
Prawidłowo wykonane wypełnienie (amalga- zęby boczne szczęki są nieznacznie cofnięte
mat, kompozyt) chroni brodawkę międzyzę- w stosunku do zębów bocznych żuchwy (ryc.
bową przed wtłoczeniem przez punkt styczny I-18) a guzek mezjalno-policzkowy pierw-
jedzenia do przestrzeni międzyzębowej. szego trzonowca szczęki jest ustawiony bez-
pośrednio w mezjalno-policzkowej bruzdzie
Nisza zgryzowa lub sieczna jest to przestrzeń pierwszego trzonowca żuchwy. Wzajemny
przez którą przechodzi nić dentystyczna aby układ tych dwóch trzonowców (wyrzynają
wejść do przestrzeni międzyzębowej (ryc. się jako pierwsze zęby stałe) jest kluczowy
I-16). (ang. key-factor) dla określenia I klasy zwarcia.
SIEKACZE
Prawidłowy układ
zębów mlecznych i stałych
Siekacze są zębami położonymi najbliżej li-
nii pośrodkowej ciała. W szczęce znajdują się
Zęby, zarówno szczęki jak i żuchwy, są uło- cztery siekacze: dwa przyśrodkowe zwane też
żone w kształcie łuku. Każda sytuacja w któ- siekaczami centralnymi i dwa boczne.
rej następuje zetknięcie się zębów górnych W żuchwie znajdują się również cztery sieka-
i dolnych nosi miano zgryzu (łac. articula- cze: dwa przyśrodkowe (centralne) i dwa bocz-
tio). Zgryz powstaje więc podczas mówie- ne. Powierzchnie dystalne siekaczy centralnych
nia, żucia pokarmów, odgryzania kęsów itp. kontaktują się z powierzchniami mezjalnymi
Natomiast zwarcie (łac. occlusio) jest tylko siekaczy bocznych. Miejsce kontaktu nazywa
jedną z faz zgryzu. Zachodzi wówczas gdy się punktem stycznym. Brak kontaktu pomię-
między zębami szczęki i żuchwy powsta- dzy siekaczami centralnymi lub centralnymi
je maksymalna liczba punktów zetknięcia. i bocznymi nazywa się diastemą (ryc. I-6).
Prawidłowy kontakt zębów w zwarciu nazy-
wamy zwarciem idealnym. Siekacze pełnią następującą funkcję:
Zwarcie idealne zostało opisane i sklasyfiko- odcinają kęsy pożywienia (siekacze dolne
wane w początkach XX wieku przez Edwar- pracują jak ruchomy nóż, siekacze górne są
da M. Angle a i określone jako klasa I. W tej nieruchome),
klasie każdy ząb łuku zębowego kontaktuje ułatwiają prawidłową wymowę (ludzie pozba-
się z dwoma zębami łuku przeciwstawnego. wieni zębów przednich seplenią),
Wyjątek stanowią zęby ósme szczęki, któ- kształtują zewnętrzny zarys warg (funkcja es-
re kontaktują się tylko z zębami ósmymi tetyczna),
żuchwy i siekacze centralne żuchwy, które pomagają w cofaniu się żuchwy po powie-
kontaktują się tylko z siekaczami centralny- rzchniach językowych zębów szczęki (jesz-
mi szczęki. cze przed kontaktem zębów bocznych).
21
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
Siekacze mają pewne cechy wspólne. Korony położony niżej (bliżej brzegu siecznego) niż
ich przypominają kształtem dłuto lub łopatę. na powierzchni dystalnej, gdzie położony jest
Powierzchnie wargowe są wypukłe, a językowe bliżej dziąsła.
wklęsłe. Powierzchnie styczne są trójkątne
z wierzchołkiem zwróconym w kierunku brze- Powierzchnia językowa siekacza centralnego
gu siecznego. Pomiędzy dwoma kontaktujący- jest wklęsła (ryc. I-20). Po obu jej stronach
mi się ze sobą za pomocą punktu stycznego przebiegają dwa wałki szkliwa zwane listwami
zębami powstaje przestrzeń międzyzębowa brzeżnymi. Listwy te zbiegają się przy szyjce
przypominającą kształtem klin. Przestrzeń ta zęba tworząc w tym miejscu tzw. guzek zę-
w warunkach prawidłowych wypełniona jest bowy. Udowodniono, że guzek zębowy jest
brodawką międzyzębową. Wszystkie siekacze szczątkową formą obręczy zęba (łac. cingulum
mają pojedynczy, stożkowaty korzeń. dentis), która występuje w zębach stałych ssa-
U dzieci na brzegu siecznym świeżo wyrznię- ków i zębach mlecznych człowieka.
tych siekaczy widoczne są trzy ząbki zwane
mamelonami (ryc. I-9). Wszystkie siekacze Istnieje wiele odmian morfologicznych guz-
mają cztery powierzchnie (wargową, języko- ka zębowego, co potwierdza hipotezę o jego
wą, mezjalną, dystalną) i jeden brzeg sieczny. szczątkowym pochodzeniu. Powierzchnie
W przypadkach patologicznego ścierania styczne są niewielkie. Mają kształt klina i bez
się zębów, brzeg sieczny zamienia się w po- specjalnej granicy przechodzą w powierzchnie
wierzchnię. wargową i językową. Natomiast bardzo wy-
Zęby sieczne różnią się między sobą szeroko- razna granica istnieje na powierzchni stycznej
ścią i długością korony, jak również długością pomiędzy szkliwem a cementem korzenio-
korzenia. Różnice w długości zębów mogą wym. Tworzy ją linia szkliwa, wyraznie wypu-
dochodzić nawet do 16 mm. kła w kierunku brzegu siecznego (ryc. I-20).
Wklęsłość powierzchni językowych siekaczy
górnych (dobrze widoczna od strony stycznej)
Siekacze górne
odgrywa ważną rolę przy zamykaniu zębów
Siekacz górny przyśrodkowy (centralny) ma i ustaleniu tzw. zwarcia centralnego. Po tej po-
największą spośród siekaczy koronę, kształtem wierzchni bowiem w ruchu zwierania szczęk
podobną do łopaty. Powierzchnia wargowa przesuwają się brzegi sieczne siekaczy dol-
korony jest wypukła. W 1/3 przysiecznej tej nych.
powierzchni znajdują się dwie płytkie piono- Powierzchnie styczne siekaczy różnią się nie-
we bruzdy, które oddzielają trzy lekko wypukłe znacznie. Powierzchnia mezjalna jest bardziej
wałki szkliwa dzieląc powierzchnię wargową płaska i szersza aniżeli powierzchnia dystalna.
na część: mezjalną, środkową i dystalną (ryc. Korzeń siekacza przyśrodkowego (centralne-
I-19). Największa wypukłość korony znajduje go) jest pojedynczy i ma kształt wydłużonego
się przeważnie w połowie wysokości korony. stożka. Na ogół jest prosty. Nieznaczne za-
Brzeg sieczny jest prosty lub delikatnie za- krzywienie może występować tylko w części
krzywiony. Cecha wypukłości korony i cecha wierzchołkowej. Na powierzchni mezjalnej
kąta M�hlreitera jest wyraznie zaznaczona. korzeni występuje w części środkowej nie-
Punkt styczny na powierzchni mezjalnej jest znaczna bruzda.
22
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
Przeciętne wymiary siekacza górnego przy-
środkowego (wg Woelfela)
szerokość korony 8,6 mm
długość korony 11,2 mm
długość całego zęba 23,6 mm
Siekacz górny boczny jest podobny do sie-
kacza centralnego, jednak znacznie od niego
mniejszy. Ząb ten cechuje duża różnorodność
kształtów. Często stwierdza się wrodzony brak
tego zęba. Zmienność budowy oraz częsty
Ryc. I-19. Siekacz centralny szczęki.
jego brak pozwala przypuszczać, że podobnie
Widok od strony wargowej.
jak ząb ósmy (ząb mądrości) należy do zębów
zanikających.
Rozróżnia się trzy główne odmiany korony sie-
kacza górnego bocznego:
1
Korona podobna do korony siekacza cen-
tralnego tylko mniejsza i węższa przydzią-
słowo. Cecha kąta zaznaczona (ryc. I-21).
2
Powierzchnia styczna mezjalna jest wyraz-
nie wklęsła. Powierzchnia styczna dystalna
lekko wypukła. Według Zuckerlanda taki
kształt korony występuje w 30% siekaczy
górnych bocznych.
3
Ostatnia odmiana jest odmianą szczątkową
tego zęba. Korona traci charakterystyczny
Ryc. I-20. Siekacz centralny szczęki.
kształt. Ząb wygląda jak mniej lub bardziej Widok od strony powierzchni stycznej.
zaostrzony sopel lodu (ryc. I-22).
Powierzchnia wargowa siekacza bocznego
jest zazwyczaj gładka, ale mogą występować
na niej dwa podłużne rowki (zagłębienia)
podobnie jak w siekaczu centralnym. Zarys
korony jest mniej symetryczny niż w siekaczu
centralnym.
Powierzchnia językowa jest wklęsła (ryc. I-23),
o znacznie uwypuklonych listwach brzeżnych,
tworzących wyraznie zaznaczony guzek zębo-
wy. Pod guzkiem zębowym znajduje się nie- Ryc. I-21. Siekacz boczny. Widok od
strony powierzchni wargowej.
wielkie zagłębienie zwane otworem ślepym
23
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
(łac. foramen coecum) albo dołkiem językowym
(łac. foveola lingualis). Niekiedy na powierzch-
ni językowej w okolicy guzka zębowego wy-
stępuje bruzda podniebienno-dziąsłowa (ryc.
I-23). Miejsca te mogą być punktem wyjścia
próchnicy. Linia zarysu od strony językowej
jest wypukła w okolicy guzka zębowego i wklę-
sła od guzka do brzegu siecznego. Wyraznie
Ryc. I-22. Siekacz boczny górny w posta-
zaznaczona wklęsłość powierzchni językowej
ci sopla lodu.
siekacza bocznego odgrywa ważną rolę przy
zamykaniu zębów i ustalenia tzw. zwarcia cen-
tralnego. Korzeń siekacza górnego bocznego
jest pojedynczy, stożkowaty dłuższy niż ko-
rzeń siekacza centralnego. Jego powierzchnie
styczne są lekko spłaszczone. Cecha kąta jest
na ogół wyrazna.
Przeciętne wymiary siekacza górnego boczne-
go (wg Woelfela)
szerokość korony 6,6 mm
długość korony 9,8 mm
długość całego zęba 22,5 mm
Podsumowanie
Cechy różniące siekacze centralne od siekaczy
Ryc. I-23. Siekacz górny boczny. Widok
bocznych
od strony powierzchni językowej.
Prawe zęby sieczne od lewych można odróż-
W otworze ślepym wypełnienie amalga-
nić po cechach: krzywizny korzenia, kąta i wy-
matowe. Widoczna bruzda podniebien-
pukłości korony.
no-dziąsłowa.
Siekacze centralne Siekacze boczne
ż� korona szeroka również przyszyjkowo ż� korona mniejsza, wąska przyszyjkowo
ż� korona bardziej symetryczna ż� korona mniej symetryczna
ż� kąt mezjalny prawie prosty ż� kąt mezjalny ostry, zaokrąglony
ż� cecha kąta mniej wyrazna ż� cecha kąta wyrazna
ż� brzeg sieczny skierowany dystalnie
ż� brzeg sieczny prosty
w kierunku szyjki
ż� otwór ślepy rzadko ż� otwór ślepy często
ż� cecha krzywizny korzenia słabo ż� cecha krzywizny korzenia wyraznie
zaznaczona zaznaczona
24
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
Korzenie siekaczy dolnych są pojedyncze
Siekacze dolne
o charakterystycznym, bardzo wydatnym
Siekacze dolne są najmniejszymi zębami spłaszczeniu powierzchni stycznych w kierun-
ludzkimi, przy czym przyśrodkowe (central- ku mezjalno-dystalnym. Natomiast w kierun-
ne) są mniejsze niż boczne (ryc. I-24). Koro- ku wargowo-językowym korzenie są szerokie
ny siekaczy dolnych kształtem przypominają (mają kształt wstążki). W korzeniach siekaczy
dłuto. Granica pomiędzy koroną a korzeniem dolnych bocznych często występują dwa kana-
przebiega linią falistą z wypukłościami do- ły, a nie jeden jak w pozostałych siekaczach.
koronowymi na powierzchniach stycznych Bruzda na powierzchni dystalnej korzeni sie-
a dokorzeniowymi na powierzchni wargowej kaczy dolnych jest zawsze głębsza, co pozwala
i językowej. odróżnić zęby lewe od prawych. Korzenie sie-
kaczy dolnych centralnych są na ogół proste,
Powierzchnia wargowa koron tych zębów jest natomiast korzenie siekaczy bocznych wyka-
nieznacznie wypukła. Niekiedy można na niej zują wyrazną cechę M�hlreitera.
zaobserwować dwie podłużne bruzdy (podob-
nie jak w siekaczach górnych). Brzeg siecz-
ny siekaczy centralnych tworzy linię prostą
i przechodzi prawie pod kątem prostym w po- Przeciętne wymiary siekaczy dolnych
wierzchnie styczne. Cecha kąta M�hlreitera (wg Woelfela)
nie występuje więc w siekaczach centralnych centralnego bocznego
dolnych. Częściej pojawia się w siekaczach szerokość korony 5,3 mm 5,7 mm
dolnych bocznych. Niekiedy kąt siekacza długość korony 8,8 mm 9,4 mm
bocznego utworzony pomiędzy brzegiem długość całego zęba 20,8 mm 22,1 mm
siecznym a powierzchnią styczną dystalną jest
zaostrzony i jakby wyciągnięty w kierunku są-
siedniego kła.
Na brzegach siecznych siekaczy dolnych poja-
wiają się często tzw. miejsca starte (ang. facet).
Są one wynikiem kontaktu siekaczy górnych
i dolnych w czasie odgryzania pokarmu. Miej-
sca starte w siekaczach górnych znajdują się
na powierzchni językowej, a w siekaczach dol-
nych na powierzchni wargowej.
Powierzchnia językowa siekaczy dolnych
jest trójkątna z wierzchołkiem skierowanym
w stronę szyjki zęba. Listwy brzeżne szkliwa
są mało wyrazne. Guzek zębowy jest słabo
zaznaczony. Powierzchnie styczne są również
Ryc. I-24. Siekacze dolne. Siekacz bocz-
trójkątne z wierzchołkiem skierowanym do
ny po stronie lewej, siekacz centralny po
brzegu siecznego.
stronie prawej.
25
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
Siekacze centralne Siekacze boczne
ż� korona niesymetryczna
ż� korona symetryczna
ż� cecha wypukłości korony wyrazna po
ż� brak cechy wypukłości korony
stronie dystalnej
ż� mniejsze od bocznych ż� większe od centralnych
ż� brak cechy krzywizny korzenia ż� wyrazna cecha krzywizny korzenia
Podsumowanie
ludzi są jedynymi zębami, które pozostają
w jamie ustnej.
Tabela powyżej przedstawia cechy różniące
siekacze dolne centralne od siekaczy bocz- Kły pełnią następujące funkcje:
nych. podtrzymują mięśnie warg i policzków,
Odróżnienie siekaczy górnych od dolnych jest odcinają i rozdrabniają kęsy pożywienia,
łatwe. Górne są większe od dolnych. Korony pełnią rolę ochronną dla przedtrzonowców
górnych przypominają łopaty, dolnych dłu- i trzonowców przed poziomymi siłami powstają-
to. Korzenie siekaczy górnych są wypukłe ze cymi podczas żucia (tzw. prowadzenie na kłach),
wszystkich stron, a dolnych wyraznie spłasz- stanowią dobre, mocne filary dla mostów lub
czone w kierunku mezjalno-dystalnym. Sie- protez ruchomych,
kacze prawe od lewych odróżnia się na pod- stanowią dobre, mocne filary dla mostów lub
stawie trzech cech M�hlreitera oraz głębszej protez ruchomych.
bruzdy na korzeniu po stronie dystalnej. Korona kłów jest wypukła, rzuca się w oczy
w szeregu zębowym. Kły wyróżniają się rów-
nież od innych zębów bardziej żółtym kolo-
rem. Korzeń kłów jest pojedynczy, masywny,
KAY
stożkowaty. Kły nie posiadają zwykle mame-
Nazwa kły pochodzi od łacińskiej nazwy psa lonów, ale brzeg sieczny może być pokarbo-
(caninus). W uzębieniu człowieka są cztery wany.
kły: dwa górne i dwa dolne. Są to najdłuższe
zęby człowieka (26,4 mm i 25,9 mm od-
Kieł górny
powiednio: kły górne i dolne). Położone są
w szeregu zębowym za siekaczami w miejscu Powierzchnia wargowa kła górnego (ryc. I-4)
załamania łuku zębowego. zwiększa swoją szerokość od szyjki zęba do
Powierzchnia mezjalna kła kontaktuje się połowy długości korony, po czym zwęża się
z powierzchnią dystalną siekacza bocznego, w kierunku brzegu siecznego. Brzeg sieczny nie
a powierzchnia dystalna kła kontaktuje się jest prosty jak u siekaczy, ale załamany przez
z powierzchnią mezjalną pierwszego przed- pojedynczy guzek pod kątem rozwartym. Gu-
trzonowa. Kły są zębami, które najdłużej zek jest zakończeniem wałka szkliwnego bie-
opierają się popularnym chorobom takim jak gnącego przez powierzchnię wargową korony
próchnica i choroby dziąseł. U wielu starszych od środka tej powierzchni do brzegu sieczne-
26
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
go. Po obu stronach wałka znajdują się nie- Powierzchnie styczne tworzą trójkątne płasz-
wielkie zagłębienia. Podłużny wałek szkliwny czyzny (kształt klina) na skutek ogranicze-
dzieli powierzchnię wargową na dwie części: nia je przez dwa wyrazne wałki szkliwne:
węższą mezjalną i szerszą dystalną. Dokładnie językowy i wargowy. Podstawa tego trójkąta
w miejscu jego przebiegu przednia część łuku w okolicy szyjki zęba jest nieco uwypuklona
zębowego przechodzi w boczną. Guzek zębo- w kierunku jego wierzchołka, czyli guzka
wy dzieli brzeg sieczny na dwa odcinki: me- brzegu siecznego (ryc. I-25).
zjalny (krótszy) i dystalny (dłuższy). Powstaje
pomiędzy tymi odcinkami charakterystyczny Korzeń kła górnego jest pojedynczy, stożko-
kąt rozwarty (105o) (ryc. I-4). waty i najdłuższy ze wszystkich korzeni zę-
Powierzchnia językowa kła górnego jest wy- bów człowieka (średnio 26,4 mm), ale opisano
pukła (ryc. I-25). Wyrazny, podłużny wałek kły o długości 38 mm. Wierzchołek korzenia
szkliwny biegnie od guzka brzegu siecznego kła górnego jest bardzo cienki i często zakrzy-
do guzka językowego. Po obu stronach wałka wiony w stronę dystalną (cecha korzenia). Na
szkliwnego znajdują się dwa płytkie zagłę- powierzchniach stycznych korzenia kła gór-
bienia. Kły ludzi dorosłych najczęściej mają nego przebiegają pojedyncze, podłużne bruz-
płaskie powierzchnie językowe na skutek fi- dy. Bruzda na powierzchni dystalnej jest głęb-
zjologicznego lub patologicznego starcia. Po- sza niż na powierzchni mezjalnej (szczególnie
wierzchnie językową ograniczają dwa wałki w kłach dolnych). Powierzchnia wargowa ko-
szkliwne: mezjalny i dystalny, które łączą się rzenia kła górnego jest wypukła i szersza niż
w obrębie guzka zębowego (ryc. I-25). powierzchnia językowa.
Z trzech znajdujących się na tej powierzchni
wałków najbardziej wyraznym jest wałek ję-
Kieł dolny
zykowy.
Kieł dolny przypomina swym kształtem kieł
górny, ale jest od niego nieco mniejszy (ryc.
I-26). Zasadnicza różnica sprowadza się do
kształtu brzegu siecznego. W kłach dolnych
guzek brzegu siecznego jest mniej wydatny
a nieraz w ogóle niewidoczny. Wtedy brzeg
sieczny kła dolnego przypomina równą linię
brzegu siecznego siekaczy. Wałek szkliwny
na powierzchni wargowej jest mniej wydatny,
a cała powierzchnia wargowa bardziej gładka
i mniej wypukła aniżeli powierzchnia kła gór-
nego. Korona kła dolnego wydaje się dłuższa
i węższa aniżeli korona kła górnego. Kolejna
różnica pomiędzy kłem górnym i dolnym do-
tyczy powierzchni językowej, która jest wklę-
Ryc. I-25. Widok kła górnego od strony
sła lub nawet płaska. Guzek zębowy jest moc-
powierzchni językowej po stronie lewej
no spłaszczony.
i od strony mezjalnej po stronie prawej.
27
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
Cechy kąta i wypukłości korony są na ogół
wyrazne.
Przeciętne wymiary kłów wg Woelfela
górny dolny
szerokość korony 7,6 mm 6,8 mm
długość korony 10,6 mm 11,0 mm
długość całego zęba 26,4 mm 25,9 mm
Kły prawe od lewych odróżnia się na pod-
stawie trzech cech M�hlreitera. Powierzch-
nia styczna mezjalna jest węższa niż dystalna
i dlatego jej przejście w brzeg siecznej leży
dalej od szyjki zęba aniżeli powierzchni dy-
stalnej.
PRZEDTRZONOWCE
Ryc. I-26. Kieł górny (po lewej) i kieł
dolny (po prawej). Widok od strony po-
wierzchni stycznej.
Terminem przedtrzonowce określa się
Powierzchnia językowa kła dolnego, w prze- zęby, które znajdują się za kłami a przed zę-
ciwieństwie do kła górnego nie ulega starciu bami trzonowymi. Przedtrzonowce zastępu-
w czasie aktu żucia. Powierzchnie styczne ją w uzębieniu stałym trzonowce mleczne.
kła dolnego mają kształt klina (podobnie jak Przedtrzonowców ma człowiek osiem, cztery
kły górne), ale są węższe ze względu na brak w szczęce i cztery w żuchwie. Przedtrzonow-
wyraznego wałka szkliwnego na powierzchni ce w szczęce noszą nazwę przedtrzonowców
językowej. górnych, a w żuchwie przedtrzonowców
dolnych. Przedtrzonowce zajmują miejsce
Guzek brzegu siecznego w kłach górnych od- czwarte i piąte licząc od linii pośrodkowej
chylony jest w stronę wargową w stosunku do każdej jamy ustnej. Stąd nazwy przedtrzo-
długiej osi zęba, a w kłach dolnych językowo, nowców ząb czwarty lub piąty górny i od-
co sprawia, że korony kłów dolnych wydają się powiednio ząb czwarty lub piąty dolny.
być pochylone w kierunku do jamy ustnej.
Korzeń kła dolnego jest masywny, szeroki, Funkcja przedtrzonowców polega nie tylko
ale krótszy niż korzeń kła górnego. Na jego na rozdrabnianiu pokarmów, ale ma również
powierzchniach: mezjalnej i dystalnej widocz- duże znaczenie kosmetyczne. Przedtrzonowce
ne są głębokie, podłużne bruzdy. Zazwyczaj podtrzymują kąty ust i policzki, co zapobiega
bruzda dystalna jest głębsza aniżeli mezjalna ich opadaniu. Brak przedtrzonowców gór-
(szczególnie w kłach dolnych). Cecha korze- nych jest bardzo widoczny przy uśmiechu.
nia jest słabiej zaznaczona w kłach dolnych Korona przedtrzonowców jest pentagonal-
aniżeli górnych. na (pięcioboczna). Powierzchnie policzkowe
28
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
i językowe są wypukłe. Powierzchnia żują- Punkty styczne pomiędzy przedtrzonowcami
ca ma przeważnie dwa guzki: policzkowy są szersze i położone bardziej w kierunku szy-
i językowy, oddzielone od siebie bruzdą (ryc. jek zębów aniżeli w zębach przednich.
I-10). Wyjątek stanowią przedtrzonowce
drugie dolne (zęby piąte), które w 54% mają Przeciętne wymiary górnych przedtrzonowców
trzy guzki (jeden policzkowy i dwa językowe) pierwszy drugi
(ryc. I-27a). szerokość korony 8,6 mm 7,7 mm
długość korony 13,4 mm 14,0 mm
Powierzchnie styczne przedtrzonowców długość całego zęba 21,5 mm 21,2 mm
są czworoboczne. Korony tych zębów, pa-
trząc od strony policzkowej są węższe w 1/3 Wszystkie przedtrzonowce są szersze w kie-
przyszyjkowej aniżeli w części żującej, co runku policzkowo-językowym niż mezjalno-
sprawia, że przestrzeń między tymi zębami dystalnym (korony średnio o 1,2 mm, a korze-
(tzw. przestrzeń międzyzębowa) poszerza się nie o 2,8 mm).
w kierunku dziąsła, natomiast ulega zwęże-
niu w kierunku powierzchni żującej.
PRZEDTRZONOWCE GÓRNE
Przedtrzonowce przeważnie mają korzeń
pojedynczy, stożkowaty, z wyjątkiem przed-
trzonowców górnych pierwszych, które naj- Przedtrzonowiec górny pierwszy ma
częściej posiadają dwa korzenie (policzkowy powierzchnię policzkową podobną do po-
i językowy). W części wierzchołkowej korze- wierzchni wargowej sąsiedniego kła. Jest ona
nie przedtrzonowców odchylają się zwykle jednak znacznie mniejsza i w obrębie szyjki
w kierunku dystalnym. zęba węższa. Przez powierzchnię policzkową
tego zęba przebiega podłużne uwypuklenie
szkliwa dzielące ją na dwie części: mezjalną
węższą i dystalną szerszą. To uwypukle-
nie szkliwa kończy się guzkiem, który dzieli
krawędz żująco-policzkową również na dwie
części: mezjalną krótszą, i dystalną dłuż-
szą. Ząb czwarty posiada na ogół dwa ko-
rzenie, natomiast ząb piąty na ogół jeden
korzeń (ryc. I-28). Powierzchnia językowa
jest bardziej wypukła aniżeli powierzchnia
policzkowa.
Powierzchnie styczne mają na ogół kształt
czworoboku. Powierzchnia styczna mezjalna
Ryc. I-27. Przedtrzonowce dolne drugie,
jest nieznacznie wklęsła lub płaska, dystalna
a odmiana trzyguzkowa, b odmia-
nieco wypukła. Powierzchnia żująca ma kształt
na dwuguzkowa. Widok od strony po-
trapezu o dłuższym boku od strony policzka,
wierzchni żującej.
29
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
a krótszym od języka. Znajdują się na niej dwa Przedtrzonowiec górny pierwszy ma w 80%
guzki oddzielone bruzdą przebiegającą w kie- dwa korzenie: policzkowy i językowy. W 19%
runku mezjalno-dystalnym i rozszczepiającą może to być jeden korzeń, a w 1% trzy ko-
się na końcach w liczne krótkie bruzdki (ryc. rzenie: dwa policzkowe i jeden językowy. Szer-
I-29). Guzek policzkowy jest zawsze wyższy szy kanał znajduje się z reguły podniebiennie
i szerszy niż językowy. Guzki połączone są (kanał językowy).
ze sobą wzdłuż krawędzi powierzchni żującej Przedtrzonowiec górny pierwszy różni się od
listwami brzeżnymi szkliwa. Na stokach guz- drugiego poza dwoma korzeniami więk-
ków, w kierunku bruzdy na środku powierzch- szym od językowego guzkiem policzkowym.
ni żującej, przebiegają w linii środkowej nie- W zębach przedtrzonowych dolnych te róż-
wielkie wałki szkliwne po jednym na każdym nice są jeszcze bardziej wyrazne.
guzku. Wałek na guzku policzkowym jest bar-
dziej wypukły niż na guzku językowym. Przedtrzonowiec górny drugi jest nieco
mniejszy niż pierwszy (ryc. I-29). Korona jego
jest symetryczna i owalna. Guzki: policzkowy
i językowy są prawie jednakowej wielkości.
Bruzda centralna na powierzchni żującej jest
krótka i posiada mało dodatkowych rowków.
Korzeń jest pojedynczy w 90%, podwójny
w 9%, a potrójny w 1% przypadków. Nie-
kiedy spotyka się przy wierzchołku pojedyn-
czego korzenia rozdwojenie tworzące odga-
łęzienie policzkowe i językowe. Korzeń jest
spłaszczony w kierunku mezjalno-dystalnym.
Na jego stycznych powierzchniach znajdują
Ryc. I-28. Przedtrzonowce górne, przed-
się głębokie bruzdy.
trzonowiec drugi (po lewej), przedtrzo-
nowiec pierwszy (po prawej). Widok od
strony powierzchni policzkowej.
PRZEDTRZONOWCE DOLNE
Przedtrzonowce dolne w ogólnych zarysach są
podobne do przedtrzonowców górnych. Ko-
rony przedtrzonowców dolnych, widziane od
strony policzkowej mają kształt pentagonalny,
pięcioboczny (ryc. I-30). Widziane od strony
powierzchni żującej są bardziej okrągłe od po-
wierzchni żujących przedtrzonowców górnych
(ryc. I-27).
Przedtrzonowiec dolny pierwszy jest nieco
Ryc. I-29. Przedtrzonowce górne: drugi
dłuższy od przedtrzonowca dolnego drugie-
(po lewej), pierwszy (po prawej). Widok
go (ryc. I-30). Ma również znacznie większy
od strony powierzchni żującej.
30
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
guzek policzkowy. Różnica wysokości między spłaszczone w kierunku mezjalno-dystalnym,
guzkami jest większa niż w przedtrzonow- a dolnych zaokrąglone. Ponadto przedtrzo-
cu górnym pierwszym. Bruzda przebiegająca nowiec górny pierwszy posiada na ogół dwa
w kierunku mezjalno-dystalnym jest pośrodku korzenie: policzkowy i językowy.
przerwana, ponieważ w tym miejscu przebiega Przedtrzonowce prawe od lewych odróżnia się
wałek szkliwa łączący obydwa guzki. Często na podstawie trzech cech M�hlreitera przede
zamiast bruzdy spostrzega się dwa małe wgłę- wszystkim długości mezjalnych i dystal-
bienia po obu stronach wałka (ryc. I-31). nych odcinków krawędzi żująco-policzkowych
i głębokości bruzd na korzeniach. Bruzda na
Przedtrzonowiec dolny drugi ma koronę powierzchni dystalnej jest prawie zawsze głęb-
nieznacznie szerszą niż przedtrzonowiec dol- sza niż na powierzchni mezjalnej.
ny pierwszy. Istnieją dwie popularne odmiany
powierzchni żującej przedtrzonowa dolnego
drugiego. W odmianie pierwszej (43% tych
zębów) istnieją dwa guzki: policzkowy i języ-
kowy (ryc. I-27b). W odmianie drugiej (54,2%)
trzy guzki: dwa językowe i jeden policzkowy
(ryc. I-27a). W 2,8% przypadków występuje
odmiana czteroguzkowa. Kształt powierzchni
policzkowej wyżej wymienionych odmian jest
bardzo podobny. Większość przedtrzonow-
ców, zarówno pierwszych jak i drugich posiada
Ryc. I-30. Przedtrzonowce dolne: drugi
powierzchnie policzkowe gładkie, ale około
(po stronie lewej), pierwszy (po stronie
20% tych zębów ma na tej powierzchni bruzdy.
prawej). Widok od strony powierzchni
Upodobnienie przedtrzonowców do trzonow- policzkowej.
ców nosi nazwę molaryzacji (łac. molarisatio).
Przedtrzonowce stanowią przejściowy typ zę-
bów od jednoguzkowca (kieł) do wieloguz-
kowca (trzonowiec).
Powierzchnia językowa przedtrzonowców jest
wypukła, a powierzchnie styczne płaskie. Ko-
rzenie przedtrzonowców dolnych są pojedyn-
cze, ale mogą posiadać więcej niż jeden kanał.
Odróżnianie przedtrzonowców górnych od
dolnych opiera się na charakterystycznym po-
chyleniu przedtrzonowców dolnych w kierun-
ku dna jamy ustnej oraz na kształcie korony
i korzenia. Powierzchnie żujące przedtrzonow-
ców górnych są owalne o dłuższej osi policz-
kowo-językowej, a dolnych bardziej zaokrą-
Ryc. I-31. Przedtrzonowiec dolny pierwszy.
glone. Korzenie przedtrzonowców górnych są
Widok od strony powierzchni żującej.
31
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
Trzonowce utrzymują ponadto inne zęby
TRZONOWCE
w prawidłowym położeniu w łuku zębowym.
Za przedtrzonowcami i znajdują się w jamie Utrata zębów trzonowych (sześciu w szczęce
ustnej zęby trzonowe, zwane też trzonow- i sześciu w żuchwie) powoduje zapadnięcie
cami. Człowiek powinien mieć dwanaście się policzków i starczy wyraz twarzy. Utrata
trzonowców, po sześć w szczęce i żuchwie, po sześciu lub więcej zębów trzonowych może
trzy ze strony prawej i lewej. spowodować problemy kliniczne ze stawem
Rozróżnia się trzonowce górne i dolne lub skroniowo-żuchwowym.
pierwsze, drugie i trzecie. Trzonowiec pierw-
szy nazywany jest również zębem sześciolet-
TRZONOWCE GÓRNE
nim, a drugi dwunastoletnim w związku
z czasem wyrzynania się tych zębów w jamie Trzonowiec górny pierwszy jest największym
ustnej dziecka. Trzonowiec trzeci nazywa- trzonowcem szczęki. Posiada pięć powierzch-
ny jest zębem mądrości (łac. dens sapientiae). ni: policzkową, językową, dwie styczne i po-
Trzonowiec trzeci (jeden lub więcej) nie po- wierzchnię żującą. Powierzchnie policzkowa
jawia się w jamie ustnej u 20% populacji. Ząb i językowa są wypukłe. Na powierzchni po-
ten jest ostatnim zębem w łuku zębowym. liczkowej widoczna jest płytka bruzda do-
Jego powierzchnia dystalna nie kontaktu- chodząca prawie do rozwidlenia korzeni (łac.
je z żadnym innym zębem. Ząb mądrości furcatio). Jest ona przedłużeniem bruzdy po-
sprawia często wiele problemów klinicznych wierzchni żującej. Na powierzchni językowej
ze względu na tzw. utrudnione wyrzynanie znajduje się również płytka bruzda przecho-
i łatwe uleganie próchnicy na skutek zalega- dząca z powierzchni żującej. Powierzchnia
nia płytki nazębnej.
Trzonowce są największymi zębami w uzę-
bieniu człowieka. Są to zęby wieloguzkowe
i wielokorzeniowe. Wyrzynają się w miejscach
w których nie było zębów mlecznych. Kształt
koron mają sześcienny, a wymiary tych ko-
ron zmniejszają się stopniowo od trzonowca
pierwszego do trzeciego. Różnica wielkości
występuje wyrazniej w stosunku do zębów
górnych aniżeli dolnych.
Trzonowce górne mają na ogół trzy korzenie:
dwa policzkowe i jeden językowy, a trzonow-
ce dolne dwa korzenie: mezjalny i dystalny.
Funkcja trzonowców, podobnie jak przed-
trzonowców polega na żuciu i rozcieraniu
Ryc. I-32. Trzonowiec górny pierwszy.
pokarmów, utrzymaniu pionowego wymia-
Guzek Carabellego. Widok od strony po-
ru twarzy co ma duże znaczenie estetyczne.
wierzchni żującej
32
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
styczna mezjalna jest nieznacznie wklęsła, czaj zakrzywiony w mniejszym lub w większym
szersza i wyższa niż dystalna, która jest nieco stopniu dystalnie. Korzenie policzkowe poło-
wypukła. żone są blisko siebie, natomiast korzeń języko-
wy jest odchylony w stronę podniebienia, stąd
Korona trzonowca górnego pierwszego po- też bywa nazywany korzeniem podniebiennym.
siada trzy duże guzki (mezjalno-policzkowy, Korzeń językowy ma kształt stożkowaty. Jego
dystalno-policzkowy i mezjalno-językowy). powierzchnia językowa jest najszersza i na niej
Czwarty guzek (dystalno-jezykowy) jest znajduje się podłużna bruzda będąca przedłu-
znacznie mniejszy. Niekiedy (według Zuc- żeniem bruzdy przebiegającej na powierzchni
kerkandla w 26%) na powierzchni językowej językowej korony. Bruzda ta stanowi charakte-
największego guzka mezjalno-językowego rystyczną cechę rozpoznawczą trzonowca gór-
występuje guzek piąty tzw. guzek Carabel- nego pierwszego.
lego (łac. tuberculum Carabelli) (ryc. I-32).
Przeciętne wymiary trzonowca górnego pierw-
Powierzchnia żująca ma kształt czworoboku. szego
Pomiędzy guzkami znajdują się trzy bruzdy: długość całego zęba 20,9 mm
dwie dłuższe i jedna krótsza, przypominające długość korony zęba 7,5 mm
literę H. Największy guzek mezjalno-języko- długość korzeni 13,4 mm
wy jest połączony skośnym wałkiem szkliw-
nym z guzkiem dystalno-policzkowym. Jest Trzonowiec górny drugi jest nieco mniejszy
to cecha charakterystyczna wyłącznie trzo- niż trzonowiec górny pierwszy. Zuckerkandl
nowców górnych (ryc. I-32). wyróżnił trzy odmiany powierzchni żującej
tego zęba (ryc. I-33).
Trzonowiec górny pierwszy ma na ogół trzy
1
korzenie: dwa policzkowe i jeden językowy Odmiana pierwsza. Korona kształtem przypo-
(ryc. I-11). Korzeń policzkowy mezjalny jest mina koronę trzonowca górnego pierwszego
większy i bardziej spłaszczony niż korzeń po- (jest czworokątna). Różnica polega na braku
liczkowy dystalny. Jego wierzchołek jest zazwy- guzka Carabellego lub jest on bardzo mały.
Ryc. I-33. Odmiany trzonowca górnego drugiego. Widok od strony powierzchni żującej.
33
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
2
Odmiana druga. Korona ma kształt trójkąt- szczęki. Jego budowa morfologiczna wykazuje
ny, co jest spowodowane brakiem guzka dy- znaczne różnice, największe jakie spotyka się
stalno-językowego. w uzębieniu człowieka. Tylko w bardzo rzad-
3
Odmiana trzecia. Korona jest skrócona kich przypadkach osiąga wielkość trzonowca
w kierunku mezjalno-dystalnym, a wydłu- pierwszego i wtedy na jego powierzchni żu-
żona w kierunku policzkowo-językowym. jącej może znajdować się 6-8 guzków. Często
Powierzchnia żująca kształtem swoim przy- występuje w postaci szczątkowej i ma kształt
pomina owal lub elipsę. Na powierzchni tej sopla. U około 20% populacji brakuje jednego
znajdują się cztery guzki. Od strony policz- lub więcej zębów mądrości.
kowej znajduje się pojedynczy guzek, odpo-
wiednik guzka mezjalno-policzkowego od Powierzchnia żująca trzonowca trzeciego
strony językowej odpowiednik guzka dy- w 71% przypadków ma trzy guzki, a w 10%
stalno-językowego. Pomiędzy nimi znajdują cztery. Pozostałe 19% to odmiany nietypo-
się dwa stłoczone guzki: dystalno-policzko- we. Do takich należy typ powierzchni żują-
wy i mezjalno-językowy. cej ukształtowanej promieniście z wałeczków
szkliwnych i oddzielających je bruzd, które
Trzonowiec górny drugi ma trzy korzenie: zbiegają się we wspólnym zagłębieniu na
dwa policzkowe, korzeń mezjalno-policzkowy środku powierzchni żującej.
i korzeń dystalno-policzkowy oraz jeden ko-
rzeń językowy. Korzenie trzonowca górnego Trzonowiec górny trzeci, podobnie jak pierw-
drugiego są nieco krótsze niż korzenie trzo- szy i drugi, ma trzy korzenie: dwa policzko-
nowca górnego pierwszego. Niekiedy korze- we i jeden językowy. Różnica pomiędzy tymi
nie policzkowe zrastają się. Korzeń językowy zębami polega na tym, że korzenie trzonowca
jest nieco dłuższy od korzeni policzkowych. trzeciego najczęściej są ze sobą zlane na całej
Ma, podobnie jak korzeń językowy trzonowca lub prawie całej długości. Są również krótsze
górnego pierwszego, kształt banana, ale jest o 2-2,5 mm aniżeli odpowiednie korzenie
mniej wygięty w kierunku policzkowym. trzonowca pierwszego i drugiego. Ponadto
charakteryzuje je znaczne zakrzywienie prze-
Przeciętne wymiary trzonowca górnego dru- ważnie w kierunku dystalnym.
giego
długość całego zęba 20,0 mm Znaczna zmienność kształtu koron i korzeni
długość korony 7,6 mm zębów mądrości nie pozwala na opisanie ich
typowych postaci. Zmienność ta jest charak-
Długość korzeni terystyczną cechą rozpoznawczą tych zębów,
mezjalno-policzkowy 12,9 mm występującą na skutek ich redukcji w uzębie-
dystalno-policzkowy 12,1 mm niu człowieka. Nie jest prawdą, że zęby mą-
językowy 13,5 mm drości częściej od innych trzonowców ulegają
próchnicy, ponieważ mają mniej zmineralizo-
Trzonowiec górny trzeci zwany też jest zę- wane szkliwo. Natomiast prawdą jest, że czę-
bem mądrości, bo wyrzyna się pózno w wie- sta próchnica tych zębów spowodowana jest
ku 18-20 lat. Jest najmniejszym trzonowcem zaniedbaniami higienicznymi wynikającymi
34
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
z dalekiego położenia tych zębów w jamie ust- Powierzchnia językowa jest wypukła. Prze-
nej i skomplikowanej budowy anatomicznej. biega na niej krótka bruzda przechodząca
z powierzchni żującej. Bruzda ta sięga do 1/3
wysokości korony.
TRZONOWCE DOLNE
Powierzchnia styczna dystalna jest bardziej
Trzonowce dolne cechuje większa stałość wypukła niż mezjalna, która jest szersza i bar-
kształtu niż górne. Korony wszystkich trzo- dziej płaska.
nowców dolnych mają kształt prostokąta; są
w sposób dla nich charakterystyczny szersze Na powierzchni żującej znajduje się pięć guz-
w kierunku mezjalno-dystalnym niż przed- ków trzy policzkowe i dwa językowe, od-
sionkowo-językowym (ryc. I-34). dzielone od siebie bruzdami (ryc. I-34). Poza
bruzdami głównymi są również małe bruzdy
Trzonowce dolne drugie posiadają cztery dodatkowe.
guzki: dwa przedsionkowe i dwa językowe.
Guzki te są prawie tej samej wielkości. Często
(w 81% przypadków) trzonowce dolne pierw-
sze i trzecie posiadają mały piąty guzek, który
jest położony dystalnie od strony przedsion-
kowej. Patrząc na korony trzonowców dolnych
od strony mezjalnej lub dystalnej można za-
uważyć ich pochylenie w kierunku językowym.
Najbardziej charakterystyczną cechą różnią-
cą trzonowce górne od dolnych jest liczba
korzeni. Trzonowce górne posiadają trzy ko- Ryc. I-34. Trzonowce: dolne: drugi (po
stronie lewej), pierwszy (po stronie pra-
rzenie: dwa przedsionkowe i jeden językowy,
wej). Widok od strony powierzchni żującej.
a trzonowce dolne dwa korzenie: mezjalny
i dystalny. Korzeń mezjalny jest nieco dłuższy
niż korzeń dystalny (ryc. I-35).
Powierzchnia przedsionkowa trzonowca
dolnego pierwszego ma kształt trapezu
o krótszej podstawie przy szyjce zęba. Na po-
wierzchni tej spostrzega się bruzdę przecho-
dzącą na nią z powierzchni żującej. Bruzda
ta w połowie wysokości korony kończy się
niewielkim zagłębieniem, zwanym otworem
ślepym (łac. foramen coecum). W przypadkach
w których powierzchnia żująca trzonowca dol-
Ryc. I-35. Trzonowce dolne: drugi (po
nego pierwszego jest pięcioguzkowa, na po-
stronie lewej) i pierwszy (po stronie prawej).
wierzchni policzkowej występują dwa rowki.
Widok od strony powierzchni policzkowej.
35
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 1
Trzonowiec dolny pierwszy ma dwa korze- Przeciętne wymiary trzonowca dolnego
nie: mezjalny i dystalny. Korzenie są szero- drugiego
kie w kierunku przedsionkowo-językowym, długość całego zęba 20,6 mm
a spłaszczone w kierunku mezjalno-dystal- długość korony 6,9 mm
nym. Na spłaszczonych powierzchniach znaj-
dują się podłużne bruzdy, z wyjątkiem dystal- Długość korzeni
nej powierzchni korzenia dystalnego. korzeń bliższy 13,9 mm
korzeń dalszy 13,0 mm
Przeciętne wymiary trzonowca dolnego pierw-
szego Trzonowiec dolny trzeci jest najmniejszym
długość całego zęba 20,9 mm trzonowcem dolnym. Cechuje go, podobnie
długość korony 7,7 mm jak górny ząb mądrości, zmienność kształtu
i wielkości, jednak w mniejszym stopniu. Na-
Długość korzeni leży do grupy zębów ulegających zanikowi. Ze
mezjalny 14,0 mm względu na swoje położenie (ostatni w łuku
dystalny 13,0 mm zębowym) stwarza liczne problemy kliniczne.
Do takich problemów należy utrudnione, ze
Trzonowiec dolny drugi jest mniejszy niż względu na brak miejsca, wyrzynanie się tego
pierwszy. Ma cztery guzki: dwa przedsionko- zęba. Dlatego dentyści często zalecają usunię-
we i dwa językowe. Guzki są podobnej wielko- cie tego zęba jako profilaktykę mogących się
ści (nieznacznie większe od strony językowej). pojawić problemów. Z drugiej strony zdrowy
Na powierzchni policzkowej tego zęba znaj- i prawidłowo wyrznięty ząb mądrości może
duje się zawsze tylko jedna bruzda zakończo- służyć jako filar dla uzupełnienia protetyczne-
na otworem ślepym. Bruzda ta oddziela guzek go w przypadku, kiedy nie ma innych zębów
przedsionkowy-mezjalny od przedsionkowe- trzonowych.
go-dystalnego. Powierzchnia żująca jest kwa-
dratowa. Korona trzonowca dolnego drugiego Korona dolnego zęba mądrości często przy-
wydaje się być szersza w okolicy szyjki zęba pomina koronę drugiego trzonowca dolnego
niż pierwszego trzonowca. Spowodowane to (z czterema guzkami) lub koronę trzonowca
jest brakiem (w trzonowcu drugim) piątego dolnego pierwszego (z pięcioma guzkami).
guzka od strony dystalnej. Guzki językowe trzonowca dolnego trzecie-
Podobnie jak trzonowiec dolny pierwszy, go są większe niż guzki policzkowe. Ta ce-
trzonowiec dolny drugi ma dwa korzenie: me- cha pozwala na odróżnienie zębów prawych
zjalny i dystalny. W tym przypadku również od lewych. Zarys powierzchni żującej jest
korzeń mezjalny jest nieco krótszy od korze- prostokątny lub owalny i szerszy w kierunku
nia dystalnego. Korzenie te często zbliżają się mezjalno-dystalnym niż przedsionkowo-języ-
do siebie, nawet mogą być ze sobą zrośnię- kowym.
te. Czasami spotyka się trzonowca drugiego
z szypułkowatym korzeniem dodatkowym Trzonowiec dolny trzeci posiada dwa korze-
(łac. radix endomolaris). nie: bliższy i dalszy. Korzenie te często zlewają
36
UCZYMY SI Z
ANATOMIA ZBÓW STAAYCH
się ze sobą. Częściej niż korzenie pierwszego
i drugiego trzonowca dolnego, korzenie dol-
nego zęba mądrości zakrzywiają się dystalnie.
Ząb ten może mieć więcej niż dwa korzenie.
Zęby mądrości mogą przypominać kształ-
tem powierzchni żującej zęby trzonowe dolne
pierwsze lub drugie.
Posiadają jednak pewne cechy charaktery-
styczne:
1
pięcioguzkowy ząb mądrości może mieć ko-
ronę nieco większą niż drugi trzonowiec;
2
korony zębów mądrości są bulwiaste ;
3
guzki na powierzchni żującej leżą bliżej sie-
bie niż u innych trzonowców;
4
powierzchnia żująca jest mocno pobrużdżo-
na ze względu na liczne bruzdy;
5
korzenie są krótkie, często zlane (szczegól-
nie w szczęce);
6
korzenie są dystalnie zakrzywione w jednej
trzeciej wierzchołkowej (szczególnie w żu-
chwie).
37
ROZDZIAA 1
38
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 2
METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW
CZŚĆ OGÓLNA
ROZDZIAA 2
40
METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW CZŚĆ OGÓLNA
4
róchnica zębów (łac. caries dentium) jest Próchnica głęboka (łac. caries profunda)
Pprocesem polegającym na demineralizacji zmiany obejmują szkliwo i grubą warstwę
i proteolitycznym rozpadzie tkanek twardych zębiny, ubytek jest oddzielony od komory
zęba. cienką warstwą zębiny.
Ognisko próchnicowe (łac. focus cariosus) jest W zależności od stanu zębiny na dnie ubytku
pojęciem patomorfologicznym określającym można rozróżnić trzy sytuacje:
zespół zmian mikroskopowych w tkankach - zębina jest cienka, ale zdrowa tzn. twarda,
twardych. Początkowe stadia próchnicy są - występują punktowe obszary o zmniejszo-
niezauważalne i trudne do zdiagnozowania. nej twardości zębiny,
Wraz z postępem zmian histopatologicz- - występuje obnażenie miazgi w dnie ubytku.
nych dochodzi do powstania ubytku, najpierw
w szkliwie (lub w cemencie korzeniowym)
a potem w zębinie.
Podział WHO
Bardzo podobny do wyżej przedstawionego
I. Podziały próchnicy
jest podział zaproponowany przez Światową
W mianownictwie kariologicznym ist- Organizację Zdrowia (ang. WHO) uwzględ-
nieje kilka różnych podziałów próchnicy niający również stopień zaawansowania zmian
w zależności od przyjętych kryteriów. w tkankach zęba.
W Polsce najpopularniejszy jest tzw. podział
kliniczny próchnicy prostej (łac. caries sim- Wyróżnia się 4 stadia próchnicy takie jak:
plex), w którym uwzględniono zasięg destruk- D1 zmiana występująca w szkliwie z niena-
cji tkanek twardych i odległość dna ubytku od ruszoną powierzchnią (bez ubytku)
jamy zęba. D2 zmiana w szkliwie z minimalnym jego
ubytkiem
D3 zmiana w obrębie zębiny z ubytkiem tkanek
D4 zmiana sięgająca miazgi
Podział kliniczny
1
Próchnica początkowa, plama próchnicowa
Podział Groendala
(łac. caries incipiens, macula cariosa) zmia-
ny obejmują tylko powierzchowną warstwę Kolejny podział zaproponowany przez Gro-
szkliwa, nie stwierdza się utraty tkanek (nie endala z modyfikacją Pittsa opiera się na
ma ubytku). obrazie radiologicznym (zdjęcia zgryzowo-
2
Próchnica powierzchowna (łac. caries super- skrzydłowe) próchnicy powierzchni stycznych
ficialis) zmiany obejmują szkliwo w któ- i wyróżnia następujące stadia:
0
rym stwierdza się ubytek. brak zmian w obrazie radiologicznym,
3
Próchnica średnia (łac. caries media) zmia- 1
przejaśnienie obejmujące � zewnętrznej
ny obejmują szkliwo i część zębiny, ale dno warstwy szkliwa,
2
ubytku dzieli od komory gruba warstwa przejaśnienie obejmujące � wewnętrznej
zdrowej zębiny. warstwy szkliwa,
41
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 2
3
przejaśnienie obejmujące � zewnętrznej 2 wariant ubytek występuje tylko na po-
warstwy zębiny, wierzchni stycznej, ale z powodu obecności
4
przejaśnienie obejmujące � wewnętrznej sąsiedniego zęba trzeba znieść krawędz zgry-
warstwy zębiny. zowo-styczną aby dostać się do ubytku i móc
go opracować. Do tego wariantu zalicza się
również ubytki w których na skutek procesu
II. Klasyfikacje ubytków
próchnicowego doszło do podminowania lub
próchnicowych
zniszczenia tej krawędzi.
Klasyfikacja Blacka
3 wariant ubytek obejmuje swoim zasięgiem
powierzchnię styczną i zgryzową.
Najbardziej znanym i najczęściej używanym 4 wariant rozległy ubytek obejmujący obie
do tej pory był podział zaproponowany przez powierzchnie styczne i powierzchnię zgryzo-
amerykańskiego dentystę G.W. Blacka ponad wą.
100 lat temu. Dzieli on ubytki w zależności od
grupy zębów (przednie i boczne) oraz miej- Klasa III ubytki na powierzchniach stycz-
sca występowania na powierzchni zęba (po- nych zębów przednich (siekaczy i kłów) z za-
wierzchnie styczne, zgryzowe, przedsionkowe, chowaniem kąta siecznego.
językowe).
Klasa IV ubytki na powierzchniach stycznych
Wyróżnia się pięć klas ubytków próchnicowych: zębów przednich obejmujące kąt sieczny.
Klasa I ubytki w zagłębieniach anatomicz-
nych tj. na powierzchniach zgryzowych zębów Klasa V ubytki w okolicy 1/3 przyszyjkowej
przedtrzonowych i trzonowych, na powierzch- na powierzchniach przedsionkowych i języ-
niach przedsionkowych zębów trzonowych kowych wszystkich zębów.
dolnych i powierzchniach podniebiennych zę-
bów trzonowych górnych oraz na powierzch- W latach pózniejszych wprowadzono klasę VI
niach podniebiennych siekaczy górnych bocz- obejmującą ubytki występujące nietypowo np.
nych (w tzw. otworach ślepych). na szczytach guzków lub brzegach siecznych
zębów (tzw. ubytki pozaklasowe).
Klasa II ubytki na powierzchniach stycznych
zębów bocznych (trzonowych i przedtrzono-
Klasyfikacja Monta i Hume a
wych).
Wyróżnia się 4 warianty tych ubytków: W tej klasyfikacji wzięto pod uwagę nie tyl-
1 wariant ubytek występuje tylko na po- ko umiejscowienie ubytku (miejsce ang.
wierzchni stycznej zęba bez naruszenia kra- site), ale także stopień zaawansowania procesu
wędzi styczno-zgryzowej (tzw. ubytki jedno- próchnicowego (stadium ang. stage). Za-
osiowe). Warunkiem zakwalifikowania ubytku kwalifikowanie ubytku do danej klasy sugeru-
do tego wariantu jest brak zęba sąsiedniego je jednocześnie diagnozę (głębokość ubytku)
i w związku z tym możliwość opracowania go oraz sposób postępowania.
od powierzchni stycznej.
42
METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW CZŚĆ OGÓLNA
Autorzy wyróżniają trzy miejsca (Si od ang. Według autorów powyższa klasyfikacja ma
site) występowania ubytków: wiele zalet. Przede wszystkim pozwala od-
Miejsce 1 (Si 1) bruzdy i wszelkie zagłę- notować obecność zmian już na etapie plamy
bienia anatomiczne na powierzchniach zgry- próchnicowej (stadium 0) co jest jednoznacz-
zowych zębów bocznych, przedsionkowych ne z koniecznością zastosowania metod profi-
zębów trzonowych dolnych oraz podniebien- laktycznych (remineralizacja, lakowanie).
nych zębów trzonowych górnych i siekaczy Występowanie zmian o charakterze powierz-
górnych. chownym (stadium 1) jest z założenia wska-
Miejsce 2 (Si 2) powierzchnie styczne zaniem do stosowania metod oszczędnych,
wszystkich zębów poniżej punktu stycznego. minimalnie interwencyjnych (poszerzonego
Miejsce 3 (Si 3) obszar przyszyjkowy w 1/3 lakowania lub metody PRR).
przydziąsłowej łącznie z odsłoniętymi po- System nadaje się do wykorzystania w progra-
wierzchniami korzeni zębów. mach komputerowych.
Stopień zaawansowania zmiany Zaklasyfikowanie ubytku sugeruje jednocze-
(Sta od ang. stage): śnie sposób postępowania z wykorzystaniem
metod adhezyjnych bez jednoznacznego okre-
Stadium 0 (Sta 0) zmiana początkowa ślania wymaganego kształtu ubytku.
o charakterze odwracalnym, zachowana ciągłość
szkliwa, ewentualnie zmiana przezierności.
Stadium 1 (Sta 1) przerwana ciągłość szkli-
Inne klasyfikacje
wa, minimalna utrata zębiny tuż przy granicy
szkliwno-zębinowej. W piśmiennictwie można spotkać także inne
Stadium 2 (Sta 2) umiarkowane zmiany klasyfikacje ubytków. Na przykład w podręcz-
w zębinie (duża ilość zdrowych tkanek umoż- nikach amerykańskich dzieli się ubytki w za-
liwiająca zachowanie integralności pozostałej leżności od powierzchni na której występują.
części korony i sprostanie obciążeniom oklu-
zyjnym). Wyróżnia się ubytki :
Stadium 3 (Sta 3) ubytek szkliwa i zębiny powierzchni gładkich (ang. smooth surface)
przekraczający 1/3 zewnętrznej części zębiny, powierzchni stycznych (ang. approximal
osłabiona struktura zęba (szkliwo podmino- surface)
wane) zagrażająca odłamaniem fragmentów powierzchni zgryzowych (ang. occlusal sur-
zęba (np. guzków). face)
Stadium 4 (Sta 4) znaczna utrata tkanek powierzchni korzenia (ang. root surface)
twardych (np. odłamanie guzka, brzegu siecz-
nego, krawędzi zgryzowej).
III. Metodyka opracowania ubytków
W rozpoznaniu podaje się oba parametry np. Kolejność czynności w trakcie opracowania
Si 2/Sta 2 co oznacza umiejscowienie ubyt- ubytków ma duże znaczenie kliniczne i jest
ku na powierzchni stycznej (miejsce 2) oraz ściśle określona. Podstawowa metodyka zo-
stadium 2 zaawansowania zmian. stała opracowana przez Blacka i obowiązuje
43
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 2
nadal w odniesieniu do ubytków opracowy- rych faz (nadanie kształtu retencyjnego) a nie-
wanych pod wypełnienia amalgamatowe. które modyfikuje (zasięg zarysu, kształt opo-
rowy, opracowanie brzegów). Zamianie ulega
Fazy opracowania ubytku pod amalgamat wg także kolejność fazy 2 i 3. Najpierw należy
Blacka: usunąć zębinę próchnicową, ponieważ kształt
1
Otwarcie ubytku i wielkość zarysu uzależnia się od wielkości (roz-
2
Stworzenie zarysu ległości i głębokości) ogniska próchnicowego.
3
Usunięcie zębiny próchnicowej
4
Nadanie kształtu oporowego Fazy opracowania ubytków pod wypełnienia
5
Opracowanie brzegów ubytku adhezyjne:
1
(wygładzenie) Otwarcie ubytku
6 2
Nadanie kształtu retencyjnego Usunięcie zębiny próchnicowej
7 3
Przygotowanie materiału Nadanie zarysu
8 4
Umycie i osuszenie ubytku Nadanie kształtu oporowego
9 5
Wypełnienie ubytku Opracowanie brzegów ubytku
10
Opracowanie wypełnienia (zukośnienie)
6
Wymycie i osuszenie ubytku
7
Rozpowszechnienie zastosowania materiałów Przygotowanie wypełnienia
adhezyjnych pozwala na ograniczenie zakre- 8
Wypełnienie ubytku
9
su usuwania tkanek twardych i rezygnację Opracowanie wypełnienia
z niektórych faz podanych przez Blacka. Jest to
zgodne z nową tendencją w stomatologii zmie- Tendencja do ograniczania zakresu opraco-
rzającą do opracowania ogniska próchnicowe- wania ubytków (tzw. stomatologia mało inwa-
go w taki sposób, aby usunąć wyłącznie tkanki zyjna) jest szczególnie wyrazna w przypadku
bezpowrotnie zniszczone procesem próchni- ubytków klasy I o niewielkim stopniu zaawan-
cowym, czyli zdemineralizowane szkliwo i za- sowania. Dysponując materiałami adhezyjnymi
infekowaną zębinę. Co do zdemineralizowanej z dodatkiem fluoru możemy zastosować meto-
zębiny uważa się, że należy ją doszczętnie usu- dy profilaktyczne (lakowanie) lub profilaktycz-
nąć z granicy szkliwno-zębinowej. Dopuszcza no-lecznicze (poszerzone lakowanie, metoda
się natomiast pozostawienie niewielkiej ilości PRR) zamiast preparacji tkanek powodującej
zdemineralizowanej zębiny na ścianie doko- ich nieodwracalną utratę (ryc. II-1).
morowej gdy jej usunięcie groziłoby obnaże-
niem miazgi. Możliwość zastosowania w ta-
IV. Omówienie metodyki Blacka
kim przypadku preparatów odontotropowych
w odniesieniu do wypełnień
na dno ubytku (tzw. przykrycie pośrednie),
amalgamatowych
powodujących uaktywnienie procesów remi-
1. Otwarcie ubytku
neralizacyjnych inicjowanych przez komórki
zębinotwórcze w miazdze (odontoblasty), po-
zwala na zachowanie żywej miazgi. Faza ta polega na takim wycięciu (usunię-
Tak więc opracowując ubytek pod wypełnienie ciu nawisów) szkliwa zakrywającego wlot do
adhezyjne odstępuje się od wykonania niektó- ubytku aby uzyskać dobrą widoczność oraz
44
METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW CZŚĆ OGÓLNA
możliwość dalszej preparacji. Zabieg wyko- się dodatkowo metody profilaktyczne takie
nuje się za pomocą wierteł diamentowych na jak lakowanie bruzd wolnych od próchnicy
turbinę w kształcie kulki lub płomyka. lub lakierowanie fluorkami narażonych po-
wierzchni.
2. Nadanie zarysu
Zarys jest łagodną linią łączącą tkanki zęba
3. Usunięcie zębiny próchnicowej
z przyszłym wypełnieniem. Wg Blacka każ-
da klasa ubytków wymaga nadania zarysowi Najważniejszą zasadą przy wykonywaniu tego
określonego kształtu. Linia zarysu nie po- etapu jest kolejność preparacji tkanek twardych
winna się znalezć w punkcie stycznym oraz zęba. Najpierw usuwamy zębinę próchnicową
w miejscu kontaktu z zębem przeciwstawnym. ze ścian bocznych, a potem z dna ubytku. Ma
W zakres zarysu wchodzi tzw. poszerze- to szczególne znaczenie w ubytkach głębo-
nie zapobiegawcze polegające na wycinaniu kich, drążących do miazgi, gdyż w razie jej
zdrowych tkanek zęba w miejscach mało obnażenia zapewnia względną ochronę przed
odpornych i przesuwaniu zarysu do miejsc zainfekowaniem (ubytek jest już opracowa-
o większej odporności (np. w klasie I z bruzd ny) i pozwala na niezwłoczne wypełnienie.
w kierunku stoków guzków, a w klasie II ze Równie istotne jest dokładne usunięcie zde-
strefy stycznej do nisz międzyzębowych). mineralizowanej zębiny z granicy szkliwno-
Zabieg wykonuje się najczęściej wiertłami zębinowej co stanowi istotne zabezpieczenie
diamentowymi na turbinę o kształcie płomy- przed powstawaniem próchnicy wtórnej.
ka lub walca.
Obecnie zaleca się ograniczenie wycinania Zabieg ten wykonuje się za pomocą wierteł
tkanek zdrowych, a wielkość i kształt zarysu różyczkowych na mikrosilnik. Ważne jest sto-
uzależnia się od stopnia zaawansowania pro- sowanie wierteł o odpowiednim rozmiarze,
cesu próchnicowego. U pacjentów podatnych gdyż praca zbyt małymi jest nieefektywna
na próchnicę (z wysokim ryzykiem) wdraża i grozi obnażeniem miazgi w ubytkach głębo-
kich, a użycie zbyt dużych może spowodować
zaklinowanie wiertła i uszkodzenie zdrowych
tkanek. Należy pamiętać o chłodzeniu wodą
i powietrzem opracowywanych tkanek, zwłasz-
cza zębiny, w celu ochrony miazgi przed po-
drażnieniem spowodowanym przegrzaniem.
Ponadto trzeba pamiętać, że głównym wy-
znacznikiem stanu zębiny jest jej twardość.
Zębina zdemineralizowana i zainfekowa-
na jest miękka i daje się łatwo usunąć nawet
narzędziami ręcznymi, a badana zgłębni-
Ryc. II-1. Różnica między zasięgiem
otwarcia bruzd w poszerzonym lakowa- kiem rysuje się . Zębina zdrowa jest twarda
niu (linia ciągła) a zarysem w ubytkach
i zgłębnik przesuwa się po niej jak po szkle
klasy I pod wypełnienie amalgamatowe
(linia przerywana)
45
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 2
Ten etap pracy uznajemy za zakończony jeśli szerokość ściany dodziąsłowej, która jest ścia-
pozostała w ubytku zębina jest twarda i nie ną nośną dla wypełnienia. Musi ona mieć co
ulega zarysowaniu przy badaniu zgłębnikiem. najmniej 2 mm szerokości.
4. Nadanie kształtu oporowego
Odpowiedniego opracowania wymagają tak-
że brzegi szkliwa tak, aby powierzchnia zęba
Kształt oporowy nadajemy ubytkowi w celu i amalgamat leżały w jednej płaszczyznie,
zabezpieczenia tkanek zęba i przyszłego wy- a ściana ubytku z powierzchnią zęba tworzyły
pełnienia przed popękaniem na skutek dzia- kąt 90-110� (tzw. kąt powierzchniowo-ubyt-
łania sił występujących w trakcie żucia. kowy).
Kształt oporowy jest charakterystyczny dla
W odniesieniu do tkanek zęba istotne jest każdej klasy.
usunięcie fragmentów szkliwa niepodpartego
zębiną (ryc. II-2) oraz obniżenie zbyt wyso- Zabieg wykonuje się za pomocą wierteł dia-
kich i cienkich ścian ubytku tak, aby zachować mentowych na turbinę (szkliwo) oraz róży-
proporcję wysokości ścian do ich grubości. czek i walców na mikrosilnik (zębina).
W odniesieniu do wypełnienia należy uzyskać
proporcjonalny zakres ubytku do jego głębo-
5. Opracowanie brzegów ubytku
kości (ubytki rozległe muszą być odpowiednio
głębokie). Innymi słowy, wypełnienie o dużej
powierzchni musi być odpowiednio grube, W przypadku wypełnień z amalgamatu faza
aby mogło sprostać siłom żucia. Za minimal- ta polega na wygładzeniu brzegów ubytku.
ną grubość amalgamatu przyjmuje się 2 mm. Służy to osiągnięciu maksymalnego przyle-
W przypadku ubytków dwuosiowych (klasa gania wypełnienia do szkliwa. Nieopracowane
II) istotne jest także zaokrąglenie ściany do- brzegi są nierówne i przypominają w powięk-
komorowej w miejscu przejścia z powierzchni szeniu zęby piły (ryc. II-4). Te nierówności
zgryzowej na styczną co zapobiega powstawa- w szkliwie sprawiają, że materiał wypełniający
niu niekorzystnych naprężeń i może dopro- nie przylega dokładnie do brzegu ubytku po-
wadzić do odłamania wypełnienia (ryc. II-3). wodując nieszczelności, które powiększają się
Duże znaczenie w tych ubytkach ma także w trakcie użytkowania wypełnienia. Na sku-
Ryc. II-2.
46
METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW CZŚĆ OGÓLNA
Ryc. II-3.
tek działania sił żucia dochodzi w obrębie linii zabezpiecza go przed wypadnięciem w całości
zarysu do odkruszania zarówno fragmentów w trakcie żucia. Najlepsze utrzymanie zapew-
materiału jak i szkliwa. W efekcie powstaje nia ubytek w którym ściany boczne są zbieżne
szczelina sprzyjająca zaleganiu płytki bak- do wylotu i co się z tym wiąże powierzch-
teryjnej i powstawaniu próchnicy wtórnej. nia zarysu jest mniejsza od powierzchni dna.
Gładzenie brzegów wykonuje się za pomocą Ściany boczne ukształtowane równolegle do
wierteł diamentowych o malejącej ziarnistości siebie (prostopadle do dna) także zapewnią
lub białych kamieni Arkansas na mikrosilnik. dostateczną retencję wypełnieniu, dlatego
Można także użyć krążków (np. Sof-lex) lub w ubytkach rozległych nie należy zanadto
pasków ściernych o drobnym nasypie. podcinać ścian bocznych aby nie osłabić tka-
nek zęba.
Duże znaczenie ma także płaskie dno, gdyż
zabezpiecza wypełnienie przed wyważaniem.
6. Nadanie kształtu retencyjnego
Dlatego, jeśli w ubytku z powodu znacznej
głębokości nie można uzyskać płaskiego dna
Odpowiedni kształt retencyjny umożliwia me- (grozi to obnażeniem miazgi), osiąga się to
chaniczne utrzymanie amalgamatu w ubytku i za pomocą podkładu, który wyrównuje nie-
47
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 2
równości w ścianie dokomorowej (ryc. II-5).
Dodatkowo można wykonać nacięcia reten-
cyjne w zębinie na ścianach bocznych ubytku
uważając aby nie podcinać szkliwa na granicy
szkliwno-zębinowej i aby nie obnażyć miazgi
wycinając je zbyt blisko dna. W tej fazie używa
się najczęściej wierteł na mikrosilnik o kształ-
cie walca lub odwróconego stożka (w ubytkach
średniogłębokich). Rowki retencyjne wycina
się za pomocą małych wierteł różyczkowych
lub odwróconych stożków.
7. Wymycie i osuszenie ubytku
Ubytek myje się wodą destylowaną lub solą
fizjologiczną i osusza za pomocą dmuchawki.
W przypadku ubytków głębokich należy użyć
jałowej kuleczki z waty i za pomocą pęsety
delikatnie oczyścić ściany ubytku a następnie
wysuszyć również za pomocą wacika.
8. Wypełnienie ubytku
Pod wypełnienia z amalgamatu stosujemy
podkłady lub specjalne żywice (tzw. amalgam-
Ryc. II-4. bond). Podkład zakładamy tylko na ścianę do-
komorową. Ściany boczne, ściana dodziąsłowa
pozostają wolne od podkładu aby amalgamat
mógł bezpośrednio przylegać do tkanek zęba.
W przeciwnym razie może dojść do utraty
szczelności i powstania próchnicy wtórnej.
Jeśli ściana dokomorowa jest nierówna to
podkład służy do jej wyrównania co znacznie
poprawia kształt retencyjny.
Materiał podkładowy przenosi się do ubytku
za pomocą zgłębnika lub upychadła kulkowe-
Ryc. II-5. go i rozprowadza na dnie ubytku.
48
METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW CZŚĆ OGÓLNA
Amalgamat zarabia się we wstrząsarce tuż wadzając analizę warunków zwarciowych.
przed wypełnieniem. Do ubytku przenosi się Polecamy pacjentowi aby delikatnie zagryzł
go małymi porcjami za pomocą specjalnych po czym oglądamy powierzchnię wypełnienia.
nakładaczy lub tzw. pistoletów . Każdą porcję Wszelkie nadmiary i miejsca kontaktu przed-
należy skondensować upychadłem do amalga- wczesnego będą widoczne jako błyszczące
matu starając się wciskać materiał w zagłębie- punkty na powierzchni amalgamatu. Należy
nia retencyjne i dociskać do ścian bocznych. zbierać nadmiar materiału do momentu ustą-
Pozwoli to uzyskać maksymalne przyleganie pienia tego efektu. Jednocześnie należy sta-
niezbędne dla szczelności wypełnienia. Ostat- rać się odtworzyć kształt anatomiczny zęba,
nią warstwę zakłada się z niewielkim nadmia- a więc ukształtować stoki guzków i bruzdy tak
rem, który usuwa się zanim materiał stężeje. jak w zębie naturalnym. Etap kończy wstępne
wygładzenie, które wykonuje się upychadłem
9. Opracowanie wypełnienia amal-
do amalgamatu lub kulkowym.
gamatowego
Ostateczne opracowanie wypełnienia amalga-
Faza ta składa się z następujących etapów: matowego może nastąpić nie wcześniej niż po
24 godzinach, czyli po całkowitym związaniu
1
odsłonięcie zarysu materiału. Wykonuje się je za pomocą specjal-
2
dostosowanie do zgryzu nych wierteł tzw. finirów lub kamieni Arkan-
3
nadanie kształtu anatomicznego sas. Do wstępnego polerowania powierzchni
4
polerowanie zgryzowej można także użyć tępych wier-
teł różyczkowych przestawiając mikrosilnik
Pierwsze trzy etapy wykonuje się od razu po na obroty w lewą stronę. Do wygładzania
wypełnieniu, kiedy materiał zaczyna tracić powierzchni stycznej używa się paseczków
plastyczność, używając wyłącznie narzędzi ściernych uważając aby nie uszkodzić punktu
ręcznych. stycznego. Następnie amalgamat poleruje się
gumkami.
Odsłonięcie zarysu wykonuje się za pomocą
płaskiego nakładacza lub karwera odcinając te Ostateczne polerowanie wykonuje się za po-
fragmenty amalgamatu, które zasłaniają linię mocą szczoteczki na mikrosilnik i pumeksu
zarysu. Staramy się aby narzędzie przesuwa- z gliceryną a potem krążka filcowego i pasty
ło się jednocześnie po szkliwie i wypełnieniu zarobionej ex tempore z tlenku cynku ze spi-
co zapobiegnie powstawaniu nierówności na rytusem.
linii zarysu lub zebraniu zbyt grubej warstwy
amalgamatu.
V. Metodyka opracowania ubytku
pod wypełnienia adhezyjne
Dostosowanie do zgryzu polega na zebra-
niu nadmiarów materiału w miejscach styku Wśród materiałów do wypełnień dominu-
z zębami przeciwstawnymi za pomocą karwe- ją obecnie materiały, które utrzymują się
ra lub nakładacza. Miejsca te można oznaczyć w ubytku dzięki adhezji. Samoistną adhezję
za pomocą kalki dentystycznej lub przepro- do tkanek zęba wykazują glasjonomery. Ma-
49
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 2
teriały złożone (kompozyty) przykleją się nie pozostaje na niej żaden ślad (na zębinie
do tkanek zęba systemami wiążącymi. Opra- zdemineralizowanej pozostaje błyszcząca
cowując ubytki pod te materiały nie musimy kreska). Zarys ubytku osiągamy usuwając
tworzyć kształtu retencyjnego. Oszczędza się zębinę zdemineralizowanąze ścian bocz-
dzięki temu zdrowe tkanki, gdyż zakres opra- nych, aż do momentu, gdy zębina tuż pod
cowania ubytku obejmuje jedynie chorobowo szkliwem będzie jasna i twarda. Podmino-
zmienione tkanki. Materiały złożone i glasjo- wane (nie podparte zębiną) szkliwo należy
nomery różnią się właściwościami fizycznymi usunąć. Dzięki temu, że glasjonomery two-
i w związku z tym opracowanie pod te mate- rzą trwałe chemiczne połączenie ze zdrową
riały również różni się. zębiną, można pozostawić w dnie ubytku
zębinę zdemineralizowaną licząc na remi-
neralizacyjne działanie materiału i zatrzy-
Opracowanie ubytku
manie procesu próchnicowego.
pod glasjonomery
4
Opracowanie brzegu ubytku i nadanie
Cementy glasjonomerowe dzięki chemicznej kształtu oporowego. Wskazaniem do
adhezji do tkanek zęba wymagają tylko mini- wypełnień glasjonomerowych są ubytki nie
malnego opracowania ubytku. poddawane dużym obciążeniom zgryzo-
1
Zawsze opracowanie ubytku powinno się wym, dlatego największy wpływ na kształt
rozpocząć od oczyszczenia zęba szczo- oporowy ma opracowanie brzegu ubytku.
teczką i pastą. Jeżeli wykonamy tę czynność Kąt powierzchniowo-ubytkowy, czyli kąt
po całkowitym opracowaniu ubytku, może- utworzony przez powierzchnię zęba i ścianę
my mieć kłopoty z dokładnym usunięciem ubytku powinien wynosić 90�-110�. Brzegi
pasty z ubytku, co może mieć wpływ na po- ubytku powinny zostać wygładzone kamie-
łączenie wypełnienia z zębem. niem arkansasowym lub kamieniami dia-
2
Otwarcie ubytku wykonuje się standardo- mentowymi z drobnym nasypem na kątnicy
wo kulką lub płomykiem na turbinę, choć mikrosilnikowej.
5
często ubytki są już otwarte przez proces Kształt retencyjny. Nie ma znaczenia
próchnicowy. w przypadku materiałów adhezyjnych.
3
Przygotowanie materiału, wypełnienie
Usunięcie zębiny próchnicowej i tworze- 6
nie zarysu. Szczelność i trwałość wypeł- i opracowanie wypełnienia zostanie omó-
nienia zależy przede wszystkim od jakości wione w rozdziale poświęconym materiałom.
połączenia materiału z tkankami zęba. Ta
z kolei zależy od stopnia ich zmineralizo- W wyjątkowy sposób przygotowuje się do
wania, gdyż glasjonomery łączą się głównie wypełnienia tymi materiałami ubytki klino-
z częścią mineralną zębiny. Istotne jest za- we. Powierzchowna warstwa zębiny w tych
tem dokładne usunięcie zębiny próchnico- ubytkach jest bardzo mocno zmineralizowa-
wej ze ścian otaczających wlot do ubytku. na, przypomina warstwę sklerotyczną. Z tego
Należy usunąć zębinę próchnicową zainfe- powodu ubytki takie jedynie oczyszczamy
kowaną i zaatakowaną pozostawiając moc- z osadów, następnie wygładzamy szkliwny
no zmineralizowaną zębinę sklerotyczną. brzeg ubytku otrzymując odpowiedni kąt po-
Sprawdzając zgłębnikiem twardość zębiny, wierzchniowo-ubytkowy.
50
METODYKA OPRACOWANIA UBYTKÓW CZŚĆ OGÓLNA
Opracowanie ubytku pod wypełnie- (zastosowanie systemu wiążącego) oraz zuko-
nia z materiałów złożonych
śnienie brzegu.
Opracowanie pod materiały złożone roz-
Przygotowanie materiału
poczyna się od oczyszczenia zęba. Otwarcie
ubytku i sposób usuwania zębiny próchnico- Materiały złożone występują w wielu kolo-
wej oraz tworzenie zarysu są podobne do opi- rach oraz kilku przeziernościach. Dobór ko-
sanych powyżej. Zębinę próchnicową usuwa loru ułatwiają kolorniki przygotowane przez
się w pierwszej kolejności ze ścian bocznych, producentów materiałów lub uniwersalny
najpierw usuwając ją tuż pod szkliwem. Kiedy kolornik Vita�. Kolor należy dobierać porów-
zębina okolicy połączenia szkliwno-zębino- nując zwilżony ząb z komornikiem w świetle
wego będzie twarda i jasna należy rozpocząć dziennym i sztucznym. Przezierność mate-
usuwanie głębiej położonej zębiny próchni- riału decyduje o estetyce wypełnienia w jesz-
cowej ze ścian bocznych i na końcu ze ściany cze większym stopni niż jego barwa. Należy
dokomorowej. naśladować strukturę zęba wykorzystując do
odbudowy części zębinowej materiały opake-
rowe (zębinowe), do odbudowy szkliwa mate-
Opracowanie brzegu ubytku i nada-
riały szkliwne (o większej przezierności).
nie kształtu oporowego
Niepodparte zębiną szkliwo należy usunąć.
Wypełnianie i opracowanie
W przypadku wypełniania materiałami zło-
wypełnienia
żonymi ubytków próchnicowych w zębach
przednich możemy pozostawić niepodpar- Wypełnianie i opracowanie wypełnienia zo-
te szkliwo na powierzchni przedsionkowej staną omówione w rozdziale poświęconym
w celu zapewnienia lepszej estetyki wypełnie- materiałom oraz w poszczególnych rozdzia-
nia. Szkliwny brzeg ubytku należy zukośnić łach omawiających opracowanie i wypełnianie
(kąt powierzchniowo-ubytkowy powinien ubytków.
wynosić około 135�). Wykonujemy to pło-
mykiem diamentowym z drobnym nasypem
na mikrosilnik lub na turbinę (przy małych
obrotach). Jeżeli wypełniamy materiałem zło-
żonym ubytek sięgający poniżej szyjki anato-
micznej zęba, brzeg dodziąsłowy znajdujący się
w zębinie lub cemencie korzeniowym powi-
nien być opracowany pod kątem prostym (kąt
powierzchniowo-ubytkowy około 90�-110�).
Kształt retencyjny
Na retencję mają wpływ prawidłowe przy-
gotowanie chemiczne powierzchni ubytku
51
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 2
52
ROZDZIAA 3
Metodyka opracowania i wypełniania ubytków
część szczegółowa
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
54
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
KLASA I wg BLACKA osad i płytka bakteryjna zakrywają ujście
(MIEJSCE 1 wg MOUNTA i HUME A)
bruzdy. Może to być przyczyną niedokładne-
go zalakowania i wystąpienia nieszczelności
Ubytki klasy I znajdują się w zagłębieniach co spowoduje nieskuteczność zabiegu. Czyn-
anatomicznych zębów (pełna definicja w roz- ność tę wykonuje się za pomocą szczoteczki
dziale 2). na mikrosilnik (ryc. III-1) i pumeksu (pasty),
Zgodnie z tendencją do ograniczania zakre- a potem samej szczoteczki w celu usunięcia
su opracowywania tkanek twardych zębów resztek proszku.
oraz z włączeniem metod profilaktycznych
Cel
(lakowanie) i profilaktyczno-leczniczych (po-
szerzone lakowanie i metoda PRR) do ru- Zapoznanie z procedurą wytrawiania szkliwa
tynowego postępowania w ubytkach klasy I, i aplikacji laku szczelinowego.
należy w pierwszej kolejności określić stopień
zaawansowania próchnicy. Wybór metody po- Materiały do opracowania i wypełnienia
1
stępowania zależy od rozległości i głębokości Szczoteczka na mikrosilnik
2
ubytku. Pasta lub pumeks
3
Bardzo przydatna w planowaniu leczenia Wytrawiacz, pędzelek (ryc. III-2)
w tej grupie ubytków jest klasyfikacja Moun- 4
Aplikator do laku (ryc. III-3)
5
ta i Hume a (patrz rozdział 2), gdyż uzależnia Lak szczelinowy (ryc. III-4)
6
metodę leczenia od stopnia destrukcji tkanek Kulka diamentowa na turbinę, ewentualnie
zęba. kamień Arkansas na mikrosilnik
7
Gumka na mikrosilnik
Ząb 35 lakowanie
Wykonanie
Klasa I, próchnica początkowa
(caries incipiens)
1
Oczyścić powierzchnię zgryzową z osadów
Miejsce 1, Stadium 0 (Si/Sta 1.0)
za pomocą pumeksu i szczoteczki monto-
wanej na mikrosilnik (ryc. III-5).
Wstęp
2
Nanieść wytrawiacz na bruzdy za pomocą
Wskazaniem do lakowania zębów jest brak pędzelka (należy uważać aby nie pokrywać
wykrywalnego wzrokowo ubytku w szkliwie kwasem całej powierzchni zgryzowej i nie-
lub widoczna po dokładnym wysuszeniu de- potrzebnie nie wytrawiać zdrowego szkliwa)
mineralizacja bruzd lub zagłębień anatomicz- (ryc. III-6).
3
nych w postaci białych plam lub smug.
Spłukać po 30 s wodą pod ciśnieniem oraz
Postępowaniem z wyboru są wyłącznie zabiegi wysuszyć.
4
profilaktyczne takie jak lakierowanie lakierem Nałożyć lak na powierzchnię bruzd pędzel-
fluorkowym lub lakowanie lakami szczelino- kiem lub specjalnym aplikatorem (ryc. III-7).
5
wymi. Rozprowadzić lak za pomocą zgłębnika
Ważną czynnością jest odpowiednie oczysz- wewnątrz bruzdy (pozwala to usunąć pę-
czenie powierzchni zgryzowej zęba a w cherzyki powietrza i dokładne ją wypełnić)
szczególności bruzd, gdyż zalegający tam (ryc. III-8).
55
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-1. Ryc. III-2.
Ryc. III-3. Ryc. III-4.
Ryc. III-5. Ryc. III-6.
Ryc. III-7. Ryc. III-8.
56
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
6
Spolimeryzować.
7
Dostosować do zwarcia poprzez zebranie
nadmiarów za pomocą kulki diamentowej
na turbinę lub kamienia Arkansas.
8
Polerować gumką na mikrosilnik (ryc. III-9).
9
Ocena wykonanego zabiegu.
Ząb 36 poszerzone lakowanie
Klasa I, próchnica powierzchowna
Ryc. III-9.
(caries superficialis)
Miejsce 1, Stadium 1 (Si/Sta 1.1)
Wstęp
Wskazaniem do poszerzonego lakowania (fis-
surotomii) jest stwierdzenie nieprzezierności
lub podpowierzchniowego przebarwienia wi-
docznego bez osuszania na całym przebiegu
bruzd. Bardzo ważna w metodyce fissuroto-
Ryc. III-10.
mii jest wielkość wiertła użytego do otwarcia
bruzd. Należy stosować kulki diamentowe na
turbinę o najmniejszym rozmiarze od 006
do 010 (ryc. III-10) albo płomyk diamen-
towy o rozmiarze 010 lub specjalne wiertło
z węglików spiekanych na turbinę o kształcie
płomyka, zwane fissurotomem (ryc. III-11).
Użycie zbyt dużego wiertła zniweczy efekt
profilaktyczny, gdyż spowoduje niepotrzebne
wycięcie tkanek zdrowych na obwodzie bruz-
Ryc. III-11.
dy (ryc. III-12).
Cel
Nauka wykonania poszerzonego lakowania.
Materiały do opracowania bruzd
1
Mała kulka diamentowa na turbinę (roz-
miar od 006 do 010), ewentualnie wiertło do
Ryc. III-12.
fissurotomii (ryc. III-13)
2
Pozostałe materiały jak do lakowania
57
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Wykonanie
1
Dokładnie przyjrzeć się powierzchni zęba
i kształtowi bruzd (ryc. III-14).
2
Otworzyć bruzdę zgodnie z jej przebie-
giem za pomocą kulki diamentowej, wy-
Ryc. III-13.
cinając w niej maleńki rowek. Nie należy
wykonywać żadnych ruchów na boki jedy-
nie przesuwać wiertło wzdłuż bruzd (ryc.
III-15).
3
Umieścić w otwartej bruzdzie wytrawiacz
na 30 s.
4
Wypłukać i osuszyć.
5
Aplikować lak z użyciem pędzelka i zgłęb-
nika (jak przy lakowaniu).
6
Spolimeryzować.
7
Opracować tj. usunąć nadmiary, dostosować
Ryc. III-14.
do zwarcia i wypolerować.
8
Ocena wykonanego zabiegu (ryc. III-16).
Ząb 37 metoda PRR
Klasa I, próchnica powierzchowna
(caries superficialis)
Miejsce 1, Stadium 1 (Si/Sta 1.1)
Wstęp
Wskazaniem do stosowania metody PRR
Ryc. III-15.
(ang. preventive resin restoration) jest wystę-
powanie ogniska próchnicowego o niewielkiej
rozległości, obejmującego szkliwo i zębinę
w obrębie bruzdy. Zmiana ma charakter
punktowy i nie obejmuje pozostałych bruzd.
Zabieg polega na opracowaniu wiertłami tyl-
ko obszaru objętego procesem próchnicowym
i wypełnieniu tego ubytku kompozytem. Na
koniec wytrawia się wszystkie pozostałe bruz-
dy i wraz z wypełnieniem pokrywa lakiem
szczelinowym (ryc. III-17).
Ryc. III-16.
58
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Cel
Nauka opracowania ubytku o bardzo małej
rozległości obejmującego tylko szkliwo lub
szkliwo i powierzchowną część zębiny.
Powtórzenie procedur przygotowania do wy-
pełnienia (izolacja od śliny, mycie, suszenie,
wytrawianie).
Nauka procedury wypełnienia materiałem
kompozycyjnym.
Materiały do opracowania i wypełnienia
1
Małe kulki diamentowe na turbinę
2
Małe wiertło różyczkowe na mikrosilnik
(rozmiar 012)
3
Wytrawiacz, żywica, kompozyt
4
Upychadło kulkowe, zgłębnik
5
Pozostałe materiały jak do lakowania
Wykonanie
1
Zaznaczyć ubytek za pomocą ołówka w do-
wolnym miejscu na powierzchni zgryzowej.
2
Otworzyć ubytek za pomocą kulki diamen-
towej na turbinę.
3
Zmienić wiertło na różyczkowe na mikro-
silnik i opracować starając się nie powiększać
Ryc. III-17.
zarysu a jedynie pogłębiać ubytek imitując
usuwanie zębiny próchnicowej (ryc. III-18).
4
Umyć i wysuszyć ubytek sprężonym powie-
trzem.
5
Odizolować pole operacyjne od dostępu śli-
ny (wałeczki, ślinociąg, koferdam).
6
Wytrawić szkliwo (30 s) i zębinę (15 s).
7
Płukać co najmniej 30 s.
8
Wysuszyć.
9
Aplikować żywicę (bond) i spolimeryzować.
10
Wypełnić ubytek kompozytem przy pomo-
cy nakładacza kulkowego (ryc. III-19).
11
Spolimeryzować wypełnienie.
Ryc. III-18.
12
Usunąć nadmiary za pomocą kulki diamen-
59
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
towej na turbinę.
13
Wytrawić ponownie z włączeniem wszyst-
kich bruzd (ryc. III-20).
14
Wypłukać i wysuszyć wytrawione po-
wierzchnie.
15
Aplikować lak szczelinowy na powierzch-
nię wypełnienia i na wszystkie bruzdy (tak
jak przy lakowaniu patrz ćwiczenie 1) (ryc.
III-21).
Ryc. III-19.
16
Rozprowadzić lak zgłębnikiem (ryc. III-22).
17
Spolimeryzować.
18
Usunąć nadmiary, dostosować do zgryzu za
pomocą kulki diamentowej na turbinę.
19
Polerować za pomocą gumki na mikrosilnik.
Ząb 35 klasa I , próchnica średnia
(caries media)
Miejsce 1, Stadium 2 (Si/Sta 1.2)
Ryc. III-20.
Opracowanie i wypełnienie ubytku
klasy I kompozytem
Wstęp
Wskazaniem do opracowania ubytku klasy I
pod kompozyt jest stwierdzenie rozległego
podpowierzchniowego zmatowienia szkli-
wa lub przebarwienia widocznego nawet bez
osuszania powierzchni bruzd oraz przerwa-
nie ciągłości tkanek w kilku punktach na po-
Ryc. III-21.
wierzchni zgryzowej.
Ubytek po opracowaniu ma kształt spodka
o gładko przechodzących w siebie ścianach.
Szerokość zarysu nie powinna przekraczać ź
odległości międzyguzkowej w kierunku po-
liczkowo-językowym. Dopuszcza się pozosta-
wienie szkliwa niepodpartego zębiną w miej-
scach, które nie są bezpośrednio narażone na
obciążenia zgryzowe.
Ryc. III-22.
60
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Cel
Opracowanie i wypełnienie kompozytem ubyt-
ku obejmującego zębinę.
Materiały
1
Kulka diamentowa (rozmiar 012, 014)
2
Wiertła różyczkowe na mikrosilnik
(rozmiar 012, 014)
Ryc. III-23.
3
Wytrawiacz, żywica (bond)
4
Kompozyt do zębów bocznych
5
Lampa polimeryzacyjna
6
Gumka na mikrosilnik
Wykonanie
1
Zaznaczyć większe ognisko próchnicowe na
powierzchni zgryzowej za pomocą czarnego
markera.
Ryc. III-24.
2
Otworzyć ubytek za pomocą kulki diamentowej,
kształtując zarys o łagodnych kątach (ryc. III-23).
3
Opracować zębinę za pomocą wierteł różycz-
kowych na mikrosilnik.
4
Umyć i osuszyć ubytek.
5
Wytrawić szkliwo 37% kwasem fosforowym
przez 15 s (ryc. III-24).
6
Wytrawić zębinę przez kolejne 15 s (ryc. III-25).
7
Wypłukać dokładnie z resztek kwasu.
8
Wysuszyć za pomocą sprężonego powietrza.
9
Aplikować bond za pomocą pędzelka lub apli-
Ryc. III-25.
katora (ryc. III-26).
10
Spolimeryzować bond.
11
Wypełnić kompozytem polimeryzowanym
warstwowo (pojedyncza warstwa nie powinna
przekraczać 2 mm) (ryc. III-27).
12
Usunąć nadmiary.
13
Dopasować do zwarcia (ryc. III-28).
14
Opracować wypełnienie za pomocą kulek dia-
mentowych.
15
Wypolerować wypełnienie za pomocą gumki
Ryc. III-26.
(ryc. III-29).
61
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ząb 36 klasa I, próchnica głęboka
(caries profunda)
Miejsce 1, Stadium 3 (Si/Sta 1.3)
Opracowanie i wypełnienie ubytku klasy
I amalgamatem
Wstęp
Ryc. III-27.
Klinicznie stwierdza się ubytek w szkli-
wie oraz obszary nieprzezierności z lub bez
przebarwienia pod szkliwem. Zgłębnikiem
stwierdzamy obecność miękkiej zębiny. Ist-
nieje konieczność usunięcia tkanek zniszczo-
nych do granicy ze zdrowymi tj. odpowiednio
twardymi. Ubytek jest rozległy (może sięgać
ź odległości międzyguzkowej w kierunku po-
liczkowo-językowym) i głęboki, sięgający zę-
biny sklerotycznej w pobliżu komory miazgi.
Wnętrze ubytku ma nierówne, pofałdowane
Ryc. III-28.
dno o różnej głębokości.
Ubytek należy opracować zgodnie z metodyką
Blacka (patrz wstęp). Zarys ubytku powinien
obejmować wszystkie bruzdy i sięgać stoków
guzków z wyjątkiem sytuacji gdy bruzdy są
oddzielone od siebie grubą warstwą zdrowych
tkanek.
W celu zapewnienia dobrego kształtu oporo-
wego należy pamiętać o odpowiedniej propor-
cji głębokości ubytku do jego rozległości (im
rozleglejszy ubytek tym powinien być głębszy)
Ryc. III-29.
oraz wysokości ścian bocznych do ich grubo-
ści (im cieńsze tym niższe).
Niezbędne jest wygładzenie brzegów tak, aby
amalgamat idealnie przylegał do szkliwa w li-
nii zarysu.
Kształt retencyjny uzyskujemy formując wnę-
trze ubytku za pomocą walca (ubytki rozle-
głe) lub odwróconego stożka (ubytki mniej
rozległe). Ściany boczne powinny być pro-
stopadłe do dna ubytku lub lekko zbieżne do
Ryc. III-30.
jego wylotu. Dno ubytku powinno być płaskie
62
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Materiały
1
Wiertła diamentowe na turbinę: kulki
różne rozmiary, płomyk
2
Wiertła stalowe na mikrosilnik: różyczkowe
o rozmiarach 012, 014, walec i odwrócony
stożek
3
Cement szkłojonomerowy na podkład
Ryc. III-31.
4
Upychadło kulkowe
5
Amalgamat w kapsułkach
6
Nakładacz i upychadło do amalgamatu
7
Nakładacz płaski lub karwery do usuwania
nadmiarów
Wykonanie
Ryc. III-32.
1
Otworzyć ubytek kulką diamentową na tur-
binę.
2
Stworzyć odpowiedni zarys.
3
Usuwać zębinę próchnicową najpierw ze
ścian bocznych, a potem z dna ubytku za po-
mocą wiertła różyczkowego na mikrosilnik.
4
Wygładzić brzegi ubytku za pomocą płomyka.
5
Uformować kształt retencyjny za pomocą
odwróconego stożka lub walca (ryc. III-30).
Ryc. III-33.
6
Założyć podkład z cementu szkłojonomero-
wego na dno ubytku (ryc. III-31).
7
a przechodzenie ścian bocznych w dno ostro Przygotować amalgamat i wypełnić ubytek
zaznaczone (kształt pudełka ang. box). Jeśli warstwowo metodą kondensacji za pomocą
dno ubytku po opracowaniu jest nierówne upychadła do amalgamatu (ryc. III-32).
8
to podkładem uzyskujemy jego wyrównanie. Odsłonić zarys i usunąć nadmiary amalga-
Dodatkowo możemy zastosować nacięcia matu za pomocą karwera lub płaskiego na-
retencyjne w zębinie na ścianach bocznych kładacza.
9
(w zakończeniach bruzd) pamiętając aby nie Dostosować do zwarcia i nadać kształt ana-
podcinać szkliwa. tomiczny narzędziami ręcznymi.
10
Ocena wykonanego wypełnienia (ryc. III-33).
Cel
Nauka metodyki opracowania ubytku klasy I Uwaga: Polerowanie amalgamatu wykonuje
wg Blacka, zakładania podkładu i wypełniania się na następnej wizycie (nie wcześniej niż po
amalgamatem. 24 godzinach) patrz rozdział 2.
63
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ubytki klasy II
Wariant 1 wypełnianie cementem
szkłojonomerowym
Wariant 2 wypełnianie materiałem
złożonym
Wariant 3 wypełnianie amalgamatem
Wariant 4 wypełnianie amalgamatem
Ryc. III-34.
Wariant 1 26-IIM
Klasa II opracowanie ubytku M w
zębie 26 pod wypełnienie z cementu
szkłojonomerowego
Wstęp
Obecnie stomatologia zachowawcza nasta-
wiona jest na leczenie próchnicy jako choroby
a nie na wymianę zakażonych tkanek materia-
łami do wypełnień. Dlatego tak bardzo istot-
Ryc. III-35.
ne jest stwierdzenie czy doszło do powstania
ubytku, który ze względu na zalegającą w nim
płytkę nazębną należy wypełnić, czy jest to je-
dynie demineralizacja tkanek zęba dająca się
leczyć farmakologicznie.
Ocena wielkości stopnia zaawansowania ogni-
ska próchnicowego, dynamiki rozwoju na po-
wierzchni odsłoniętej, np. po usunięciu zęba
sąsiedniego jest łatwa i nie wymaga badań do-
datkowych. W takim przypadku, jeśli dojdzie
Ryc. III-36.
do powstania ubytku na powierzchni stycznej
to rozwój próchnicy może ulec zatrzymaniu.
Jeżeli jednak z powodu zaniedbań higienicz-
nych, wielkości samego ubytku lub jego nie-
dostępności dla szczoteczki płytka nazębna
zalega w takim ubytku, należy go opracować
i wypełnić. W tym przypadku opracowanie
ubytku powinno być jak najbardziej oszczęd-
ne, ponieważ wypełnienie ubytku ma jedynie
wyeliminować możliwość zalegania płytki na-
Ryc. III-37.
zębnej.
64
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
7
Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-
Cel
świetlić przez 20 s (ryc. III-38).
1 8
Przyjęcie prawidłowej pozycji, podparcie Wprowadzić ząb 26 do łuku zębowego.
ręki i operowanie lusterkiem tak, aby za- 9
Wyjąć ząb 25 z zębodołu (ryc. III-39).
pewnić dobrą widoczność ubytku.
2
Precyzyjne opracowane ubytku klasy II M
Opracowanie
w zębie trzonowym szczęki.
3 1
Nauka zakładania wypełnień z cementu Oczyścić powierzchnię zęba szczoteczką
szkłojonomerowego. z pastą.
2
Poszerzyć kulką diamentową zarys w takim
Materiały do opracowania ubytku stopniu, aby umożliwić oczyszczenie ścian
1
Kulka diamentowa na turbinę nr 014, wier- bocznych z wosku.
3
tło różyczkowe na mikrosilnik nr 014 i 012 Usunąć zębinę próchnicową (Block Out)
2
Płomyk diamentowy na turbinę z drobnym oraz zębinę zdemineralizowaną (zamalowa-
nasypem diamentowym (żółty) na na czarno) ze ścian bocznych ubytku.
3 4
Krążki polerownicze, płomyk Arkansas
Wyjąć ząb z zębodołu i oddać do oceny (ryc.
4
Ostry ołówek III-40).
5
Czarny marker
6
Żywica Block Out
Symulacja ubytku próchnicowego
1
Włożyć ząb wraz z zębami sąsiednimi do
łuku zębowego.
2
Narysować ołówkiem na powierzchni przed-
sionkowej i językowej poziomą linię na wy-
Ryc. III-38.
sokości punktu stycznego (ryc. III-34).
3
Obserwując w lusterku powierzchnie zgry-
zowe narysować na listwach brzeżnych są-
siadujących zębów linię nad punktem stycz-
nym (ryc. III-35)
4
Wyjąć ząb z łuku zębowego i połączyć nary-
sowane linie. W ten sposób linie te skrzyżu-
Ryc. III-39.
ją się w punkcie stycznym (ryc. III-36).
5
Nawiercić ubytek na powierzchni stycznej
używając kulki diamentowej o rozmiarze 14
tak, aby cała kulka zagłębiła się w zębie. Gór-
ny brzeg otworu powinien znajdować się na
wysokości poziomej linii (ryc. III-37).
6
Zamalować ubytek czarnym markerem, oraz
powierzchnię styczną wokół ubytku na sze-
Ryc. III-40.
rokość 1 mm.
65
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Wypełnianie ubytku cementem
szkłojonomerowym
Wstęp
Ubytki tego typu, jeśli nie są bardzo rozległe
(odległość brzegu dozgryzowego do krawę-
dzi styczno-zgryzowej nie jest mniejsza niż
Ryc. III-41.
2,5 mm), nie osłabiają znacząco korony zęba.
Z tego powodu możemy wypełnić je cemen-
tem szkłojonomerowym wykorzystując adhe-
zję chemiczną do trwałego i szczelnego za-
bezpieczenia zęba.
Materiały
1
Wstrząsarka do amalgamatu
2
Kondycjoner
3
Cement szkłojonomerowy
Ryc. III-42.
4
Żywica światłoutwardzalna
5
Koferdam
Wypełnianie ubytku
1
Wprowadzić ząb 26 do zębodołu.
2
Założyć koferdam (ryc. III-41).
3
Ściany ubytku pokryć kondycjonerem.
4
Wypłukać po 10 s wodą.
5
Delikatnie osuszyć, aby nie przesuszyć zębiny
(powinna pozostać błyszcząca).
6
Wypełnić ubytek w całości szkłojonomerem.
Ryc. III-43.
7
Nadać wypełnieniu odpowiednią wypukłość
zgodną z anatomiczną budową zęba (ryc. III-42).
8
Zabezpieczyć powierzchnię wypełnienia ży-
wicą.
9
Porównać uzyskany efekt z (ryc. III-43, III-44).
10
Oddać ząb do oceny.
Ryc. III-44.
66
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Symulacja ubytku próchnicowego
Wariant 2 35-IID
1
Narysować na powierzchni przedsionko-
Klasa II opracowanie ubytku na po-
wej i językowej poziomą linię na wysokości
wierzchni D w zębie 35 pod wypeł-
punktu stycznego (ryc. III-45).
nienie z materiału złożonego
2
Obserwując w lusterku powierzchnie zgry-
zowe, narysować na listwach brzeżnych są-
Wstęp
siadujących zębów linię nad punktem stycz-
Ustawienie głowy pacjenta, pozycja lekarza nym (ryc. III-46).
3
i podparcie ręki jak w ćwiczeniu poprzednim. Wyjąć ząb z łuku zębowego i połączyć nary-
Opracowując ubytek pod wypełnienie z mate- sowane linie. Na powierzchni stycznej linie
riału złożonego należy zwrócić uwagę na jego krzyżują się w punkcie stycznym (ryc. III-
oszczędne opracowanie. Zarys ubytku na po- 47, III-48).
4
wierzchni stycznej nie powinien przekraczać Nawiercić ubytek na powierzchni stycznej
obszaru zdemineralizowanego. Na powierzch- używając kulki diamentowej o rozmiarze 14
ni zgryzowej zarys powinien być podyktowany tak, aby cała zagłębiła się w zębie. Górny
jedynie możliwością dostępu do ubytku. Do- brzeg otworu powinien znajdować się na
stęp ma być jak najbardziej oszczędny jednak wysokości linii poziomej (ryc. III-49).
na tyle duży, aby umożliwił prawidłowe usu- 5
Zamalować ubytek i brzeg wokół ubytku na
nięcie chorych tkanek, opracowanie brzegów szerokość 0,5 mm czarnym markerem (ryc.
ubytku oraz wypełnienie. III-50).
6
Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-
świetlić 20 s (ryc. III-51).
7
Wprowadzić ząb do łuku zębowego (ryc.
Cel
III-52).
1
Umiejętność opracowania ubytku pod wy-
pełnienie adhezyjne.
Opracowanie
2
Wykazanie różnic w opracowaniu pod wy-
pełnienie amalgamatowe i kompozytowe. Oczyścić ząb z osadów szczoteczką i pastą.
3
Umiejętność wykonania zukośnienia brze- Zabezpieczyć ząb sąsiedni przez wprowadze-
gów ubytku. nie między zęby paska metalowego.
Docisnąć pasek do zęba sąsiedniego drewnia-
nym klinem. Klin ma znajdować się między zę-
Materiały do opracowania ubytku bem leczonym a paskiem (ryc. III-53).
1
Kulka diamentowa na turbinę nr 014 (nasyp Rozpocząć otwarcie ubytku nad ogniskiem
zielony) próchnicowym w dołku dalszym prowadząc
2
Płomyk diamentowy na turbinę (nasyp żółty) wiertło (kulka diamentowa nr 012 na turbinie)
3
Wiertło różyczkowe na mikrosilnik nr 012 równolegle do długiej osi zęba (ryc. III-54).
4
Ostry ołówek Poszerzyć nieznacznie zarys ubytku na po-
5
Czarny marker wierzchni zgryzowej w kierunku przedsionko-
6
Żywica typu Block Out wym i językowym w zakresie umożliwiającym
obserwację i opracowanie ubytku (ryc. III-55).
67
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-45. Ryc. III-46.
Ryc. III-47. Ryc. III-48.
Ryc. III-49. Ryc. III-50.
Ryc. III-51. Ryc. III-52.
68
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Ryc. III-53. Ryc. III-57.
Ryc. III-54. Ryc. III-58.
Ryc. III-55. Ryc. III-59.
Ryc. III-56. Ryc. III-60.
69
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Usunąć zębinę próchnicową wiertłem różyczko- wanie wypełnienia powinna znajdować się na
wym nr 012 na mikrosilnik (ryc. III-56, III-57). tej samej wysokości co listwa brzeżna w zębie
Usunąć listwę brzeżną dalszą za pomocą cien- sąsiednim.
kiego płomyka na turbinę, prowadząc wiertło pro- Opracowując wypełnienie nie należy używać
stopadle do powierzchni stycznej (ryc. III-58). kamieni z grubym nasypem, żeby nie uszko-
Przystąpić do usuwania uszkodzonego próch- dzić powierzchni zęba.
nicowo szkliwa z powierzchni stycznej za po-
mocą bardzo cienkiego płomyka na turbinę Materiały
1
(ryc. III-59). Kształtka pierścieniowa Nystr�ma nr II, pa-
Opracować brzegi ubytku płomykiem o drob- sek metalowy z brzuszkiem (najlepiej kon-
nym nasypie tak, aby kąt powierzchniowo- turowany) lub kształtka sekwencyjna typu
ubytkowy wynosił 135�. Zukośnienie szkliwa Palodent
powinno być wykonane również na powierzch- 2
Klin drewniany o średnim rozmiarze np.
ni dodziąsłowej. żółty lub zielony (Hawe)
3
Zarys ubytku powinien obejmować jedynie Nakładacz, upychadło kulkowe
4
zniszczone próchnicowo szkliwo.
Kulki z waty, aplikator do bondu, wałeczki
Wyjąć ząb i oddać do oceny (ryc. III-60). ligninowe
5
Wytrawiacz, system wiążący, materiał zło-
żony średniej gęstości
Wypełnianie
6
Krążki polerownicze, kamień arkansasowy
w kształcie płomyka, płomyk na turbinę
Wstęp
z żółtym nasypem, kulka na turbinę nr 014
Wypełniając ubytek materiałem złożonym z żółtym nasypem, gumki polerownicze
musimy pamiętać o kilku zasadach.
Klin zakładamy w celu dociśnięcia paska do Wypełnienie i opracowanie wypełnienia
1
zęba i przez to uszczelnienia ubytku w okolicy Włożyć ząb do zębodołu (ryc. III-61).
2
przydziąsłowej a tym samym zabezpieczenia Założyć koferdam (ryc. III-62).
3
przed powstaniem w tym miejscu nadmiaru Założyć kształtkę, pasek kształtki docisnąć
materiału oraz w celu lekkiego odseparowania klinem (ryc. III-63).
4
zębów i dzięki temu łatwiejszego uzyskania Zgłosić do oceny.
5
punktu stycznego. Przygotować chemicznie ubytek do wy-
Przygotowanie chemiczne tkanek zęba do pełnienia materiałem złożonym: wytrawić
adhezyjnego wypełnienia musi przebiegać przez 15 s, wypłukać wytrawiacz, lekko osu-
zgodnie z zaleceniami producenta systemu szyć ubytek (jeśli stosujemy system IV lub V
łączącego. generacji) (ryc. III-64).
6
Ubytek wypełniamy warstwami nie wyższymi Podczas wypłukiwania wytrawiacza używać ssaka.
7
niż 2 mm. Podczas odbudowy powierzchni Zastosować system wiążący.
zgryzowej należy jej nadać kształt anatomicz- 8
Wprowadzić nakładaczem pierwszą porcję
ny, aby ostateczne wypełnienie wymagało jak materiału.
9
najmniejszej korekty. Używając upychadła kulkowego docisnąć
Listwa brzeżna utworzona przez ukształto- materiał do ściany dodziąsłowej dbając o
70
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Ryc. III-61. Ryc. III-62.
Ryc. III-63. Ryc. III-64.
Ryc. III-65. Ryc. III-66.
Ryc. III-67. Ryc. III-68.
71
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-69.
Ryc. III-70.
Ryc. III-71.
Ryc. III-72.
Ryc. III-73. Ryc. III-74.
Ryc. III-75.
Ryc. III-76.
72
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
to, aby nie zamknąć pęcherzyków powietrza
Wariant 3 36-IIMO
w kącie utworzonym przez brzeg ubytku
Klasa II opracowanie ubytku MO w
i pasek. Powierzchnia materiału ma być pła- zębie 36 pod wypełnienie z amalga-
ska i gładka. Warstwa ta powinna mieć gru- matu
bość około 1 mm (ryc. III-65).
10
Spolimeryzować.
Wstęp
11
Wprowadzić następną warstwę materiału
i docisnąć dokładnie do ściany językowej Przed rozpoczęciem opracowywania ubytku
naciągając na guzek językowy. W ten spo- należy ustawić głowę pacjenta tak, aby praca
sób powstaje skośna warstwa odbudowująca odbywała się w komfortowych warunkach za-
stok guzka językowego. równo dla lekarza jak i pacjenta. Należy pa-
12
Spolimeryzować. miętać o podparciu ręki pracującej. Im bliższe
13
Ostatnią warstwę nałożyć w ten sam sposób zęba jest podparcie ręki, tym jest ona stabil-
na ścianę przedsionkową tworząc bruzdę niejsza i ruchy wiertła precyzyjniejsze.
i listwę brzeżną (ryc. III-66). Uzyskanie anatomicznego kształtu odbudowy
14
Spolimeryzować. korony zęba i punktu stycznego oraz dokładne
15
Wysunąć lekko klin, zdjąć kształtkę pozo- opracowanie wypełnienia zapewniają zdrowe
stawiając klin między zębami. przyzębie.
16
Doświetlić wypełnienie od strony przed-
sionkowej i językowej.
Cel
17
Wstępnie skorygować wysokość wypełnie-
1
nia przez porównanie z zębem sąsiednim. Prawidłowe przygotowanie stanowiska pra-
18
Listwę brzeżną (jeśli potrzeba) obniżyć kul- cy (ustawienie fotela, podgłówka).
2
ką na turbinę z drobnym nasypem. Przyjęcie prawidłowej pozycji, podparcie
19
Sprawdzić w zwarciu używając kalki. i widoczność ubytku, operowanie lusterkiem.
20 3
Po dopasowaniu wypełnienia w zwarciu Precyzyjne opracowane ubytku klasy II
(płomykiem diamentowym i arkansaso- MO w zębie trzonowym żuchwy.
wym) opracować listwę brzeżną krążka- 4
Wykonanie rowków retencyjnych.
mi ściernymi. Krążkami należy opracować
również brzeg przedsionkowy i językowy Materiały do opracowania ubytku
1
wypełnienia (ryc. III-67, III-68). Należy Kulka diamentowa na turbinę nr 014
przy tym być bardzo ostrożnym, aby krążek (zielony nasyp)
2
nie wsunął się między zęby niszcząc punkt Wiertło różyczkowe nr 012, 014
styczny. Powierzchnię zgryzową wypełnie- 3
Płomyk diamentowy na turbinę
4
nia wypolerować gumkami (ryc. III-69). Kamień arkansasowy
21 5
Wyjąć klin. Walec diamentowy
22 6
Nie wyjmując zęba z zębodołu zgłosić do Ostry ołówek
7
oceny. Asystent oceni również wypełnienie Czarny marker
8
po wyjęciu z zębodołu (ryc. III-70, III-71, Żywica typu Block Out
III-72).
73
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-77. Ryc. III-78.
Ryc. III-79. Ryc. III-80.
Ryc. III-81. Ryc. III-82.
Ryc. III-83. Ryc. III-84.
74
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Symulacja ubytku próchnicowego Wskazówki
1 1
Włożyć ząb wraz z zębami sąsiednimi do Zaznaczyć ołówkiem zarys ubytku na po-
łuku zębowego. wierzchni zgryzowej wokół bruzd:
2
Narysować na powierzchni przedsionko- l� cieśń 1,5 mm,
wej i językowej poziomą linię na wysokości l� 3,5 mm wymiar przedsionkowo-
punktu stycznego (ryc. III-73). językowy w bruzdzie poprzecznej.
3
Obserwując w lusterku powierzchnie zgry- 2
Zarys ubytku na powierzchni stycznej powi-
zowe narysować na listwach brzeżnych są- nien wychodzić do nisz międzyzębowych tak,
siadujących zębów linię nad punktem stycz- aby był widoczny na szerokość 0,5 mm i nie
nym (ryc. III-74). wykraczał poza krawędzie styczne. Zaznaczyć
4
Wyjąć ząb z łuku zębowego i połączyć na- zarys ołówkiem.
rysowane linie. Na powierzchni stycznej li-
nie te krzyżują się w punkcie stycznym (ryc. Opracowanie
1
III-75). Wprowadzić ząb do zębodołu (ryc. III-85).
5 2
Nawiercić ubytek na powierzchni stycznej Oczyścić ząb wodnym roztworem pumeksu
używając kulki diamentowej o rozmiarze (lub pastą do usuwania osadów) rozprowadzo-
14 tak, aby cała zagłębiła się w zębie. Gór- nym szczoteczką na kątnicy mikrosilnikowej.
3
ny brzeg ubytku powinien znajdować się na Wprowadzić między zęby pasek metalowy
wysokości poziomej linii (ryc. III-76). w celu ochrony powierzchni stycznej zęba
6
Zamalować ubytek i brzeg ubytku na szero- sąsiedniego, docisnąć go klinem do zęba są-
kość 0,5 mm czarnym markerem i wypełnić siedniego (klin między zębem leczonym
woskiem (ryc. III-77, III-78). a paskiem). Klin dociska pasek, ale również
7
Wprowadzić ząb do łuku zębowego (ryc. odsuwa ząb leczony od zęba sąsiedniego (ryc.
III-79). III-86).
8
Nawiercić ubytek kulką diamentową na po- 4
Rozpocząć otwarcie ubytku nad ogniskiem
wierzchni zgryzowej w skrzyżowaniu bruzd próchnicowym w dołku bliższym prowadząc
(ryc. III-80). Rozwiercić ubytek wiertłem wiertło (kulka diamentowa na turbinie nr 10)
różyczkowym na mikrosilnik nr 14. Pro- równolegle do długiej osi zęba (ryc. III-87).
wadzić wiertło skośnie podminowując po- Po dotarciu do ogniska próchnicowego opra-
wierzchnię zgryzową (ryc. III-81, III-82). cować bruzdy na powierzchni zgryzowej
9
Zamalować ściany ubytku czarnym mar- walcem na turbinie lub płomykiem. Na po-
kerem, a następnie wypełnić ubytek żywicą wierzchni zgryzowej wszystkie ściany nośne
Block Out i naświetlić 20 s (ryc. III-83). powinny być równoległe do siebie. Ściana do-
10
Wyjąć ząb i zaznaczyć brzeg dodziąsłowy na komorowa powinna być płaska.
wysokości tuż poniżej namalowanej marke- 5
Powiększyć zarys ubytku w części bliższej,
rem linii otaczającej ubytek. Zarys na po- ale tylko tak, aby możliwe było usunięcie zębi-
wierzchni stycznej ma mieć kształt trapezu ny próchnicowej. Na tym etapie należy pozo-
o szerszej podstawie na brzegu dodziąsło- stawić cienką warstwę szkliwa na powierzchni
wym (ryc. III-84). bliższej (ryc. III-88).
11 6
Oddać ząb do oceny. Usunąć zębinę próchnicową wiertłem ró-
życzkowym na kątnicy mikrosilnikowej.
75
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-85. Ryc. III-86.
Ryc. III-87. Ryc. III-88.
Ryc. III-89. Ryc. III-90.
Ryc. III-92.
Ryc. III-91.
76
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
7
Wyprowadzić zarys ubytku do nisz, czyli
Cel
do zaznaczonych ołówkiem linii, za pomocą
1
cienkiego płomyka. Podczas wykonywania Umiejętność doboru kształtki.
tego rozszerzenia należy pamiętać o utwo- 2
Umiejętność założenia podkładu.
rzeniu prawidłowego kąta powierzchniowo- 3
Umiejętność właściwego wypełniania zęba
ubytkowego. Odłamać (jeśli samo nie odpa- amalgamatem.
4
dło) szkliwo z powierzchni bliższej za pomocą Nauka odwzorowania kształtu anatomicz-
nakładacza (ryc. III-89). nego.
8
Opracować za pomocą walca ścianę do-
dziąsłową usuwając nieodparte zębiną szkli- Materiały
wo. Ściana dodziąsłowa powinna być płaska Kształtka pierścieniowa i jednościenna
i prostopadła do ściany dokomorowej i mieć Kliny
szerokość co najmniej 2 mm. Wstrząsarka do amalgamatu
9
Zukośnić przejście ścian dokomorowych. Pistolet do amalgamatu
Wygładzić brzegi ubytku (po upewnieniu się, Kalka
że kąty powierzchniowo-ubytkowe są pra- Nić dentystyczna
widłowe). Na powierzchni stycznej wykonać
zabieg krążkami ściernymi, a na powierzchni Wypełnianie i opracowanie wypełnienia
zgryzowej kamieniem arkansasowym na mi- 1
Włożyć ząb do zębodołu.
2
krosilniku. Założyć koferdam.
10 3
Zgłosić ząb do oceny (ryc. III-90, III-91, III-92). Wprowadzić nitkę dentystyczną pomiędzy
zęby (ryc. III-93, III-94).
4
Założyć kształtkę. Upewnić się, że pasek
Wypełnianie ubytku klasy II
obejmuje ząb około 1 mm poniżej brzegu do-
amalgamatem 36MO
dziąsłowego i wystaje około 1 mm powyżej li-
stwy brzeżnej zęba sąsiedniego. Pasek kształt-
Wstęp
ki docisnąć klinem.
Prawidłowa odbudowa kształtu anatomicz- 5
Zgłosić do oceny (ryc. III-95).
6
nego zęba ma bardzo duże znaczenie. Braki Założyć podkład z cementu szkłojonome-
odpowiednich punktów stycznych, prawidło- rowego szybko twardniejącego lub cementu
wych kontaktów w zwarciu mogą być przy- tlenkowo-cynkowo-fosforanowego, pokrywa-
czyną wielu problemów odczuwalnych przez jąc ścianę dokomorową poziomą i pionową.
7
pacjenta, takich jak stany zapalne przyzębia, Odczekać 4 minuty.
wysuwanie zęba z zębodołu, zaburzenia czyn- 8
Wyrównać powierzchnię podkładu walcem
nościowe stawu skroniowo-żuchwowego. diamentowym z drobnym nasypem na koń-
W ubytkach głębokich, z powodu dobrego cówce mikrosilnikowej. Ściana dodziąsłowa
przewodnictwa termicznego amalgamatu, na- musi być wolna od podkładu.
9
leży założyć podkład. W ubytkach płytkich Wprowadzać porcje amalgamatu za pomocą
i średniej głębokości wystarczy zabezpieczyć pistoletu.
10
opracowaną zębinę systemem wiążącym. Rozpocząć wypełnianie od części stycznej
dbając o szczelne wypełnienie wszystkich ką-
77
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-93. Ryc. III-94.
Ryc. III-95. Ryc. III-96.
Ryc. III-97. Ryc. III-98.
78
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
tów (ryc. III-96). Materiały
11
Używając upychadła do amalgamatu do- Jak w ćwiczeniu poprzednim
kładnie kondensować każdą porcję w ubytku
wykonując mocne ruchy wcierania w ściany Symulacja ubytku próchnicowego
ubytku. Wykonać ubytki na powierzchni stycznej bliż-
12
Usuwać nakładaczem i ssakiem materiał, szej, zgryzowej i na powierzchni dalszej po-
który wydostaje się z ubytku. dobnie jak w poprzednim ćwiczeniu.
13
Wypełnić ubytek z lekkim nadmiarem.
14
Odsłonić zarys ubytku za pomocą nakładacza Opracowanie i wypełnienie
zeskrobując nadmiary ze stoków guzków (na- Jak w ćwiczeniu poprzednim.
kładacz powinien być prowadzony wzdłuż linii
zarysu). Nakładaczem i zgłębnikiem ukształto-
Ubytek klasy III
wać powierzchnię zgryzową (ryc. III-97).
15
Odciąć nakładaczem nadmiary materia-
łu przy kształtce tworząc zaokrągloną listwę
12-IIIM
Klasa III opracowanie ubytku na po-
brzeżną.
wierzchni stycznej bliższej w zębie 12
16
Rozkręcić napinacz i uwolnić z niego pasek.
17
Wysunąć delikatnie klin i ruchem kołyszą-
cym wysunąć pasek. Wstęp
18
Sprawdzić nitką dentystyczną brak nawisów
i gładkość przechodzenia wypełnienia w po- Generalna zasada jaką powinniśmy się kiero-
wierzchnię zęba. wać lecząc próchnicę to oszczędność tkanek
19
Sprawdzić wysokość wypełnienia w zwarciu zęba. Jednak w przypadku zębów przednich
i ewentualnie skorygować wysokość wypeł- bardzo ważna (a może dla pacjenta najważ-
nienia narzędziami ręcznymi (nakładaczem, niejsza) jest estetyka wykonanego wypełnie-
ekskawatorem). nia. Mimo rozwoju materiałoznawstwa i coraz
20
Wygładzić wstępnie wypełnienie pociera- lepszych walorów estetycznych materiałów
jąc jego powierzchnię gładkimi narzędziami złożonych, ubytki w zębach przednich należy
ręcznymi oraz watką zwilżoną spirytusem. otwierać od powierzchni językowej tak, aby
21
Zgłosić ząb do oceny nie wyjmując go z zę- była widoczna jak najmniejsza ilość wypełnie-
bodołu (ryc. III-98). nia. Nawet w sytuacji, kiedy ubytek jest otwar-
ty przez rozwój próchnicy od strony przed-
Wariant 37-IIMOD
sionkowej, opracowujemy na tej powierzchni
Klasa II opracowanie ubytku MOD
tkanki jedynie uszkodzone i jeżeli dostęp do
w zębie 37 pod wypełnienie z amal-
ubytku jest zbyt mały, należy rozważyć dodat-
gamatu
kowe otwarcie od strony językowej.
Zakres demineralizacji szkliwa na powierzch-
Cel
niach stycznych zębów przednich ma kształt
Doskonalenie umiejętności opracowywania okrągły w małych ubytkach lub w większych
rozległych ubytków zębach trzonowych i wy- trójkątny o zaokrąglonych kątach z podstawą
pełniania amalgamatem. biegnącą równolegle do szyjki zęba i wierz-
79
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-99. Ryc. III-100.
Ryc. III-101. Ryc. III-102.
Ryc. III-103. Ryc. III-104.
Ryc. III-105. Ryc. III-106.
80
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
chołkiem zbliżającym się do punktu styczne- go, nie przekraczając krawędzi stycznych.
go. W zależności od rozległości ubytku boki Brzeg dodziąsłowy ma znajdować się około
tego trójkąta zbliżają się do krawędzi stycz- 1,5 mm nad szyjką anatomiczną zęba (ryc.
no- przedsionkowej i styczno-językowej lub je III-102).
5
przekraczają. Zamalować ubytek łącznie z brzegiem na
szerokość około 0,5 mm czarnym marke-
rem (ryc. III-103).
Cel
6
Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-
1
Opracowanie ubytku na powierzchni stycz- świetlić 20 s.
7
nej w zębie przednim. Umieścić ząb w łuku zębowym (ryc. III-
2
Zakładanie wałeczków. 104).
3
Dobór koloru i przezierności materiału wy-
pełniającego.
Opracowanie ubytku
1
Materiały Oczyścić ząb z osadów szczoteczką i pastą.
1 2
Kulka diamentowa na turbinę nr 012 i 014 Zabezpieczyć ząb sąsiedni paskiem metalo-
(zielony pasek) wym i rozklinować zęby wsuwając klin po-
2
Wiertło różyczkowe na mikrosilnik nr 012 między leczony ząb i pasek metalowy (ryc.
i 014 III-105).
3 3
Płomyk na turbinę o drobnym nasypie Zlokalizować ubytek, a następnie prowa-
(żółty pasek) dząc kulkę diamentową nr 012 prostopadle
4
Kamień arkansasowy do powierzchni zęba otworzyć ubytek od
5
Krążki polerownicze i gumki powierzchni językowej. Otwarcie powinno
6
Kliny znajdować się jak najbliżej ubytku i jak naj-
7
Pasek poliestrowy bliżej listwy brzeżnej (ryc. III-106).
8 4
Materiał złożony, system wiążący Poszerzyć ubytek w stopniu wystarczającym
9
Żywica typu Block Out dla usunięcia zainfekowanej zębiny. Z po-
wodów estetycznych nie można pozostawić
Symulacja ubytku próchnicowego przebarwionej na ciemno zębiny na ścianie
1
Narysować na powierzchni przedsionko- przedsionkowej ubytku, nawet jeśli jest ona
wej i językowej poziomą linię na wysokości twarda (ryc. III-107).
5
punktu stycznego (ryc. III-99, III-100). Zukośnić i wygładzić brzegi ubytku płomy-
2
Zaznaczyć punkt styczny na powierzchni kiem diamentowym o drobnym nasypie.
6
stycznej bliższej (ryc. III-101). Zgłosić ząb do oceny.
3
Wyjąć ząb z zębodołu.
4
Nawiercić ubytek tuż poniżej punktu stycz-
Wypełnienie
nego kulką diamentową nr 012 tak, aby
cała zagłębiła się w zębie. Ubytek powinien Dobrać kolor i przezierność wypełnienia.
znajdować się bliżej krawędzi styczno-pod- Założyć wałeczki ligninowe do przedsion-
niebiennej niż styczno-językowej. Nadać ka z prawej i lewej strony wędzidełka wargi
ubytkowi kształt zbliżony do trójkątne- górnej.
81
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-107. Ryc. III-108.
Ryc. III-109. Ryc. III-110.
Ryc. III-112.
Ryc. III-111.
82
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Wprowadzić między zęby 12 i 11 pasek Wprowadzić kolejną porcję materiału,
poliestrowy. Podczas wprowadzania pasek upchnąć dokładnie upychadłem kulkowym.
powinien być wygięty tak, aby wsunął się w Ukształtować upychałem kulkowym po-
kieszonkę dziąsłową wokół zęba 12. wierzchnię językową a nakładaczem kra-
Docisnąć pasek do leczonego zęba drewnia- wędz styczno-językową.
nym klinem wprowadzonym od strony pod- Naświetlić wypełnienie od strony podnie-
niebiennej (ryc. III-108, III-109). biennej przez lekko dogięty pasek.
Zgłosić do oceny. Zgłosić ząb do oceny.
Wytrawić ubytek 37% kwasem ortofosforo-
wym przez 15 s (jeśli stosujemy system wią- Opracowanie wypełnienia
1
żący IV lub V generacji) (ryc. III-110). Wyjąć pasek.
2
Dokładnie wypłukać wytrawiacz. Używając kalki sprawdzić dopasowanie wy-
Zmienić wałeczki w taki sposób, aby warga pełnienia w zwarciu.
3
nie dotykała do leczonego zęba. Dopasować wysokość wypełnienia za po-
Wydmuchać wodę z ubytku tak, aby pozosta- mocą kulki arkansasowej, kulki diamentowej
wić zębinę lekko połyskującą (chyba że sys- o drobnym nasypie lub gumki.
tem wymaga zgodnie z zaleceniami produ- 4
Krawędz styczno-językową opracować
centa dokładnego wysuszenia). krążkami polerowniczymi, podobnie jak po-
Zastosować system wiążący (ryc. III-111). wierzchnię przedsionkową.
5
Wprowadzić nakładaczem niewielką porcję Wypolerować wypełnienie gumkami do po-
materiału do ubytku. lerowania (ryc. III-112, III-113).
6
Upchnąć upychadłem kulkowym materiał do Zgłosić ząb do oceny.
ściany przedsionkowej i brzegu przedsion-
kowego.
Docisnąć pasek do powierzchni przedsion-
Ubytek klasy IV
kowej zęba i naświetlić od tej samej strony.
Klasa IV opracowanie ubytku
/ złamanego siekacza przyśrodkowe-
go szczęki 11D
Wstęp
Ubytki tego typu powstają wskutek rozwoju
próchnicy na powierzchni stycznej (bardzo
rozległe ubytki III klasy) lub wskutek urazu.
Należy rozważyć, czy ubytki takiej wielkości
nie powinny być odbudowywane metodą po-
średnią (licówka, korona częściowa). Zazwy-
czaj jednak względy finansowe (w przypadku
rozległych ubytków próchnicowych) lub cza-
Ryc. III-113.
sowe (w przypadku urazowego uszkodzenia
83
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
zęba lub odkruszenia się kąta siecznego wraz Gumki, krążki polerownicze
z wypełnieniem III klasy) zmuszają lekarza do Korona poliestrowa
wykonania odbudowy bezpośredniej. Podczas Materiał złożony, system wiążący
opracowywania tak rozległego ubytku należy
być bardzo ostrożnym, gdyż są to zazwyczaj Symulacja ubytku
1
głębokie ubytki. Niepodparte zdrową zębiną Zaznaczyć punkt styczny jak w poprzednich
szkliwo na powierzchni przedsionkowej moż- ćwiczeniach (ryc. III-114).
na pozostawić, jednak w praktyce podczas wy- 2
Wyjąć ząb z zębodołu.
3
konywania zukośnienia szkliwo takie odpada. Wykonać ubytek na powierzchni stycznej
Jeśli do zniszczenia zęba doszło na skutek ura- dalszej kulką diamentową na turbinę nr 016
zu należy sprawdzić żywotność zęba, spraw- rozpoczynając poniżej punktu stycznego,
dzić czy nie doszło do urazowego obnażenia następnie prowadzić wiertło w kierunku
miazgi. Ponieważ wypełnienia ubytków IV brzegu siecznego. Zarys ubytku wyprowa-
klasy przylegają do zęba na niewielkiej po- dzić na powierzchnię przedsionkową i ję-
wierzchni w stosunku do swojej objętości i są zykową zniszczyć krawędzie styczne oraz
mocno obciążane podczas odgryzania kęsów kąt sieczny. Za pomocą różyczki nr 012 po-
pokarmu należy zadbać o prawidłowy kształt większyć ubytek w kierunku brzegu siecz-
oporowy i w maksymalnie możliwy sposób nego. Wiertło prowadzić pod ostrym ką-
zwiększyć retencyjność ubytku. Ściana dodzią- tem tak, aby pozostała cienka warstwa nie
słowa powinna być w miarę płaska i prostopa- podpartego zębiną szkliwa (ryc. III-115).
dła do długiej osi korony. Zukośnienie szkliwa Zamalować otwór czarnym markerem, oraz
na powierzchni przedsionkowej powinno być szkliwo wokół ubytku na szerokość około
szersze niż zazwyczaj wykonywane. 0,5 mm. Ubytek wypełnić częściowo żywicą
Block Out i naświetlić 20 s.
4
Zgłosić ząb do oceny.
Cel
5
Ponownie umieścić ząb w zębodole (ryc.
1
Zakładanie koferdamu w odcinku przed- III-116, III-117).
nim.
2
Opracowanie ubytku pod materiał złożony Opracowanie
1
ze zwróceniem uwagi na poprawę kształtu Oczyścić ząb szczoteczką i pastą.
2
retencyjnego. Przystąpić do usuwania zębiny próchni-
3
Poznanie właściwości materiałów złożonych cowej od ściany dodziąsłowej poszerzając
(przezierność) oraz nabycie umiejętności es- zarys ubytku, jeśli jest to niezbędne do do-
tetycznej odbudowy. kładnego opracowania ubytku. W następnej
4
Nauka wypełniania zębów przednich w ko- kolejności opracować ścianę przedsionkową,
ronie poliestrowej. językową i na końcu dokomorową.
3
Nadać kształt oporowy. Ściąć nawisające,
Materiały niepodparte zębiną szkliwo na brzegu siecz-
Kulka diamentowa na turbinę nr 016 nym.
4
Płomyk diamentowy na turbinę Nadać kształt retencyjny. Jeżeli ściana do-
Wiertła różyczkowe na mikrosilnik nr 012 i 016 dziąsłowa jest ustawiona skośnie w kierun-
84
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Ryc. III-114. Ryc. III-115.
Ryc. III-116. Ryc. III-117.
Ryc. III-118.
Ryc. III-119.
85
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-120. Ryc. III-121.
Ryc. III-122. Ryc. III-123.
86
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
Ryc. III-124. Ryc. III-125.
Ryc. III-126. Ryc. III-127.
Ryc. III-128. Ryc. III-129.
87
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
ku do dziąsła opracować ją tak, aby była
prostopadła do długiej osi korony. Zuko-
śnić szkliwo płomykiem o drobnym nasypie
(żółty pasek) (ryc. III-118, III-119, III-120,
III-121).
5
Zgłosić ząb do oceny.
Wypełnianie
Ryc. III-130.
1
Dopasować koronę poliestrową tak, aby po-
krywała na szerokość 1 mm brzeg dodzią-
słowy, a jej brzeg sieczny opierał się o zdro-
wy brzeg zęba, oraz odbudowywała punkt
styczny (ryc. III-122). Odbudowywany kąt
sieczny powinien być podobny do analo-
gicznego kąta w zębie jednoimiennym (ryc.
III-123). W koronie wykonać mały otwór
na brzegu siecznym przebijając ją od środka
ostrym zgłębnikiem (ryc. III-124).
2
Dopasować kolor i przezierność materiału
wypełniającego.
3
Założyć koferdam. Dokładnie wywinąć
gumę koferdamu nakładaczem tak, aby
wprowadzona do kieszonki znajdowała się
poniżej brzegu dodziąsłowego ubytku (ryc.
III-125, III-126).
4
Złożyć dodatkowo nitkę refrakcyjną.
5
Zgłosić do oceny koferdam i koronę.
Ryc. III-131.
6
Przygotować chemicznie ubytek do wypeł-
nienia kompozytem (wytrawienie i pokry-
cie systemem wiążącym) (ryc. III-127, III-
128).
7
Wprowadzić materiał do części korony od-
powiadającej ubytkowi. Najpierw wprowa-
dzić wąski pasek materiału transparentnego
(do odbudowy brzegu siecznego), następnie
na powierzchnię przedsionkową i stycz-
ną płaską warstwę materiału szkliwnego.
Część podniebienną wypełnić materiałem
zębinowym. Podczas wypełniania korony
Ryc. III-132.
materiałem złożonym należy dbać o to, aby
88
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
nie zamknąć pęcherzyków powietrza mię-
Ubytki klasy V
dzy kolejno wprowadzanymi porcjami ma-
Wypełnianie materiałem złożonym
teriału. Jeżeli ubytek jest rozległy i głęboki
Wypełnianie amalgamatem
można część utraconej zębiny odbudować
najpierw materiałem zębinowym z ręki
16 ubytek klasy V
(ryc. III-129).
Opracowanie i wypełnienie ubytku
8
Wprowadzić koronę na ząb. Nadmiar mate-
klasy V amalgamatem
riału wypływa na początku w kierunku szyj-
ki zęba, potem powinien wypłynąć przez
otwór w brzegu siecznym. Usunąć nadmia- Materiały
ry materiału nakładaczem lub zgłębnikiem Wiertło różyczkowe na mikrosilnik nr 12 i nr 0
(ryc. III-130). Walec diamentowy na turbinę
9
Docisnąć koronę dodatkowo klinem (jeśli Płomyk Arkansas, gumki polerownicze
nie jesteśmy pewni dokładnego jej dopaso- Ostry ołówek
wania w okolicy szyjki zęba) (ryc. III-131). Czarny marker
10
Naświetlić wypełnienie od strony przed- Żywica typu Block Out
sionkowej i językowej. Koferdam
11
Podważając zgłębnikiem zdjąć koronę
z zęba. Symulacja ubytku próchnicowego
12
Dopasować wysokość wypełnienia w zwar- 1
Ostrym ołówkiem narysować na powierzch-
ciu, wypolerować. Starać się jak najmniej ni przedsionkowej dwie linie poziome dzie-
korygować powierzchnię przedsionkową, lące powierzchnię na trzy równe części (ryc.
gdyż po zdjęciu korony poliestrowej jest ona III-134).
2
idealnie gładka. Nawiercić ubytek w przydziąsłowej części
13
Zgłosić ząb do oceny (ryc. III-132, III- powierzchni przedsionkowej używając kul-
133). ki diamentowej o rozmiarze 14 tak, aby cała
kulka zagłębiła się w zębie. Brzeg dodzią-
słowy otworu powinien znajdować około
1 mm nad dziąsłem (ryc. III-135).
3
Zamalować ubytek czarnym markerem, oraz
szkliwo wokół ubytku na szerokość 1,5 mm
w kierunku bliższym i dalszym. W kierunku
dozgryzowym zamalować szkliwo równole-
gle do poziomej linii narysowanej ołówkiem
na szerokość 0,5 mm oraz wzdłuż brzegu
dziąsła około 1 mm nad nim na taką samą
szerokość. Zamalowana powierzchnia ma
kształt owalny (ryc. III-136).
4
Wypełnić ubytek żywicą Block Out i na-
świetlić 20 s (ryc. III-137).
Ryc. III-133. 5
Zgłosić ząb do oceny.
89
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Wskazówki
Materiały podkładowe (cementy polikarbok-
sylowe i fosforanowe) zarabiamy na gładkiej
stronie szklanej płytki łopatką metalową.
Cementy glasjonomerowe zarabiamy na pa-
pierku. Materiały podkładowe zarobione jako
liner (postać gęstej śmietany) przenosimy
do ubytku za pomocą upychadła kulkowego
i rozprowadzamy po ścianie dokomorowej.
Ryc. III-134.
Cementy zarobione jako base (postać kitu)
przenosimy nakładaczem i następnie kształtu-
jemy upychałem.
Wypełnienia amalgamatowe można polero-
wać dopiero po upływie co najmniej 24 godzin
od wypełnienia, dlatego podczas tego ćwicze-
nia studenci kończą opracowanie wypełnienia
na wstępnym wygładzeniu. Ostateczne wypo-
lerowanie wykonają na następnym ćwiczeniu.
Ryc. III-135.
Opracowanie
1
Oczyścić powierzchnię zęba szczoteczką
z pastą.
2
Usunąć zębinę próchnicową (Block Out)
oraz zębinę zdemineralizowaną (zamalo-
wana na czarno) ze ścian ubytku wiertłem
różyczkowym na mikrosilnik nr 12.
3
Poszerzyć zarys ubytku do granicy zdemi-
neralizowanego szkliwa za pomocą walca
diamentowego na turbinę (ryc. III-138).
Wiertło należy prowadzić prostopadle do
Ryc. III-136.
powierzchni zęba tak, aby kąt powierzch-
niowo-ubytkowy wynosił około 90�. Uby-
tek ma mieć w każdym miejscu tę samą
głębokość co oznacza, że przy wypukłości
korony również ściana dokomorowa ma być
wypukła. Ściany bliższa i dalsza są ustawio-
ne rozbieżnie w stosunku do dna ubytku
(wynika to z wypukłości korony), a ściany
dodziąsłowa i dozgryzowa są równoległe do
siebie i prostopadłe do dna ubytku. Przy ta-
Ryc. III-137.
kim ustawieniu ścian ubytek nie ma kształtu
90
METODYKA OPRACOWANIA I WYPEANIANIA UBYTKÓW CZŚĆ SZCZEGÓAOWA
retencyjnego (ryc. III-139).
4
Wykonać rowki retencyjne na ścianie do-
dziąsłowej i dozgryzowej za pomocą wiertła
różyczkowego nr 0 lub wiertła w kształcie
gwiazdki. Rowki retencyjne muszą znajdo-
wać się w zębinie co najmniej 0,5 mm od
połączenia szkliwno-zębinowego i od dna
ubytku (ryc. III-140, III-141).
5
Wygładzić brzegi ubytku kamieniem arkan-
Ryc. III-138.
sasowym na mikrosilnik w kształcie walca.
6
Zgłosić do oceny.
Wypełnienie
1
Założyć koferdam.
2
Wyczyścić ubytek jałową watką nasączoną
solą fizjologiczną, osuszyć ubytek.
3
Pokryć dno ubytku cienką warstwą cemen-
tu (szkłojonomerowego, fosforanowego lub
Ryc. III-139.
polikarboksylowego). Cement ma przykry-
wać tylko ścianę dokomorową i nie zapły-
wać na ściany boczne. Jeżeli podczas zakła-
dania podkładu ściany te zostały pokryte
cementem, po stwardnieniu należy je oczy-
ścić (szczególnie zwrócić uwagę na rowki
retencyjne).
4
Odczekać kilka minut do pełnego stward-
nienia podkładu.
5
Wprowadzić pierwszą porcję amalgamatu
Ryc. III-140.
do ubytku (ryc. III-142).
6
Wcierać materiał w ścianę dokomorową
gruszkowym upychadłem do amalgamatu.
Upychadłem kulkowym wcierać amalgamat
w kąty utworzone przez ścianę dokomoro-
wą i ściany boczne (ryc. III-143). Usuwamy
materiał, który wypłynął z ubytku podczas
kondensacji.
7
Wprowadzić kolejną porcję materiału. Moc-
no kondensować w ubytku. Wprowadzona
Ryc. III-141.
ilość materiału powinna wystarczyć do wy-
91
UCZYMY SI Z
ROZDZIAA 3
Ryc. III-142.
Ryc. III-143. Ryc. III-146.
pełnienia całego ubytku z nadmiarem.
8
Ukształtować wypukłą powierzchnię wypeł-
nienia za pomocą nakładacza (ryc. III-144).
Opracowanie wypełnienia
1
Odsłonić zarys ubytku usuwając nadmiary
materiału szczególnie dokładnie w okolicy
Ryc. III-144.
przydziąsłowej.
2
Wygładzić wstępnie wypełnienie kulką waty
nasączoną spirytusem.
3
Zdjąć koferdam.
4
Porównać uzyskany efekt z ryc. III-145, III-
146.
5
Zgłosić ząb do oceny.
Ryc. III-145.
92

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA, ĆWICZENIE 9, 10 05 2013
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA, ĆWICZENIE 5, 13 12 2012
Zabiegi na żywej miazdze zębów stałych psa i kota
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA, ĆWICZENIE 7, 19 04 2013
stomatologia zachowawcza
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA, ĆWICZENIE 1, 15 11 2012
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA, ĆWICZENIE 4, 06 12 2012
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA, ĆWICZENIE 4, 06 12 2012
STOMATOLOGIA DZIECIĘCA, ĆWICZENIE 8, 26 04 2013
04 mity greckie źródłem stałych motywów i wzorów zachowań
nadzerki zebow w stomatologii wieku rozwojowego
Metody behawioralne kształtujące zachowanie dziecka w gabinecie stomatologicznym
Anatomia plan ćwiczeń
Anatomia wypełnione ćwiczenia

więcej podobnych podstron