Fonetyka historyczna
języka polskiego
mgr Piotr Rybka
Zakład Historii Języka Polskiego (p. 510)
[e-mail] | www.piotrrybka.republika.pl
1
Palatalizacje psł.
Zajęcia czwarte
2
Terminy
" palatalizacja = zmiękczenie = pojawienie
się artykulacji (dodatkowej lub głównej)
polegającej na przesunięciu języka ku
palatum
" spalatalizowany = zmiękczony:
" perspektywa diachroniczna (historyczna) =
pojawienie siÄ™ artykulacji
(dodatkowej/głównej) palatalnej (miękkiej)
" perspektywa synchroniczna (np.
współczesna) = obecność dodatkowej
artykulacji palatalnej (miękkiej)
3
1, 2 i 3 palatalizacja
%

" 1. palatalizacja: k g x + i L e Ä™ e r l %
 e" c Å‚e"z s
" 2. palatalizacja: k g x + i2 e2 e" c[c ] Å‚[Å‚ ] s
" 3. palatalizacja: i L Ä™ (r) + k g x e" c[c ] Å‚[Å‚ ] s
%

4
Jotacyzacja
" jotacyzacja = palatalizacja przez jotÄ™
" Pj e" Pl%
 e" P
 P = p b m v
" Lj e" L
 L = l r n
" Tj e" T e" TS TS = c Å‚


" SJ e" S (sj zj e" s z)
" Kj e" C (kj e" c, gj e" Å‚ e" z, xj e" s)
" STj SKj SLj e" SC ÅšL
 (sc zł śl)
5
Geneza spółgłosek miękkich (1)
Spółgłoski
GÅ‚oski palatalizujÄ…ce Efekt palatalizacji
palatalizowane
wszystkie głoski zmiękczające
1. palatalizacja
i1
k g Ç L e Ä™ e1 r%
 l%
 c Å‚e"z s
2. palatalizacja
k g Ç i2 e2 c Å‚ s
3. palatalizacja
k g Ç i L Ä™ (r) c Å‚ s
%

k g Ç c Å‚e"z s
s z s z
st zd sc zÅ‚
jotacyzacja
sk zg i/ sc zÅ‚
t d c Å‚
l r n l
 r
 Å„
%

p
le" ble" m
le"
p b m p%
 b%
 m%

palatalizacja grup wszystkie głoski zmiękczające
L
kt gte"kt i1 e Ä™ e1 r%
 l%
 c
[kt gt ]
6
Geneza spółgłosek miękkich (2)
1. palatalizacja 2. palatalizacja 3. palatalizacja jotacyzacja
c að að
s að að að að
z að að
sc zÅ‚ að
c Å‚ (að) að að að
P
 L
 að að að
7
Rozpoznawanie palatalizacji
Ustalanie typu palatalizacji Rekonstruowanie głosek
 na podstawie:  na podstawie
" automatycznie: " automatycznie:
" sc zÅ‚ tylko jotacyzacja " c < tylko < k
" p b m < tylko < p b m
" otoczenia fonetycznego, np.:
" l r Å„ < tylko < l r n
" czuć < kjuti (jotacyzacja)
" form obocznych, np. :
" dziewica < devika (3 pal.)
" móc-||mog-, więc: móc < mog-
" budowy morfologicznej, np.:
" jeżdż-||jazd-, więc: jeżdż < jezd-
" móc (bezokolicznik) < mog-ti (kt /1 pal.)
" form etymologicznie pokrewnych,np.:
" boże (wołacz) < bog-e (1 pal.)
" dusz-a (temat-końc.) < duxj-a (jot.) " deszcz/dżdżu, por. łac. dies, ang. day, por. też dys-
(dysfunkcja, dysharmonia, dyshonor) z gr.  z
le , więc:
" koń (temat-końc.) < konj-L (jot.)
deszcz/dżdżu < dJz-dj-
" jeżdż-ę (odm. i-temat.: jez
dzisz) < jezd-j- < jezd-i- (jot.)
" łoże, por. zalegać, wylegiwać, więc: łoże < log-
" (o/w) musze (Ms lp) < muÇ-e2 (2 pal.)
" miedza, por. ang./łac. medium, więc: miedza < med-
" dalszych zmian fonet., np..
" dusza, por. duch, wiÄ™c: dusza < duÇ-
" ciało < c ało < celo < kelo (2 pal.)
8
Do przygotowania
" następne zajęcia:
" iloczas
" kolejne zajęcia:
" przegłosy
" sonanty
" metateza
9