POLITYKA SPOA
ECZNA
DR WOJCIECH NAGEL
KATEDRA SOCJOLOGII
COLLEGIUM CIVITAS
Materiał do wyłącznego użytku studentów Collegium Civitas
POLITYKA SPOA
ECZNA
TEMATYKA ZAJ
Ć, ZAGADNIENIA
1. Ogólne zasady ustroju państwa i podstawy ustroju
gospodarczego Polski. Anna Romańska: Konstytucyjne
podstawy ustroju gospodarczego Polski, Wydawnictwo
Sejmowe, Warszawa 2001, s.70-89, 99-110.
2. Polityka społeczna w ujęciu teoretycznym i
praktycznym. Julian Auleytner: Polityka społeczna, czyli
ujarzmianie chaosu socjalnego, WSP TWP Warszawa 2002, s.
21-59.
3. Koncepcje polityki społecznej: ujęcie liberalne i
socjaldemokratyczne. Józefina Hrynkiewicz: Kształtowanie się
modelu polityki społecznej w okresie transformacji, w: Modele
polityki społecznej. Pożądany model dla Polski, Civitas
Chrystiana, Warszawa 1999.
POLITYKA SPOA
ECZNA
TEMATYKA ZAJ
Ć, ZAGADNIENIA (2)
4. Zabezpieczenie społeczne  rodzaje definicji, elementy
składowe, techniki zabezpieczenia, rodzaje świadczeń. Zdzisław
Pisz (red).: Zabezpieczenie społeczne, Wydawnictwo AE we
Wrocławiu, 1998.
5. Koncepcja zabezpieczenia społecznego jako części
gospodarki rynkowej. Volker Leienbach (red).: Elementy
systemu zabezpieczenia społecznego w warunkach gospodarki
rynkowej, przykład Republiki Federalnej Niemiec,
Stowarzyszenie Nauk i Kształtowania Stosunków
Ubezpieczeniowych, 1994, s.15-19.
6. Polityka społeczna okresu transformacji: kontekst
rynkowy. Tadeusz Kowalik: Harmonizacja polityki społecznej i
polityki gospodarczej czasu transformacji, w: Dynamika
transformacji polskiej gospodarki, M. Belka, W. Trzeciakowski
(red.), s.101-134., Eugeniusz Kwiatkowski: Rynek pracy w
procesie transformacji systemowej (tamże), str.237-270.
POLITYKA SPOA
ECZNA
TEMATYKA ZAJ
Ć, ZAGADNIENIA (3)
7. Rola polityki rynku pracy w realizacji skutecznej polityki
społecznej. Małgorzata Król: Polityka zatrudnienia, w: A.
Frączkiewicz-Wronka, M. Zrałek: Polityka Społeczna w okresie
transformacji, AE w Katowicach, 2000, s.69-90
8. Znaczenie ubezpieczenia w polityce społecznej.
Aleksandra Wiktorow: Zastosowanie rozwiązań
ubezpieczeniowych w polityce społecznej  geneza, rozwój,
problemy, w: Społeczne aspekty ubezpieczenia, Szumlicz T.
(red), SGH Warszawa 2005, s.103-110.
9. Dialog społeczny a określanie kierunków polityki
społecznej. Frieske K.W. i inni: Dialog społeczny. Zasady,
procedury i instytucje w odniesieniu do podstawowych kwestii
społecznych, IPiSS Warszawa 1999.
POLITYKA SPOA
ECZNA
TEMATYKA ZAJ
Ć, ZAGADNIENIA (4)
10. Kierunki reformy sfery socjalnej w Polsce i Europie na
przełomie wieków. Praca i polityka społeczna w perspektywie
XXI wieku (praca zbiorowa), IPiSS, Warszawa 1998.
11. Wpływ akcesji Polski do Unii Europejskiej na standardy
polityki społecznej. Katarzyna Głąbicka (red).: Społeczne
skutki integracji Polski z UniÄ… EuropejskÄ…, WSP TWP, Warszawa
1999.
12. Usytuowanie państwa wobec sektora socjalnego na
wybranych przykładach. Stanisława Golinowska: Państwo
opiekuńcze w Polsce na tle porównawczym, w: Praca i polityka
społeczna w perspektywie XXI wieku, IPiSS Warszawa 1998, s.
231-243
POLITYKA SPOA
ECZNA
TEMATYKA ZAJ
Ć, ZAGADNIENIA (5)
13. Polityka społeczna nowego wieku: wyzwania,
zagrożenia, szanse. Referaty na VI Europejski Kongres Prawa
Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, Międzynarodowe
Stowarzyszenie Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, WN
Scholar 1999, Referat II (R. Blanpain).
POLITYKA SPOA
ECZNA
WYBRANE LEKTURY (POZA WYMIENIONYMI)
Auleytner J.: Polityka społeczna, czyli ujarzmianie
chaosu socjalnego, WSP TWP Warszawa 2002
Barr N.: Ekonomika polityki społecznej, Poznań
1993.
Frączkiewicz-Wronka A., Zrałek M.: Polityka
społeczna w okresie transformacji, AE w
Katowicach, 2000
Pisz Z. (red.): Zadania społeczne, Wydawnictwo AE
Wrocław, 1999.
Zieliński T.: Ubezpieczenia społeczne pracowników,
WN PWN, Warszawa-Kraków 1994.
PRAWA OBYWATELSKIE
W ZAKRESIE ZABEZPIECZENIA SPOA
ECZNEGO
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku
gwarantuje obywatelom:
Bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art.66,1),
Zabezpieczenie społeczne w razie niezdolności do
pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz
po osiągnięciu wieku emerytalnego (art.67,1),
Zabezpieczenie w razie pozostawania bez pracy
(art. 67,2),
OchronÄ™ zdrowia (art.68,1).
ZABEZPIECZENIE SPOA
ECZNE
DEFINICJE POJ
CIA
Zabezpieczenie społeczne jest systemem
świadczeń do których obywatele mają prawo lub z
których mają możliwość korzystania w wypadkach i
na warunkach określanych odpowiednimi
przepisami.
(A. Rajkiewicz, Polityka społeczna, PWE 1979, str.432).
(....) całokształt środków i działania instytucji
społecznych, za pomocą których społeczeństwo
stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed
niezawinionym przed nich niedostatkiem, przed
groz
bą niemożności zaspokojenia podstawowych,
społecznie uznanych za ważne, potrzeb.
(J. Piotrowski, Zabezpieczenie społeczne, Warszawa 1966, str.
28).
ZABEZPIECZENIE SPOA
ECZNE
DEFINICJE POJ
CIA (2)
(....) urządzenie społeczne tworzone przez
państwo i gwarantujące rzeszom obywateli
minimum egzystencji w obliczu wypadków
losowych.
(W. Szubert, Studia z polityki społecznej, Warszawa 1973, str.229)
POLITYKA SPOA
ECZNA
DEFINICJE POJ
CIA
Polityka społeczna: uporządkowana grupa
przedsięwzięć państwa wobec obywateli, która
generalnie ma na celu poprawę warunków ich
bytowania.
Suma tych przedsięwzięć jest wzmacniana
działaniami samorządów, związków zawodowych,
stowarzyszeń społecznych, kościołów oraz związków
wyznaniowych.
=> Kierowane (& ) na rzecz zaspokojenia potrzeb,
których rodzina nie jest w stanie zaspokoić
samodzielnie.
POLITYKA SPOA
ECZNA
CEL, PRZEDMIOT
vð Cel polityki spoÅ‚ecznej:
poprawa położenia materialnego i wyrównywanie
szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i
socjalnie najsłabszychą.
vð Przedmiot polityki spoÅ‚ecznej:
struktura bÄ…dz
organizacja społeczna zaś jej
zadaniem badanie zmian powstajÄ…cych (& w nich)
wskutek przedsięwzięć o charakterze publicznym i
spoÅ‚ecznym².
ąPor. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997, str.20.
²Por. Krzeczkowski K.: Polityka spoÅ‚eczna. Wybór pism, A
ódz
1947 str. 20.
POLITYKA SPOA
ECZNA
KWESTIE SPOA
ECZNE
vð y
ródłem polityki społecznej są kwestie
społeczne:
Historycznie, kwestia robotnicza, współcześnie
kwestie wynagrodzeń, uprawnień emerytalnych,
ochrony zdrowia, edukacyjne.
Kwestia społeczna   problem o najwyższym
stopniu dotkliwości dla szerokich rzesz społecznych
(co najmniej kilkaset osób), który generuje sytuacje
krytyczne w życiu jednostek i zbiorowości,
powodując zarazem trwałe zakłócenia w
funkcjonowaniu państwa . (J. Daniecki).
POLITYKA SPOA
ECZNA
KWESTIE SPOA
ECZNE
Kwestie społeczne posiadają dwojaki charakter:
1. Kwestie przedmiotowe  powstajÄ… w wyniku nie
zaspokojenia jakiejÅ› konkretnej potrzeby.
2. Kwestie podmiotowe  powstają, gdy występuje
stan niezaspokojenia różnych potrzeb w stosunku
do jakiejś grupy społecznej:
kwestia ludzi starszych, ludności wiejskiej,
niepełnosprawnych, rodzin, mniejszości
narodowych czy religijnych.
POLITYKA SPOA
ECZNA
MODELE P.S.: ODMIANY, LIBERALNY
Jako obowiÄ…zujÄ…ce w doktrynie przyjmuje siÄ™ trzy
odmiany (modele) polityki społecznej:
1. Liberalny,
2. Socjalliberalny,
3. SocjaldemokratycznyÄ….
Model liberalny  opiera się na założeniu
decydujÄ…cej roli wolnego rynku w procesie
zaspokajania zarówno potrzeb indywidualnych jak
i w dojmującym stopniu społecznych.
ąPor. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997, str.117.
POLITYKA SPOA
ECZNA
MODELE P.S.: LIBERALNY
Jeden z głównych teoretyków liberalizmu Milton
Friedman wyznaczał polityce społecznej państwa
rolÄ™:
interwencjonistycznÄ…,
wyłącznie we wczesnym okresie formowania się
społeczeństwa kapitalistycznego.
Wzrost jego zamożności powoduje, iż rola ta
powinna ulegać stopniowej redukcji aż do
eliminacji jej przedsiÄ™wzięć wÅ‚Ä…cznie².
²Por. Księżopolski M.:
Dylematy rozwoju polityki społecznej..., str. 33.
POLITYKA SPOA
ECZNA
MODELE P.S.: SOCJALLIBERALNY
Złagodzenie pewnej ortodoksyjności podejścia
liberalnego wprowadza doktryna socjalliberalna.
Założenia i cechy modelu  soclib. :
możliwość znacznej ingerencji państwa w sprawy
socjalne pod warunkiem respektowania
podstawowych zasady gospodarki rynkowej.
najbardziej prospołeczny dla obywatela,
struktura społeczno gospodarcza danego
społeczeństwa stanowi podstawowe z
ródło
występujących problemów socjalnych,
dążenie do wyrównywania różnic, przy uznaniu
praw wolnego rynku.
POLITYKA SPOA
ECZNA
MODELE P.S.: SOCJALDEMOKRATYCZNY
Model socjaldemokratyczny: postuluje
gruntowne przeobrażenia struktury społeczno-
gospodarczej, z drugiej strony wyraża aprobatę dla
sprawczej roli mechanizmów rynkowych w sferze
produkcji.
Metodą na rozwiązywanie problemów społecznych
stanowi względne uspołecznienie mechanizmu
podziału produktu narodowego.
Polityka społeczna powinna działać na rzecz
stworzenia systemu, w którym dzięki solidarnej
współpracy wszystkich, potrzeby każdego członka
wspólnoty zostaną zaspokojone na odpowiednim
poziomie.
POLITYKA SPOA
ECZNA
SPOA
ECZNA GOSPODARKA RYNKOWA (PL)
vð ArtykuÅ‚ 20 Konstytucji RP:  SpoÅ‚eczna
gospodarka rynkowa oparta na wolności
działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów
społecznych stanowi podstawę ustroju
gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej .
UBEZPIECZENIA EMERYTALNE
SOLIDARNOŚĆ, DIALOG  ODNIESIENIA PRAWNE
vð ArtykuÅ‚ 20 Konstytucji RP:  SpoÅ‚eczna
gospodarka rynkowa oparta na wolności
działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i
współpracy partnerów społecznych stanowi
podstawÄ™ ustroju gospodarczego
Rzeczypospolitej Polskiej .
vð Art. 67 ust.1 Konstytucji RP: udzielanie
zabezpieczenia społecznego  w razie
niezdolności do pracy ze względu na
chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu
wieku emerytalnego .
POLITYKA SPOA
ECZNA
SGR  DIALOG SPOA
ECZNY
vð Trójstronna Komisja do Spraw SpoÅ‚eczno-
Gospodarczych  stanowi forum dialogu
społecznego prowadzonego dla godzenia interesów
pracowników, interesów pracodawców oraz dobra
publicznego. (ustawa, 6.07.2001)
Ò! Cel dziaÅ‚alnoÅ›ci Komisji  dążenie do osiÄ…gniÄ™cia i
zachowania pokoju społecznego.
Ò! Kompetencje Komisji:
1. prowadzenie dialogu społecznego w sprawach
wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w
innych sprawach społecznych lub gospodarczych,
2. realizacja zadań określonych w odrębnych
ustawach.
POLITYKA SPOA
ECZNA
OKRES TRANSFORMACJI W III RP
Transformacja ustrojowa w Polsce wartościuje
położenie jednostek i grup społecznych, w stronę
polepszenia lub pogorszenia ich sytuacji
materialnej*.
Powyższe wartościowanie abstrahuje od
solidarnościowych i opiekuńczych działań państwa,
samorządów, organizacji pozarządowych etc.,
łagodzących oddziaływanie reguł rynku.
Badania społeczne ukazują, iż transformacja
uruchomiła nowe mechanizmy degradacji oraz
marginalizacji człowieka.
* Sekwencja PS w okresie transformacji na podstawie: Auleytner J., Polityka społeczna,
czyli ujarzmianie chaosu socjalnego, Warszawa 2002, str. 145-148.
POLITYKA SPOA
ECZNA
OKRES TRANSFORMACJI W III RP (RYNEK PRACY).
POLITYKA SPOA
ECZNA
OKRES TRANSFORMACJI W III RP
Grupami społecznymi osłabionymi przemianami
rynkowymi sÄ…:
przedstawiciele dawnej wielkoprzemysłowej klasy
robotniczej, chłopskiej oraz warstwy inteligencji
(pracujÄ…cej),
Wymienione grupy (zwłaszcza dwie pierwsze) były
zależne od dominującego pracodawcy państwowego,
Tezy: 1.  proces transformacji unieważnił
socjalistyczny paternalizm wraz z jego politykÄ…
społeczną . (Auleytner J.)
2. nie ukształtował się systemowo określony model
polityki społecznej okresu posocjalistycznego.
POLITYKA SPOA
ECZNA
OKRES TRANSFORMACJI W III RP
vð Quasikontrapunkt transformacji: systemowy
model polityki społecznej wobec działania
żywiołowego, z koniunkturalnymi koncepcjami reform
i z brakiem długofalowej wizji rozwoju.
żð Brak nowego modelu paÅ„stwa (nie gospodarki,
formalnie SGR od 1997 roku), które realizuje nową
polityką społeczną.
vð Dowody braku modelu posocjalistycznej polityki
społecznej:
1. brak szeroko uznawanych wartości, które determinują
społeczną wizję rozwoju:
POLITYKA SPOA
ECZNA
OKRES TRANSFORMACJI W III RP
Øð sprawiedliwość, równość szans, solidarność, dobro
wspólne (zasady konstytucyjne) realizowane są
wybiórczo w praktyce działań władzy,
Øð ogólnoludzkie wartoÅ›ci stanowiÄ… o skutecznoÅ›ci
działań zbiorowych oraz kształtują wizję rozwoju
społeczeństwa,
Øð idea solidarnoÅ›ci, jako wartość, nie staÅ‚a siÄ™ w
okresie transformacji synonimem długofalowej
integracji społecznej,
Øð historycznie (s) Å‚Ä…czyÅ‚a ludzi przeciwko krzywdzie i
alienacji, ze zbiorowego protestu powstawała idea
budowy lepszej rzeczywistości.
POLITYKA SPOA
ECZNA
OKRES TRANSFORMACJI W III RP
Efekty niekorzystne, pokłosie transformacji:
Øð zdrowie, oÅ›wiata, praca, mieszkania, kultura i
wypoczynek to dziedziny, w których przeciętny
obywatel utracił prawa nadane w ramach
socjalistycznego paternalizmu,
Øð dostÄ™p do Å›wiadczeÅ„ spoÅ‚ecznych staje siÄ™
przywilejem zamożniejszych,
Øð statystyki rejestrujÄ… narastajÄ…cy proces
pauperyzacji, ograniczający dotychczasowy dostęp
do taniego mieszkania, leczenia, bezpłatnej
(konstytucyjnie) oświaty, do pracy, do przedszkoli.
POLITYKA SPOA
ECZNA
OKRES TRANSFORMACJI W III RP
2. działania społeczne państwa pozostają w
oderwaniu od polityki gospodarczej:
Øð budżet paÅ„stwa zakÅ‚ada redukcjÄ™ deficytu i z reguÅ‚y
pewne oszczędności socjalne,
Øð brak skutecznych programów budownictwa
mieszkaniowego, walki z ubóstwem i bezrobociem,
Øð wzrost poczucia zagrożenia, wynikajÄ…cy z wysokiej
przestępczości,
Øð dziaÅ‚ania rzÄ…dowi czÄ™sto wyzwalajÄ… bezrobocie,
aniżeli tworzą miejsca pracy (kwestie podatkowe,
koszty pracy, konkurencyjność).
POLITYKA SPOA
ECZNA
SOCJALNA GOSPODARKA RYNKOWA
vð Socjalna gospodarka rynkowa: jest ustrojem,
który z jednej strony akceptuje rynkowe zasady
liberalizmu, z drugiej zaś podkreśla rangę celów
społecznych.
vð Determinanty rozwoju socjalnej gospodarki
rynkowej:
Wyrównywanie różnic społecznych odbywa się przy
nienaruszaniu praw wolnego rynku,
Efektywna polityka pobudzania wzrostu
gospodarczego jest najbardziej skutecznÄ… politykÄ…
społeczną,
POLITYKA SPOA
ECZNA
SOCJALNA GOSPODARKA RYNKOWA
vð Determinanty rozwoju socjalnej gospodarki
rynkowej (c.d):
żð Oparcie gospodarki o zewnÄ™trznÄ… i wewnÄ™trznÄ…
konkurencjÄ™ oraz odrzucenie monopolu jako formy
organizacji rynku,
żð Rozwój maÅ‚ych i Å›rednich przedsiÄ™biorstw (misp),
funkcjonujÄ…cych w oparciu o zasadÄ™ rywalizacji
( ucieczka i pościg ).