Gene Wolfe    
  Cień Kata

   
. 13 .    












Liktor z Thraxu

    Przez następnych dziesięć dni żyłem jak jeden
z klientów w celi znajdującej się na najwyższym poziomie lochów (nawet niedaleko
od tej, w której mieszkała Thecla). Żeby uniknąć oskarżenia konfraterni o to, że
potępiła mnie bez praworządnego procesu, drzwi celi pozostawiono otworem ale na
korytarzu czuwali bez przerwy dwaj czeladnicy z obnażonymi mieczami; więc jej
nie opuszczałem, jeśli nie liczyć tych kilku chwil drugiego dnia, kiedy zostałem
zaprowadzony do mistrza Palaemona, by jeszcze raz opowiedzieć moją historię. To
był właśnie mój proces, jeśli was to interesuje. Przez pozostałe dni
konfraternia zastanawiała się nad karą dla mnie.
    Mówi się, że czas posiada szczególną właściwość utrwalania
wydarzeń, a czyni to poprzez uprawdopodabnianie naszych uprzednich kłamstw i
przeinaczeń. Skłamałem mówiąc, że kocham katowskie bractwo i że nie pragnę
niczego innego jak pozostać na jego łonie. Teraz przekonałem się, że te kłamstwa
zamieniają się w prawdę. Życie czeladnika, a nawet ucznia zaczęło mi się nagle
wydawać nadzwyczaj atrakcyjne. Nie dlatego, że byłem pewien śmierci, ale
dlatego, że je bezpowrotnie utraciłem. Spoglądałem teraz na mych braci z punktu
widzenia klientów - jawili mi się jako wszechmocni, nieubłagani wykonawcy woli
wrogiej, niemal doskonałej maszyny.
    Zdając sobie sprawę z tego, że mój przypadek jest beznadziejny,
doświadczyłem na sobie tego, czego uczył mnie niegdyś mistrz Malrubius: że
nadzieja jest psychologicznym mechanizmem całkowicie niezależnym od zewnętrznej
rzeczywistości. Byłem młody, dawano mi dobrze jeść i pozwolono spać, więc miałem
nadzieję. Wciąż od nowa, niemal bez przerwy śniłem o tym, że w chwili, kiedy
będę miał umrzeć, zjawi się Vodalus. Nie sam, jak wtedy w nekropolii, lecz na
czele armii, która zmiecie precz zgniliznę wieków i uczyni nas ponownie panami
gwiazd. Często wydawało mi się, że z korytarza dobiega odgłos równego, donośnego
kroku tej armii, a czasem podchodziłem do drzwi ze świecą w ręku, bo zdawało mi
się, że w ciemności zaczynającej się za wyciągniętą w nich szczeliną widziałem
twarz Vodalusa.










    Jak już powiedziałem, oczekiwałem, że zostanę zgładzony.
Głównym pytaniem, które zaprzątało mój umysł podczas tych długich dni, było: w
jaki sposób? Poznałem wszystkie arkana sztuki katowskiej, więc teraz
przypominałem je sobie, czasem pojedynczo, w kolejności, w jakiej nas ich
uczono, a czasem wszystkie na raz, aż do bólu. Żyć z dnia na dzień w celi pod
powierzchnią ziemi i myśleć o torturach jest torturą już samo w sobie.
    Jedenastego dnia zostałem wezwany przed oblicze mistrza
Palaemona. Znowu ujrzałem czerwony blask słońca i oddychałem wilgotnym wiatrem,
który zwykle obwieszczał, że nadchodzi już wiosna. Och, jak wiele mnie to
kosztowało, tak iść koło Bramy Zwłok i widzieć czuwającego przy niej brata
furtiana.
    Gabinet mistrza Palaemona wydał mi się bardzo duży i
jednocześnie nadzwyczaj cenny, jakby wszystkie zakurzone książki i papiery
należały do mnie. Mistrz wskazał mi miejsce; był bez maski i wydawał się starszy
niż zazwyczaj.
    - Wraz z mistrzem Gurloesem omawialiśmy twoją sprawę -
powiedział. - Mieliby zapoznać z nią także czeladników, a nawet uczniów. Lepiej,
żeby znali prawdę. Większość jest zdania, że zasługujesz na śmierć.
    Przerwał, oczekując na moją reakcję, ale ja nic nie
powiedziałem.
    - Mimo to wiele powiedziano na twoją obronę. Podczas prywatnych
rozmów ze mną i mistrzem Gurloesem wielu czeladników prosiło, izby pozwolić ci
umrzeć bez bólu.
    Nie wiem, dlaczego, ale nagle zapragnąłem koniecznie wiedzieć,
ilu miałem przyjaciół.
    - Więcej niż dwóch i więcej niż trzech. Dokładna liczba nie ma
znaczenia. Czyżbyś nie uważał, ze zasługujesz na najbardziej bolesną śmierć?

    - Na maszynie z błyskawicami - powiedziałem, mając nadzieję, że
ponieważ proszę o to jako o łaskę, to właśnie będzie mi oszczędzone.
    - Tak, to by było w sam raz. Jednakże...
    Zamilkł. Mijała chwila za chwilą. Pierwsza miedzianogrzbieta
mucha rodzącego się lata krążyła z brzęczeniem wokół świetlika. Chciałem ją
rozgnieść, schwytać i wypuścić, krzyknąć na mistrza Palaemona, żeby wreszcie coś
powiedział, wreszcie wstać i uciec z pokoju, ale nie byłem w stanie zrobić
żadnej z tych rzeczy. Siedziałem tylko na starym, drewnianym krześle przy jego
stole i czułem, że właściwie już jestem trupem, a mimo tego jeszcze muszę
umrzeć.
    - Otóż my po prostu nie możemy cię zabić. Niełatwo mi było
przekonać o tym Gurloesa, ale tak jest naprawdę. Jeżeli zgładzimy cię bez
wyroku, okażemy się nie lepsi od ciebie. Ty nas oszukałeś, ale w ten sposób my
oszukalibyśmy prawo. Co więcej, narazilibyśmy na niebezpieczeństwo samą
konfraternię, bowiem Inkwizytor nazwałby to po prostu morderstwem.
    Przerwał ponownie i tym razem to wykorzystałem.
    - Ale za to, co uczyniłem...
    - Taki wyrok byłby słuszny. Racja. Mimo to, według prawa nie
wolno nam odbierać życia z naszej własnej inicjatywy. Ci, którym to wolno,
strzegą tego prawa zazdrośnie. Gdybyśmy się do nich zwrócili, wyrok byłby pewny,
ale reputacja naszego bractwa zostałaby bezpowrotnie zszargana, a znaczna część
pokładanego w nim zaufania na zawsze stracona. Czy byłbyś zadowolony,
Severianie, widząc naszych klientów strzeżonych przez żołnierzy?
    Znowu pojawiła się przede mną wizja, którą miałem wówczas,
kiedy niemal utonąłem w nurtach Gyoll: Podobnie jak wtedy, tak i teraz miała ona
dla mnie posępny, ale wyraĄny urok.
    - Wolałbym odebrać sobie życie - odparłem. - Mógłbym wypłynąć
na środek rzeki i tam utonąć, z dala od jakiejkolwiek pomocy.
    Przez zniszczoną twarz mistrza Palaemona przemknął cień
gorzkiego uśmiechu.
    - Dobrze, że tylko ja słyszę tę propozycję. Mistrz Gurloes
byłby aż nadto rad, mogąc zwrócić ci uwagę, że minie jeszcze co najmniej
miesiąc, zanim ktokolwiek uwierzy w to, że dobrowolnie wszedłeś do wody.
    - Mówię poważnie. Pragnę bezbolesnej śmierci, ale jednak
śmierci, a nie przedłużenia życia.
    - Nawet gdyby to był środek lata, nie moglibyśmy przystać na
twą propozycję. Inkwizytor mógłby mimo wszystko domyśleć się, że to my
spowodowaliśmy twoją śmierć. Na szczęście dla ciebie znaleĄliśmy bezpieczniejsze
rozwiązanie: Czy wiadomo ci cokolwiek o kondycji naszej profesji na prowincji?
Potrząsnąłem głową..
    - Jest bardzo marna. Jedynie w Nessus, a ściślej tylko tu, w
Cytadeli, znajduje się kaplica naszej konfraterni. Pomniejsze miejscowości mają
jedynie oprawcę, który odbiera życie i zadaje takie tortury, jakie uznają za
stosowne miejscowe władze. Człowiek ten jest powszechnie znienawidzony i budzi
paniczny lęk. Czy rozumiesz?
    - Ta funkcja jest dla mnie zbyt zaszczytna - odparłem zgodnie z
tym, co myślałem. W tej chwili nienawidziłem siebie zaocznie bardziej niż
konfraternię. Od tamtej chwili wielokrotnie przypominałem sobie te słowa i
chociaż były moje własne, to w wielu kłopotach stanowiły dla mnie niemotą
pociechę.
    - Jednym z takich miast jest Thrag, Miasto Bezokiennych Pokoi -
mówił dalej mistrz Palaemon. - Tamtejszy archont o imieniu Abdiesus napisał list
do Domu Absolutu. Jeden z marszałków przekazał ów list kasztelanowi, ten zaś
mnie. Thrag pilnie potrzebuje kogoś wykonującego funkcje, które ci opisałem. W
przeszłości skazaniec mógł uratować życie pod warunkiem, że obejmie ten urząd,
ale ponieważ teraz cała okolica przeżarta jest bezprawiem, boją się tak uczynić.

    - Rozumiem - skinąłem głową.
    - Do tej pory dwukrotnie zdarzało się, że członkowie bractwa
byli zsyłani do odległych miast, chociaż kroniki milczą o tym, jakie popełnili
wykroczenia. Mimo to te zapiski stwarzają precedens i otwierają nam drogę
wyjścia z labiryntu. Udasz się do Thraxu, Severianie. Sporządziłem list, w
którym przedstawiam cię Archontowi i jego urzędnikom jako obeznanego w wysokim
stopniu ze wszelkimi tajnikami naszego powołania. Biorąc pod uwagę miejsce, w
którym się znajdziesz, nie jest to wcale przesadą.
    Pochyliłem głowę, pogodziwszy się już z myślą o tym, co mam
zrobić. Kiedy jednak siedziałem tak z niewzruszoną twarzą - przykład czeladnika,
którego jedynym pragnieniem jest słuchać i być posłusznym poczułem palący wstyd.
Nie był tak dokuczliwy jak ten spowodowany myślą o hańbie, na jaką naraziłem
nasze bractwo, ale za to świeższy i bardziej przykry, bo nie zdążyłem się
jeszcze przyzwyczaić do jego obecności. Wywołany był moim pragnieniem
natychmiastowego wyruszenia w drogę - moje stopy tęskniły za dotykiem trawy,
oczy za nowymi widokami, a płuca za świeżym, czystym powietrzem odległych
bezludnych miejsc.
    Zapytałem mistrza Palaemona, gdzie mam się udać w poszukiwaniu
tego miasta.
    - W dół Gyoll, blisko morza. - Przerwał nagle, jak się to
często zdarza starym ludziom. - Nie, nie. O czym ja myślę? W górę Gyoll,
oczywiście. - I w tym samym momencie setki mil maszerujących niestrudzenie fal,
piasek i krzyki ptaków rozpłynęły się w nicości. Mistrz Palaemon wyjął z szafy
mapę, rozwinął ją, po czym nachylił się tak nisko, że soczewki, przez które
patrzył niemal dotykały jej powierzchni.
    - Tutaj - powiedział, wskazując mi małą kropkę na brzegu
cienkiej kreski rzeki, w pobliżu leżących w dolnej części jej biegu katarakt. -
Jeśli ma się pieniądze, można odbyć tę podróż łodzią, ale ciebie czeka piesza
wędrówka.
    - Rozumiem - odparłem. Chociaż pamiętałem o spoczywającej w
bezpiecznym ukryciu cienkiej sztuce złota, którą otrzymałem od Vodalusa,
wiedziałem; że nie wolno mi tego wykorzystać. Wolą konfraterni było oddalić mnie
tylko z taką ilością pieniędzy, jaką mógł posiadać młody czeladnik i zarówno
przez wzgląd na roztropność jak i poczucie honoru powinienem przy tym pozostać.

    Jednocześnie zdawałem sobie jednak sprawę z tego, że nie było
to w porządku. Jest wielce prawdopodobne, że gdybym nie zobaczył wówczas kobiety
o twarzy w kształcie serca i nie otrzymał tej monety, nie zaniósłbym póĄniej
noża Thecli, przekreślając tym samym swoją przyszłość w bractwie. W pewnym
sensie zawdzięczałem tej monecie życie.
    Dobrze więc - pozostawię za sobą całą moją dotychczasową
przeszłość.
    - Severianie! - dobiegł mnie podniesiony głos mistrza
Palaemona. - Nie słuchasz, co do ciebie mówię. Podczas lekcji nigdy ci się to
nie zdarzało.
    - Przepraszam. Myślałem o wielu różnych rzeczach.
    - Nie wątpię. - Po raz pierwszy naprawdę się uśmiechnął i przez
chwilę wyglądał jak ten mistrz Palaemon, którego zapamiętałem z mojego
dzieciństwa. - Dawałem ci dobrą wskazówkę dotyczącą czekającej cię podróży.
Teraz będziesz musiał dać sobie radę bez niej, ale pewnie i tak byś o niej
szybko zapomniał. Co wiesz o drogach?
    - Tyle, że nie należy z nich korzystać. Nic więcej.
    - Zamknął je autarcha Maruthas. Miałem wtedy twoje lata.
Wszelkie podróże sprzyjają rozkoszom, on zaś chciał, żeby wszystkie towary
przybywały do miasta i opuszczały je drogą wodną, gdzie łatwo jest je oclić.
Prawo to pozostało w mocy do dziś i jak słyszałem, na wszystkich drogach w
pięćdziesiąt mil usytuowane są silne posterunki. Same drogi jednak istnieją,
chociaż są w złym stanie i podobno pod osłoną nocy niektórzy z nich korzystają.

    - Rozumiem. - Zamknięte czy nie, na pewno mogą znacznie ułatwić
mi wędrówkę.
    - Wątpię, czy rzeczywiście rozumiesz. Chcę cię ostrzec. Są
strzeżone przez konne patrole mające rozkaz zabijać każdego, kogo napotkają, a
ponieważ wolno im łupić tych, których pozbawią życia, nie są zbytnio skłonni
słuchać jakichkolwiek wyjaśnień.
    - Rozumiem - powtórzyłem tym razem z większym przekonaniem, a w
duchu zastanowiłem się, skąd też ma tak dokładne wiadomości na temat
podróżowania.
    - To dobrze. Dzień zbliża się już do połowy. Jeżeli chcesz,
możesz przespać tu jeszcze tę noc i wyruszyć rano.
    - Musiałbym spać w celi?
    Skinął głową. Chociaż wiedziałem, że właściwie nie jest w
stanie dostrzec mojej twarzy, czułem się tak, jakby jakaś jego cząstka dokładnie
mi się przypatrywała.
    - W takim razie wyruszę teraz. - Zastanawiałem się, co
powinienem zrobić, zanim po raz ostatni opuszczę noszę wieżę, ale nie byłem w
stanie nic wymyślić, chociaż byłem pewien, że coś takiego musi jednak istnieć. -
Czy mogę prosić o jedną wachtę na przygotowanie? Kiedy czas minie, natychmiast
wyruszę.
    - Z tym nie ma żadnych kłopotów. Zanim jednak odejdziesz, chcę
żebyś jeszcze tutaj zajrzał. Zrobisz to?
    - Oczywiście mistrzu, skoro tego sobie życzysz.
    - BądĄ ostrożny, Severianie. Masz w konfraterni wielu
przyjaciół, którzy pragnęliby, żeby to się nigdy nie stało. Ale są także inni,
którzy sądzą, że nas zdradziłeś i zasługujesz na męczarnie i śmierć.
    - Dziękuję, mistrzu - schyliłem głowę. - Ci drudzy mają rację.










    Mój niewielki dobytek znajdował się już w mojej celi. Związałem go w węzełek,
który okazał się tak mały, że mogłem go wsadzić do przytroczonej do pasa sakwy.
Powodowany miłością i żalem za tym, co minęło, poszedłem do celi Thecli.
    Była ciągle pusta. Krew Thecli zmyto już z podłogi, ale na
metalu pozostał rdzawy, wyraĄny ślad. Zniknęło jej ubranie, podobnie jak
kosmetyki. Cztery książki, które przyniosłem jej przed rokiem, pozostały wraz z
innymi na stoliku. Nie mogłem oprzeć się pokusie, żeby zabrać jedną z nich; w
bibliotece było ich tak wiele, że z pewnością nie stanie się nic złego, jeżeli
zabraknie im jednego egzemplarza. Wyciągnąłem rękę, zanim jeszcze uświadomiłem
sobie, że nie wiem, .na którą się zdecydować. Książka z herbami była
najpiękniejsza, ale stanowczo zbyt ciężka, żeby brać ją na długą wędrówkę. Ta o
teologii była najmniejsza, lecz brązowa wcale tak bardzo nie przewyższała jej
rozmiarami. W końcu zdecydowałem się właśnie na tę, z jej opowieściami z
zaginionych światów.
    Następnie ruszyłem w górę po schodach wieży, mijając magazyn i
zbrojownię, by wreszcie znaleĄć się w pokoju o szklanym dachu, poszarzałych
ekranach i dziwacznie przechylonych krzesłach: Nie zatrzymałem się tam jednak,
tylko wspiąłem się po wąskiej drabinie jeszcze wyżej, aż wreszcie stanąłem na
przezroczystych, śliskich taflach, płosząc swoim pojawieniem się stado czarnych
ptaków, które uleciały w niebo niczym płatki sadzy. Nad moją głową łopotał
czarny sztandar konfraterni.
    Stary Dziedziniec wydawał się stąd mały, a nawet ciasny, ale
jednocześnie nieskończenie swojski i wygodny. Wyłom w murze był większy, niż
kiedykolwiek przypuszczałem, ale po obydwu stronach Czerwonej i NiedĄwiedziej
Wieży potężna ściana stała mocna i dumna. Najbliższy naszej wieży WiedĄminiec
był smukły, ciemny i wysoki - powiew wiatru przyniósł do mnie strzęp dzikiego
śmiechu, który dopadł mnie szponiastym uściskiem strachu, chociaż my, kaci,
zawsze żyliśmy w zgodzie z naszymi siostrami - wiedĄmami.
    Za murem, na zboczu schodzącym aż do brzegów Gyoll, której
błyszczące wody mogłem dostrzec między rozpadającymi się dachami domów,
rozciągała się wielka nekropolia. Po drugiej stronie rzeki zaokrąglona kopuła
khanu wydawała się nie większa od kamyczka, a otaczające go miasto przypominało
dywan z różnokolorowego piasku, po którym kroczyli przed wiekami mistrzowie
bractwa katów.
    Dostrzegłem kaik o wysokim, prostym dziobie, takiej samej rufie
i wydętym wiatrem żaglu płynący z prądem na południe; mimo woli popłynąłem przez
chwilę wraz z nim, aż do otoczonej bagnami delty, a potem do roziskrzonego
morza, w którym drzemie wielki potwór Abaia, przyniesiony w przedlodowych
czasach z najdalszych brzegów wszechświata i czekający teraz, aż przyjdzie jego
czas i będzie mógł pożreć kontynenty.
    Potem odwróciłem myśli od skutego lodami morza i zwróciłem je
na północ, ku szczytom i górnemu biegowi rzeki. Przez długi czas (nie wiem
dokładnie, jak długi, ale kiedy się ocknąłem, słońce wydawało się być już w
zupełnie innym miejscu) patrzyłem właśnie na północ. Góry widziałem jedynie
oczami duszy, bowiem tymi prawdziwymi mogłem dostrzec tylko miliony dachów
miasta, a w dodatku potężne, srebrne wieże Cytadeli zasłaniały mi niemal pół
horyzontu. W niczym mi jednak nie przeszkadzały i w gruncie rzeczy niemal ich
nie dostrzegałem. Na północy znajdował się Dom Absolutu, katarakty i Thrax,
Miasto Bezokiennych Pokoi. Na północy były rozległe równiny, nieprzebyte lasy, a
wreszcie opasujące świat, gnijące dżungle.
    Kiedy już niemal oszalałem od tych wszystkich myśli, zszedłem
do gabinetu mistrza Palaemona i powiedziałem mu, że jestem gotów odejść.
następny