· Psychologiczne teorie osobowosci
·
· Przedmiotem oraz polem zainteresowan psychologii jest ogolnie czlowiek jako istota
posiadajaca osobowosc. Na przestrzeni dziejow oraz kontynentow rozwinelo sie wiele
teorii w rozny sposob podchodzacych do tematu czlowieczenstwa i jego ujecia w
aspekcie psychologicznym. Niejednokrotkie sa one sprzeczne ze wzgledu na prymat
przez ktory patrzyli na czlowieka uczeni oraz ich roznorakie i roznorodne systemy wartosci.
W swojej pracy przedstawie te, ktore wydaja sie byc najbardziej interesujace, trafne oraz
powszechnie uznawane.
·
· Podstawowa kwestia ktora musze przedstawic na poczatku pracy celem
zmaksymalizowania jej spojnosci jest teoria behawiorystyczna i jej poglad na kwestie
czlowieka. Behawioryzm rozwinal sie bardzo dynamicznie glownie w Stanach
Zjednoczonych Ameryki Polnocnej w wieku XX. U jej podstaw leza nastepujace
przekonania.
·
· Behawioryzm kwestie psychologiczne dzialania czlowieka zadawa sie odsuwac na plan
dalszy, gloszac teze, ze zjawiska psychoczne sa jedynie efektami ubocznymi dzialania
umyslu czlowieka. Problem w tym, ze behawiorysci sadza, ze mozgu nie da sie badac w
sposob naukowy, gdyz owe pole jest niedostepne dla klasycznie pojmowanej obserwacji.
· Propagatorzy teorii behawiorytycznej majac szacunek dla powagi psychologii jako
dziedziny naukowej, dbajac o jej rzetelnosc decyduja sie przeprowadzanie latwych i
jasno mierzalnych eksperymentow. Zazwyczaj w nich ludzie sa poddawani okreslonym
przez naukowcow bodzcow oraz ich obserwacji i mozliwie jasnej interpretacji.
·
· Behawioryzm ludziom z zadka zeglujacym po ocenie psychologii moze wydawac sie z
poczatku teoria, ktora programowo dehumanizuje czlowieka. Zgodzic sie mozna z tym
jednynie czesciowo, gdyz caly czas nalezy miec na uwadze, iz kierunek ten przenosi
metody badawcze z pola scislych nauk przyrodniczych. Nalezy takze docenic znaczenie
tego pogladu na czlowieka, gdyz dzieki temu kierunkowi ulepszono nauki psychologiczne
dzieki koncentracji na zaleznosc w znaczeniu statystyczniem pomiedzy bodzcami a
reakcjami czlowieka. Dzieki behawiorystom mozemy cieszyc sie wspolczesna teoria
uczenia sie.
·
· Ludzi myslacych na temat behawioryzmu w sposob sceptyczny nalezy zrozumiec, gdyz
maja zapewnie na uwadze skrajny behawioryzm zakladajacy, ze uczucia wyzsze nie
maja duzego wplywu na dzialanie ludzi, lecz ludzie podobnie jak inne organizmy dziala w
oparcu o proste zasady bodzcow wyuczonych lub odruchowych. Teoria ta jaka stojaca
w opozycji do wynikow wielu eksperymentow psychologicznych zostala finalnie
odrzucona.
·
· Kolejna bardzo znana i popularna koncepcja jest koncepcja psychodynamiczna. Zarys
owej koncepcji powstawal w oparciu o dosyc spontaniczne obserwacje klientow
prowadzonew osrodkach neuropsychologicznych i gabinetach terapeutycznych.
Metody obserwacji ktore stosowali badacze oraz naukowcy niejednokrotnie nie spelnialy
podstawowych wymogow metodologicznych, a interpretacje badan byly traktowane
swobodnie a takze interpretowane w roznoraki sposob.
·
· Zwolennicy tej koncepcji skupiaja sie glownie na wewnetrznych silach motywacyjnych
drzemiacych we wnetrzu osobowosci czlowieka, ktore sa nieswiadome w znacznej czesci
i ktore popadaja ze soba w konflikt. Czlowiek jest wedlug autorow tej koncepcji jest istota
slaba, ktora nie zawsze kieruje swoim losem w pelni. Z tego wzgledu badacze skupili sie
na zglebianiu osobowosci, a nie na zewnetrzym zachowaniem. Istotne dla nich byly
procesy motywacyjne, ktore nazwali popedami. Czesc popedow jest wrodzona, czesc
nabywamy poprzez programowanie spoleczne. Popedy w zaleznosci od ich waznosci
ukladaja sie w piramide, zanim zostana zaspokojne te znajdujace sie blizej wierzcholka,
musza zaspokojone zostac te lezace u podstawy. W wiekoscie przypadkow, popedy
lezace najnizej sa wrodzonymi i koniecznymi czlowiekowi jako gatunkowi do przetrwania.
·
· Dzieki poznaniu mechanizmu dynamicznego popedow oraz potrzeb zachowania ludzkie
mozna przewidywac, oraz na nie nawet wplywac oraz je modyfikowac.
Psychodynamiczny obraz jaki przed nami sie wylania okresla jak podmiot funkcjonuje oraz
w jaki sposob mozna na niego wplywac.
·
· W zwiazku z powyzszymi faktami opracowano modele terapii, ktora posiada wiele wersji
oraz licznych wariantow. Jednakze kazda opcja jest metoda kliniczna, ktorej glownym i
nadrzednym celem jest pomagnie czlowiekowi w rozwiazywaniu jego wewnetrznych
konfliktow, ulatwanie przystosowanie sie klienta do otaczajacej go rzeczywistosci w
mozliwie najszerswzym znaczeniu tego slowa oraz pomoc w wybraniu mu drogi zyciowej.
·
· Najbardziej znana i przytaczna niejednokrotnie w sposob bledny ­ psychoanaliza ­
zrewolucjonizowala nauki humanistyczne a takze sztuke. Mimo wszytsko z biegiem czasu i
rozwoju nauk psychologicznych wiekszosc tego typu pogladow zostalo
zakwestionowanych. Pozostaly jednak postulaty dotyczace wspomnianej juz wczesniej
nieswiadomej motywacji oraz slynna idee mechanizmow obrony. Potwierdzono takze,
wplyw pierwszych kilku lat zycia na ksztaltowanie sie psychiki a takze osobowsci
czlowieka.
·
· Wspolczesna psychoanalizna spoleczna zmienila wczesniejsza teorie biologistyczna, jest
teraz bardziej zlozona i stanowi pewna metode lecznia zaburzen psychicznych jako czesc
medycyny. W kontrascie do wczesniej omawianego behawioryzmu, poglad
psychodynamiczny na osobowsci oraz istote czlowieka jawi sie jako mocno
humanistyczny. Dzieje sie tak, gdyz badacze przeknani byli, ze nie wystarczy zastosowac
tylko psychoterapii, ale nalezy dazyc do mozliwie jaknajwiekszej humanizacji swiata.
Nalezy podnosic takze standarty moralne w otoczeniu oraz nie pozwolic na to, aby
rozwoj techniki stal sie priorytetem, wtedy zdaniem zwolennikow danej koncepcji zaglada
jest nieunikniona.
·
· Ciekawa wydaje sie byc takze teoria poznawcza jako koncepcja lezaca w opozycji do
tradycyjnych pogladow nurtu behawiorystycznego oraz psychodynamicznego.
Programowym zalozeniem jest uznanie czlowieka za istote niezalezna od sil popedowych,
dzialajaca niezaleznie i samodzielnie. Interpretujac pozyskiwane za pomoca zmyslow
informacje przetwarza je i interpretuje, majac nad nimi kontrole. Umysl istoty ludzkiej
posiada potencjal w postacji intelektu, pamieci, zdolnosci myslania na roznych
poziomach abstrakcji, ktore sa wrodzone i bywaja rozwijane przez otocznie oraz kulture
materialna i niematerialna.
·
· Glownym skladnikiem osobowosci czlowieka jest struktura poznawcza, ktora daje
poczucie tozsamosci, kolejnym zas jest srodowisko zewnetrzne bedace dostarczycielem
informacji oraz bodzcow. Osobowosc czlowieka rozwija sie wraz z jego wiedza o swiecie,
co wplywa na zlozonosc struktur poznawczych. Proporcjonalnie do abstrakcyjnosci
owych struktur latwiej jest jednostce rozwijac ogolne problemy, co prowadzi do
zwiekszenia sie niezaleznosci istoty. Informacje oraz dane pozyskiwane za pomoca
struktur poznawczych sa do nich wlaczane, dlatego powszechnie wiadomo, ze
przebywanie przez dluzszy czas w odosobnieniu prowadzi do zaburzen percepcji. Z
drugiej strony grozne jest takze przeladnowanie informacjami, co wskazuje na istote
umiejetnosci selekcji.
·
· Abstrakcyjne myslenie jest takze kluczem do tworczosci a takze konflikty oraz wewnetrzne
sprzeczosci. Tworczosc daje takze duze szanse na unikniecie kryzysom typu
egzystencjonalnego, jako model realizowania sie jednostki. Procesem motywujacym do
tworczosci jest prawdopodobnie pobudzajaca chec poznania swiata. Tworczosc
postrzegana jest takze jako dzialalnosc spontaniczna, w ktorej znaczaca role daje
mechanizm olsnienia, gdy rozwiaznie problemu badz tez nowy pomysl rodzi sie w
podswiadomosci.
·
· Rzecza charakterystyczna dla czlowieka jako istoty myslacej jest takze posiadanie
systemu wartosci, co zawiera sie w koncepcji poznawczej. Systemy wartosci ulatwiaja
jednoste zorientowanie sie w swiecie zewnetrznym jak i wewnetrznym, a takze zrozumiec
rzeczywistosc i dzialac racjonalnie, lub przynajmniej racjonalizowac swoje dzialania. Jako
sprawca podejmuje dzialania celowe, ktore regulowane sa poprzez stan jego wiedzy
zakodowanej w umysle oraz informacje pobierane ze srodowiska w czasie rzeczywistym,
lecz pospolite zachowania sa nawykowo powtarzane. Ksztalcenie osobowosci jednostki
oraz uczenie jej zdolnosci do dzialania staje sie mozliwe dzieki systematycznemu
wychowywaniu oraz programowaniu spolecznemu.
·
· Glownym celem wychowywania powinno byc ksztaltowanie osobowosci rozwinietej
transdyscyplinarnie jak i zdolnej do podejmowania decyzji oraz czynnosci z nimi
zwiazanymi. Wskazane byloby wychowanie w atmosferze badawczo­eksploracyjnej, w
ktorej jednostka jest konfrontowana z problemami oraz wyzwaniami. Nie mniej wazne jest
nabywanie wiedzy o otaczajacym swiecie i oddzialywanie na sfere emocjonalna.
·
· Ostatni z pogladow na osobowosc czlowieka, ktory przedstawie to koncepcja
humanistyczna. Programowo odrzuca jednowymiarowy charakter psychologiczny
czlowieka. Traktuje istote ludzka jako unikatowa calosc, ktora sklada sie z dwoch
subsystemow ­ tzw. "ja" i "organizmu", ktore stanowia autonimiczna calosc. Dzialajac na
przestrzeni swiata zewnetrznego jednostka wraz ze spoleczenstwem tworzy jednolity
system. Sprzecznosci pomiedzy "ja" a tzw. "fasada" pojawiaja sie w momencie, w ktorym
osoba nie rozwija sie harmonijnie. Czlowiek nie rozwija sie harmonijnie takze dlatego, ze
nie jest w stanie w pelni wykorzystac swoje prawdziwe mozliwosci wewnetrzne.
Omawiana koncepcja zaklada, ze czlowiek z natury jest istota dobra, a jego wszelkie
dazenia i dzialania sa konstruktywne. W pelni rozwiniety oraz dojrzaly czlowiek, bedzie
staral sie dzialac w sluzbie jednostki i spoleczenstwa, zas destruktywne dzialania odrzuci
jako niezgodne ze swoja prawdziwa natura. Metody badawcze, ktore stosowane sa
przez badaczy przekonanych o wyzszosci tej koncepcji to glownie i przedewszytskim
system wypowiedzi o sobie, ktory pomaga okreslic portret podmiotu badan. Stosuja takze
spotkania grupowe celem poprawienia i rozwiazania problemow zwiazanych z
komunikacja i stosunkami interpersonalnymi. Dazy sie do uksztaltowania zintegrowanej
osobowosci, rozwoju autonomii jednostki i uniezaleznieniu jej od bodzcow zewnetrznych,
a takze skupienu uwagi na innych a nie tylko na samym sobie. Pracuje sie takze nad
poszerzeniem swiadomosci.
·
· Psycholodzy humanistyczni przyjmuja, ze czlowiek jest z natury dobry, lecz powszechnie
wiadomo w okreslonych kregach, ze jest to blede. Lepszym pogladem jest uznanie, ze
natura czlowieka nie jest ani zla ani dobra, lecz ksztaltuje sie dopiero pod wplywem
czynnikow zewnetrznych takich jak srodowisko, kultura czy wychowanie. Zalozeniem z
ktorym polemizuje sie jest takze, to, ktore zaklada, ze glowna sila napedowa jest dazenie
do samorealizacji. Samospelnienie jest celem wychowania mozliwym tylko, do
osiagniecia w pewnych warunkach. Doceniona nie wpelni jest tez rola srodowiska
spolecznego w ludzkim zachowaniu. Mimio, ze wobec koncepcji humanistycznej istnieje
wiele zarzutow, nadal zywo sie rozwija i zyskuje nowych zwolennikow.