Plan wykładu
" Koncepcje wieloczynnikowe (Guilford, Cattell, Comray)
" Biologiczne koncepcje osobowości (Zuckerman, Eysenck i
Wielka Trójka, Gray)
" Leksykalne koncepcje osobowości (Goldberg, McCrae, Costa
Wykład 3
i Wielka Piątka)
Psychometryczne koncepcje
" Problemy:
 struktura cech ( 5, 10, 15 ?)
osobowości
 biologiczne podłoże cech (osobowość a temperament)
 funkcjonalne znaczenie cech (zdrowie psychiczne, patalogie,
przestępczość, zachowania seksualne, reakcja na stres, akceptacja
ryzyka, procesy poznawcze, uczenie się i warunkowanie)
Koncepcja wieloczynnikowa Guilforda Koncepcja wieloczynnikowa Guilforda
10 podstawowych cech osobowości, jakie zaproponował Guilford to:
" Hierarchiczny model osobowości:
" G  ogólna aktywność (pobudzenie vs ospałość),
 cechy osobowości podstawowe (powyższe 10)
" S  towarzyskość (otwartość vs zamknięcie na kontakty),
przejawiają się w
" F  przyjacielskość (oddanie vs wrogość),
 heksach (nawyki), a te są widoczne w
" A  asertywność (dominacja vs uległość),
 konkretnych działaniach
" P  ustosunkowanie (tolerancja vs poszukiwanie kłopotów),
np. upicie się  nawyk imprezowania - towarzyskość
" E  stabilność emocjonalna (wybuchowy vs zrównoważony),  OEST nie tworzy jednak najwyższego poziomu w
" O  odporność (wytrzymałość vs delikatność),
hierarchii.
" M  męskość (zimny vs wrzący emocjonalnie),
" 10 cech osobowości Guilforda to czynniki
" R  powściągliwość (refleksyjność vs impulsywność), ortogonalne, ale:
" T  rozważność (intensywność vs ekstensywność analiz)
" H. J. Eysencki S. B. G. Eysenck (1965) brak
replikacji  w miarę ortogonalna dopiero struktura
Przegląd Temperamentów  kwestionariusz mierzący powyższe 10 cech
osobowości i to ze znakomitą rzetelnością (powyżej 0.80).
PEN.
Podejście psychometryczne Cattella
Podejście psychometryczne Cattella
" Cattell - krytyk  metody fotelowej
" obserwacja szerokiej klasy zachowań na kilku
różnych próbkach badawczych, reprezentatywnych " początkowo poszukiwano wszystkich możliwych
dla normalnej populacji
słów, opisujących zachowanie człowieka =>
słownik określający przestrzeń znaczeń
" jeśli pewne wzorce zachowania potwierdzają się, to
osobowościowych (semanticpersonality sphere)
można wnioskować o cesze osobowości, która te
właśnie wzorce warunkuje " usunięto synonimy oraz opisy w sądach
kompetentnych ekspertów bardzo wysoko ze sobą
" im szersza jest klasa zachowań obserwowanych,
skorelowane
tym więcej (różnorodność) stabilnych (cross-
sytuacyjna stałość) wzorców (a więc cech) można " korzystając z analizy czynnikowej, na podstawie
wysokości współczynników korelacji, Cattell
zidentyfikować
zaliczył pozostałe, różne już opisy do kilkunastu
grup (analiza clusterowa)
1
Koncepcja wieloczynnikowa Cattella Koncepcja wieloczynnikowa Cattella
Wynik analizy czynnikowej - 12 czynników tzw. L-life factors: Cechy z
ródłowe (L-data i Q-data; 16) są skorelowane.
" A  afekcja (wylewny vs powściągliwy), Dalsze analizy czynnikowe pozwoliły ukazać hierarchiczną strukturę cech.
" B  inteligencja, 16 cech z
ródłowych (pierwszego rzędu) determinuje 8 cech  czynników drugiego
rzędu (Cattell, 1981):
" C  siła ego (zrównoważony vs uczuciowy),
" E  asertywność (dominacja vs uległość),
" Exvia (ekstrawersja) AFH-Q2:
" F  surgencja (beztroski vs poważny),
" wylewność A, beztroskość F, śmiałość H, zależność Q2
" G  siła superego (odpowiedzialny vs niesumienny),
" Lęk (neurotyzm) CHLO-Q3Q4:
" H  parmia (śmiały vs nieśmiały),
" uczuciowość C, nieśmiałość H, podejrzliwość L, brak pewności O, over-kontrol Q3,
" I  premsja (delikatny vs twardy),
frustracje Q4
" L  protensja (podejrzliwy vs ufny), " Podejrzliwość AIN:
" powściągliwość A, wrażliwość I, przenikliwość N
" M  praksernia (praktyczny vs obdarzony wyobraz
nią),
" Niezależność EFHML:
" N  naturalność (wnikliwy vs naiwny),
" dominacja E, beztroskość F, śmiałość H, wyobraz
nia M, nieufność L,
" O  pewność (lęk vs spokój).
" Rozsądek NA:
" wnikliwość N, powściągliwość A,
4 dodatkowe czynniki z danych kwestionariuszowych (Q-questionnaire factors:
" Inteligencja B
" Q1  konserwatyzm (liberalizm vs radykalizm),
" Dobre wychowanie EFG-Q3:
" Q2  zależność (konformizm vs nonkonformizm), " uległość E, poważność F, odpowiedzialność G, swoboda Q3
" Q3  swoboda (luz
ny vs nadmierna kontrola), " Światopogląd M-Q1:
" pragmatyzm M, konserwatyzm Q1
" Q4  nastrój (zrelaksowany vs podatny na frustrację).
Biologiczne podstawy i funkcjonalność
Koncepcja wieloczynnikowa Cattella
cech taksonomii Cattella (1982)
Dziedziczność cech osobowości:
8 czynników drugiego rzędu również jest
skorelowanych ze sobą. " współczynniki odziedziczalności dla 16 cech z
ródłowych
30-40% (średnio 38%)
Determinuje cztery nadrzędne cechy osobowości
" współczynniki odziedziczalności dla 4 cech nadrzędnych
(Kline, 1994)
osobowości 50-60% (średnio 54%)
" Niski lęk vs wysoki lęk N neurotyzm
Funkcjonalność:
" kwestionariusz 16PF Test może być wykorzystywany jako
" Exviavs Invia E ekstrawersja
narzędzie selekcyjne pozwalające przewidzieć sukces w
" Zależność vs niezależność OAotwartość, uległość
edukacji i w zatrudnieniu
" Wrażliwość vs zrównoważenie C sumienność
" sukces akademicki jest udziałem introwertywnych, mało
lękowych, zależnych i zrównoważonych studentów
Ostatecznie: 16 cech z
ródłowych  8 cech drugiego
rzędu  4 nadrzędne cechy osobowości
Badania nad strukturą Koncepcja wieloczynnikowa Comraya
wieloczynnikową osobowości
Zasugerował (1970) istnienie 8 cech nadrzędnych osobowości:
Eysenck (1972) Grupa A:
" dane były zbierane na podstawie kwestionariuszy Cattella i Eysencka
" ekstrawersja vs introwersja
Eysenck, White i Soueif (1969)
" neurotyzm vs stabilność emocjonalna
" dane były zbierane na podstawie kwestionariuszy Guilforda i Eysencka
" konformizm vs nonkonformizm
White, Soueif i Eysenck (1969)
" sumienność vs twórczy nieporządek
" dane były zbierane na podstawie kwestionariuszy Guilforda i Cattella
Soueif, Eysenck i White (1969)White, Eysencki Soueif (1969) Grupa B:
" dane były zbierane na podstawie kwestionariuszy Guilforda, Cattella i
" empatia vs egocentryzm
Eysencka
" zaufanie vs obronność
Wyniki:
" pobudzenie vs ospałość
" na najwyższym poziomie analizy struktura co najmniej 2 i co najwyżej
3 czynnikowa;
" męskość vs żeńskość
" ekstrawersja i neurotyzm zawsze wśród rozwiązań niezależnie od
Czynniki grupy A są otrzymywane w różnych rozwiązaniach małoczynnikowych
wykorzystanych kwestionariuszy;
na różnych poziomach analizy, w większości na poziomie cech nadrzednych
" psychotyzm wśród rozwiązań tylko wtedy, gdy jednym z
(Wielka Trójka  2 pierwsze, Wielka Piątka  wszystkie 4).
kwestionariuszy stosowanych był kwestionariusz Eysencka;
Czynniki grupy B są otrzymywane w różnych rozwiązaniach wieloczynnikowych
" inne cechy z
ródłowe bądz
cechy nadrzędne z koncepcji Cattella lub
Guilforda nie ujawniły się.
cechami z
ródłowymi (np. ostatni czynnik to MGuilforda).
2
Koncepcja wieloczynnikowa Comraya
Podsumowanie
Noller (1987), Boyle (1989):
Koncepcje wieloczynnikowe:
- zastosował kwestionariusze Eysencka, Cattella i Comreya.
- identyfikują strukturę osobowości na najniższym
poziomie analizy cech skorelowanych
- analiza czynnikowa pozwoliła na zidentyfikowanie struktury 7
- pozwalają na ujawnienie cech nadrzędnych, z reguły
czynnikowej
zgodnych z modelami Wielkiej Trójki lub Wielkiej Piątki
- pięć czynników Wielkiej Piątki NEOAC,
cech osobowościowych
- dwa czynniki cechami z
ródłowymi ładującymi czynniki - znajdują swoje zastosowanie w specyficznych
wypadkach przewidywania zachowania w specyficznych
wyższe w zbyt małym stopniu, aby uznać je za cechy z
ródłowe
sytuacjach (na przykład sukcesu zawodowego na
NEOAC
okreslonymstanowisku czy akademickiego na określonych
Warto wiedzieć, że: Comrey ułożył swój kwestionariusz osobowości studiach)
FHIDS inaczej używając skali likertowskiej 7 punktowej - odzwierciedlają bowiem w największym stopniu
mechanizmy psychologiczne, cechy nadrzędne  głównie
- do tej pory TAK/NIE
mechanizmy biologiczne i społeczne (ale mniejsza moc
- znacznie podniosło to rzetelność (powyżej 0.8 dla skal przewidywania)
mierzących cechy z
ródłowe)
Osobowość jako poszukiwanie wrażeń
Poszukiwanie wrażeń (SS)
Założenia teorii Zuckermana
" Jego funkcja to:
 zapewnienie optimum stymulacji
" stałe różnice indywidualne w  zapewnienie impulsu motywacyjnego do działania lub
zaprzestania aktywności
zapotrzebowaniu na stymulację
" Proces ten jest zależny od:
 sumy pobieranych wrażeń
" poszukiwanie wrażeń (SS) wyraża tendencję
 specyficznego, osobniczego zapotrzebowania na
stymulację
do poszukiwania  unikania stymulacji
" Składa się z:
 potrzeba różnorodnych, nowych i złożonych doznań
" znaczenie ma stan subiektywny bodz
ca
 gotowość do podjęcia ryzyka fizycznego i społecznego
Wymiary SS Wymiary SS
" Poszukiwanie grozy (TAS)
" Rozhamowanie (Dis)
 Chciałbym popływać na długie odległości w malej łodzi
 Istota dobrej sztuki polega na jasności, symetrii formy i
żaglowej.
harmonii barw.
 Żeglowanie na długich dystansach po dużych akwenach
 Często znajduję piękno w gryzących się kolorach i
wodnych w małej łodzi żaglowej jest absolutnym
nieregularnych formach.
szaleństwem.
" Podatność na znudzenie (BS)
" Poszukiwanie doświadczeń (ES)
 Nie odpowiadają mi ludzie uganiający się za
 Nie mam cierpliwości do ludzi ponurych czy nudnych.
przyjemnościami.
 W każdym człowieku, z którym rozmawiam znajduję coś
 Myślę, że znalazłabym przyjemność w obcowaniu z takimi
ciekawego.
ludz
mi.
3
ImpUSS
Pięcioczynnikowy Model
Osobowości (1994)
impulsywność + aspołeczność +
" Towarzyskość
poszukiwanie stymulacji
 ekstrawertywna (PEN, NEOAC)
" Aktywność
" (+) SS, impulsywność, autonomia
 dopełnienie reaktywności (RTT)
" Neurotyzm
" (-) socjalizacja, potrzeba poznawczego
 lękowy (PEN, IxA)
" Agresja  Wrogość
strukturyzowania, potrzeba domknięcia,
 psychotyczna (PEN)
" Impulsywne Nieuspołecznione Poszukiwanie
zahamowanie agresji, odpowiedzialność
Wrażeń  ImpUSS
Demografia ImpSS
M
ImpUSS = ImpSS
impulsywność + zapotrzebowanie na K
stymulację specyficzną
natychmiastowe reagowanie na
ograniczenie zdolności hamowania
sytuacje potencjalnie nagradzające
zachowań niebezpiecznych
bez planu i uwzględnienia możliwej
bogatych w nagradzające wrażenia
20-29
kary Wiek
30-39
Przyczyny:
- gorsza gospodarka neuro-hormonalna (wiek)
- ilość testosteronu (płeć)
Zachowania ryzykowne
Zachowania ryzykowne
(nieakceptowane społecznie)
(akceptowane społecznie)
" Picie alkoholu
" jazda kolejką w wesołym miasteczku
" Palenie
" sporty ekstremalne
" Używanie narkotyków
" podróże egzotyczne
" Seks
" występy publiczne
" Nawyki związane z prowadzeniem
" kąpiel w lodowatej wodzie
samochodu
" nocowanie w lesie
" Hazard
" noszenie dziwnych ubrań
" chodzenie na koncerty
silniej związane z ImpSS u mężczyzn
silniej związane z ImpSS u kobiet
4
Zachowania ryzykowne
Zachowania ryzykowne,
a model Zuckermana
osobowość i płeć
Mężczyz
ni
" ImpSS
ryzyko
" Agresja
" Towarzyskość
High
" N-Lęk
brak ryzyka
Medium
" Aktywność
Low
IPSS Agr Akt Tow
N-Anx
ImpSS na poziomie zachowania
Zachowania ryzykowne,
osobowość i płeć
" warunki naturalne - zachowania
Kobiety
nowe, ryzykowne, akceptowane i
nieakceptowane społecznie
 zaniżona ocena ryzyka
 niższy lęk odczuwany
High
 brak norm społecznych
Medium
" warunki laboratoryjne  pobudzenie
Low
na poziomie werbalnym, pozytywny
afekt, łatwość kontaktów z innymi
IPSS Agr Akt Tow
N-Anx
ImpSS na poziomie zachowania ImpSS na poziomie warunkowania
Deficyt w uczeniu pasywno 
" alkoholicy
unikowym (passive-avoidance)
" narkomani
=
" psychopaci
" recydywiści
- koncentracja na nagrodzie
" więz
niowie
ImpSS
- nie unikanie kary
5
ImpSS na poziomie mechanizmów
ImpSS na poziomie mechanizmów
psychofizjologicznych
psychofizjologicznych
1. mechanizmy aktywacji i aktywowalności 2. przetwarzanie bodz
ców o różnej
intensywności: wzmacnianie-tłumienie
korowych EP
Wskaz
niki fizjologiczne:
tłumiący  spadek amplitudy, ochrona kory przed przeciążeniem
- niższy GSR (reakcja elektrodermalna)
- większy HR (częstość skurczów serca)
wzmacniający  wzrost amplitudy, niepowodzenie w korowym hamowaniu
- większy odruch orientacyjny
- wyższa otwartość na nowość
ImpSS = wzmacnianie
ImpSS na poziomie biochemicznym
ImpSS na poziomie biochemicznym
1. Neuroprzekaz
niki monoaminergiczne w
limbicznym układzie katecholaminowym:
2. Enzymy
 dopamina b-hydroxylasa (DBH)  wzmaga
 dopamina (DA)  odpowiada za nagrody
tendendencje eksploracyjne i aktywność behawioralną
oraz poszukiwanie nowości i doznań
 MAO (oksydaza monoaminowa)- determinuje
wrażliwość ośrodków nerwowych; obniża poziom
 serotonina (5-HT)  odpowiada za
dopaminy
behawioralne i emocjonalne hamowanie
3. Hormony
 testosteron
 noradrenalina  wzmacnia efekty kary
rozhamowanie
aktywowalność wzmacnianie EP
ImpSS na poziomie genetycznym
ImpSS
HR
EDA
kora
układ siatkowaty
odziedziczalność  60  70%
układ limbiczny
MAO
z płytek krwi
mózg
?
?
noradrenalina
?
mózg
testosteron dopamina
MAO
determinacja genetyczna
6
Krytyka teorii Zuckermana Definicja osobowości
" mechanizmy biologiczne nie są specyficzne dla ImpSS według H. J. Eysencka
 podobne dla impulsywności Graya, ekstrawersji
 osobowość stanowi względnie trwałą organizację
Eysencka
charakteru, intelektu i właściwości fizycznych, które
" kłopot z selektywnym traktowaniem wybranych determinują specyficzne sposoby przystosowania do
otoczenia
funkcji neuroprzekaz
ników
" nadmierny determinizm biologiczny, zbyt mało
Analiza definicji:
miejsca na wpływ społeczny, w istocie to koncepcja
1. osobowość  konstrukt szerszy niż temperament
temperamentu
(póz
niej obu terminów Eysenck używał zamiennie)
2. inteligencja  konstrukt węższy niż osobowość; jej
składowa (PRIND z reguły oddziela oba konstrukty)
" słabe narzędzia (niska rzetelność niektórych skal,
3. właściwości fizyczne  podkreślenie biologicznego
normy w zasadzie w odniesieniu do grup
podłoża cech osobowości (za G. Allportem)
studenckich)
4. aspekt funkcjonalny  cecha musi być stosowana,
" obciążone kulturowo
musi być impulsem do zachowania (za G. Allportem)
Inspiracje biologicznej koncepcji
Ewolucja koncepcji osobowości
temperamentu PEN
" Kant  pojęcie energii życiowej
" prototyp pojęcia aktywacji; waha się w granicach
" Ekstrawersja-Introwersja
pobudliwy-ospały (póz
niej podobnie Hebb, Duff)
Temperament
" Neurotyzm " Wundt - pojęcie wymiaru
" cechy temperamentu mają charakter wymiaru; każda
" Psychotyzm
jednostka posiada daną cechę w jakimś stopniu,
natężeniu
" Pawłow pojęcie SPP/SPH; warunkowanie
Osobowość
" jednostki o słabym i silnym układzie nerwowym, łatwo
bądz
trudno warunkowalne
" Inteligencja
" Moruzzi i Magoun  aktywacja kory mózgowej
" twór siatkowaty pnia mózgu (BSRF) kota wytwarza
niespecyficzne pobudzenie które przenosi się na korę
" pobudzenie BSRF desynchronizuje i wzmaga zapis EEG
Inspiracje biologicznej koncepcji Inspiracje biologicznej koncepcji
temperamentu PEN temperamentu PEN
" Jung (1923)  wymiar ekstrawersja/introwersja " Szkoła psychoanalityczna  nerwice i lęk
 dwa ogólne kierunki jakie może przyjąć ogólna energia " trudno jednoznacznie wskazać koncepcję inspirującą Eysencka
psychiczna/libido
do wprowadzenia neurotyzmu jako wymiaru osobowości
 do wewnątrz, w stronę własnych i aktualnych stanów
" sam Eysenck wskazuje ponownie na Junga (1923)  w
psychicznych, zainteresowanie głównie podmiotem przeżyć 
interpretacji Eysencka Jung miał uważać wymiary E/I i N za
introwersja
ortogonalne
 na zewnątrz, w stronę otaczającego podmiot świata,
zainteresowanie głównie przedmiotem przeżyć - ekstrawersja
" H. J. Eysenck (1965, s. 308):
" H. J. Eysenck (1965, s. 308): "  neurotyczna konstytucja naszych czasów (Eysenck, 1950) 
obserwacje kliniczne różnic w natężeniu cechy lęku
 "[...] ekstrawertyk to człowiek, który [...] łatwo nawiązuje kontakty,
odnosi się z zaufaniem do ludzi. Jego aktywność jest skierowaną " obu konstruktów neurotyzmui lęku - używa się często w
na zewnątrz aktywnością fizyczną [...], jest zmienny, lubi
literaturze zamiennie (Fahrenberg, 1992), ale Gray (1981) &
wszystko, co nowe, a zatem poznawanie nowych ludzi,
" H.J. Eysencki M. W. Eysenck (1985)  spór o to, który z
doznawanie nowych wrażeń
powyższych konstruktównależy uważać za podstawowy, a
 ale według Strelaua (2002, s. 76):  [& ] termin  ekstrawersja-
który za wtórny, jest raczej terminologiczny niż rzeczowy
introwersja zapożyczony został od Junga (1923), jednak Eysenck
(terminological rather than substantive; H.J. Eysencki M.W.
przypisuje mu inne znaczenie
Eysenck, 1985, s. 289).
" McCrae(McCraei John, 1992, s. 196):
" Kline(1994)  uważa, że N według Eysenckato:
  [& ] Introwertycy to ludzie cisi, traktujący wszystko z rezerwą,
 lęk (ang. anxiety)
wycofani, bojaz
liwi, ostrożni i [...] wykazujący się nadmierną
kontrolą".  zamartwianie się (ang. worry)
7
Jak doszło do
wyodrębnienia EN?
Podstawowe założenia PEN
" punkt wyjścia  nerwica występuje
niezależnie od poziomu E (Jung, 1923)
" o biologicznymcharakterze superczynników
" weryfikacja  obserwacje kliniczne 700
osobowości (G. Allport)
żołnierzy z nerwicą = 2 czynniki:
" o ortogonalności superczynnikówosobowości
 neurotyczność i histeria (nadmierna
(Spearman)
emocjonalność u E)
 neurotyczność i dystymia (obniżony nastrój
" o związku cech osobowości i chorób psychicznych
u I)
(Kretchmer)
" weryfikacja na zdrowych  badania
" o braku granicy pomiędzy zdrowiema chorobą
psychiczną (koncepcja  skaza-stres , N, P  cechy ze
kwestionariuszowe pozwalają wyróżnić
skazą, które w pewnych warunkach środowiskowych
2 czynniki E/I i N/SE
prowadzą do patologii: nerwic i psychoz)
" dodatkowe wsparcie = klasyczna teoria
temperamentu Hipokratesa-Galena
Związek EN z typologia
Dlaczego EN?
Hipokratesa Galena
" argument kryterialny 1:
Neurotyczność
markotny
 E/I i N/ES  rozwiązanie dwuczynnikowe 
drażliwy
lękliwy
niespokojny
sztywny  wyłaniają się ze wszystkich badań nad
agresywny
zamyślony
wybuchowy wielowymiarową strukturą osobowości
pesymistyczny
zmienny
powściągliwy
 Eysenck (1972); Eysenck, Whitei Soueif (1969a,
impulsywny
nietowarzyski
Melancholik Choleryk optymistyczny 1969b); White, Soueif i Eysenck (1969)  analiza
spokojny
Intr Ekstr czynnikowa kwestionariuszy Guilforda i Cattella
bierny
Flegmatyk Sangwinik towarzyski
 Soueif, Eysenck i White(1969); White, Eysenck i
ostrożny
otwarty
Soueif (1969)  analiza czynnikowa kwestionariuszy
poważny
gadatliwy
pojednawczy
Guilforda, Cattellai Eysencka
wrażliwy
kontrolujący się
niefrasobliwy
 WakefieldJr, Byong-Hee, Bradley, Doughtie, Coxi
solidny żywy
zrównoważony beztroski Kraft (1974)  analiza czynnikowa kwestionariusza
przywódczy
łagodny
MMPI
Równowaga em.
 Barrett i Kline (1980)  analiza czynnikowa
kwestionariuszy Howartha i Eysencka
Dlaczego EN? Dlaczego EN?
" argument kryterialny 2: " argument kryterialny 3:
 E/I i N/ES są obecne we wszystkich nawet  natężenie N, E/I bardzo podobne w ciągu
całkowicie różnych kulturach (S. B. G. całego życia, mimo różnorodnych i
Eysenck (1993)  postulat  culturefree ) bogatych doświadczeń, ale:
 neurotyzmulega wyraz
nemu zmniejszeniu & po
 tymczasem najbardziej konkurencyjna
studiach
koncepcja Big Five nie jest  culturefree ->
 poszczególne, bardziej społeczne komponenty
w Chinach uzyskano Big Four, a nie Big ekstrawersji (poszukiwanie doznań, 5 r.ż; Strelau,
1998) rozwijają się wraz z wiekiem
Five
 badania genetyczne potwierdzają istnienie
 ale w Big Five również E i N!
trzech wymiarów (także P),
odziedziczalnych, a więc
zdeterminowanych biologicznie
8
Prawdopodobieństwo występowania
Skąd się wzięła P?
psychotycznych symptomów w
" inspiracja: Kretschmer  schizofrenia i
warunkach stresu
cyklofrenia to patologiczne krańce wymiarów,
których drugim biegunem jest normalność
" Eysenck (1950)  zaburzenia afektywne
można opisać na jednym wymiarze norma 
psychoza
" tylko jedna forma psychoz: ich opis
podstawowy raczej w kategoriach  dużo/mało
P (ilościowej), a nie w kategoriach
 takie/inne (jakościowej)
" różne rodzaje psychoz, podobnie jak różne
Średnie natężenie P
rodzaje nerwic to efekt natężenia
ortogonalnej cechy E/I
Kontrowersje wokół psychotyzmu
" Wysokie P i IQ bardzo niebezpieczna kombinacja cech (ale
Osobowość
rzadka; korelacja P/IQ = -0.46; Davis, 1974)
" Wysokie P - często wysoka twórczość (brak hamowania?)
" Wysokie P korzystne dla pielęgniarek, chirurgów, artystów
" Wysokie P  przestępcy: u dzieci dominuje E, u dorosłych N
Warunkowanie
Socjalizacja
Wrażliwość
" Alkoholicy Kryminalność
P
Czujność
Twórczość
Twór siatkowaty
 Wysokie N  piją by rozładować negatywne emocje
Percepcja
DNA (?) Psychopatologie
Układ limbiczny Pamięć
Zachowania seksualne
 Wysokie P  bo nie mogą skończyć, gdy mają dość
E
Uwaga
 Wysokie E  ze społecznych powodów
N
" EP  lubią ryzyko, życie, SS
" NP  smutasy, antyspołeczni, nie akceptujący
nacjonalizm
hedonizm
nawyki myślenia
twardość-miękkość psychiczna
Cechy osobowości a postawy punitywność
wpływ środowiska
Konstrukty
rysy podstawowe
teoretyczne
-towarzyskość
nawyki zachowania
-beztroska
E-I
-aktywność
Zjawiska
-..
z eksperymentów
wpływ środowiska
czuwanie
warunkowanie
Nawyki
zjawiska z eksperymentów
reminiscencja
wrażliwość....
Postawy
determinacja biologiczna konstrukt teoretyczny
9
altruista
wrogi
schozoid
agresywny
impulsywny
kryminalista
konformista
empatyczny
szocjalizowany
schizofrenia
psychopatyczny
konwencjonalny
schzoafektywne
zaburzenia afektywne
a
j
s
e
r
p
e
d
Zakres stosowalności
ENERGIA
Cechy osobowości PEN INTERAKCJE
teorii PEN
EMOCJE
" praktyka kliniczna  etiologia nerwic, depresji i
zaburzeń psychotycznych
E
" zdrowie  reakcje na stres, somatyzacje
" praktyka organizacyjna  dopasowanie do
stanowiska
" kryminalistyka  profile przestępców +
towarzyski żywy aktywny asertywny śmiały
resocjalizacja
" polityka  etiologia postaw i przekonań
politycznych
beztroski dominujący wybuchowy poszukujący doznań
" seksuologia  typologia zachowań seksualnych +
ich uwarunkowania
" uczenie i wychowanie  wzorce warunkowania,
niepowodzenia w uczeniu się
" grafologia, astrologia, parapsychologia
" twórczość, inteligencja (zdolności, umiejętności)
Ekstrawersja  introwersja a zachowanie
(na podstawie Eysenck, H.J. (1967). Biological
Cechy osobowości PEN
Theoryof Personality)
Rodzaj wskaz
nika Introwersja Ekstrawersja
N
Syndrom neurotyczny Dystymia Histeria
Typ budowy ciała Ektomorficzny Endomorficzny
Słownik I.I. Niski Wysoki
Sztywność postrzegania Duża Mała
lękliwy depresyjny z poczuciem winy spięty płochliwy
Poziom aspiracji Wysoki Niski
Wytrwałość Duża Mała
irracjonalny markotny emocjonalny
Szybkość Mała Duża
o niskiej samoocenie
Zmienność Mała Duża
Towarzyskość Mała Duża
Postawy społeczne Plastyczne Sztywne
TAT  produktywność Mała Duża POZIOM MYŚLI
Warunkowanie Szybkie Powolne
REAKCJE NA ŚWIAT SPOA
ECZNY
Reminiscencja Mała Duża
EMOCJE NEGATYWNE
Reakcja na stres Duża Mała
Cechy PEN
P
agresywny chłodny egocentryczny bezosobowy twórczy
Biologiczne podstawy PEN
aspołeczny bez empatii impulsywny gruboskórny
RELACJA DO ŚWIATA SPOA
ECZNEGO
KONCENTRACJA NA SOBIE
EMOCJE
SPOSÓB FUNKCJONOWANIA
10
Biologiczne mechanizmy E/I
Biologiczne mechanizmy E/I
Eysenck (1967):
(1) jednostki różnią się pod względem szybkości i siły z jaką pojawia
E I
się u nich pobudzenie (SPP) i hamowanie (SPH) oraz pod względem
siła i szybkość szybkości z jaką hamowanie zanika (Pawłow)
(2) SPP powoli i słabe, SPH szybkie i silne to ekstrawertycy
PH (3) SPP szybkie i silne, SPH powoli i słabe to introwertycy
(4) E gorzej warunkują się w typowej sytuacji warunkowania niż I (bo
SPP)
chronicznie niski chronicznie wysoki
teoria aktywacji
poziom aktywacji poziom aktywacji
Eysenck i Levey (1972):
" I w porównaniu do E w typowej sytuacji warunkowania klasycznego
potrzebowali z reguły znacznie mniejszej liczby powtórzeń dla
Leki pobudzające Leki uspokajające
postulat lekowy uwarunkowania określonych reakcji;
P>H P" współczynnik korelacji między poziomem aktywacji a szybkością
warunkowania 0.40;
chronicznie niski chronicznie wysoki
" jeśli siła i intensywność sygnałów (ich wartość stymulacyjna; np.
teoria aktywacji
poziom aktywacji poziom aktywacji
głośność tonów) w trakcie warunkowania, wzrastała, to brak różnic
ARAS
korowej korowej pomiędzy I a E;
" przy stosunkowo silnym, zewnętrznym pobudzeniu (bardzo głośne
bodz
ce akustyczne; powyżej 100dB; Stelmacki Geen, 1992)
obserwowano efekt odwrotny od zakładanego; współczynnik korelacji
poziomu aktywacji i szybkości warunkowania osiągał poziom -0.30.
wskaz
niki
determinanty
Pojęcie aktywacji
poziom neurprzekaz
ników
" Hebb (1955): każde zdarzenie sensoryczne posiada
trzy różne aspekty:
" informacyjny (treść),
" afektywny (znak emocji) RSG, HR (akcel, decel)
" aktywacyjny (energetyczny) bodz
ce (liczba,
AKTYWACJA
intensywność, częstość,
nowość, złożoność)
" Przykład: każde zdanie dobrego przemówienia EEG, ERP (aktywność
spontaniczna, wywołana)
powinno utrzymywać uwagę słuchacza przez
stan organizmu biochemiczna
dostarczenie treści, wzbudzenie emocji i zwiększenie
(nastrój, zmęczenie, korowa
pobudzenia pora dnia) behawioralna
" Eysenck (1981):
temperatura ciała
różnice ind. w reaktywności
 w sensie statycznym - odpowiada szczególnemu stanowi
mechanizmów biol.
pobudzenia i przygotowania organizmu (ang. being alert),
(konstytucja temperamentalna)
zanim odebrana zostanie stymulacja;
 w sensie dynamicznym - jest niespecyficzną energetyzacją
zachowanie
organizmu (ang. nonspecific energization) w odpowiedzi na
(energetyczne i czasowe)
dostarczoną właśnie stymulację
Potrzeba stymulacji Potrzeba stymulacji
" Tranel (1962):
" Gale (1969) - stimulushunger:
 badani w zamkniętym pokoju, z którego "usunięto" wszelką stymulację
 zróżnicowanie indywidualne w poziomie aktywacji =>
akustyczną i wizualną;
zróżnicowanie indywidualne w zapotrzebowaniu na
 liczba ruchów, jakie wykonywały osoby o niskiej aktywacji w poszukiwaniu
stymulację (preferowany poziom: ilość, natężenie, "brakującej" im stymulacji była większa niż u bardziej pobudzonych.
frekwencja, złożoność, nowość)
" Schalling (1971):
 w sytuacji wolnego wyboru pomiędzy czterema z
ródłami  osoby o niskiej aktywacji mają wyższą tolerancję na ból (porażenie prądem
elektrycznym)
sygnałów w celu zniwelowania stanu deprywacji
 potwierdzenie Lynni Eysenck (1961) oraz Haslam(1967)
sensorycznej, osoby o niskiej aktywacji => większa liczba i
" Matysiak (1979)
różnorodność wyborów
 szczury przebywające cały czas w zaciemnionym pomieszczeniu bardzo
" Francis (1975):
szybko uczyły się naciskać przycisk w celu uzyskania oświetlenia i często
go używały,
 umieścił badanych w komorach deprywacyjnych;
 szczury przebywające w oświetlonym pomieszczeniu odwrotnie  uczyły się
 niezależnie od zawodu wykonywanego zawsze grupa o
światło gasić.
podwyższonej tolerancji na stan deprywacji sensorycznej =>
wysoki poziom pobudzenia
" Potrzeba stymulacji (Klonowicz, 1982, 1984) stanowi konstrukt
" Hill (1975): wyjaśniający i jednoczący powszechnie znane koncepcje różnic
indywidualnych
 wbijanie 300 razy szpilki do tablicy zgodnie z określoną,
 temperamentu (np. PEN dla ekstrawersji)
choć pozwalającą na modyfikacje procedurą
 osobowości (np. Big Five dla otwartości na doświadczenie)
 im niższy poziom aktywacji tym większa liczba odstępstw od
 inteligencji (np. Formalna Teoria Inteligencji)
początkowo przyjętego sposobu działania
11
Biologiczne podstawy E/I E/I a zapotrzebowanie na stymulację
" Gale (1969):
" Stelmack (1981, 1990), Stelmacki Mandelzys
" w sytuacji wolnego wyboru pomiędzy czterema z
ródłami sygnałów w celu
(1975)
zniwelowania stanu deprywacji sensorycznej ekstrawertycy większa liczba
takich wyborów, jak i większą różnorodnością selekcji sygnałów
" wielkość reakcji elektrodermalnej (GSR) introwertyków
wyższa niż ekstrawertyków gdy natężenie sygnałów średnie
" Hill (1975):
(np. dz
więki o sile od 75 do 90 dB) lub gdy sygnały rzadko,
" poprosił o monotonne przymocowywanie 300 razy szpilki do tablicy;
" gdy wielkość lub częstość dostarczonej badanym stymulacji
" różnice w liczbie odchyleń od wzorcowej metody: ekstrawertycy znacznie
ulega zwiększeniu, to ekstrawertycy większe GSR,
częściej podejmowali próby innej - niż standardowa  reakcji
" analogiczne efekty z wykorzystaniem innego miernika
aktywacji - miary rozszerzenia się z
renicy
" LudwighIII i Happ (1974):
" zbadali różnice w zakresie preferowanej intensywności światła i dz
więku;
" zarówno w zakresie stymulacji wizualnej, jak i akustycznej, ekstrawertycy
" Gale (1981), Gale i M.W. Eysenck (1992)
preferowali bodz
ce o większej intensywności niż introwertycy
" introwertycy  mała amplitudę i wysoka częstotliwością fal
mózgowych EEG, podczas gdy ekstrawertycy odwrotnie -
" Geen (1984):
duża amplituda i niska częstotliwość tych fal,
" potwierdzenie wyników badań Ludwighai Happa;
" duża amplituda i niska częstotliwość fal EEG świadczą o " preferowany poziom stymulacji (wyrażany przez natężenie, frekwencję,
zmienność i liczbę sygnałów) jest różny dla ekstrawertyków
słabej aktywacji ogólnej i słabym pobudzeniu korowym,
(intensywniejszy) i introwertyków
mała amplituda i duża częstotliwość o dużej aktywacji
mózgu
Biologiczne podstawy N
Biologiczne podstawy P
" Winter, Broadhurst i Glass (1972) - pozytywna
korelacja pomiędzy natężeniem neurotyzmu a wielkością
" Niestety nie są znane. Eysenck (1992) miał nadzieję, że
pobudzenia kortykalnego,
uda się ją odkryć.
ale:
" Gale, Coles, Kline i Penfold (1971) - uzyskali korelację
" Psychotyczność wiąże się z deficytem w zakresie
negatywną
możliwości przeciwdziałania nadmiernej produkcji
neurotransmiterówdopaminy (słaba produkcja enzymów
" Siddle (1971) - wskazał na związek pomiędzy
MAO, Gray, 1994).
neurotycznością a wielkością reakcji skórno-
galwanicznej (GSR),
" Podstawa biologiczna typu P zbliżona do podstawy
ale:
biologicznej SSS Zuckermana (1994), a zwłaszcza
" Smith i Wigglesworth (1978) - nie uzyskali żadnych
typu/cechy rozhamowania (DIS).
zróżnicowań w GSR ze względu na typ N/S.
" M.W. Eysenck (1992), Stelmack (1992) postulują:
" Biologiczna podstawa P może być związana z brakiem
" biologiczne podstawy N ujawniają się tylko w sytuacjach
harmonii pomiędzy aktywacją różnych fragmentów
stresujących!
układu nerwowego (Claridge, 1981).
PEN a zdrowie psychiczne
" Z trzech cech PEN dwa (N i P) są wyraz
nymi  skazami
prowadzącymi w przypadku ich nasilenia do chorób
psychicznych (nerwic i psychoz).
" Jednocześnie trzecia cecha osobowości (E) modyfikuje
Funkcjonalne znaczenie PEN rodzaj  skazy :
" EN  histeria IN  dystymia
" EP  psychoza maniakalna IP  psychoza depresyjna
" Dwa typy osobowości wyróżnione ze względu na
choroby somatyczne:
" Typ A (NE)  choroba wieńcowa,
" Typ C (NI)  choroba nowotworowa
12
PEN a zdrowie psychiczne
Typy osobowości a choroby
" Cztery typy reakcji na stres (Eysenck, 1990):
nowotwory choroby wieńcowe
" Typ 1 (=Typ C=NI)  podminowanie, duże
Neurotyzm
uzależnienie emocjonalne od obiektu, całkowity
brak dystansu, reaguje bezradnością
Typ A=2
" Typ 2 (=Typ A=NE)  nadmierne pobudzenie,
Typ C=1
uzależnienie emocjonalne od obiektu stale
wzrasta, nie może się uwolnić od obiektu, reaguje
frustracja, złością, agresją
I
E
" Typ 3 (=Typ P)  ambiwalencja, reaguje
naprzemiennie Typ1/Typ2
" Typ 4 (=Typ B=ZE/AE)  autonomia osobista,
niezależność od obiektu, własna autonomia, brak
utrwalenia negatywnych wzorców
psychosomatycznych, bo różnorodność reakcji
Zrównoważenie
Typ B=4
E/I w prostych zadaniach na selekcję
Typy reagowania na stres
Bakan, Beltoni Toth (1963) oraz Krupski, Raskini Bakan (1971):
" monotonne zadania na detekcję sygnałów (cyfr) spośród szumu;
1. Podminowanie 2. Nadmierne pobudzenie
N
" na początku zadania liczba błędów zbliżona dla ekstrawertyków,
introwertyków i ambiwertyków;
emocjonalna więz
obiekt  przyczyną sukcesów
" w połowie wykonywania zadania introwertycy notują mniejszą liczbę
brak dystansu zależność
błędów i mają znacznie mniejszy spadek czujności uwagi;
zależność złość, agresja na brak
" ogólnie liczba ominięć koreluje (0.33) z E i (-0.39) z GSR.
beznadzieja, bezradność na brak
Brebner i Cooper (1974), Brebner i Flavel (1978) oraz Brebner (1980):
E " użyli zadania na czas reakcji alternatywnej;
I
" ekstrawertycy popełniali większą liczbę błędów (korelacja 0.53) i
wolniej reagowali na sygnały w drugiej części badania (p<0.02);
" różnice w liczbie popełnianych błędów potwierdzone (p<0.01 dla
ZE błędów i p<0.06 dla RT; Brebner i Flavel, 1978);
4. Autonomia osobista
Brebner (1980): ekstrawertycy w prostych zadaniach selekcyjnych
przejawiają "[...] tendencję do reagowania raczej niż do kontrolowania
stymulacji".
3 (P) =Ambiwalencja naprzemienne reakcje od bezradności do pobudzenia
E/I w prostych zadaniach na selekcję
E/I w prostych zadaniach na selekcję
Koelega (1990):
" badania, w których brak jest istotnych statystycznie różnic
Derryberry (1987) oraz Derryberry i Reed (1994):
między ekstrawertykami a introwertykami stanowią nawet
" wykorzystali prostą grę komputerową, rozpoznawanie sygnałów i reagowania
większość (40 z 56, czyli 70% z analizowanych);
na nie (Quake);
" ekstrawertycy notują zawsze większą liczbę błędów (p<0.05 i p<0.01 " meta-analiza wszystkich 56 wyników eksperymentalnych
odpowiednio w dwóch eksperymentach);
ujawniła zdecydowaną wyższość introwertyków w
" ekstrawertycy byli także bardziej impulsywni w swoich reakcjach (p<0.01 w
poprawności mechanizmów uwagi, mierzonej globalną
pierwszym eksperymencie i brak replikacji efektu w drugim).
liczbą popełnianych błędów (p<0.01; porównanie
ekstremalnych grup typu E: p<0.0001);
Weinman, Elithorni Cooper (1985):
" Perceptual Maze Test - PMT; " efekt większej impulsywności ekstrawertyków jednak nie
" brak różnic w całkowitym czasie rozwiązania testu;
osiągnął w tej analizie poziomu istotności statystycznej
" jednak różnice dotyczą czasu skanowania pola percepcyjnego: im trudniejsze
(p<0.08).
zadanie, tym wskaz
nik proporcji czasu przeszukiwania do czasu rozwiązania
korelował silniej i bardziej negatywnie z ekstrawersją (współczynniki korelacji
na poziomie od -0.35 do -0.61).
Introwersja = strategia nadmiernej ostrożności (niskie OM,
niskie FA, niskie beta)
Weinman (1987) oraz Howard i McKillen (1990):
Ekstrawersja =(ale niekoniecznie) impulsywność w
" analogiczne rezultaty: ekstrawertycy szybciej i bez większego zastanowienia
się (p<0.01), a w konsekwencji mniej poprawne (p<0.05) reagowali na bodz
ce.
reagowaniu (zależy od przewagi cech z
ródłowych
ekstrawersji: społeczni czy impulsywni)
13
E/I w trudnych zadaniach na selekcję Kluczowa rola aktywacji w regulacji 
Stelmack i Campbell (1974) oraz Kishimoto (1977):
funkcjonowanie poznawcze
" ekstrawertycy bardziej wrażliwi na sygnały akustyczne niż introwertycy
(p<0.05) w sytuacji zwiększonej częstotliwości ich prezentacji, podczas gdy
dla małej częstotliwość prezentacji sygnałów lepsi byli zdecydowanie " Prawo Yerkesa-Dodsona (1908):
introwertycy (p<0.01).
" najlepszy poziom wykonania przy średnim optymalnym
pobudzeniu
Keister i McLaughlin (1972):
" przy pobudzeniu niskim OM
" aby zmienić przewagę introwertyków w przewagę ekstrawertyków zamiast
 uatrakcyjniać" stymulacyjnie zadanie, podano pobudzające leki;
" przy pobudzeniu wysokim FA
ekstrawertycy - po zażyciu lekarstw (ale nie kawy) zaczęli wykazywać
znacznie mniejszy spadek czujności uwagi (p<0.05).
" Nęcka (1994, 2000) wzrost pobudzenia =>
Davies i Hockey (1966):
" podczas gdy ekstrawertycy okazywali wyraz
ny spadek poprawności
" Wzrost dostępnej puli zasobów uwagi
mechanizmów selektywnej uwagi w warunku bez zakłócenia, to ten spadek
" Wzrost tempa przetwarzania informacji (transferu)
niemal zanikał w sytuacji pojawiania się zakłócenia (p<0.008).
" Spadek pojemności pamięci roboczej
Geen, McCowni Broyles (1985)
" zakłócającym w ich badaniach był dz
więk o natężeniu 65dB lub 85dB,
" Potwierdzenie koncepcji:
" introwertycy przy zakłóceniu procesów selekcji informacji hałasem o
natężeniu 65dB, wykazali się poprawą poziomu wykonania zadania
" dla pobudzenia chwilowego (aktywacja jako stan)
selekcyjnego w trakcie jego trwania, "potraktowani" zaś hałasem o natężeniu
85dB, okazywali spadek poprawności detekcji sygnałów ważnych (przeciwnie " dla pobudzenia konstytucjonalnego (aktywacja i
ekstrawertycy; p<0.001).
aktywowalność jako cecha)
Kluczowa rola aktywacji w regulacji 
E/I a uwaga podzielna  łatwa DIVA:
funkcjonowanie poznawcze
Szymura & Nęcka (1998)
" Manipulacja poziomem aktywacji (alkohol) a kontrola
psychomotoryczna i selektywność uwagi
2,4
" wzrost pobudzenia mobilizującego i spadek
2,2
lękotwórczego
" wzrost dostępnej puli zasobów i energii mentalnej
2,0
" wzrost szybkości/tempa przetwarzania informacji
" zmniejszenie się interferencji motorycznych zadań 1,8
jednoczesnych
1,6
" ale spadek selektywności uwagi (błędy ominięcia) 
klasyczny przetarg między szybkością a
1,4
poprawnością
Introverts
single task
1,2
Introverts
" Jeśli manipulacja poziomem aktywacji jest tak skuteczna,
dual task
to należy zakładać, że różnice w funkcjonowaniu
1,0 Extraverts
poznawczym będą również związane z różnicami w
single task
bazowym, konstytucjonalnym poziomie pobudzenia. Extraverts
0,8
dual task
set 3 set 4 set 5
SET SIZE
E/I a uwaga podzielna  trudna DIVA:
N a uwaga podzielna  Turbo DIVA:
Szymura & Nęcka (1998)
Szymura & Wodniecka (2003)
3,0
2,25
2,8
2,20
2,6
2,15
2,4
2,10
2,2
2,05
2,0 2,00
1,8 Introverts 1,95
single task
Introverts 1,90
1,6
dual task
Extraverts 1,85
1,4
single task
Extraverts 1,80
1,2
dual task
set 3 set 4 set 5
STABLE SUBJECTS
1,75
SET SIZE NEUROTICS
SINGLE TASK DUAL TASK
14
O v e r a l l N u m b e r o f E r r o r s
Overall Number of Errors
N u mber o f O missio n s
N a uwaga podzielna  Turbo DIVA:
N oraz E/I w zadaniach uwagowych
Szymura & Wodniecka (2003)
Uwadze służy pobudzenie mobilizujące, ale nie służy
3,4
lękotwórcze
3,2
3,0 Bardziej podzielną uwagę mają E (uwaga rozproszona,
ekstensywna), a znacznie mniej podzielną N (uwaga
2,8
tunelowa, intensywna)
2,6
2,4
Zależność EN/uwaga jest modyfikowana przez poziom
2,2
trudności zadania (M. W. Eysenck, 1982)
2,0
Podstawowe wyjaśnienie tych efektów odwołuje się do:
1,8
- prawa Yerkesa-Dodsona (1908)
1,6
- poziomu aktywacji i głodu stymulacji Gale a (1969)
1,4
STABLE SUBJECTS - biologicznych podstaw EN Eysencka (1967)
1,2
NEUROTICS
series 1 series 2 series 3 series 1 series 2 series 3
NO DISTRACTION DISTRACTION
Kiedy dobrze jest mieć wysokie P?
A co z psychotyzmem?
Szymura, Śmigasiewicz & Corr (w przygotowaniu)
Wysokie P to:
-> zredukowany efekt primingu negatywnego
F(1,116)=4,10; p<0,045
Bullen & Hemsley (1984) i Gruszka (1997)
18,5
-> zredukowane hamowanie w zadaniu Stroopa
18,0
Stavridou & Furnham(1995) i Szymura & Patraszewska (2003)
17,5
-> kłopoty z wykorzystaniem wskazówki
Thompson (1985)
17,0
-> kłopoty z kontrola zadań jednoczesnych
16,5
Rawlings (1985) i Corr (2003)
Wysokie P to: 16,0
- kłopoty z kontrolą poznawczą, w szczególności z
15,5
hamowaniem
- najprawdopodobniej w wyniku braku koordynacji w UN 15,0
różnych systemów aktywacyjnych
Low P scorers
14,5
High P scorers
Random Regular
Kiedy dobrze jest mieć wysokie P - TPSA?
Przestępczość a osobowość PEN
Szymura, Śmigasiewicz & Corr (w przygotowaniu)
Eysenck (1952):  Różnice w zakresie ekstrawersji 
introwersji są przekładalne na różnice w podatności na
F(1,116)=6,79; p<0,01
665 warunkowanie .
Eysenck (1960):  Różnice w podatności na warunkowanie
660
determinują różnice w zakresie zachowania społecznego
655 i antyspołecznego dzieci i dorosłych . Potwierdzenie
przegląd badań Raine (1993).
650
Eysenck (1964a):  Wysoko pobudzeni korowo introwertycy
645
są efektywniejsi w warunkowaniu niż ekstrawertycy,
zatem potrzebują mniejszą ilość czasu na nauczenie się
640
zachowań społecznie akceptowalnych i  nabycie
635
sumienia .
Eysenck (1964b):  Zachowania antyspołeczne są wynikiem
630
zarówno mniejszej podatności na warunkowanie, jak i
Low P scorers
625
złej jakości warunkowania .
High P scorers
Random Regular
15
Overall Number of Errors
ERRORS: D=(FA+OM)
REACTION TIMES: RT
Przestępczość a osobowość PEN Przestępczość a osobowość PEN
Raine i Venables (1981) argumentują wobec tego, że introwertycy mogą Passingham (1972, 1982) krytyczne uwagi:
równie dobrze (albo i lepiej) zostać przestępcami jeśli tylko (1) Jakich przestępców i jakich przestępstw dotyczy teoria Eysencka?
poddadzą się procesowi warunkowania zachowań antyspołecznych!
(2) Dlaczego warunkowanie miałoby być wspólnym mianownikiem
wszystkich sposobów uczenia się przestępczości?
Introwertywni są zwykle pedofile (Wilson i Cox, 1983) oraz wielokrotni
mordercy (Sears, 1991). (3) Teoria Eysencka odnosi się tylko do grupy psychopatycznych
przestępców
Eysenck (1964b):  Karanie niewiele daje w zwalczaniu przestępczości,
zwłaszcza, że ekstrawertycy są mniej podatni na oddziaływanie kar i
Blackburn (1993) argumentuje podobnie, że związek P i przestępczości jest słabo
bardziej tolerancyjni na jakikolwiek ból, w tym także psychiczny .
uzasadniony neuropsychicznie (znacznie gorzej niż związek E/I i
Eysenck (1970): zgłasza program zapobiegania przestępczości poprzez
przestępczości) i może być uzasadniany jedynie analizą definicji pojęć i
wczesną diagnozę grupy ryzyka (ekstrawersja, nadaktywność,
wynikami badań korelacyjnych (w jego badaniach jednak niskie korelacje).
impulsywność, ekstensywność uwagi, problemy z koncentracją) i
odpowiednie oddziaływanie warunkujące (pozytywny przykład,
Eysenck (1996) przypisuje P te same neuropsychiczne korelaty (niskie
nagrody).
pobudzenie, słabe warunkowanie) co kiedyś E (ale brak empirycznego
Ważne: początkowo teoria osobowościowych determinant przestępczości potwierdzenia). U podstaw przestępczości wydaje się leżeć cecha
związana tylko z E/I! impulsywności (Gray, 1981), wspólna obu typom E i P.
Eysenck (1977): to teorii osobowościowych determinant przestępczości
wprowadza cechę P  psychotyzmu. Przestępca może być Eysenck i Gudjonsson (1989): przestępcami są wprawdzie psychotyczni
neurotycy (PN), ale w zależności od tego, czy są ekstrawertywni i
ekstrawertykiem lub introwertykiem, ale musi być psychotykiem,
impulsywni, czy też introwertywni i lękowi należy stosować inny rodzaj
obojętnie czy E czy I.
warunkowania (E podatni na nagrody, I wrażliwi na kary).
Przestępczość a osobowość PEN Seks a osobowość PEN
Wybrane badania dotyczące teorii PEN determinant przestępczości: Eysenck (1976): badania kwestionariuszem EPQ i kwestionariuszem do
oceny zachowań i postaw seksualnych.
McGurk i McDougall (1981)  analiza clusterowa grup przestępców,
wykryto dwie grupy: EN i PEN. Pytania kwestionariusza:
" Moje życie seksualne nie rozczarowuje mnie.
McEwan (1983)  P najistotniejszym predyktoremprzestępczości. " Jestem bardzo podniecony dotykając kobiecych piersi.
" Czuje się zdenerwowany w obecności osób przeciwnej płci.
Berman i Paisey (1984)  przestępcy z użyciem siły wyższe P, N i E niż " Zgodziłbym się na obejrzenie ostrego filmu porno.
przestępcy  złodzieje.
" Nie powinno się współżyć przed zawarciem związku małżeńskiego.
" Dzieci nie powinny myśleć w ogóle o seksie.
Gudjonsson (1984)  im wyższe P u przestępcy tym większa skłonność
" Myśl o orgii seksualnej jest obrzydliwa.
do winienia otoczenia za popełniane czyny (brak sumienia?)
" Rozumiem homoseksualistów.
" Prostytucja nie powinna być zalegalizowana.
Raine, Venables i Williams (1996)  przestępcy  wysokie P, wraz z
" Jestem agresywny seksualnie wobec mojego partnera.
pobytem w więzieniu wzrasta N, im większa podatność na
" Moje sumienie za bardzo wpływa na moje decyzje i zachowania.
warunkowanie tym mniejsza szansa na recydywę
" Moi rodzice sprawili, iż jestem zahamowany seksualnie.
Seks a osobowość PEN
Aspekty zachowań seksualnych E N P Seks a osobowość PEN
1. Satysfakcja + --- --
2. Podniecenie + ++ ++
Różnice międzypłciowe:
3. Zdenerwowanie --- ++ 0
" M bardziej niż K skłonni akceptować pornografię, homoseksualizm,
prostytucję, seks przedmałżeński i seks przygodny;
4. Ciekawość 0 + ++
" M łatwiej niż K pobudzeni seksualnie;
5. Seks przedmałżeński + 0 +++
" M mają silniejsze libido niż K;
6. Poskromienie myśli 0 0 -
7. Pruderia -- + + " M mają większą różnice pomiędzy fantazjami seksualnymi a
rzeczywistością (potwierdzenie: Wilson, 1978).
8. Homoseksualizm 0 + +
" Różnice międzypłciowe w zakresie zachowań seksualnych są bardzo
9. Cenzura seksualna - 0 -
zbliżone do różnic w tych zachowaniach determinowanych przez P.
10. Agresja seksualna 0 +++ +++
11. Poczucie winy 0 +++ 0
Inne argumenty za:
12. Zahamowanie seksualne 0 +++ +
" Korelacja pomiędzy wynikiem w P i wynikiem w M-FSexual Behavior
A. Patologia - +++ ++
andAttitudes wynosi 0.54 dla M i 0.74 dla K;
B. Energia libido + + +++
"  Autorzy przestępstw na tle seksualnym mają wysoki wynik na skali P
(Eysenck, 1976);
E  korelacja z libido, satysfakcją oraz wyborem dużej liczby partnerów i " Prostytutki mają wyższy niż średnia w populacji wynik na skali P
zachowań;
(0 Sullivan, Zuckerman i Kraft, 1996);
N  korelacja z podnieceniem oraz dużą liczbą konfliktów i zahamowań;
" Skłonności sadomasochistyczne w zachowaniach seksualnych u kobiet
również idą w parze z podwyższonym psychotyzmem (Gosselin, Wilson i
P  korelacja z awanturniczym i agresywnym oraz bezosobowym podejściem do
Barrett, 1991).
seksu.
16
Seks a osobowość PEN Seks a osobowość PEN
Eysenck (1976) kłopoty z orgazmem u kobiet biorą się z nadmiernej
Wybrane dewiacje seksualne i średnie wyniki neurotyczności (ale: Shope, 1968, przeciwnie; Bentler i Peeler, 1979, brak
zależności);
w PEN (Wilson i Gosselin, 1980):
Wilson (1987) leki przeciwlękowe nie pomagają na kłopoty z orgazmem
(wniosek: problemy mogą być związane nie z lękiem jako cechą, ale z
lękiem jako stanem lub wręcz strachem, Medicus i Hopf , 1990);
" sadomasochiści: E=10.7, N=11.3, P=3.5
Bentler i Peeler (1979) kłopoty z orgazmem mogą dotyczyć introwertywnych
kobiet (co wiążą z niewielkim doświadczeniem seksualnym);
" transwestyci: E=10.0, N=13.3, P=3.3
Apt i Hulbert (1994) badania kobiet z nerwicą histeryczną (wysokie E i N):
stwierdzono fobię erotyczną, brak orgazmu i w konsekwencji brak
satysfakcji seksualnej;
" dominujące kobiety: E=14.0, N=12.7, P=5.9
Eysenck (1976): u mężczyzn główną przeszkodą jest nadmierne natężenie cechy
N (potwierdzili Munjack, Kanno i Oziel, 1978), a sprzyja natężenie cechy
... P.
KONTROLNA GRUPA:
Co więcej: Kane, Lipton i Ewing (1969) - testosteron zaplikowany kobietom
E=12.3, N=12.6 (K), =9.2 (M), P=2.5 rozwiązuje u wielu problemy z orgazmem.
Biologiczna koncepcja Graya (1981)
Krytyka PEN
1. Wtórność  pierwotność E-I (Gray,
" E i N to cechy wtórne, będące wynikiem
1981)
kombinacji dwóch podstawowych cech
2. Postulat podatności na warunkowanie
temperamentalnych:
(Gray, 1981)
 lęku
3. Zmienność aktywacji (Revelle,
 impulsywności
Andreson i Humphreys, 1987)
" E = niski lęk i wysoka impulsywność
" I = wysoki lęk i niska impulsywność
4. Psychometria (Goldberg i Rosolack,
" N = wysoki lęk i impulsywność
1994; Strelau i Zawadzki, 1997)
" SE = niski lęk i impulsywność
5. Struktura (McCrae i Costa, 1985, 1987)
1. E i Nto wtórne konsekwencje interakcji
Biologiczna koncepcja
lęku i impulsywności (Gray, 1981)
Graya (1981): BIS/BAS
" BIS (układ przegrody hipokampa):
 wrażliwość na sygnały:
" kary
" braku nagrody
" nowość (niepewność)
 reakcja układu:
" hamowanie zachowania
" wzrost aktywacji
lęk
" wytężona, zintensyfikowana uwaga (DIVA)
 stan emocjonalny towarzyszący: lęk jako stan
 podanie alkoholu (powyżej 50ml!) zmniejsza
Wrażliwość
na nagrodę wrażliwość BIS, poziom lęku i aktywacji lękotwórczej,
a zwiększą poziom aktywacji mobilizującej
Wrażliwość
na karę
 przewaga BISu u osób lękowych, introwertywnych i
Introwersja Ekstrawersja neurotycznych
17
Neurotyczność
Stabilność em.
ć
ś
o
n
w
y
s
l
u
p
m
i
Biologiczna koncepcja Dwufazowy model M.W. Eysencka,
Graya (1981): BIS/BAS czyli jak to jest z neurotykami?
" Neurotycy (=osoby lękowe) zgodnie z Grayempowinni być bardziej
" BAS (zwoje podstawy mózgu, jądra wzgórza i
lękowi (BISowi), ale też i impulsywni (BASowi)
kora nowa, czuciowo-ruchowa):
" Jak pogodzić działanie BISa z BASem?
 wrażliwość na sygnały:
" Jeśli nie ma bodz
ców zagrażających w otoczeniu to neurotycy takich
" braku kary poszukują:
" szeroko
" nagrody
" ekstensywnie
 reakcja układu:
" popełniając przy tym wiele błędów impulsywności  FA
" pobudzenie zachowania " tak jakby ich zachowaniem sterował BAS a nie BIS
" wydatkowanie energii " Dopiero pojawienie się bodz
ców zagrażających powoduje:
" zawężenie, intensyfikację, tunelowanie uwagi
" rozproszona uwaga (DIVA)
" zahamowanie, spowolnienie reakcji i zachowania
 przewaga BASu u osób ekstrawertywnych
" pojawianie się błędów OM  braku zasobów na zadaniu
" tak jakby ich zachowaniem sterował BIS a nie BAS
 trzeci układ F/FLS  walki/ucieczki (różnice
" Potwierdzenie modelu:
indywidualne w poziomie obronności i rodzaju reakcji
" emocjonalny efekt Stroopa (przewaga SE; Mogg, Bradley, Williams)
na zdarzenie zagrażające)
" zwykły efekt Stroopa (przewaga N i lękowych, Kolańczyk i magistranci)
Kambouropoulos (2005): BAS i skłonność do alkoholu
Przewidywania
" Osoby uzależnione od alkoholu
 wyższy wynik na skalach BAS (SR)
" Systematyczny związek miedzy aktywnością BAS
a ilością/jakością konsumpcji  wyższy poziom wrażliwości na nagrody
 wyższy poziomafektu pozytywnego
" High BASsą wrażliwi na nagradzające własności
" Brak przewidywań odnośnie BIS i wrażliwości na
alkoholu (rozluz
nienie, rozładowanie emocji)
kary
" Rola BIS i wrażliwości na kary nie jest znana!
" Badana interakcja:
 uzależnienie od alkoholu x natężenie BIS/BAS x
podatność na kary/nagrody
Oczekiwania odnośnie wartości nagrody
CARROT
Wyniki
Hazardous Drinkers Controls
** p < .01
*** p < .001 80
70
Hazardous Drinkers Controls
60
Hazardous Drinkers Controls
60
18
50
* p < .05
16 50
40
14
40
12
30
10
30
20
8
6 20
10
4
10
2 0
0
0
Pre Post
Sensitivity to Punishment Sensitivity to Reward
Negative Affect Positive Affect
Osoby uzależnione od alkoholu spodziewały się, że nagrody będą mniej nagradzające
Ale ta różnica zanikała, gdy nagroda zostawała ujawniona!
18
Wnioski
" Osoby uzależnione od alkoholu
Postulat warunkowania
 wyższy BAS i wrażliwość na nagrody,
 choć spodziewają się po nich mniej, za to potrafią je docenić
" Graywbrew Eysenckowi (lepiej warunkują się
 brak różnic w BIS i wrażliwości na kary
introwertycy, wysokie pobudzenie, dobre
hamowanie, różnicowanie reakcji warunkowej):
" Ale także raportują:
 lepiej warunkują się ekstrawertycy, bo są bardziej
 bardziej negatywne emocje/nastrój
podatni na nagrody, a ta forma warunkowania jest
skuteczniejsza!
 mniej pozytywne emocje/nastrój
" Stąd: warunkowanie zachodzi łatwiej i
" Wnioski dotyczące:
szybciej
 diagnozy
 u I ale tylko wtedy gdy bodz
cem warunkowym jest
 profilaktyki  przewidywana grupa ryzyka
kara
 terapii emocjonalnej  gdy bodz
cem warunkowym jest nagroda to u E
Psychometria
" Psychotyczność nie ma rozkładu normalnego  rozkład lewo-
Zmienność aktywacji
skośny.
" Kolejne wersje skali P korelują ze sobanisko (0.20), a blisko
połowa itemówskali P wyżej koreluje z E lub N niż ładuje P.
" Rytmy okołodobowe:
 Introwertycy pobudzeni rano
" Istotna statystycznie korelacja pomiędzy introwersją i
neurotyzmemna poziomie 0.15 - 0.20 (zob. np.: S.B.G. Eysenck
 Ekstrawertycy wieczorem
i Eysenck, 1969; kilka lat temu dla studentów psychologii UJ 0-
35-0.50).
" Psychometryczne potwierdzenie modelu Wielkiej Trójki
" Blake (1967), Corcoran (1965): (szczególnie cechy P jako rozwiązania superczynnikowego)
uzyskiwano jedynie wtedy, gdy jednym z użytych do zbierania
" w godzinach porannych introwertycy mieli danych kwestionariuszy był kwestionariusz EPQR Eysencka
(Kline, 1994).
temperaturę ciała wyższą niż ekstrawertycy,
" wieczorem obserwowano odwrotną zależność
Modele Wielkiej Piątki
cech osobowości
Hipoteza leksykalna
" Najważniejsze różnice między ludz
mi
" Hipoteza leksykalna
zakodowane są w języku
" Brak spójnej teorii wyjaśniającej
" Imistotniejsza właściwość tym
bogatsza reprezentacja językowa
=
" A co jest?
opisując osobowość odwołujemysię
taksonomia osobowości, która lepiej niż
do języka
dotychczas oddaje jej strukturę
19
Trzy nurty badań nad modelami
Definicja osobowości
Wielkiej Piątki
" Brak naukowej definicji osobowości -
definicja operacyjna
" Nurt leksykograficzny
" Nurt psychometryczny
  osobowość to struktura najbardziej
podstawowych wymiarówidentyfikowanych
" Nurt oparty na swobodnych opisach
w naturalnymjęzyku i kwestionariuszach
  Czynniki te są zdefiniowane przez grupę
skorelowanych cech
Historia badań leksykalnych
Założenia nurtu leksykograficznego
Galton 1900
" słownik jako z
ródło wiedzy o
Klages 20-te
osobowości
Baumgarten
" określenia cech = rzeczywiste cechy 30-te
Allport i Odbert
" słowa żargonowe z czasemwchodzą do
40-te
języka = pełny zakres Cattell
Fiske
50-te
" terminy mają określone i stałe
Tupes i Christal
60-te
znaczenie
Norman
Norman
(1967)
(1963)
" określenia cech są lepszymmateriałem
70-te
Goldberg
do analizy niż zdania Hofstee
80-te
Szarota
Angleitner i Ostendorf ...
Typowa strategia selekcji
określeń osobowości
5 wymiarów osobowości
według Goldberga
Czynniki ortogonalne:
 gruby filtr
wstępne kryteria
wszystkie potencjalne
" Ekstrawersja
określenie osobowości
" Neurotyzm
" Otwartość na doświadczenia
właściwy filtr " Ugodowość
sędziowie
definicyjne kryteria selekcja określeń
" Sumienność
osobowości
różnice istotne w kontaktach codziennych
analiza struktury
jeżeli ważne to ludzie zwrócą na nie uwagę
prototypowych cech
częściej będą o nich rozmawiać
Analiza czynnikowa wynajdą odpowiedni termin
Big V
?
20
Problemy metodologiczne
Skale Przymiotnikowe
nurtu leksykograficznego
Piotr Szarota - Polska Lista Przymiotnikowa
- 60 przymiotników
" Zastrzeżenie wobez hipotezy leksykalnej - Block 1993
- po 12 na skalę
terminy z języka potocznego nie muszą być
- przymiotniki z jednego bieguna cechy
bazą dla teorii naukowych
pojedyncze terminy nie oddają złożonego
UGODOWOŚĆ: wielkoduszny, uczynny, ufny, wyrozumiały,
zachowania
ofiarny, szczery....
terminy są asytuacyjne
SUMIENNOŚĆ: staranny, skrupulatny, dokładny,
" Zastrzeżenia do sposobu weryfikacji modelu
systematyczny, solidny........
 grupy studenckie:
POBUDLIWOŚĆ: wybuchowy, impulsywny, gwałtowny,
porywczy, zapalczywy........... " rozumienie terminów
DYNAMICZNOŚĆ: szybki, obrotny, śmiały, zwinny,
" wielorakie znaczenie terminów(np. krytyczny)
operatywny
" Rodzaj i selekcja terminówdo narzędzi badawczych
INTELEKT: inteligentny, twórczy, uzdolniony, oczytany,
bystry, utalentowany............
Założenia nurtu
Badania w nurcie
swobodnych opisów
swobodnych opisów
" reprezentacja języka na różnych poziomach
Halverson, Mervielde i Havill (1998):
ogólności
 międzykulturowe badania nad struktura
" badany nie domyśla się czego chce badacz
osobowości dzieci w wieku 2-12 lat
" wyróżnione opisy są znaczące dla ludzi ze
 2500 opisów
względu na charakterystykę ich osobowości
 polskie badania Marszał-Wiśniewska i
" liczba opisówjest proporcjonalna do ważności
Jarmuż
danej cechy
 wnioski:
" możliwe uchwycenie zmian rozwojowych " opisy w 85% dały się zaklasyfikować do 5
kategorii
" możliwe uchwycenie wpływu kultury
" uchwycono zmiany rozwojowe: najwcześniej E
i U, najpóz
niej S i N
Model Costy i McCrae jako wynik
W poszukiwaniu NEOUS...
badań kwestionariuszowych
" analiza kwestionariuszy do badania
Historia tej  Wielkiej Piątki :
osobowości
" identyfikacja cech (korzystają z Cattella = NEO
potem z Goldberga US)
" analiza tekstów literackich (np. Hesse)
" badają związki innych wymiarów z modelem
lub filozoficznych (np. Rousseau)
" prace nad statusemformalnymcech oraz ich
znaczeniemadaptacyjnym
=
5 czynników:
" neurotyczność
" budowanie profili osobowości
" ekstrawersja
bohaterów
" otwartość na doświadczenia
" ugodowość " budowanie profili osobowości autorów
" sumienność
21
Kryteria NEOUS
" Realność  odpowiedniki w zachowaniu
" Niezmienność/niezmienniczość  w
różnych modelach
" Uniwersalność  płeć, wiek, rasy...
" Biologiczność  transmisja genetyczna
(NEO)
Status formalny NEOUS
Status formalny NEOUS - początek
 na dziś
 NEOUS mają status cech temperamentu, które:
" NEOUS są konstruktami psychologicznymi  nie
 nie są produktami środowiska
biologicznymi
 nie są dyspozycjami, które powstają w wyniku
nie sposób znalez
ć dla nich odpowiedników w
dynamicznej interakcji ze środowiskiem
neuronach lub neuroprzekaz
nikach
 lecz są niezależnymi siłami, które kierują się
własnym, wewnętrznym rozwojem
 NEOUS i ich biologiczne podstawy są nie bardziej do
siebie podobne niż atrament na stronie papieru i
informacja, którą on wyraża Costa i McCrae, 2001
Costa i McCrae, 1992
Model osobowości z perspektywy
Costy i McCrae 2001
Sposoby pomiaru NEOUS
Biologia
Fakty
biograficzne:
" NEO-FFI (60 itemów)
reakcje emocj.
kariera zawodowa
" NEO-PI lub NEO-PI-R (180 itemów)
Typowa zachowanie
adaptacja:
" FF-NPQ (60 itemów)
Zewnętrzne
zjawiska
Wpływy:
uwarunkowane
normy,
kulturowo
zdarzenia
dążenia
NEOUS
postawy
Samoocena:
schematy Ja, mity o ja
22
Neurotyczność
" Emocjonalne przystosowanie
" Emocjonalność w zakresie emocji negatywnych
" Składniki (ang. facet):
 Lęk
 Agresywna wrogość
 Depresja
 Impulsywność
 Nadwrażliwość
 Nieśmiałość
Otwartość na doświadczenie
Ekstrawersja
" Jakość i ilość interakcji społecznych " Poszukiwanie i pozytywne wartościowanie doświadczeń
życiowych
" Poziom aktywności, energii
" Tolerancja na nowość
" Emocje pozytywne
" Ciekawość poznawcza
" Składniki (ang. facet):
" Składniki (ang. facet):
 Towarzyskość
 Wyobraz
nia
 Serdeczność
 Estetyka
 Asertywność
 Uczucia
 Aktywność
 Działania
 Poszukiwanie doznań
 Idee
 Emocjonalność (emocje pozytywne)
 wartości
Ugodowość
Sumienność
" Nastawienie do innych (pozytywne-negatywne)
" Stosunek do pracy na poziomie poznawczym (zaufanie-brak zaufania)
na poziomie emocjonalnym (wrażliwość-obojętność)
na poziomie behawioralnym (kooperacja-rywalizacja)
" Składniki (ang. facet):
 Kompetencje
" Składniki (ang. facet):
 Skłonność do porządku
 Zaufanie
 Obowiązkowość
 Prostolinijność
 Dążenie do osiągnięć
 Altruizm
 Samodyscyplina
 Ustępliwość
 Rozwaga
 Skromność
 Skłonność do rozczulania się
23
Aspekt funkcjonalny NEOUS
Aspekt funkcjonalny NEOUS
- patologie
" S - predyktor powodzenia zawodowego
" NEOUS przekłada się na dysfunkcje osobowości
" O - wyznacznik zainteresowań
diagnozowane na populacji klinicznej
" N+U  well being
=
" Strategie radzenie sobie ze stresem
miary NEOUS mogą służyć do diagnozy klinicznych
 N  strategie obronne, emocjonalna obrona i regulacja
syndromów
 E  strategie o emocjach pozytywnych
 O  strategie aktywne
 4 A (Larstone i inni 2002):
 U  strategie szukania wsparcia w innych
Antyspołeczny  głównie O i N
 S  strategie aktywne, nastawione na rozwiązanie
Asteniczny (zależność, unikanie, hamowanie) - N i U
problemu
Aspołeczny  I
Anankastyczny (obsesyjno-kompulsywny) - S
Problemy metodologiczne
koncepcji Wielkiej Piątki
Typy osobowości
" Różne narzędzia zestawiano z NEO-PI a
N
otrzymane korelacje interpretowano
E
jako wtórne wobec Big V - pierwotność
O
modelu
U
" Zastrzeżenia dotyczące ortogonalności
S
czynników- granice między czynnikami
są płynne
" Niejasne relacje między cechami
z
ródłowymi a czynnikami
Typ odporny nadmiernie niedostatecznie
kontrolujący kontrolujący
Podsumowanie
Wielka Trójka a Wielka Piątka
Korzyści Kłopoty
" ujmuje to co wspólne w " model jest ateoretyczny
Porównanie PEN i NEOAC
różnych modelach
" obarczony niedostatkami
" ważna rola czynników jako analizy czynnikowej Kryterium PEN NEOAC
Odziedziczalność Wysoka: h2>0.60 Niska: h2<0.40
predyktorówzdrowia,
" czynniki nie są ortogonalne
Biologiczne podstawy Duże: 66% (EN) Małe: 40% (NE)
choroby, powodzenia
" można je sprowadzić do Ortogonalność cech Duża: + tylko IN Mała: + IN, +EO, +IS
Typy a choroby Duży: typy ABC1234 Mały: NEOAC norma
superczynnikówEysencka
Funkcjonalność Duża: pozn., biol., społ. Mała: tylko NEO
" teoria  czynników Costy i
Niezależność kulturowa Mała: tylko GB Duża: ale Chiny Big 4
McCrae !!!
Zaplecze metodologiczneUbogie: kliniczne, testy Bogate: słownik,
samoopisyi testy
Narzędzia pomiarowe Rzetelność>.80 (EPQR) Rzetelność>.80 (NEOPIR)
24
Wielka Trójka a Wielka Piątka Wielka Trójka a Wielka Piątka
McCrae i CostaJr (1992a, 1992b) Four ways five factors are
Eysenck(1992a, 1992b) Four ways five factors are not
basic:
basic:
- nie wiadomo czym jest psychotyzm, który koreluje niemal ze
- (A, C, O) oddają psychotyzmu; McCrae i CostaJr
wszystkim (zbyt szeroka cecha, kontrowersje wokół P)
(1985b): istotne i negatywne korelacje pomiędzy
- wyniki meta-analiz są zależne od uzytychkwestionariuszy w
typem P a A i C (-0.60), oraz pozytywna między P a
badaniach
O (0,16)
- argumenty genetyczne (odziedziczalność) na rzecz NEOAC
- wyniki meta-analiz wielu badań (przecież P też jest tylko odziedziczalne)
kwestionariuszowych => rozwiązanie trójczynnikowe - model pięcioczynnikowy został uzyskany w badaniach aż na
trzy różne sposoby: w badaniach kwestionariuszowych, w
- brak biologicznych podstaw OAC
leksykalnej analizie czynnikowej przestrzeni znaczeń
- czynniki NEOAC są zlepkiem różnych cech
osobowościowych oraz przy wykorzystaniu samoopisów
z
ródłowych bez podstaw teoretycznych osobowości
25