Psychologiczna koncepcja poznawcza (Człowiek samodzielny)

Twórcy koncepcji: J. Bruner, H. A. Simon, G. MillerU. Neisser, D. E.
Rumelhart, T. Tomaszewski.

Człowiek nie jest sterowany w tak bezpośrednim rozumieniu jak to miało miejsce
w przypadku koncepcji behawiorystycznej przez otoczenie. Jest samodzielny
organizmem, który w odpowiedzi na niezliczone bodźce ze swojego otoczenia
(AKCJĘ), przetwarza a następnie odpowiada przemyślaną i świadomą reakcją.
Szczególnie istotne są tutaj dwa rodzaje myślenia:
- myślenie twórcze
- myślenie innowacyjne
Według zwolenników tej koncepcji modyfikacja człowieka może jedynie się
dokonać pod wpływem wychowania i autokreacji (formowanie siebie według własnego
projektu).
Na architekturę ludzkiego umysłu składają się:
- inteligencja
- zdolności specjalne
- systemy pamięci trwałej i świeżej
- myślenie abstrakcyjne i twórcze
- kompetencje językowe
- szybkość przetwarzania informacji
Właściwości te są wrodzone aczkolwiek na ich rozwój wpływa środowisko społeczne
i kulturowe. Potencja umysłu jest ograniczona.

Struktury poznawcze (będące źródłem wiedzy każdego człowieka o otoczeniu, o
własnym "ja" oraz o programach działania prowadzącym do określonego celu - to
właśnie dzięki nim mamy świadomość własnej tożsamości oraz orientację w
otaczającym świecie) jako podstawowy składnik osobowości jednostki.
Środowisko zewnętrzne jako źródło informacji wpływającej na struktury poznawcze
po uprzednim przetworzeniu ich, czyli metabolizm poznawczy.
Rozróżnienie dwóch rodzajów wiedzy:
- wiedza deklaratywna (narracyjna "wiem, że" przekazywana słownie. Np. wiedza
uzyskana w szkole)
- wiedza proceduralna (operacyjna "wiem jak" mogąca być przekazana poprzez
demonstracje umiejętności. Wiedza, którą uzyskaliśmy w wyniku. Np. umiejętność
kierowania samochodem)

Złożoność struktur poznawczych i jej klasyfikacja:
prosta - złożona (decyduje tutaj zakres zawartych informacji)
abstrakcyjność ( charakteryzuje ją ogólność pojęć, rozwiązywanie teoretycznych
problemów zwiększona orientacja jednostki "system hierarchiczny") - konkretność
(ujmowanie świata jakoś ciągu spostrzeganych przedmiotów, nieumiejętność
tworzenia pojęć o najwyższym stopniu ogólności "system liniowy")
zamknięta (wówczas człowiek nie zmienia swoich przekonań i poglądów pod wpływem
nowych informacji ze środowiska, gdy kanał informacyjny ze środowiskiem zostaje
zerwany) - otwarta (zmienność struktur pod wpływem nowych informacji,
plastyczność działania)
Zazwyczaj część struktur ma charakter otwarty a część zamknięty!
aktywny - bierny (w zależności od umiejętności wykorzystania wiedzy we
właściwym miejscu i czasie, nieumiejętności zastosowania i przetwarzania jej)

W wyniku poważnego ograniczenia informacji (bodźców) odbieranych ze
środowiska mamy do czynienia z tak zwanym deficytem informacji. Całkowita
blokada prowadzi do deprywacji zmysłowej.
Natomiast w wyniku zbytniej intensywności impulsów zewnętrznych (rozwój
cywilizacyjny charakteryzuje wzrost natężenia "potoku" informacji) może
nastąpić zjawisko przeciążenia informacyjnego, przed którym naturalną ochroną
jest filtr informacyjny, czyli wybieranie tych informacji, które uznajemy za
istotniejsze (zjawisko selekcji)

W koncepcji poznawczej wyróżnia się dwa rodzaje twórczości i innowacji:
- twórczość psychologiczna (osoba tworzy pomysły nowe z punktu widzenia swojego
indywidualnego życia, niemające wpływu na ogół społeczeństwa)
- twórczość historyczna (odkrywanie wynalazków naukowych, technicznych i
organizacyjnych mających z perspektywy historycznej na rozwój społeczeństwa)
Zazwyczaj każdy z nas łączy w sobie oba rodzaje twórczości, które
charakteryzuje nieciągłość.

Motywacja będąca źródłem działalności naukowej (uczonego, wynalazcy,
majsterkowicza):
- Model konfliktowy w tym przypadku motywują frustracje i wewnętrzne konflikty
psychiczne, niezaspokojone potrzeby.
- Model spełnienia Jest rodzajem samospełnienia, zaspakajania potrzeby
tworzenia, samorealizacji, harmonii wewnętrznej.

Człowiek jako samodzielny podmiot wartościowuje świat zewnętrzny, formułuje
sądy o wartości indywidualnej. Wyróżnia się tutaj dwa rodzaje wartości:
- pozytywną posiadają te zdarzenia, z których czerpie przyjemność.
- negatywną mają bodźce awersyjne, wywołujące uczucia ujemne i których
jednostka chce uniknąć.

Kategorie ludzi pod względem przyjętego systemu wartościowania (najwyższe
wartości):
- Wartości dionizyjskie (konsumpcja, komfort, wygodne życie)
- Wartości heraklesowe (władza, sława, dominacja nad innymi)
- Wartości prometejskie (działania prospołeczne i altruistyczne)
- Wartości apollińskie (poznawanie świata, rozwój nauki i sztuka)
- Wartości sokratyczne (najwyższe dobro to doskonalenie i rozwijanie samego
siebie, doskonalenie własnej osobowości)

Motywy i emocje jako czynnik wpływający na dynamikę działania.
Podział działań kierujących człowiekiem pod względem motywacji:
- działania zachowawcze
- działania celowe
- działania transgresyjne