Wprowadzenie do psychologii
Poznawcza koncepcja człowieka
dr Igor Pietkiewicz
Poruszane tematy
pð G. Kelly (1995) konstrukty osobiste (przetwarzanie
informacji)
pð A. Beck (1987) dysfunkcjonalna triada poznawcza
w depresji
pð M. Seligman 1975) wyuczona bezradność
pð M. Maultsby Rational Behavior Therapy (RBT)
pð A. Ellis (1962) racjonalno-emotywna terapia
zachowań (REBT)
Beck  triada depresyjna
Negatywna interpretacja poznawcza aktywowana wskutek
czynników stresogennych, takich jak realna utrata pewnego
obiektu, zagrożenie natury fizycznej
(choroba somatyczna, oddziaływanie substancji toksycznych,
chroniczne doznawanie braku akceptacji przez innych,
doraz
ne sytuacje trudne  np. dyscyplina w wojsku lub szkole)
Beck  triada depresyjna
Triada depresyjna (inaczej: triada poznawcza) dotyczy
występowania negatywnych myśli w trzech obszarach&
lð myÅ›leniu o sobie
(koncentrowanie się na defektach natury fizycznej, umysłowej,
moralnej, odrzucanie siebie, uczucie bezwartościowości i bycia
niekochanym)
lð myÅ›leniu o Å›wiecie
(świat pełen trudności i przeszkód, przesadnie wymagający,
frustrujÄ…cy)
lð myÅ›leniu o przyszÅ‚oÅ›ci
(problemy nigdy się nie skończą, zawsze będę sfrustrowany,
zraniony, moje potrzeby nie będą zaspokojone)
Beck  zaburzenia poznawcze
" Selektywna abstrakcja: koncentracja na określonych aspektach
rzeczywistości w oderwaniu od innych
" Generalizacja (overgeneralization): formułowanie wniosku
uogólniającego na podstawie jednostkowych wydarzeń (ktoś mnie
oszukał, więc nie można ludziom ufać)
" Nadawanie przesadnego znaczenia faktom lub
minimalizowanie: spolaryzowane oceny zjawisk, zdarzeń
(przesadna ocena trudności, nie docenianie własnych zasobów)
" Personalizacja: wiązanie różnych zdarzeń z osobą, nawet gdy
nie ma do tego podstaw
Beck  zaburzenia poznawcze
" Rozumowanie w kategoriach czarno-białych: ignorowanie
stanów pośrednich (np. w ocenie własnych działań jako sukces lub
totalna porażka)
" Katastrofizacja: przestadne ujmowanie zdarzenia w kategoriach
klęski, kompromitacji
" Arbitralne wnioskowanie: wysuwanie konkluzji nie wynikajÄ…cej z
przesłanek (np. on nie chce się ze mną umówić, więc jestem
nieatrakcyjna)
Beck Depression Inventory
A. 0. Nie jestem smutny ani przygnębiony
1. Odczuwam często smutek, przygnębienie
2. Przeżywam stale smutek, przygnębienie i nie mogę się uwolnić od tych przeżyć
3. Jestem stale tak smutny i nieszczęśliwy, że jest to nie do wytrzymania
B. 0. Nie przejmuję się zbytnio przyszłością
1. Często martwię się o przyszłość
2. Obawiam się, że w przyszłości nic dobrego mnie nie czeka
3. Czuję, że przyszłość jest beznadziejna i nic tego nie zmieni
C. 0. Sądzę, że nie popełniam większych zaniedbań
1. Sądzę, że czynię więcej zaniedbań niż inni
2. Kiedy spoglądam na to co robiłem, widzę mnóstwo błędów i zaniedbań
3. Jestem zupełnie niewydolny i wszystko robię z
le
Beck Depression Inventory
D. 0. To co robię sprawia mi przyjemność
1. Nie cieszy mnie to co robiÄ™
2. Nic mi teraz nie daje pełnego zadowolenia
3. Nie potrafię przeżywać zadowolenia i przyjemności i wszystko mnie nuży
E. 0. Nie czujÄ™ siÄ™ winny ani wobec siebie, ani wobec innych
1. Dość często miewam wyrzuty sumienia
2. Często czuję, że zawiniłem
3. Stale czujÄ™ siÄ™ winny
F. 0. Sądzę, że nie zasługuję na karę
1. Sądzę, że zasługuję na karę
2. Spodziewam siÄ™ ukarania
3. Wiem, że jestem karany (ukarany)
Beck Depression Inventory
G. 0. Jestem z siebie zadowolony
1. Nie jestem z siebie zadowolony
2. Czuję do siebie niechęć
3. NienawidzÄ™ siebie
H. 0. Nie czujÄ™ siÄ™ gorszy od innych
1. Zarzucam sobie, że jestem nieudolny i popełniam błędy
2. Stale potępiam siebie za popełnione błędy
3. Winię siebie za wszystko zło, które istnieje
I. 0. Nie myślę o odebraniu sobie życia
1. Myślę o samobójstwie - ale nie mógłbym tego dokonać
2. Pragnę odebrać sobie życie
3. Popełnię samobójstwo, jak będzie odpowiednia sposobność
Beck Depression Inventory
J. 0. Nie płaczę częściej niż zwykle
1. Płaczę częściej niż dawniej
2. Ciągle chce mi się płakać
3. Chciałbym płakać, lecz nie jestem w stanie
K. 0. Nie jestem bardziej podenerwowany niż dawniej
1. Jestem bardziej nerwowy i przykry niż dawniej
2. Jestem stale zdenerwowany i rozdrażniony
3. Wszystko co dawniej mnie drażniło, stało się obojętne
L. 0. Ludzie interesujÄ… mnie jak dawniej
1. InteresujÄ™ siÄ™ ludz
mi mniej niż dawniej
2. Utraciłem większość zainteresowań innymi ludz
mi
3. Utraciłem wszelkie zainteresowania innymi ludz
mi
Beck Depression Inventory
M. 0. DecyzjÄ™ podejmujÄ™ Å‚atwo, tak jak dawniej
1. Częściej niż kiedykolwiek odwlekam podjęcie decyzji
2. Mam dużo trudności z podjęciem decyzji
3. Nie jestem w stanie podjąć żadnej decyzji
N. 0. Sądzę, że wyglądam nie gorzej niż dawniej
1. Martwię się tym, że wyglądam staro i nieatrakcyjnie
2. Czuję, że wyglądam coraz gorzej
3. Jestem przekonany, że wyglądam okropnie i odpychająco
O. 0. Mogę pracować jak dawniej
1. Z trudem rozpoczynam każdą czynność
2. Z wielkim wysiłkiem zmuszam się do zrobienia czegokolwiek
3. Nie jestem w stanie nic zrobić
Beck Depression Inventory
P. 0. Sypiam dobrze, jak zwykle
1. Sypiam gorzej niż dawniej
2. Rano budzę się 1-2 godzin za wcześnie i trudno jest mi ponownie usnąć
3. Budzę się kilka godzin za wcześnie i nie mogę usnąć
Q. 0. Nie męczę się bardziej niż dawniej
1. Męczę się znacznie łatwiej niż poprzednio
2. Męczę się wszystkim co robię
3. Jestem zbyt zmęczony, aby cokolwiek robić
R. 0. Apetyt mam nie gorszy niż dawniej
1. Mam trochÄ™ gorszy apetyt
2. Apetyt mam wyraz
nie gorszy
3. Nie mam w ogóle apetytu
Beck Depression Inventory
S. 0. Nie tracę na wadze ciała (w okresie ostatniego miesiąca)
1. Straciłem na wadze więcej niż 2 kg
2. Straciłem na wadze więcej niż 4 kg
3. Straciłem na wadze więcej niż 6 kg
T. 0. Nie martwię się o swoje zdrowie bardziej niż zawsze
1. Martwię się swoimi dolegliwościami, mam rozstrój żołądka, zaparcie, bóle
2. Stan mego zdrowia bardzo mnie martwi, często o tym myślę
3. Tak bardzo się martwię o swoje zdrowie, że nie mogę o niczym innym myśleć
U. 0. Moje zainteresowania seksualne nie uległy zmianom
1. Jestem mniej zainteresowany sprawami płci (seksu)
2. Problemy płciowe wyraz
nie mniej mnie interesujÄ…
3. Utraciłem wszelkie zainteresowania sprawami seksu
TWÓJ WYNIK: _________
Beck Depression Inventory
21 najczęściej obserwowanych objawów depresji:
obniżenie podst. nastroju (smutek), pesymizm, poczucie niewydolności, utrata satysfakcji,
poczucie winy, oczekiwanie kary, brak akceptacji siebie, samooskarżenie się, pragnienie
śmierci, wołanie o pomoc, drażliwości, wycofywanie z kontaktów społecznych, brak decyzji,
zniekształcony obraz własnego ciała, trudności w pracy, zaburzenia snu, zmęczenie, utrata
łaknienia, utrata wagi ciała, dolegliwości somatyczne, niski poziom energii.
Poziom depresji wyliczany jest wg różnych norm (np. norma niemiecka, norma
amerykańska), w przybliżeniu można jednak przyjąć następujące wyniki:
Interpretacja wyników BDI:
0 - 9 pkt. bez depresji
10 - 19 pkt. Å‚agodna depresja
20 - 25 pkt. umiarkowana depresja
pow. 26 pkt. ciężka depresja
Seligman  wyuczona bezradność
Dotyczy utrwalenia przekonań o braku związku
przyczynowego między własnym działaniem (reakcją), a jego
konsekwencjami (wzmocnieniem).
Reakcja polegajÄ…ca na apatii i rezygnacji nawet wtedy, kiedy
istnieje możliwość rozwiązań, ucieczki, itp..
Maultsby
M. Maultsby
Rational Behavior Therapy (RBT)
1. Zdrowe przekonania sÄ… oparte na faktach
2. Zdrowe przekonania chronią nasze zdrowie i życie
3. Zdrowe przekonania pomagają osiągać nasze bliższe i dalsze cele
4. Zdrowe przekonania pomagają rozwiązywać najbardziej niechciane
konflikty z innymi oraz unikać konfliktów
5. Zdrowe przekonania pomagają nam czuć się tak, jak chcemy się czuć
Racjonalno-Emotywna Terapia Zachowań
lð Forma psychoterapii stworzona w latach
50-tych przez Alberta Ellisa
lð ZaÅ‚ożenie: Czujesz siÄ™ tak, jak myÅ›lisz. To nie wydarzenia w
naszym życiu nas poruszają (upset us). To nasze
przekonania powodują, że stajemy się depresyjni,
zalęknieni, wkurzeni, itp.
lð Model A-B-C Ellisa jako podstawa teorii.
lð Hedonizm, humanizm i racjonalność jako podstawy
filozoficzne w psychoterapii.
Racjonalno-Emotywna Terapia Zachowań
lð Wg REBT prawie wszystkie problemy
emocjonalne wywodzą się z niewłaściwego
sposobu myślenia.
lð Jeżeli bÄ™dziemy caÅ‚y czas podważać irracjonalne
przekonania, możemy je wyeliminować lub
zminimalizować, aż w końcu przestaną się
pojawiać.
Albert Ellis - REBT
Według Ellisa, ludzie dążą do osiągnięcia uczucia szczęścia:
" Chcemy być szczęśliwi bez względu na to, czy jesteśmy
sami, czy w towarzystwie innych.
" Chcemy mieć dobre stosunki z innymi ludz
mi.
" Chcemy być dobrze wyedukowani i posiadać informacje.
" Chcemy mieć dobrą pracę za właściwe wynagrodzenie.
" Chcemy radować się wolnym czasem.
Racjonalno-Emotywna Terapia Zachowań
lð Unconditional Self Acceptance (USA)
jednostki są wartościowe, choć popełniają czasem błędy
niektóre z ich cech są bardziej lub mniej nasilone
zachowania jednostek powinny być krytykowane, a nie ich
wartość
13 wymiarów zdrowia psychicznego
lð UmiejÄ™tność dbania o wÅ‚asne dobro (respektuje potrzeby
innych, swoje stawia na pierwszym planie; jeżeli nie zadba o
siebie, nikt za niego tego nie zrobi; nie obwinia siÄ™
masochistycznie lub poświęca)
lð Dobre przystosowanie spoÅ‚eczne (jest towarzyski, utrzymuje
dobre kontakty z innymi, nie rani nikogo niepotrzebnie, angażuje
się we współpracę, czasem altruistyczny, stały w utrzymywaniu
związków emocjonalnych, przebywanie w grupie sprawia mu
przyjemność)
lð Autonomiczny (odpowiedzialny za wÅ‚asne życie, ceni
niezależność, choć pragnie czuć się akceptowany, akceptacja
nie jest mu niezbędna, aby być efektywnym i dobrze
funkcjonować
13 wymiarów zdrowia psychicznego
lð Tolerancja (przyznaje innym prawo do bÅ‚Ä™dów, nie potÄ™pia,
powstrzymuje się od nierealistycznych oczekiwań i wymogów
perfekcyjności)
lð Akceptuje dwuznaczność i niepewność (akceptuje charakter
probabilistyczny  nic nie jest całkowicie konieczne i pewne)
lð GiÄ™tkość myÅ›lenia (otwartość na zmiany, elastyczność
intelektualna, brak dogmatyzmu, umiejętność zmiany poglądów)
lð MyÅ›lenie naukowe (rozumowo obiektywny, racjonalny, buduje
hipotezy na temat innych, sprawdza ich słuszność, otwarty na
zmiany)
lð Zaangażowanie (zaabsorbowany tym, co dzieje siÄ™ wokół, stara
się poznać ludzi, rzeczy, idee, dąży do lepszego życia,
kreatywne cele)
13 wymiarów zdrowia psychicznego
lð Podejmowanie ryzyka (stawia sobie pytania o cele życiowe,
stara się je realizować nawet kiedy wiąże się to z ryzykiem
niepowodzenia)
lð Samoakceptacja (akceptuje siebie w peÅ‚ni i bezwarunkowo)
lð Nastawiony hedonistycznie (poszukuje przyjemnoÅ›ci doraz
nej i
przyszłej, nie dąży do przyjemności, jeśli przewiduje negatywne
konsekwencje, nie cierpi w nadziei, że przyszłość będzie
lepsza)
lð Brak perfekcjonizmu i utopijnych poglÄ…dów
lð Odpowiedzialność za wÅ‚asne trudnoÅ›ci (nie obwinia innych
osób, ani warunków społecznych za własne niepowodzenia)
y
ródła trudności
y
ródłem problemu są zinternalizowane, nielogiczne,
irracjonalne i nierealistyczna myśli.
" Przez wszystkich należy być kochanym i aprobowanym
" Pewne działania są złe, nikczemne, a ludzie, którzy popełniają
czyny niegodziwe, powinni być surowo karani (zamiast traktowanie
czynów w kategoriach głupoty, arogancji, zaburzeń emocjonalnych)
" RzeczÄ… tragicznÄ…, katastrofalnÄ… jest niepowodzenie pewnych
zamierzeń
" Ludzkie szczęście zależy od warunków zewn. (innych ludzi,
zdarzeń)
" Jak coś może być niebezpieczne lub wzbudza lęk, należy
skupiać na tym czynniku uwagę (zamiast skoncentrować się na
stawianiu czoła niebezpieczeństwom, a jeśli nic mogę wpłynąć na
sytuację, przestać o niej myśleć)
y
ródła trudności
" A
atwiej jest unikać życiowych trudności, niż starać się z nimi
skonfrontować i wziąć za nie odpowiedzialność.
" Człowiek potrzebuje pewnej idei lub kogoś silniejszego, na kim
może polegać (zamiast liczyć na samego siebie i w sobie szukać
wsparcia)
" Powinno się być kompetentnym, inteligentnym, osiągać wszelki
możliwy szacunek (zamiast: każdy jest w swojej istocie
niedoskonały i posiada liczne ograniczenia)
" Przeszłe doświadczenia determinują życie (zamiast wyciąganie
pewnych wniosków, uczeniu się na błędach)
" Dla naszej egzystencji ważne jest to, co robią inni (zamiast
przyznania, że ludzkie niedostatki i ograniczenia są ich problemem
i nie należy wywierać na nich nacisku  np. w intencji pomocy)
y
ródła trudności
" Szczęście może być osiągnięte przez bierność i czekanie
(zamiast aktywne dążenie do stawianych sobie kreatywnych celów)
" Człowiek nie jest w stanie kontrolować własnych emocji
REBT
lð Rozwój osobowoÅ›ci i zaburzenia emocjonalne sÄ… zależne
od aspektów biologicznych i społecznych.
lð Jednostki majÄ… biologicznÄ… tendencjÄ™ do tego, aby sobie
szkodzić i przedłużać emocjonalne problemy.
lð Jeden z powodów używania przez Ellisa bezpoÅ›rednich i
dyrektywnych technik wiąże się z przekonanie, że jednostki
utrzymują w sobie irracjonalne przekonania. Częściowo jest
to uwarunkowane czynnikami biologicznymi. Czynniki
społeczne odnoszą się do relacji interpersonalnych i
przekonań dotyczących self.
lð Krytyka ze strony innych wpÅ‚ywa na negatywne
przekonania o sobie.
lð Nadmierna troska o to, co inni o nas myÅ›lÄ… może wpÅ‚ynąć
negatywnie na twoje własne przekonania o sobie.
Irracjonalne przekonania
Nielogiczne poglądy lub przekonania, które mogą
prowadzić do zaburzeń emocjonalnych lub
zachowań.
lðJednostki sÄ… narażone na trudnoÅ›ci
emocjonalne z przyczyn
biologicznych i społecznych.
Chociaż pragną szczęścia i sukcesu,
to wiele irracjonalnych przekonań
przeszkadza w im w ich osiągnięciu.
TEORIA OSOBOWOÅšCI A-B-C
lð Model A-B-C odnosi siÄ™ do tego, co siÄ™ dzieje
kiedy zdarzenie aktywujÄ…ce (A) prowadzi do
konsekwencji w zakresie emocji lub zachowań
(C).
lð Konsekwencje w zakresie emocji lub zachowaÅ„
(C) nie sÄ… spowodowane przez zdarzenie
aktywujÄ…ce (A), lecz przez osobisty system
przekonań jednostki (B).
lð Irracjonalne przekonania (beliefs) pojawiajÄ… siÄ™
wskutek pojawienia siÄ™ nieprzyjemnego czynnika
aktywujÄ…cego (A).
lð Irracjonalne przekonania (B) prowadzÄ… poÅ›rednio
do trudności w zakresie mocji i zachowań (C).
THE RATIONAL EMOTIVE BEHAVIOR A-B-C
TEORIA OSOBOWOÅšCI
lð A  ACTIVATING EVENT
czynnik aktywujÄ…cy
lð B  BELIEF SYSTEM
system przekonań
lð C  CONSEQUENCES
konsekwencje
MODEL A-B-C
Według Ellisa to nie czynnik aktywujący
(A) powoduje pozytywne lub negatywne
konsekwencje (C) w zakresie emocji i
zachowań, ale sposób w jaki
interpretujemy wydarzenia, co prowadzi
do irracjonalnego systemu przekonań.
Disturbances about Disturbances
lð WystarczajÄ…cym problemem dla czÅ‚owieka jest już to, że
tworzy irracjonalne przekonania. Na dodatek, zamieniajÄ… te
przekonania w nowe czynniki aktywizujące, które produkują
kolejne myśli irracjonalne.
lð Ellis okreÅ›la to sÅ‚owami:  disturbances about disturbances
lð PrzykÅ‚ad: ktoÅ› nie dostaje awansu w pracy i myÅ›li sobie
 jestem beznadziejny i reaguje depresyjnie
To staje się nowym czynnikiem aktywizującym i może
spowodować reakcję, w której myślimy sobie:  to straszne,
że jestem taki beznadziejny i jest mi tak smutno
W konsekwencji, czujemy się gorzej niż w pierwszej sytuacji.
lð WedÅ‚ug Ellisa, sÅ‚owa jak  have to i  must (muszÄ™) sÄ…
konsekwencjami, które powodują irracjonalne przekonania.
The Three Basic MUSTs
1. I MUST do well and win the approval of others for
my performances or else I am no good.
2. Other people MUST treat me considerately, fairly
and kindly, and in exactly the way I want them to
treat e. If they don't, they are no good and they
deserve to be condemned and punished.
3. I MUST get what I want, when I want it; and I must
not get what I don't want. It's terrible if I don't get
what I want, and I can't stand it.
Disturbances about Disturbances
lðMusterbation: pojÄ™cie używane przez
Ellisa, aby określić zachowania osób,
które myślą w sposób mało elastyczny
i absolutystyczny; uważają że nie wolno
im popełnić błędu, przegrać lub muszą
zachowywać się w określony sposób.
lðSÅ‚aba tolerancja frustracji:
nieumiejętność lub trudność z radzeniem
sobie z wydarzeniami i sytuacjami, które
nie sÄ… zaplanowane lub oczekiwane
REBT jako metoda psychoterapii
W oparciu o model A-B-C, terapeuci
określają cele, oceniają pacjentów
i dobierajÄ… techniki terapeutyczne.
Jedną z najważniejszych technik jest
dyskutowanie z irracjonalnymi
przekonaniami.
CELE REBT
lð Pomóc klientom zredukować trudnoÅ›ci
emocjonalne i zachowania autoagresywne (self-
defeating), aby poczuć się szczęśliwszym.
lð WedÅ‚ug Ellisa, jeżeli jednostki bÄ™dÄ… myÅ›leć
racjonalnie, będą prowadzić szczęśliwsze życie.
lð REBT uczy sposobów radzenia sobie z trudnymi
uczuciami takimi jak żal, smutek, frustracja, lęk.
lð W zasadzie wszystkie problemy klienta sÄ…
postrzegane w kategorii irracjonalnych przekonań
powodujących określone zachowania.
OCENA KLIENTA
lðTerapeuci REBT analizujÄ…, które myÅ›li
i zachowania przysparzajÄ… klientowi
problemu.
lðPrzysÅ‚uchujÄ… siÄ™ powtarzajÄ…cym siÄ™
wÄ…tkom lub tematom.
lðIdentyfikujÄ… czynniki aktywujÄ…ce (A),
racjonalne i irracjonalne przekonania (B)
oraz konsekwencje emocjonalne i
behawioralne (C).
lðOcena taka dokonuje siÄ™ na każdej sesji
(nie ogranicza się do pierwszych spotkań).