Komentarze osw
n u m e r 1 | 0 3 . 0 3 . 2 0 0 8 | o ś r o d e K s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r K a K a r p i a
Wybory prezydenckie w Rosji i ich konsekwencje
dla Rosji oraz otoczenia międzynarodowego
Jadwiga Rogoża
2 marca w Rosji odbyły się wybory prezydenckie. Zdecydowane zwycię-
stwo odniósł w nich  kandydat Kremla Dmitrij Miedwiediew, zdobywa-
jąc 70,21% głosów. Pozostali kandydaci  Giennadij Ziuganow, Władimir
Żyrinowski, Andriej Bogdanow  pełnili rolę statystów, mających zapewnić
wyborom wrażenie pewnego pluralizmu. Same wybory były rodzajem ple-
biscytu, podczas którego dokonany na Kremlu wybór następcy Władimira
Putina miał zostać zaaprobowany przez społeczeństwo.
Po objęciu władzy przez Dmitrija Miedwiediewa można oczekiwać zachowa-
nia zasadniczych cech systemu stworzonego przez Władimira Putina. Konty-
nuacji działań Putina należy się spodziewać przede wszystkim w sferze we-
wnątrzpolitycznej i w polityce zagranicznej. Do pewnej korekty może dojść
w polityce gospodarczej Kremla, choć będzie to wynikać raczej z ewolucji
interesów elity kremlowskiej, w której postępuje proces uwłaszczenia.
Sprawne przeprowadzenie sukcesji władzy i perspektywa zapewnienia
niezmienności polityki w najważniejszych sferach świadczą o znacznym
potencjale stabilności  putinowskiego systemu władzy. Jednak czynni-
kiem destabilizującym mogą się w przyszłości okazać konflikty personal-
ne, wynikające ze współistnienia dwóch wpływowych ośrodków władzy
 prezydenta i premiera.
1. Wybory jako bezalternatywny plebiscyt
Wybory, zgodnie z przewidywaniami, zakończyły się zdecydowanym zwycięstwem Dmi-
trija Miedwiediewa  zdobył on 70,2% głosów (dane po podliczeniu 99,6% kart wybor-
czych). Lider komunistów Giennadij Ziuganow otrzymał 17,8%, szowinistyczny polityk
Władimir Żyrinowski  9,4%, a marginalny prawicowy polityk Andriej Bogdanow  1,3%.
Według komunikatu Centralnej Komisji Wyborczej frekwencja wyniosła 69,6%. Dość znacz-
nie przekroczyła ona frekwencję zarówno z niedawnych wyborów parlamentarnych (63%),
jak i wyborów prezydenckich w 2004 roku, w których doszło do reelekcji Putina (64,3%).
Mimo iż wybory prezydenckie formalnie zachowują atrybuty demokratyczne (powszech-
ne tajne wybory, kilku kandydatów), faktycznie stały się one bezalternatywną procedurą
z zaplanowanym odgórnie wynikiem. Wyłoniony na Kremlu następca obecnego prezydenta
od początku był predestynowany do zwycięstwa, podczas gdy pozostali kandydaci pełnili
rolę statystów, mających imitować pluralizm wyborczy.
O S W. WAW. P L 1
K o m e n t a r z e o s w
o r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h
c e n t r e f o r e a s t e r n s t u d i e s
K o m e n t a r z e o s w
o r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h
Komentarze osw
n u m e r 1 | 0 3 . 0 3 . 2 0 0 8 | o ś r o d e K s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r Ka Ka r p i a
Władze kontrolują proces wyborczy w każdym istotnym aspekcie, włączając kwestie or-
ganizacyjne, administracyjne i finansowe. Najważniejsza w tym kontekście wydaje się jed-
nak wieloletnia kontrola nad mediami, która spowodowała, że od lat Kreml ma praktyczny
monopol na przekaz kierowany do społeczeństwa. W tym sensie możemy mówić nie tyle
o fałszowaniu wyborów, ile o  fałszowaniu świadomości  kreowaniu wirtualnego przeko-
nania, iż stabilność i dobrobyt Rosjanie zawdzięczają prezydentowi i jego ekipie, dla któ-
rych nie ma żadnej sensownej alternatywy na arenie politycznej. Przekonanie to podziela
większość społeczeństwa, co sprawia, że Władimir Putin oraz  namaszczony przez niego
Miedwiediew cieszą się rzeczywiście wysokim poparciem społecznym.
2. Miedwiediew   człowiek systemu
Dmitrij Miedwiediew startował w wyborach z programem modernizacji i liberalizacji rosyj-
skiej gospodarki oraz demokratyzacji życia politycznego i społecznego. Na jego program
składały się postulaty dotyczące zarówno liberalizacji i deregulacji gospodarki oraz wspiera-
nia rozwiązań innowacyjnych i nowych technologii, jak i konieczności demokratyzacji rosyj-
skiego życia publicznego  poszerzania granic wolności osobistej, zapewnienia niezawisłości
sądów i niezależności mediów.
Porównanie programu  modernizacyjnego Dmitrija Miedwiediewa i jego dotychczasowych
działań na stanowiskach publicznych nie pozwala jednak uznać go za polityka, który do-
kona w Rosji  liberalnego przełomu . Większość postulatów zawartych w jego wystąpie-
niach należy raczej uznać za elementy budowania wizerunku Miedwiediewa jako liberała
i demokraty, skierowanego przede wszystkim do odbiorców na Zachodzie.
Analiza działalności Miedwiediewa od początku lat 90. aż po chwilę obecną skłania ku
wnioskowi, iż jest on lojalnym  człowiekiem systemu , który będzie sprawował wła-
dzę przede wszystkim w interesie elity rządzącej. Miedwiediew jest członkiem niefor-
malnego grona decyzyjnego na Kremlu, złożonego m.in. z wielu byłych oficerów KGB
(choć sam nie był ze służbami bezpo-
średnio związany). Od 1990 roku jest
Większość postulatów programowych
bliskim znajomym Władimira Putina,
Miedwiediewa służy budowaniu jego
z którym łączyły go więzy towarzysko-bi-
wizerunku jako liberała i demokraty
znesowe. W tych relacjach Miedwiediew
na użytek odbiorców na Zachodzie.
pełnił rolę lojalnego współpracownika
Putina, pozostającego na drugim planie
Miedwiediew jest lojalnym  człowie-
(jak podawały media, w latach 90. udzie-
kiem systemu , związanym z Putinem
lał pomocy prawnej Putinowi, ówczesne-
od początku lat 90., członkiem niefor-
mu urzędnikowi merostwa Petersburga,
malnego grona decyzyjnego Kremla.
oskarżanemu o kontrowersyjne decyzje
w sferze kontaktów gospodarczych z zagra-
nicą). Po tym, jak w 2000 roku Putin został prezydentem, Miedwiediew został wiceszefem,
a następnie szefem Administracji Prezydenta (najbardziej wpływowej instytucji politycznej
w Rosji) oraz szefem rady nadzorczej Gazpromu, a w 2005 roku  wicepremierem rządu.
Na tych ważnych stanowiskach Miedwiediew nie pełnił samodzielnej roli, a uchodził za
sprawnego choć biernego wykonawcę poleceń prezydenta. Mimo iż miał wizerunek liberała,
nie reagował publicznie na ograniczanie wolności politycznych i obywatelskich przez Kreml.
O S W. WAW. P L 2
Komentarze osw
n u m e r 1 | 0 3 . 0 3 . 2 0 0 8 | o ś r o d e K s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r Ka Ka r p i a
3. Konsekwencje zmiany na Kremlu
 wybrane reformy w interesie elity
Należy się spodziewać, że jako człowiek systemu ukształtowanego za Putina Miedwiediew
 przynajmniej w pierwszym okresie rządów  nie dokona znaczącej korekty polityki prowa-
dzonej przez Kreml w ostatnich latach. Można oczekiwać, że po elekcji Miedwiediew będzie
sprawował władzę w interesie obecnej elity kremlowskiej. Jednak to właśnie dokonująca się
ewolucja interesów (przede wszystkim ekonomicznych) ekipy rządzą-
cej może spowodować, że wybrane liberalne postulaty ekonomiczne
aneKs
Miedwiediewa zostaną zrealizowane.
W ostatnich latach elita rządząca przejęła kontrolę nad aktywami
Dmitrij Miedwiediew  biografia
(głównie państwowymi) o ogromnej wartości, a obecnie dąży do ich
częściowego sprywatyzowania i stworzenia optymalnych warunków
Dmitrij Miedwiediew urodził się w Leningradzie
dla ich funkcjonowania. W interesie właścicieli i beneficjentów tych ak-
w 1965 roku. W 1987 roku ukończył prawo
tywów leży przede wszystkim zmniejszenie obciążenia podatkowego
na Uniwersytecie Leningradzkim, w 1990 roku
 w tym kontekście szansę na realizację ma zgłoszony przez Mied-
został doktorem nauk prawnych o specjalno-
wiediewa postulat wprowadzenia jednolitej, możliwie niskiej stawki
ści prawo cywilne. Następnie do 1999 roku
VAT. Z kolei interesom sektora naftowego (w którym Kreml znacząco
(z przerwami) był wykładowcą uniwersyte-
wzmocnił swoją pozycję w ostatnich latach) służy postulat obniżenia
ckim. Na Uniwersytecie Leningradzkim poznał
ceł eksportowych na ropę i produkty naftowe, a także przejście na
Władimira Putina.
rozliczenia produkcji eksportowej w rublach (zamiast, jak obecnie,
W 1990 roku został członkiem sztabu wybor-
w dolarach). Szansę na realizację mają też wybrane propozycje zwią-
czego Anatolija Sobczaka, kandydata w wybo-
zane ze wspieraniem rozwiązań innowacyjnych (m.in. w wykonaniu
rach na mera Leningradu. Po wygranej Sob-
kontrolowanej przez bliskich Kremlowi ludzi korporacji ds. nanotech-
czaka został jego doradcą (1990 1995) oraz,
nologii), wzmocnienie systemu bankowego, postulat ochrony praw
dzięki protekcji Władimira Putina, zajmował
własności prywatnej czy wspierania ekspansji rosyjskiego biznesu
w latach 1991 1996 stanowisko eksperta
za granicą. Zmiany te będą zapewne wprowadzane selektywnie,
w komitecie ds. międzynarodowych w admini-
wycinkowo i będą podporządkowane interesom dużych podmiotów,
stracji Petersburga (Putin był szefem komitetu).
kontrolowanych przez  ludzi Kremla w wybranych sferach (sektor
Jednocześnie ze swoją pracą w administracji
wydobywczy, zbrojeniowy, nowe technologie).
Petersburga zajmował się działalnością gospo-
darczą  był współwłaścicielem firmy  Uran ,
prowadził firmę konsultacji prawnych  Bał-
4. Konsekwencje dla polityki zagranicznej
fort (od 1994 roku), współpracował z kilkoma
W sferze polityki zagranicznej należy liczyć się z kontynuacją  twardej firmami działającymi w przemyśle drzewnym.
polityki Władimira Putina. Wskazują na to trzy przesłanki: deklaracje 31 grudnia 1999 roku, po ustąpieniu ze stano-
Dmitrija Miedwiediewa dotyczące tej polityki, sprzyjająca Rosji koniunk- wiska prezydenta Borysa Jelcyna i mianowaniu
tura na surowce energetyczne oraz mentalność rosyjskiej elity rządzącej. Władimira Putina p.o. prezydentem Miedwie-
W swoich pierwszych wypowiedziach na temat polityki zagranicznej, diew został wiceszefem Administracji Prezydenta
wygłoszonych w ostatnich tygodniach, Dmitrij Miedwiediew zadekla- oraz szefem sztabu wyborczego Putina. Szefem
rował, iż Moskwa nie przewiduje ustępstw w sprawach uważanych Administracji Prezydenta został w paz
dzierniku
za kluczowe dla interesów rosyjskich i będzie kontynuowała  twar- 2003 roku (był nim do czerwca 2005 roku).
dą linię wobec państw zachodnich. Miedwiediew zaznaczył też, W czerwcu 2000 roku został powołany na
że Moskwa nie będzie tolerowała ingerencji państw zachodnich w spra- przewodniczącego rady dyrektorów Gazpromu.
wy rosyjskie. Sygnałem o niezmienności priorytetów rosyjskiej polityki Tę funkcję sprawuje do dzisiaj (z przerwą od
zagranicznej była przedwyborcza wizyta Miedwiediewa w Belgradzie czerwca 2001 do czerwca 2002, kiedy był wice-
i Budapeszcie (25 lutego), manifestująca, iż przyszły prezydent już przewodniczącym rady dyrektorów). Od listopada
zaangażował się w kwestie związane z geoekonomicznymi i geopoli- 2003 roku, jako wicepremier, jest stałym człon-
tycznymi interesami Rosji (m.in. sprawa szlaków transportu rosyjskie- kiem Rady Bezpieczeństwa.
go gazu do Europy, kwestia wpływów Rosji na Bałkanach itd.).
O S W. WAW. P L 3
Komentarze osw
n u m e r 1 | 0 3 . 0 3 . 2 0 0 8 | o ś r o d e K s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r Ka Ka r p i a
Do podtrzymywania  asertywnej polityki zagranicznej będzie za-
pewne skłaniać Moskwę utrzymująca się korzystna koniunktura na su-
W czerwcu 2005 roku został mianowany wice-
rowce energetyczne. Ogromne wpływy do budżetu, generowane przez
premierem rządu, odpowiedzialnym za projekty
eksport surowców, znacząco wzmacniają kondycję finansową Rosji
narodowe dotyczące spraw socjalnych (od listo-
i podbudowują jej pozycję na arenie międzynarodowej. Rosja dysponują-
pada 2005  pierwszy wicepremier). Od tego
ca znacznymi zasobami finansowymi oraz wykorzystująca uzależnienie
momentu zaczął być promowany w mediach
Europyi szeregu krajów WNP odjej surowców energetycznych, zdolnajest
jako jeden z możliwych kandydatów na następ-
do prowadzenia bardziej asertywnej i niekiedy agresywnej polityki zagra-
cę Władimira Putina. Na łamach mediów przed-
nicznej. Prawdopodobieństwo utrzymywania się korzystnej koniunktury
stawiany był jako polityk liberalny i prozachodni
w najbliższej przyszłości pozwoli Rosji na dalszą asertywność i spowo-
(jako przeciwwaga dla  siłowego kandydata na
duje, że surowce pozostaną jednym z głównych instrumentów wyko-
 następcę Putina Siergieja Iwanowa).
rzystywanych do budowania ekonomicznych i politycznych wpływów
Żonaty od 1989 roku, ma syna (ur. 1996).
Moskwy w Europie i na obszarze WNP.
(opracował Wojciech Konończuk)
Ze wzrostem potencjału gospodarczego Rosji wiąże się umocnienie
przekonania przeważającej części elity rządzącej o odradzaniu się
Rosji jako mocarstwa na skalę globalną. W przekonaniu elit Rosja
stała się krajem silnym, nowoczesnym i samowystarczalnym; udało jej się zredukować
swoją zależność od Zachodu, a jednocześnie pogłębić uzależnienie Zachodu od rosyjskich
surowców. Przekonanie o potencjale Rosji rodzi postulaty, iż musi ona odzyskać  należną
jej pozycję na arenie międzynarodowej. Większość rosyjskich elit opowiada się za pro-
wadzeniem  twardej polityki wobec Zachodu i egzekwowaniem interesów rosyjskich,
zarówno geopolitycznych, jak i geoekonomicznych.
5. Konsekwencje zmiany na Kremlu dla systemu władzy
W wyniku zacieśniania kontroli Kremla nad życiem politycznym w okresie rządów Putina,
wypracowano kontrolowany system utrzymywania i przekazywania władzy. Dowiodły tego
zarówno wybory parlamentarne w grudniu 2007 roku, w wyniku których władze zapewniły
sobie absolutną większość w parlamencie, jak i wybory prezydenckie, które w sposób bezko-
lizyjny doprowadziły do legitymizacji wyłonionego przez elity następcy Władimira Putina.
O ile zachowanie zasadniczych cech systemu stworzonego przez Władimira Putina wydaje
się najbardziej prawdopodobnym wariantem, o tyle należy liczyć się z ryzykiem konfliktów
personalnych, które mogą wynikać z polityki nowego prezydenta. Kluczowe jest w tym
kontekście pytanie o współistnienie na dłuższą metę dwóch najważniejszych ośrodków
władzy  prezydenta Miedwiediewa i premiera Putina.
Dotychczasowy przebieg operacji sukcesyjnej może sugerować, że w najbliższym czasie
współistnienie to będzie oparte na zasadzie współpracy i realizacji wspólnych celów.
Sam wybór Miedwiediewa na następcę wydawał się w dużym stopniu osobistą decyzją
Putina. Od chwili ogłoszenia następ-
cy Putin demonstracyjnie promował
Przyszły system władzy może począt-
i wspierał Miedwiediewa, a obaj politycy
kowo opierać się na kooperacji prezy-
deklarowali wzajemne zaufanie i zamiar
denta Miedwiediewa i premiera Putina;
współpracy. Miedwiediew niejednokrot-
w póz
niejszym okresie może dojść
nie wyrażał uznanie dla  dorobku Putina
do emancypacji nowego prezydenta
i podkreślał, iż zamierza kontynuować
jego działania. Na kontynuację i lojalność
będzie zapewne  skazywała Miedwiediewa jego słabsza początkowo pozycja w syste-
mie władzy, która nie pozwoli mu na szybkie i zdecydowane działania (kadrowe i in.).
W pierwszym okresie po wyborach decydującą rolę w elicie będzie zapewne odgrywał Putin,
który w ostatnich miesiącach konsekwentnie wzmacniał swoją pozycję, stawiając się w roli
 lidera narodowego i stratega, określającego długofalowe koncepcje rozwoju Rosji.
O S W. WAW. P L
Komentarze osw
n u m e r 1 | 0 3 . 0 3 . 2 0 0 8 | o ś r o d e K s t u d i ó w w s c h o d n i c h i m . m a r Ka Ka r p i a
Na dłuższą metę równowaga i bezkolizyjna współpraca między dwoma ośrodkami wła-
dzy może się okazać trudna do utrzymania. Zalążek przyszłego konfliktu może leżeć
w konstytucji i najważniejszych ustawach konstytucyjnych, jednoznacznie wskazujących na
 przewodnią rolę prezydenta, któremu podlega rząd wraz z premierem. Sam status prezy-
denta może z czasem skłaniać osobę piastującą ten urząd (nawet lojalną wobec poprzednie-
go szefa państwa) do prowadzenia bardziej samodzielnej polityki, początkowo przynajmniej
jeśli chodzi o decyzje kadrowe czy budowanie samodzielnych wpływów ekonomicznych.
Pozycję Miedwiediewa wzmocnił już nieco sam sukces wyborczy. W najbliższej przyszłości
kluczowym czynnikiem sprzyjającym emancypacji nowego prezydenta może okazać się
lobbing otaczających go elit, zwłaszcza tych, które za Putina znajdowały się w  drugim
szeregu , a teraz mogą próbować uzyskać większe wpływy za pośrednictwem nowego
prezydenta. W przypadku podjęcia przez Miedwiediewa działań na rzecz emancypacji mo-
żemy spodziewać się reakcji ze strony Putina, który będzie bronił swojej pozycji. Takie walki
o władzę (do których mogą zostać użyte służby specjalne) mogą okazać się czynnikiem
destabilizującym układ rządzący Rosją.
Ośrodek Studiów Wschodnich Ośrodek Studiów Wschodnich imienia Marka Karpia monitoruje oraz analizuje politycz- � Copyright by OSW
im. Marka Karpia ną, ekonomiczną i społeczną sytuację w państwach Europy Środkowej i Wschodniej,
ul. Koszykowa 6A na Bałkanach oraz na Kaukazie i w Azji Centralnej. Głównymi tematami badawczymi OSW są: Redaktor odpowiedzialny:
00-564 Warszawa sytuacja wewnętrzna i stabilność krajów obszaru zainteresowań OSW, system władzy, Katarzyna Kazimierska
Tel.: [phone] relacje pomiędzy poszczególnymi ośrodkami politycznymi, polityka zagraniczna, proble- Skład: Wojciech Mańkowski
Faks: ([phone] matyka związana z rozszerzeniem NATO i UE, aspiracje integracyjne państw obszaru
e-mail: [e-mail] ze strukturami zachodnimi, bezpieczeństwo energetyczne, ETC
O S W. WAW. P L