INISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Kusina
Wykonywanie kamiennych konstrukcji budowlanych
711[04].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca:
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Władysława Maria Francuz
mgr inż. Marek Machnik
Opracowanie redakcyjne:
mgr Halina Zwolska
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[04].Z3.02
Wykonywanie kamiennych konstrukcji budowlanych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu Kamieniarz 711[04].
Wydawca:
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu konstrukcji 6
budowlanych
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 7
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 8
4.2. Rysunki wykonawcze 9
4.2.1. Materiał nauczania 9
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.2.4. Sprawdzian postępów 12
4.3. Zasady wykonywania murów z kamienia 13
4.3.1. Materiał nauczania 13
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.3.3. Ćwiczenia 17
4.3.4. Sprawdzian postępów 19
4.4. Rodzaje murów z kamienia 20
4.4.1. Materiał nauczania 20
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 32
4.5. Spoinowanie murów kamiennych 33
4.5.1. Materiał nauczania 33
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 34
4.5.4. Sprawdzian postępów 35
4.6. Osadzanie elementów kamiennych 36
4.6.1. Materiał nauczania 36
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 37
4.6.4. Sprawdzian postępów 38
4.7. Zasady wykonywania schodów z kamienia 39
4.7.1. Materiał nauczania 39
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 45
4.7.3. Ćwiczenia 46
4.7.4. Sprawdzian postępów 47
4.8. Rozliczanie robót konstrukcyjnych z kamienia 48
4.8.1. Materiał nauczania 48
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.8.3. Ćwiczenia 50
4.8.4. Sprawdzian postępów 51
5. Sprawdzian osiągnięć 52
6. Literatura 57
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach wykonywania
kamiennych konstrukcji budowlanych: murów i schodów, osadzania elementów kamiennych,
a także przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z tymi robotami.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania,  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści
jednostki modułowej,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy opanowałeś podane treści,
- ćwiczenia, które pozwolą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy. Pozytywny
wynik sprawdzianu potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z tej jednostki modułowej.
Wynik negatywny będzie wskazaniem, że powinieneś powtórzyć wiadomości i poprawić
umiejętności z pomocą nauczyciela,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań testowych, który pozwoli Ci sprawdzić,
czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki modułowej.
- wykaz literatury uzupełniającej.
Materiał nauczania umieszczony w poradniku zawiera najważniejsze, ujęte w dużym
skrócie treści dotyczące omawianych zagadnień. Musisz korzystać także z innych z
ródeł
informacji, a przede wszystkim z podręczników wymienionych w spisie literatury na końcu
poradnika.
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Wykonywanie kamiennych
konstrukcji budowlanych powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- posługiwać się sprzętem pomiarowym i wykonywać pomiary,
- rozróżniać elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne budynku,
- rozróżniać rodzaje murów, zasady wiązania pospolitego,
- rozróżniać rodzaje spoin i określać ich grubość,
- rozróżniać podstawowe materiały budowlane i kamienne,
- magazynować, składować i transportować materiały budowlane i kamienne,
- dobierać narzędzia i sprzęt do robót murarskich,
- wykonywać obróbkę mechaniczną kamienia,
- wykonywać obróbkę ręczną kamienia,
- wykonywać podstawowe roboty ślusarsko-kowalskie,
- przygotować, eksploatować i demontować rusztowania do robót murarskich,
- przygotować podstawowe zaprawy budowlane,
- murować z zastosowaniem podstawowych wiązań murarskich,
- wykonywać mury proste oraz o różnym przebiegu,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska obowiązujące w budownictwie,
- wykonać przedmiary i obmiary robót,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie,
- uczestniczyć w dyskusji i prezentacji,
- stosować różne metody i środki porozumiewania się na temat zagadnień technicznych,
- udzielać pierwszej pomocy przedmedycznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posłużyć się dokumentacją techniczną w zakresie niezbędnym do wykonania kamiennych
konstrukcji budowlanych,
- posłużyć się sprzętem pomiarowym w celu dokonania pomiarów,
- zorganizować i zlikwidować stanowisko pracy,
- określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót i sporządzić
zapotrzebowanie materiałowe,
- dobrać narzędzia potrzebne do wykonywania robót,
- przygotować materiał kamienny do wykonywania zadania,
- wykonać ciecie kamienia na żądany kształt i wielkość,
- wykonać rusztowanie niezbędne do wykonania robót na wysokości,
- wykonać mur dziki z kamienia polnego,
- wykonać mur z kamienia łamanego sortowanego,
- wykonać mur warstwowy,
- wykonać mur mozaikowy,
- wykonać mur z ciosów,
- osadzić elementy kamienne,
- osadzić klamry, kołki i kotwy
- ułożyć zaprawę na murze w celu uzyskania spoiny o wymaganej grubości,
- wykonać spoinowanie muru
- wykonać mury z kamienia, proste o grubości zgodnej z projektem,
- wykonać mury z kamienia w narożnikach prostokątnych,
- wykonać mury z kamienia przenikające się pod kątem prostym,
 wykonać mury z kamienia w kształcie litery  T ,
 wykonać zakończenia murów z kamienia,
 wytyczyć profil schodów na ścianie klatki schodowej,
 wykonać schody kamienne o stopniach blokowych,
 wykonać schody kamienne o stopniach klinowych,
 wykonać schody z elementów żelbetowych, prefabrykowanych,
 ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,
 sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy,
 wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu
konstrukcji budowlanych
4.1.1. Materiał nauczania
Obszerne omówienie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy zawarto w jednostce
modułowej 711[04].B1.02  Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.
W niniejszym rozdziale omówione zostały szczegółowe zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska związane z pracą murarza
i kamieniarza.
Czynniki szkodliwe, na które narażone są osoby pracujące na budowach oraz w zakładach
kamieniarskich sÄ… to czynniki:
a) związane z technologią robót,
b) zależne od otoczenia zewnętrznego (powietrze, temperatura, światło, hałas).
Skutkami działania czynników związanych z wykonaniem robót murarskich
i kamieniarskich są: urazy mechaniczne, porażenie prądem elektrycznym, urazy spowodowane
szkodliwym działaniem substancji chemicznych, uszkodzenia ciała wynikające z niewłaściwej
obsługi maszyn i urządzeń, upadki z wysokości (rusztowania).
Czynniki szkodliwe, zależne od otoczenia zewnętrznego to: warunki klimatyczne
(temperatura i wilgotność), hałas, zapylenie i inne zanieczyszczenie powietrza. Szczególnie
przy obróbce kamienia powstaje znaczne zapylenie otoczenia działające drażniąco na drogi
oddechowe pracownika.
Szkodliwość pyłów wynika z ich działania mechanicznego oraz chemicznego. Pył może
działać lokalnie drażniąco i powodować miejscowe obrażenia i owrzodzenia. Długotrwałe
i silne drażnienie błony śluzowej przez pył prowadzi do uszkodzenia nabłonka dróg
oddechowych i przewlekłego nieżytu, co obniża ogólną odporność organizmu, dlatego
u pracujących w zapylonym środowisku często występują dolegliwości płucne. Pyły mogą
także wywoływać choroby oczu  zapalenie spojówek.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót murarskich
i kamieniarskich.
1. Wszystkie stanowiska pracy powinny być należycie zabezpieczone.
2. Przed rozpoczęciem murowania fundamentów należy sprawdzić stateczność ścian i skarp
wykopów.
3. W miarę wznoszenia muru powyżej terenu, należy stosować rusztowania murarskie
kozłowe i rurowe.
4. W czasie murowania nie wolno stawać na ścianach.
5. Gzymsy wiszące o dużym wysięgu należy murować lub montować z rusztowań wiszących.
6. Elementy prefabrykowane należy dokładnie i prawidłowo zakotwić i wymurować nad nimi
mur równoważący.
7. Wszystkie otwory w ścianach oraz stropach powinny być trwale zabezpieczone.
8. Elementy kamienne należy składować na odpowiednio usytuowanym, łatwo dostępnym
składowisku, na podkładach z krawędziaków drewnianych. Elementy profilowane oraz
z delikatnymi krawędziami i profilami należy chronić przed uszkodzeniem.
9. Z uwagi na duży ciężar niektórych elementów kamiennych należy zachować szczególną
ostrożność podczas ich transportu, wyładunku i składowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Roboty na wysokości.
Osoby przebywające na stanowiskach pracy znajdujących się na wysokości co najmniej
1.0 m ponad poziomem podłogi lub ziemi, powinny być zabezpieczone przed upadkiem
z wysokości przez balustrady składające się z deski krawężnikowej i o wysokości 0,15 m
i poręczy umieszczonej na wysokości 1,10 m.
Balustrady powinny także zabezpieczać:
- otwory w stropach, na których prowadzone są roboty lub do których możliwy jest dostęp
ludzi,
- otwory w ścianach zewnętrznych obiektu budowlanego, których dolna krawędz
znajduje
się poniżej 1.10 m od poziomu stropu lub pomostu,
- otwory na drzwi, balkony, szyby dz
wigów.
Podczas pracy na wysokości nie wolno wychylać się poza krawędz
konstrukcji.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas pracy urządzeniami mechanicznymi.
Zabrania siÄ™:
- pracować pod ciśnieniem wyższym od wskazanego w metryce agregatu,
- pracować z silnikiem bez uziemienia,
- pracować urządzeniami z jakimikolwiek usterkami (pompy, przewodów, silnika),
- wykonywać jakiekolwiek czynności eksploatacyjne podczas pracy urządzenia
(smarowanie, czyszczenie części maszyny itp.),
- pracować pompą do zapraw bez sygnalizacji; operator jest odpowiedzialny
za dopilnowanie przekazania sygnałów rozpoczęcia, przerw i zakończenia pracy,
- przedmuchiwać węże sprężonym powietrzem w obecności osób postronnych, ponieważ
nagłe wydostanie się strumienia powietrza z resztkami zaprawy jest bardzo niebezpieczne,
- zatrudniać pracowników bez przeszkolenia bhp, ze szczególnym uwzględnieniem
szkolenia stanowiskowego,
- przeprowadzać kontroli silnika lub przewodów elektrycznych bez wyłączenia prądu.
Wszyscy pracownicy powinni być zaopatrzeni w odpowiedni sprzęt i odzież ochronną:
- ubrania robocze zimowe i letnie, obuwie gumowe z cholewami oraz trzewiki
na gumowych podeszwach,
- rękawice ochronne,
- okulary ochronne,
- maski ochronne,
- szelki, linki oraz pasy bezpieczeństwa (praca na wysokości).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki szkodliwe występują podczas prac związanych z robotami murarskimi
i kamieniarskimi?
2. Jakie mogą być skutki wynikające z działania pyłów na organizm człowieka?
3. Jakie środki ochrony indywidualnej powinni posiadać pracownicy zatrudnieni przy
wykonywaniu murów z kamienia?
4. W jaki sposób należy zabezpieczyć miejsca wykonywania murów i elementów z kamienia?
5. Jakie środki bezpieczeństwa należy zachować podczas pracy urządzeniami mechanicznymi?
6. W jaki sposób powinny być zabezpieczone stanowiska robocze, wzniesione powyżej 1,0m
ponad poziom otaczajÄ…cego terenu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród przedstawionych przez nauczyciela środków ochrony indywidualnej i odzieży
ochronnej, dobierz środki konieczne przy wykonywaniu murów z kamienia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić, jakie zagrożenia dla zdrowia występują przy wykonywaniu murów z kamienia,
2) obejrzeć przedstawione środki ochrony indywidualnej,
3) wybrać środki konieczne przy wykonywaniu murów z kamienia,
4) sporządzić notatkę,
5) uzasadnić swój wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw różnych środków ochrony indywidualnej,
- instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy, dotycząca stosowania elementów kamiennych.
Ćwiczenie 2
Przedstaw zagrożenia dla zdrowia pracowników, jakie występują przy wykonywaniu
przycinania elementów kamiennych ręcznie i mechanicznie. Wskaż metody zapobiegania tym
zagrożeniom.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić, jakie zagrożenia dla zdrowia występują przy wykonywaniu cięcia kamienia,
2) zapoznać się z zasadami bezpiecznego wykonywania cięcia kamienia,
3) zapoznać się z przykładami zaistniałych wypadków przy pracy związanych z cięciem
kamienia przedstawionymi na planszach i filmach dydaktycznych,
4) przedstawić metody zapobiegania zagrożeniom związanym z cieciem kamienia,
5) uzasadnić swój wybór,
6) sporządzić notatkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dotycząca cięcia kamienia,
- plansze i filmy dydaktyczne, ukazujące przykłady wypadków przy pracy związane
z cięciem kamienia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) okreÅ›lić zasady bezpiecznego wykonywania murów z kamienia? ðð ðð
2) wskazać czynniki szkodliwe wystÄ™pujÄ… podczas prac zwiÄ…zanych z ðð ðð
robotami murarskimi i kamieniarskimi?
3) dobrać Å›rodki ochrony indywidualnej konieczne przy wykonywaniu ðð ðð
murów z kamienia?
4) określić zasady bezpieczeństwa przy pracy na wysokości powyżej 1 m
ponad poziomem terenu? ðð ðð
5) określić jaki sposób należy zabezpieczyć miejsca wykonywania murów
i elementów z kamienia? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.2. Rysunki wykonawcze
4.2.1. Materiał nauczania
Do wykonywania kamiennych elementów konstrukcyjnych konieczne jest wykorzystanie
dokumentacji technicznej. Zasady tworzenia i wykorzystywania dokumentacji technicznej
poznałeś podczas realizacji programu jednostki modułowej  Posługiwanie się dokumentacją
techniczną . Kamienne konstrukcje budowlane realizowane są na podstawie rysunków
budowlanych: rzutów i przekrojów analogicznie jak konstrukcje murowe.
Kamieniarza musi wykorzystywać wszystkie rodzaje rysunków, które są niezbędne, aby
prawidłowo wykonać budowlę, budynek lub element budowlany.
W zależności od przeznaczenia rozróżnia się następujące rodzaje rysunków:
- rysunki schematyczne  przedstawiające układ konstrukcyjny obiektu budowlanego oraz
jego podstawowe wymiary,
- rysunki zestawieniowe (montażowe) zawierające rozmieszczenie elementów, kolejność
montażu oraz szczegóły połączeń,
- rysunki robocze  zawierające kształt i wymiary poszczególnych elementów, informacje na
temat wykończenia powierzchni oraz rysunki detali.
Aby prawidłowo wykonać roboty konieczne są rysunki wykonawcze, które powinny
zawierać szczegółowe informacje takie jak:
- rodzaj konstrukcji,
- w przypadku murów: grubość i rodzaj muru, jego usytuowanie, sposób wykończenia,
- w przypadku innych elementów: schodów, gzymsów, cokołów szczegóły osadzania tych
elementów.
Na rysunkach wykonawczych powinny być pokazane i opisane:
- podłoże  w przypadku montażu elementów, konieczne jest dokładne rozpoznanie rodzaju
podłoża, w którym będą osadzane elementy,
- rodzaj elementów kamiennych  wymiary elementów, ich kształt oraz rodzaj kamienia,
- zakotwienia  rodzaje kotew, miejsca i długości zakotwienia,
- spoiny  rodzaje spoin, ich grubości, rodzaj masy uszczelniającej,
- oznaczenie poziomu i linia lica budowli,
- plan montażowy osadzania elementów - kolejność osadzania elementów. W planach
montażowych pozycje elementów oznacza się numerami od strony lewej do prawej,
w poszczególnych warstwach. Osadzanie elementów następuje również w tym kierunku.
Rys. 1. Przykład planu osadzania elementów; liczby oznaczają kolejność osadzania elementów [10. s. 211]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
W pracy kamieniarza ważną role odgrywają także rysunki szczegółów, zwłaszcza detali
architektonicznych z kamienia. Rysunki szczegółów wykonuje się w skali 1:2, 1:1, a czasem
powiększone czyli w skali 2:1.
Detale architektoniczne przedstawiają zwykle: ozdobne gzymsy, cokoły, elementy kolumn,
schodów, obramowań okiennych i drzwiowych, a także szczegóły mocowania tych elementów.
Rysunki te pozwalają kamieniarzowi na dokładne i prawidłowe wykonanie zadania. Rysunki
detali architektonicznych służą często do ich odtworzenia w restaurowanych budynkach
zabytkowych.
Rys. 2. Detal mocowania podokiennika kamiennego: 1-podokiennik zewnętrzny, 2-podstawa obramowania,
3-obramowanie boczne, 4-podokiennik wewnętrzny, 5-podpórka stalowa, 6-szczelina, 7-izolacja termiczna,
8-wspornik podokiennika zewnętrznego [10, s.282]
Rys. 3. Szczegół obramowania drzwi: 1  stopień wejściowy, 2-obramowanie boczne, 3-element węzłowy,
4-nadproze, 5-ościeżnica drzwi [10, s. 279]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Podczas wykonywania kamiennych elementów konstrukcyjnych, niezbędna jest także
umiejętność wykonania inwentaryzacji istniejącej budowli lub jej elementów. Zasady
sporządzania inwentaryzacji budowlanej poznałeś wcześniej.
Na rysunku poniżej przedstawiono szczegół detalu podstawy kolumny ozdobnej, który powstał
na podstawie inwentaryzacji.
Rys. 4. Szczegół podstawy kolumny [opracowanie własne]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje rysunków wykorzystywane są w pracy kamieniarza?
2. Co to są rysunki wykonawcze elementów budowlanych?
3. W jakiej skali wykonuje siÄ™ rysunki detali?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji budowlanej przedstawionej przez nauczyciela określ
podstawowe dane dotyczące muru z kamienia, który masz wykonać: długość, grubość,
wysokość i rodzaj muru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) odczytać potrzebne informacje,
3) ustalić wymagane dane dotyczące muru z kamienia,
4) sporządzić notatkę.
5) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna.
Ćwiczenie 2
Wykonaj rysunek detalu ozdobnego gzymsu, na podstawie przedstawionego modelu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obejrzeć przedstawiony model i wykonać niezbędne pomiary,
2) dobrać papier oraz przybory rysunkowe,
3) sporządzić rysunek,
4) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- model elementu,
- papier i przybory rysunkowe.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) odczytać z dokumentacji technicznej informacje potrzebne do
ðð ðð
wykonania zadania kamieniarskiego?
2) wykonać rysunek detalu architektonicznego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.3. Zasady wykonywania murów z kamienia
4.3.1. Materiał nauczania
Murem kamiennym nazywamy konstrukcję składającą się z kamieni naturalnych
odpowiednio połączonych zaprawą lub układanych bez jej u życia.
Mury kamienne wykonuje się według zasad wiązania pospolitego odnoszących się do murów
z cegły. Ścisłe przestrzeganie tych zasad jest ważne ze względu na to, że w murze kamiennym
występują elementy o nieregularnym kształcie i przeważnie różnej wielkości.
W związku z tym należy:
- układać kamienie większymi płaszczyznami poziomymi na płask, to jest prostopadle do sił
ściskających,
- przewiązywać spoiny pionowe,
- wznosić mur warstwami prostopadłymi do kierunku działania sił ściskających.
Właściwe powiązanie kamieni w murze zapewnia należytą wytrzymałość i równomierny
rozkład naprężeń powodowanych przez obciążenia. Kamienie odpowiednio ze sobą
powiązane, współpracują w przenoszeniu obciążeń, tworząc całość konstrukcyjną.
Prawidłowe powiązanie kamieni w murze zależy od zastosowania odpowiedniego układu
elementów w murze (przewiązanie) oraz od zastosowanej zaprawy.
Rys. 5. Działanie sił w murze kamiennym: a) pionowe przenoszenie sił przez poziome spoiny wsporne,
b) powstawanie sił ścinających przy ukośnych spoinach wspornych [10, s. 216]
Mury z kamienia wykonuje się w analogiczny sposób jak mury z innych materiałow.
Zasady wykonywania murów, doboru materiałów, narzędzi i sprzętu oraz środków ochrony
indywidualnej zostały szczegółowo omówione w programie jednostki modułowej
 Wykonywanie podstawowych robót murarskich .
Wykonując mury z kamienia powinieneś posłużyć się narzędziami i sprzętem do robót
murarskich oraz obróbki kamienia poznanymi wcześniej, a także zastosować odpowiednie
środki ochrony indywidualnej.
Zasady wiązania elementów w murach o różnym kształcie
Prawidłowe ułożenie i powiązanie kamieni o kształcie nieregularnym wymaga
od kamieniarza wysokich umiejętności i dokładności w pracy. Wytrzymałość muru kamiennego
w znacznym stopniu zależy od kształtu kamieni, ich prawidłowego przewiązania i grubości
spoin. Dla uzyskania możliwie regularnych kamieni, przyciosuje się je w taki sposób, aby
usunąć wystające części.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 6. Przyciosanie wystających części kamieni: a) w kamieniu o kształcie bryły nieforemnej, b) w kamieniu
o kształcie zbliżonym do kuli [12, s. 311]
Kamienie obrabia się zwykle na miejscu budowy zaostrzonym dłutem (szpicakiem) lub
kilofem. Na poszczególne warstwy należy dobierać kamienie o podobnych wymiarach,
a zwłaszcza wysokości, tak aby układana warstwa muru miała możliwie jednakową wysokość
na całej swej długości.
Rodzaje i grubości spoin
W murze o prawidłowym wiązaniu występują trzy rodzaje spoin: wsporne, podłużne
i poprzeczne. Spoiny w murze powinny być odpowiedniej grubości, gdyż zbyt grube spoiny
zmniejszają wytrzymałość muru.
Orientacyjne grubości spoin w murze z kamienia przyjmuje się analogicznie jak w murze
z cegły:
- spoiny wsporne (poziome) ~ 12 mm,
- spoiny podłużne i poprzeczne (pionowe) ~ 10 mm.
Rys. 7. Rodzaje spoin i określenie warstw oraz płaszczyzn w murze prostym [8, s. 77]
Zasady wykonania wszystkich rodzajów murów są następujące:
1. Skały osadowe mogą przenieść większe siły ściskające w kierunku prostopadłym
do naturalnego ułożenia warstw niż w kierunku równoległym.
2. Przy obciążeniu pionowym naturalne uwarstwienie elementów kamiennych oraz spoiny
wsporne kamieni łamanych i regularnych powinny być poziome. Jeżeli spoiny wsporne są
usytuowane ukośnie do kierunku działania siły, to powstają siły usiłujące zsunąć górny
element po dolnym co jest szkodliwe dla stateczności muru.
3. Spoina stykowa może przebiegać najwyżej przez dwie kolejne warstwy.
4. W ramach jednej warstwy na dwie wozówki (to jest elementy ułożone dłuższą stroną
równolegle do lica muru) powinna przypadać 1 główka (to znaczy element ułożony krótsza
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
stroną równolegle do lica muru) albo tez warstwy wozówkowe i główkowe powinny być
ułożone na przemian.
5. Długość wozówki powinna wynosić 1,5 wysokości warstwy, jednak nie mniej niż 300 mm.
6. Grubość (głębokość) elementu wozówkowego powinna być co najmniej równa wysokości
warstwy. Przez warstwę należy rozumieć także taką , która składa się z dwóch warstw
o mniejszej wysokości.
7. W narożach i zakończeniach ściany układa się największe kamienie zwane kierunkowymi.
8. Pustki powstające we wnętrzu muru zapełnia się kamieniami o odpowiednim kształcie oraz
zaprawÄ….
9. Lico muru wystawione na działanie czynników atmosferycznych powinno być spoinowane.
10. Prawidłowy układ warstw kamieni jest widoczny w rzucie pionowym muru  kamienie
warstwy górnej przykrywają spoiny pionowe warstwy dolne.
Rys. 8. Prawidłowy układ muru z kamieni o nieregularnym kształcie: a) warstwa 1- wozówkowa b) warstwa
2- główkowa, c) rzut pionowy muru. [8. s. 170]
Nieprawidłowy układ kamieni w murze.
Nieprawidłowe ułożenie kamieni w murze może być przyczyną jego uszkodzenia, a nawet
zniszczenia. Należy zwracać szczególną uwagę na to, aby zachowane były zasady
przewiązywania kamieni w murze, rozmieszczenia spoin, ich szerokości oraz wypełnienia,
a także zastosowania właściwych kamieni.
Zespół kamieni powinien stanowić możliwie najbardziej jednolitą całość, równomiernie
przejmującą obciążenia. Położenie i pozycja jednych kamieni nie powinna niekorzystnie
wpływać na pracę innych.
Na rysunkach poniżej przedstawiono przykłady niewłaściwego układu kamieni w murze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 9. Nieprawidłowy układ kamieni w murze: 1  kamień rozklinowuje dolne warstwy muru, 2  kamień
ześlizguje się z dolnej warstwy muru [8, s. 170]
Rys. 10. Przykłady wadliwego ułożenia kamieni w murze: a) kamień K rozklinowuje pozostałe kamienie,
b) kamień L powoduje zginanie opartych na nim kamieni, co może spowodować pękniecie [12, s. 312]
Zasady wykonywania murów o różnym kształcie.
Wznoszenie murów o różnym kształcie oraz murów przenikających się oraz narożników
wykonuje się według tych samych zasad, które odnoszą się do murów z cegły.
Zasady wiązania murów w narożnikach, w kształcie litery  T , zakończeniach murów,
filarach oraz murach przenikających się, poznałeś w trakcie realizacji programu jednostki
modułowej  Wykonywanie podstawowych robót murarskich .
A
ączenie murów kamiennych w kształcie litery T  co drugą warstwę kamieni należy
przepuścić na wskroś przez mur prostopadły do muru przylegającego.
Rys. 11. Połączenie murów kamiennych w kształcie litery T [8. s. 170]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wiązanie murów kamiennych w miejscach ich przenikania się  warstwa jednego muru
ułożona wozówkowo przechodzi przez miejsce wzajemnego skrzyżowania się murów,
a główkowa warstwa drugiego muru jest do niej dosunięta.
Rys. 12. Przewiązanie kamieni w murach krzyżujących się pod kątem prostym: a) warstwa pierwsza,
b) warstwa druga [8, s. 170]
Wiązanie murów w narożnikach.
Rys. 13. Przewiązanie kamieni w narożniku prostokątnym: a) warstwa pierwsza, b) warstwa druga [8, s.171]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zasady obowiązują podczas wykonywania murów z kamienia?
2. Jakie są zasady prawidłowego układania kamieni w murze?
3. Jakie są główne błędy układania kamieni w murze?
4. W jaki sposób łączy się mury w kształcie litery  T ?
5. W jaki sposób wykonuje się wiązanie murów kamiennych w miejscach ich przenikania się?
6. W jaki sposób wykonuje się wiązanie murów w narożnikach?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj narożnik murów z kamienia zgodnie z dokumentacją.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
2) przeanalizować zasady wykonywania narożników murów z kamienia,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy kamienne,
6) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
7) ułożyć elementy kamienne zgodnie z zasadą określoną dla wskazanego rodzaju muru,
8) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
9) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy
10) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały: elementy kamienne oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 2
Wykonaj fragment muru z ciosów kamiennych przenikającego się pod kątem prostym,
zgodnie z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady wykonywania murów przenikających się pod kątem prostym,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy kamienne,
6) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
7) ułożyć elementy kamienne zgodnie z zasadą określoną dla wskazanego rodzaju muru,
8) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
9) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
10) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały: elementy kamienne oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić zasady wykonywania murów z kamienia?
ðð ðð
2) określić zasady prawidłowego układania kamieni w murze?
ðð ðð
3) wskazać główne błędy układania kamieni w murze?
ðð ðð
4) wykonać połączenie murów w kształcie litery  T ?
ðð ðð
5) wykonać wiązanie murów kamiennych w miejscach ich przenikania się?
ðð ðð
6) wykonać wiązanie murów w narożnikach?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4. Rodzaje murów z kamienia
4.4.1. Materiał nauczania
Podział konstrukcji murowych z kamienia.
Ze względu na rodzaj i pracę konstrukcji rozróżnia się następujące typy murów:
- mury jednolite  w których wszystkie kamienie wchodzące w skład muru spełniają
jednakowa rolę w przenoszeniu obciążeń; mur pracuje jako jednolita konstrukcja nośna,
- mury niejednolite  w których obciążenia przenosi tylko część muru stanowiąca
konstrukcję nośną, reszta muru jest wypełnieniem.
Rys. 14. Fragment muru niejednolitego (szachulcowego). Elementem nośnym są filary wykonane z ciosów
kamiennych, cegły lub betonu, natomiast przestrzeń między nimi jest wypełniona kamieniem łamanym lub
łupanym i nie przenosi obciążeń. [12, s. 307]
Ze względu na rodzaj zastosowanego materiału:
- mury jednorodne  wykonane z jednej odmiany i jednego asortymentu kamienia,
- mury niejednorodne, w których występują różne asortymenty kamienia lub też inne
materiały ścienne, powiązane konstrukcyjnie z kamieniem.
Ze względu na kształt i rodzaj użytego kamienia oraz sposób wykonania, który nadaje
charakterystyczny wyglÄ…d lica muru:
- mury nieregularne: dzikie, półdzikie i cyklopowe,
- mury półregularne: warstwowe, mozaikowe i rzędowe,
- mury regularne: z ciosów, z bloczków.
Wyroby kamienne stosowane w budownictwie dzieli się na następujące grupy:
- kamień polny,
- kamień łamany o kształcie nieregularnym (sortowany, przycinany, warstwowy),
- kamień łupany,
- bloki surowe, ciosy i bloczki.
Do wznoszenia murów stosuje się kamień naturalny nieobrobiony, kamień łamany,
kształtki kamienne i bloki kamienne.
Kamień naturalny nieobrobiony (kamień polny)  zwykle o kształcie owalnym, stosowany
do budowy murów dzikich, powinien mieć wymiary 100÷400 mm. WystÄ™puje na terenie caÅ‚ej
Polski, w wierzchniej warstwie litosfery, jako pozostałość po zlodowaceniach.
Kamień łamany o kształcie nieregularnym  ma różne kształty i wymaga przycinania na
placu budowy. Kamień łamany może być sortowany lub niesortowany. Kamień łamany
sortowany, mający przynajmniej dwie płaskie równoległe powierzchnie, stosuje się do
wznoszenia murów warstwowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 15. Kamienie stosowane w murach dzikich: a) kamienie narzutowe, b) kamienie Å‚amane niesortowane
[12, s. 309]
Kamień łupany  otrzymuje się z eksploatacji odpowiednich złóż skał i stosuje się
do wykonywania murów warstwowych i rzędowych. W zależności od kształtu i zastosowania
stosuje się dwa rodzaje kamienia łupanego: W  warstwowy i R  rzędowy.
Kamień łupany rodzaju W powinien stanowić bryłę o powierzchniach wspornych
w przybliżeniu płaskich i równoległych, a powierzchnia licowa kamienia powinna tworzyć
w przybliżeniu kąt prosty z tymi powierzchniami.
Wymiary kamienia wynoszÄ…: dÅ‚ugość l = 200÷400 mm, szerokość g = 150÷300 mm, wysokość
h = 100÷150 mm.
Kamień łupany rodzaju R powinien stanowić bryłę o kształcie zbliżonym do regularnego
prostopadłościanu, w którym powierzchnia licowa jest prawie prostokątna i płaska,
a powierzchnie wsporne w przybliżeniu płaskie i prostopadłe do powierzchni licowych.
Rys. 16. Kamień łupany: a) warstwowy W, b) rzędowy R [ 8, s. 75]
Bloki surowe  otrzymuje się obrabiając kamień łamany za pomocą dłut na bloki
prostopadłościenne.
Rys. 17. Blok surowy [8, s. 76]
Do warstw licowych murów stosuje się ciosy licowe, których zewnętrzne powierzchnie
poddano specjalnej obróbce kamieniarskiej (młotkowaniu) z czterostronnym lub dwustronnym
fazowaniem krawędzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 18. Cios licowy [8, s. 76]
Rys. 19. Nazwy płaszczyzn bloków kamiennych [8, s. 18]
Rodzaje murów z kamienia.
W zależności od rodzaju zastosowanych kamieni i sposobu ich układania rozróżnia się
następujące rodzaje murów kamiennych:
Mury dzikie  wykonuje się z kamieni narzutowych o naturalnym obłym kształcie oraz
z kamieni łamanych, niesortowanych. Kamienie układa się na mchu, glinie albo zaprawie
wapiennej, cementowo-wapiennej lub cementowej.
Kamienie przed użyciem trzeba zwilżyć wodą. Układa się je na płask w wykopie lub
w deskowaniu. Przy układaniu kamieni w murze należy dążyć do utrzymania poziomu
układanych warstw. W poprzek muru należy układać jak najwięcej dłuższych kamieni tak
zwanych sięgaczy, które stabilizują jego konstrukcję.
W narożnikach i skrzyżowaniach oraz na łączeniach należy układać kamienie możliwie
regularne i większe. Wolne przestrzenie miedzy dużymi kamieniami wypełnia się kamieniami
mniejszymi. Należy pamiętać o tym, by kamieni w kształcie klina nie kierować wąską częścią
w dół, bo mogą rozpierać leżące pod nimi warstwy. W murze z kamienia łamanego kamienie
układane w narożniku należy z grubsza przyciosać od strony lica muru.
Mimo nieregularnego kształtu kamieni należy dążyć do przewiązania w jak największym
stopniu spoin poprzecznych i podłużnych. Prawidłowo przewiązany mur dziki stoi stabilnie
nawet bez użycia zaprawy. Po ułożeniu kamieni mur zalewa się rzadką zaprawą. Ilość zaprawy
na 1m3 muru nie powinna przekraczać 35% ogólnej objętości muru.
Zaprawy mocniejsze stosuje się przy wiązaniu kamieni mocnych i spoistych, a słabsze przy
porowatym materiale kamiennym. W skrzyżowaniach i narożnikach mury powinny się
wzajemnie przenikać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 20. Mur dziki [12. s. 310]
Rys. 21. Mur dziki: a) fragment muru, b) przekrój poprzeczny muru, 1  sięgacze [12, s. 310]
Mury dzikie mają małą wytrzymałość i nadają się na ogrodzenia, ściany budynków
inwentarskich, fundamenty i cokoły niskich budynków (mury dzikie na zaprawie).
Rys. 22. Mur dziki  rzuty poziome [8, s. 232]
Mury półdzikie  wykonuje się tak jak mury dzikie, ale z kamieni sortowanych, co pozwala
na uzyskanie bardziej prawidłowego przewiązania muru. Kamienie powinny być odpowiednio
przyciosane, aby powierzchnia dolna była płaska.
Każdy kamień w murze powinien być ułożony w taki sposób, aby zachowywał trwałą
równowagę bez pomocy drobnych kamieni i bez naniesienia zaprawy. Kamienie należy układać
na płask, to jest największym bokiem w powierzchni wsporczej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Na skutek nierównomiernych kształtów kamieni, nie udaje się w murach z kamienia
łamanego zachować wszystkich zasad układania murów, trzeba jednak, w miarę możliwości
przestrzegać tych zasad.
Mur powinien być zasadniczo układany warstwami równymi grubości jednego kamienia.
Jednak w praktyce jest to niemożliwe, a wiec, na ogół, na wysokość warstwy składa się jeden
lub więcej kamieni, a więc warstwy są różnej grubości. Spoiny pionowe każdej warstwy
powinny być przykryte pełnymi powierzchniami kamieni.
Kamienie zewnętrzne, licowe powinny być jak największe i najstaranniej obrobione, przy
czym zaleca się je układać kolejno raz główką, raz wozówką. W narożnikach należy układać
kamienie o najbardziej regularnym kształcie, kamienie o najmniej prawidłowym kształcie
powinny być układane wewnątrz muru.
Każdy kamień w murze powinien być dokładnie otoczony zaprawą, w murze nie powinno być
pustek nie wypełnionych zaprawą.
Rys. 23. Fragment muru półdzikiego z kamieni łamanych sortowanych [12, s. 312]
Mury cyklopowe - wykonuje się z dużych kamieni łamanych lub polnych dobieranych,
które mają przyciosaną powierzchnię i kształt nieregularnych wieloboków. Nie układa się ich
warstwami lecz nieregularnie, jednak należy je tak dobierać, by szczelnie wypełniały lico muru
i przylegały do siebie największymi powierzchniami. Leżące na sobie elementy muru powinny
być przewiązane.
Najlepiej, jeśli kamienie są tak ułożone, że w jednym punkcie muru łączą się najwyżej trzy
spoiny. Kamień polny powinien mieć przyciosaną powierzchnie licową i powierzchnie stykowe
boczne. Z uwagi na trwałość i estetyczny wygląd muru wymagane jest spoinowanie. Od strony
licowej muru cyklopowego widać nieregularną siatkę spoin.
Rys. 24. Mur cyklopowy [12. s. 313]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Mury warstwowe - wykonuje się z ułożonych poziomo kamieni łupanych o dużych
i płaskich powierzchniach (kamienie mają dwie powierzchnie wsporne płaskie i jednocześnie
równoległe). W narożnikach i w pewnych odstępach umieszcza się w ścianie muru duże
kamienie tak zwane kierunkowe, które wyznaczają wysokość warstw (wskazane jest, żeby
każda z nich miała nie mniej niż 10 cm i nie więcej niż 40 cm). Poszczególne warstwy mogą
mieć różną wysokość, a każda z nich powinna być wyrównana do poziomu.
Kamienie kierunkowe powinny być możliwie największe, z możliwie płaską powierzchnią
licową prostopadłą do powierzchni wspornych. Również inne kamienie licowe powinny mieć
możliwie foremne kształty. Reszta muru powinna być wypełniona kamieniami mniejszymi,
przekrywającymi spoiny pionowe poprzedniej warstwy, przy zachowaniu, w miarę możliwości,
prawidłowego wiązania. Elementy kolejnych warstw powinny być przewiązane podobnie jak
cegły w murze. W miejscach połączeń murów i w narożnikach, warstwy dwu murów powinny
się przenikać.
Styki kamieni na licu muru powinny być wyspoinowane zaprawą cementową, cementowo-
wapienną lub wapienną w zależności od gatunku stosowanego kamienia.
Rys. 25. Przykłady murów warstwowych [12. s. 315]
Mury mozaikowe  wznosi się z kamienia płytowego lub łupanego, z kamieni
prostokątnych o różnej wielkości. W murze mozaikowym nie ma podziału na warstwy.
Kamieniom od strony zewnętrznej nadaje się prostokątny kształt lica, a widoczne spoiny są
prostoliniowe i mają w przybliżeniu taką samą grubość. W murze nie jest zachowana ciągłość
spoin wspornych, co podkreśla dekoracyjność lica muru.
Rys. 26. Fragmenty muru mozaikowego [12. s. 314]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Mury rzędowe - buduje się tak jak ceglane, z kamieni łupanych lub ciosanych o kształcie
regularnych prostopadłościanów (zwanych murakami). Kamienie ułożone w jednym rzędzie
powinny mieć jednakową wysokość, ale wysokość kolejnych warstw może być zróżnicowana.
Wielkość kostek kamiennych jest niezbyt duża. Wykonywanie murów rzędowych różni się
od wykonywania murów warstwowych tym, że po ułożeniu z najregularniejszych kamieni
zewnętrznego rzędu licowego muruje się tak samo wewnętrzny rząd licowy, a środek wypełnia
kamieniami o mniej regularnych kształtach, ale podobnej wysokości (tak zwana fola).
Aby uzyskać wiązanie warstw, fola powinna być raz szersza, raz węższa. W luki między
kamieniami wbija się młotkiem drobniejsze kamienie lub tłuczeń (ćwiekowanie), a następnie
górną powierzchnię rzędu zalewa się rzadką zaprawą.
W murach rzędowych wykonuje się czasem spoinowanie, podkreślające oddzielne
kamienie.
Rys. 27. Mur rzędowy [12. s. 316]
Mury z ciosów  powstają w wyniku zestawienia dużych, regularnych elementów. Stosuje
się wiązania pospolite lub polskie, identyczne jak w przypadku murów z cegieł. W przypadku
bardzo dużych ciosów, stosowane jest dodatkowe łączenie za pomocą stalowych łączników.
Rys. 28. Przykłady muru z ciosów w wiązaniach: a) główkowym, b) wozówkowym, c) polskim [12, s. 317]
Ciosy  zarówno licowe, do układania w powierzchniach licowych budowli, jak i surowe
do wypełnienia wnętrza, powinny być wykonywane ze skał twardych, odpornych na wpływy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
atmosferyczne, bez rys, pęknięć i uszkodzeń. Ciosy licowe powinny wyróżniać się ładnym
wyglądem i prawidłowością obróbki.
Mury konstrukcyjne z ciosów wykonuje się na zaprawie cementowej 1:3, a do spoin,
które trzeba zalewać, stosuje się rzadką zaprawę cementową 1:1. Grubość spoin wspornych
powinna wynosić 8÷12 mm. Grubość spoin pionowych przy licu muru wynosi 5÷8 mm.
Sposób wykonania muru zależy w znacznym stopniu od ciężaru ciosów:
Przypadek I.
Ciosy lekkie o ciężarze do 80 kg, które można podnosić i przesuwać rękami ustawia się na
murze na sucho, podkładając drewniane kliny. Kliny służą do ustalenia grubości spoin
i wyregulowania położenia ciosu. Po ustaleniu poziomego położenia ciosu za pomocą sznura
i poziomnicy podnosi się kamień i nakłada zaprawę na powierzchnie wsporne i boczne.
Następnie ustala się grubość spoin pionowych za pomocą klinów wbitych na odpowiednią
głębokość. Mur wykonuje się na spoiny puste w celu ułatwienia póz
niejszego spoinowania.
Rys. 29. Układanie ciosów kamiennych o masie do 80 kg: 1  zaprawa [8, s. 175]
Przypadek II.
Ciosy o masie 80÷200 kg ukÅ‚ada siÄ™ w sposób podobny do opisanego wyżej, z tym że po
ustaleniu położenia ciosu podnosi się go drągami stalowymi tak, aby obrócił się dokoła jednej
z krawędzi i opadł na podkładkę drewnianą. Po rozścieleniu zaprawy obraca się
go z powrotem i reguluje spoiny pionowe za pomocą klinów.
Rys. 30. UkÅ‚adanie ciosów kamiennych o masie 80 ÷200 kg [8, s. 175]
Przypadek III.
Ciosy kamienne o masie ponad 200 kg układa się za pomocą lekkiego podnośnika.
Po ustaleniu położenia ciosu na klinach spoiny wypełnia się starannie zaprawą, wciskając je
łopatką drewnianą lub stalową. Zaprawa powinna mieć konsystencję plastyczną. Można
również uszczelnić spoiny pionowe i poziome wałkiem z gliny i zalać je rzadką zaprawą
cementowÄ….
Do wykonania wszystkich opisanych murów stosuje się zaprawę cementowo-wapienną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 31. Układanie ciosów kamiennych o masie ponad 200 kg - wypełnienie szczelin zaprawą: 1  zaprawa,
2  uszczelnienie wałkiem z gliny, 3  kliny [8, s. 175]
Mury z bloczków kamiennych  wykonuje się według zasad obowiązujących przy
wznoszeniu murów z cegieł ceramicznych. Układ bloków w murze powinien spełniać warunki
prawidłowego wiązania to znaczy spoiny pionowe powinny być w całości przykryte pełnymi
powierzchniami kamieni następnej warstwy niezależnie od przyjętego układu muru. Mur może
być wykonany na pełne spoiny lub przewidziany do spoinowania.
Rys. 32. Mur z bloczków kamiennych [12, s. 323]
Mur kamienny mieszany  składa się z części zewnętrznej wykonanej z kamienia, odpornej
na wpływy atmosferyczne i z tylnej części ceglanej. Obie części powinny mieć taką grubość,
aby zapewniona była odpowiednia izolacyjność cieplna muru. Mur kamienno ceglany ma
większą grubość niż ceglany, z uwagi na gorsza izolacyjność cieplną kamienia. Wznosząc
mury mieszane należy pamiętać, aby każda warstwa kamienna została od razu  podparta
z tyłu warstwą ceglaną.
Rys. 33. Mury mieszane kamienno-ceglane: a) mur z kamienia i cegły z szeroką szczeliną powietrzną, b) mur
z kamienia i cegły, z wąską szczeliną powietrzną, c) mur kamienny, ocieplony cegłą dziurawką [8, s. 176]
Mury z kamienia są obecnie coraz częściej stosowane z uwagi na duże walory estetyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Poniżej przedstawiono przykład budowli z murami z kamienia.
Rys. 34. Przykład budowli z kamienia [www.budowle.pl]
Odbiór robót polegających na wykonaniu murów z kamienia.
Odbiory robót budowlanych związanych z wykonywaniem murów z kamienia wykonuje
zgodnie z wymaganiami dotyczącymi odbioru robót murarskich.
Odbiory robót budowlanych wykonuje się częściowo w trakcie robót (odbiór
międzyoperacyjny) oraz po zakończeniu prac.
Podstawą do oceny technicznej konstrukcji jest sprawdzenie jakości:
- wbudowanych materiałów,
- wykonanych elementów przed ich wbudowaniem,
- gotowej konstrukcji.
Materiały kamienne przeznaczone na konstrukcje murowe powinny być badane przy
dostawie, a ich oceny przy odbiorze konstrukcji należy dokonać na podstawie dokumentów
(zapisy w dzienniku budowy, protokoły, atesty i świadectwa dopuszczenia do użycia,
zaświadczenia z kontroli stwierdzających zgodność użytych materiałów z wymogami
dokumentacji technicznej i normami).
Odbiór gotowej konstrukcji polega na sprawdzeniu:
- układu i rozmieszczenia elementów murze zgodnie z dokumentacją.
- jakości elementów kamiennych, prawidłowości obróbki oraz ich kształtu,
- jakości zaprawy użytej do murowania,
- prawidłowości wiązania elementów,
- prawidłowości wielkości i wypełnienia spoin,
- prawidłowości zachowania poziomu w poszczególnych warstwach muru i pionu
w wykonaniu ścian.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rozróżnia się rodzaje murów z kamienia?
2. Z jakich elementów i w jaki sposób wykonuje się mury dzikie i półdzikie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
3. Z jakich elementów i w jaki sposób wykonuje się mury cyklopowe?
4. Z jakich elementów i w jaki sposób wykonuje się mury warstwowe?
5. Z jakich elementów i w jaki sposób wykonuje się mury mozaikowe?
6. Z jakich elementów i w jaki sposób wykonuje się mury rzędowe?
7. Z jakich elementów i w jaki sposób wykonuje się mury z ciosów?
8. Z jakich elementów i w jaki sposób wykonuje się mury z bloczków kamiennych?
9. W jaki sposób wykonuje się mury mieszane?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z przedstawionych przez nauczyciela rysunków różnego rodzaju murów wybierz te, które
przedstawiajÄ…:
- mur cyklopowy,
- mur mozaikowy,
- mur z ciosów.
Scharakteryzuj budowę każdego z tych murów; określ podstawowe właściwości, zalety, wady
oraz zastosowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować literaturę dotyczącą murów z kamienia,
2) wyszukać potrzebne informacje,
3) przeanalizować rysunki murów przedstawione przez nauczyciela,
4) sporządzić notatkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura,
- rysunki przedstawiające różne rodzaje murów z kamienia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj fragment muru dzikiego z kamienia polnego, zgodnie z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady wykonywania murów z kamienia,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy kamienne,
6) dociąć kamienie na żądany kształt i wielkość,
7) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
8) ułożyć elementy kamienne zgodnie z zasadą określoną dla wskazanego rodzaju muru,
9) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
10) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
11) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały: elementy kamienne oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 3
Wykonaj fragment muru mozaikowego z kamienia polnego, zgodnie z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady wykonywania murów z kamienia,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy kamienne,
6) dociąć kamienie na żądany kształt i wielkość,
7) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
8) ułożyć elementy kamienne zgodnie z zasadą określoną dla wskazanego rodzaju muru,
9) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
10) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
11) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały: elementy kamienne oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 4
Wykonaj fragment muru prostego warstwowego, wraz z zakończeniem, zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady wykonywania murów warstwowych,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy kamienne, ceramiczne i kotwiące,
6) dociąć kamienie na żądany kształt i wielkość,
7) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
8) ułożyć elementy kamienne zgodnie z zasadą określoną dla wskazanego rodzaju muru,
9) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
10) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
11) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały: elementy kamienne, ceramiczne, kotwiące oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 5
Wykonaj fragment muru z ciosów kamiennych, w kształcie litery T, zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady wykonywania murów z kamienia,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy kamienne,
6) dociąć kamienie na żądany kształt i wielkość,
7) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
8) ułożyć elementy kamienne zgodnie z zasadą określoną dla wskazanego rodzaju muru,
9) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
10) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
11) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały: elementy kamienne oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić rodzaje murów kamiennych?
ðð ðð
2) posłużyć się dokumentacją techniczną w celu wykonania kamiennych
ðð ðð
konstrukcji murowych?
3) zorganizować i zlikwidować stanowisko pracy?
ðð ðð
4) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania zadania?
ðð ðð
5) posłużyć się sprzętem pomiarowym?
ðð ðð
6) przygotować materiał kamienny do wykonania zadania?
ðð ðð
7) wykonać określony rodzaj muru z kamienia ?
ðð ðð
8) wykonać zakończenie murów z kamienia?
ðð ðð
9) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5. Spoinowanie murów kamiennych
4.5.1. Materiał nauczania
Spoinowaniem nazywa siÄ™ zamkniecie spoin w murze. Ma ono na celu nadanie
estetycznego wyglądu widocznym częściom spoin. Dzięki spoinowaniu uzyskuje się ładny
wygląd zewnętrzny elewacji budynku i powiększa się odporność muru na wpływy środowiska.
Spoinowanie wykonuje się głównie po to, aby nie dopuścić wilgoci w głąb muru.
Materiały do wypełniania spoin:
- gotowa zaprawa do spoin produkowana na bazie białego cementu,
- ulepszone mineralne zaprawy do spoinowania,
- zaprawa cementowa o proporcji składników 1:3 z dodatkiem 10 20% wapna w stosunku
do ilości cementu lub zaprawa cementowo  wapienna.
Zaprawa nie powinna być zbyt tłusta (to znaczy zawierać za dużo spoiwa), aby nie
występował duży skurcz, nie powinna tez być zbyt chuda, w której ziarenka piasku nie są
należycie otulone spoiwem, aby nie wykruszała się, ułatwiając dostęp wilgoci.
Nie jest korzystne stosowanie do spoinowania czystego cementu, z uwagi na to,
że związany cement jest twardszy od kamienia naturalnego, wskutek czego, pod dużym
obciążeniem krawędzie i naroża odpryskują. W spoinie takiej występują też włoskowate rysy
skurczowe, przez które przenika wilgoć i przy zamarzaniu jej w czasie mrozu następuje
rozsadzanie kamienia.
Zasady wykonywania spoinowania.
Zaprawa użyta do spoinowania powinna się dobrze wiązać z kamieniem i z zaprawą użytą
do łączenia elementów kamiennych. W związku z tym, przed przystąpieniem do spoinowania
należy odpowiednio przygotować mur, to znaczy zaprawę użytą do łączenia elementów należy
wydrapać na głębokość co najmniej na 15 mm.
Rys. 35. Wydrapanie i zamknięcie spoiny [10, s. 228]
Spoiny, po wykonaniu spoinowania, powinny być pełne, gładkie i dobrze zespolone
z kamieniem. Takie spoiny zapewniają właściwe zabezpieczenie muru przed wnikaniem wilgoci
i dostępem kurzu oraz innych zanieczyszczeń.
W przypadku wykonania spoiny cofniętej, należy liczyć się z tym, że będzie się w niej
gromadził kurz i zanieczyszczenia oraz łatwo będzie wnikać woda.
Natomiast spoiny wysunięte utrudniają spływanie wody deszczowej, wciągają wilgoć
i szybko ulegajÄ… wietrzeniu.
Oba te rodzaje spoin są nieprawidłowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 36. Rozwiązanie spoin: a) prawidłowe, b) i c) nieprawidłowe. [10, s. 229]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywany spoinowaniem?
2. W jakim celu wykonuje siÄ™ spoinowanie?
3. Jakie materiały używa się do wypełniania spoin?
4. W jaki sposób należy prawidłowo wypełniać spoiny?
5. Jakich błędów należy unikać przy wypełnianiu spoin?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj fragment muru z kamienia do spoinowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować zasady wykonywania spoinowania murów z kamienia,
2) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
3) dobrać narzędzia potrzebne do przygotowania muru,
4) przygotować mur do spoinowania,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
7) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotyczącą zasad wykonywania spoinowania murów kamiennych,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Ćwiczenie 2
Wykonaj spoinowanie fragmentu muru z kamienia, przygotowanego uprzednio.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować zasady wykonywania spoinowania murów z kamienia,
2) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
3) dobrać potrzebne materiały do spoinowania,
4) dobrać narzędzia potrzebne do wykonania spoinowania,
5) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
6) wykonać spoinowanie muru,
7) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
8) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
9) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- gotowa zaprawa do spoinowania,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wskazać w jakim celu wykonuje się spoinowanie?
ðð ðð
2) określić jakie materiały używa się do wypełniania spoin?
ðð ðð
3) wskazać w jaki sposób należy prawidłowo wypełniać spoiny?
ðð ðð
4) przygotować mur z kamienia do spoinowania?
ðð ðð
5) wykonać spoinowanie muru z kamienia?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.6. Osadzanie elementów kamiennych
4.6.1. Materiał nauczania
Osadzanie elementów kamiennych w każdej warstwie muru, przy otworach, występach
i wnękach rozpoczyna się od elementu narożnego, do którego dostawia się kolejno następne.
Element kamienny, podniesiony za pomocą żurawia, osadza się w podany poniżej sposób:
- Przed opuszczeniem elementu umieścić na podłożu podkładki o grubości spoiny, wykonane
z tektury, winiduru lub twardego drewna, a następnie ustawić dokładnie element. Płytki
podkładowe powinny być cofnięte co najmniej o 10 mm w stosunku do przedniej krawędzi
elementu, aby krawędz
nie odłupywała się. Liczba podkładek zależy od długości elementu;
najwiÄ™kszy ich odstÄ™p to 600÷800 mm.
- Opuścić ostrożnie element na podkładki, aby nie uszkodzić jego krawędzi.
- Po ustaleniu prawidłowego położenia elementu należy go nieco podnieść, tak aby nie
przesunąć podkładek.
- Namoczyć podłoże i rozłożyć zaprawę.
- Opuścić element na zaprawę i zgarnąć wyciśniętą zaprawę.
- Spoiny stykowe należy uszczelnić pakułami konopnymi i wlać do nich od góry rzadką
zaprawÄ™.
- Po związaniu zaprawy usunąć pakuły.
- Wykonać tylną, ceglaną część muru i wyspoinować powierzchnię licową.
Rys. 37. Pionowanie i poziomowanie elementu kamiennego podczas osadzania [10,. s. 226]
A
Ä…czniki stalowe.
SÄ…siednie elementy kamienne Å‚Ä…czy siÄ™ za pomocÄ… klamer stalowych. Klamry stalowe
wykonywane sÄ… ze stali pÅ‚askiej dÅ‚ugoÅ›ci 300 ÷ 400 mm, szerokoÅ›ci 30 mm i gruboÅ›ci 4 mm,
wygiętej na zimno i zabezpieczonej antykorozyjnie. Oba końce są zagięte pod katem prostym
na około 40 mm. Klamry wpuszcza się całą ich grubością w zagłębienia wykonane w górnej
krawędzi elementu, stanowiącej dolne ograniczenie spoiny wspornej.
Elementy o małych spoinach wspornych są łączone ze sobą na kołki stalowe okrągłe lub
kwadratowe, długości około 80 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Kotwy widlaste łączą równocześnie dwa elementy z ich tylną wymurówką.
Wszelkie Å‚Ä…czniki stalowe sÄ… osadzane na zaprawie cementowej 1:4.
a) b)
c)
Rys. 38. A
ączniki stalowe: a) klamra stalowa, b) kołek ze stali, c) kotwa widlasta [10, s. 227]
A
ączniki stalowe powinny być dobrze ocynkowane, aby nie rdzewiały, przy czym
cynkować należy całkowicie przygotowane łączniki (po zrobieniu odgięć i otworów).
Zasady dotyczące przygotowania i kształtowania łączników stalowych do osadzania
elementów kamiennych: kotew, klamer i trzpieni omówiono w jednostce modułowej
 Wykonywanie podstawowych robót ślusarsko-kowalskich .
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób osadza się elementy kamienne?
2. Jakimi Å‚Ä…cznikami stalowymi Å‚Ä…czy siÄ™ elementy kamienne?
3. W jaki sposób należy przygotować łączniki stalowe do montażu?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z dokumentacji technicznej montażu elementów kamiennych odczytaj rodzaj oraz
potrzebną ilość łączników stalowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady osadzania elementów z kamienia,
3) określić rodzaj oraz ilość łączników stalowych,
4) sporządzić notatkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad osadzania elementów kamiennych.
Ćwiczenie 2
Opisz zasady osadzania w murze elementów kamiennych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować zasady osadzania elementów z kamienia,
2) opisać zasady osadzania elementów kamiennych,
3) sporządzić notatkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotyczącą zasad osadzania elementów kamiennych.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić w jaki sposób osadza się elementy kamienne?
ðð ðð
2) wskazać jakimi łącznikami stalowymi łączy się elementy kamienne?
ðð ðð
3) określić w jaki sposób należy przygotować łączniki stalowe do montażu?
ðð ðð
4) określić w jaki sposób osadza się klamry, kotwy i kołki?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7. Zasady wykonywania schodów z kamienia
4.7.1. Materiał nauczania
Schody kamienne - wykonuje się przeważnie jako schody zewnętrzne lub jako
wewnętrzne w rekonstruowanych budynkach zabytkowych.
Kamień stosowany na wykonanie schodów:
- skały twarde (granity, sjenity, piaskowce),
- skały o mniejszej twardości (marmury, dolomity, twarde wapienie).
Głównym elementem schodów jest stopień. Płaszczyzna pozioma stopnia nazywa się
podnóżkiem (stopnicą), a pionowa  przednóżkiem (podstopnicą).
Wymiary stopnia określa się jego wysokością i szerokością (przesunięciem). Wysokość
(podniesienie) stopnia h jest to odległość między górnymi płaszczyznami kolejnych
podnóżków, a szerokość (posuniecie) stopnia s jest to użyteczna szerokość podnóżka.
Do szerokości stopnia nie wlicza się części wysuniętej poza płaszczyznę pionową
przednóżka, czyli zwisu z.
Rys. 39. Zasadnicze wymiary stopni bez zwisu o pionowym przednóżku [6, s. 70]
Rodzaje i profile stopni.
Stopnie schodów kamiennych wykonuje się jako masywne lub jako pokryte okładzinami
kamiennymi. Stopnie masywne dzielÄ… siÄ™ na blokowe i klinowe.
Okładziny kamienne schodów dzielą się na stopnice i podstopnice.
Rys. 40. Rodzaje stopni schodowych: a) stopień blokowy, a) stopień klinowy, c) stopnica i podstopnica
[10, s.294]
Stopnie masywne są materiałochłonne i tylko w ograniczonym stopniu obrabia się je
maszynowo, a więc ich wykonanie jest bardzo pracochłonne.
Okładziny obrabia się maszynowo i mocuje na konstrukcji biegu schodowego
przygotowanej w stanie surowym.
Profile schodów kamiennych.
Profile na przednich krawędziach stopnic mają zadania dekoracyjne i użytkowe. Ozdabiają
stopnie, a równocześnie powiększają ich szerokość. Profile nie powinny wystawać więcej niż
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
40 mm przed przedstopnicę ani być cieńsze od 30 mm. Gdyby profile były bardziej wystające,
przechodzący mogliby o nie potykać się. Cieńsze krawędzie profilu mogą się łatwo odłamać.
Rys..41. Profile schodów: a )okładziny stopni, b) stopnie blokowe [10, s..295]
Szerokość stopnia (posunięcie) o profilowanej stopnicy jest poziomym wymiarem
mierzonym od przedniej krawędzi profilu stopnicy, aż do przedniej krawędzi profilu stopnicy
leżącej poniżej.
Rys. 42. Elementy stopni: 1-stopnica, 2-podstopnica, 3-policzek ścienny, 4-policzek zewnętrzny, b  szerokość
stopnia (posunięcie) [10, s. 295]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Wymiarowanie stopni.
Schody powinno się projektować ze szczególną starannością, bo muszą być wygodne
i bezpieczne. Pierwszym krokiem w projektowaniu schodów jest ustalenie liczby stopni. W tym
celu różnicę wysokości poziomów (H), które schody mają połączyć, trzeba podzielić przez
planowaną wysokość stopnia (h).
Stopnie powinny być dopasowane do normalnej długości kroku człowieka , która wynosi 600
650 mm.
Na podstawie długości kroku człowieka ustalono zależność pomiędzy wysokością,
a szerokością stopnia:
2h + b = (600 ÷ 650) mm
gdzie:
h  wysokość stopnia (podniesienie) [mm]
b  szerokość stopnia (posunięcie) [mm]
W biegu schodowym wszystkie stopnie powinny mieć jednakowa wysokość i szerokość.
Wymiary stopni zależą od rodzaju i przeznaczenia schodów. W zależności od usytuowania
schodów wykonuje się schody bardziej lub mniej strome.
Maksymalne wysokości stopni podano w Rozporządzeniu z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
(Dz. U. z dnia 15 czerwca 2002 r.).
Tab. 1. Maksymalne wysokości stopni dla wybranych przypadków
Rodzaj schodów Wysokość [mm]
Schody zewnętrzne 140
Schody w budynkach użyteczności publicznej 160
Schody w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych 170
Schody piwniczne 200
Wytyczanie profilu biegu schodowego na ścianie.
Przed rozpoczęciem osadzania stopni biegu schodowego należy wytyczyć profil schodów
na ścianie klatki schodowej. Na linii poziomej wytyczonej za pomocą poziomnicy i łaty
pomiarowej, a poprowadzonej na wysokości poziomu górnego podestu, zaznacza się przednią
krawędz
najniższego stopnia biegu i przednie krawędzie stopni pośrednich, aż do krawędzi
podestu. Od linii poziomej prowadzi się prostopadłą linię pionową do przedniej krawędzi
najniższego stopnia i odmierza się na niej wysokości kolejnych stopni.
Profil biegu schodowego powstaje dzięki połączeniu punktów przecięcia poziomych
i pionowych linii poprowadzonych przez punkty podziałowe zaznaczone na obu liniach.
Rys. 43. Zarysowanie profilu schodów: 1  linia pozioma, 2  linia pionowa, 3  stopień wyjściowy, 4  stopień
wejściowy [10, s. 298]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Konstrukcja schodów kamiennych:
- wspornikowe (maksymalna. szerokość biegu wynosi 1,30 m, gdy wykonywane są ze skał
twardych oraz 1,0 m, gdy wykonywane są ze skał o mniejszej twardości),
- obustronnie oparte na murach lub na murach, belkach policzkowych stalowych lub
żelbetowych (maksymalna szerokość biegu wynosi 2,20 m, gdy wykonane są ze skał
twardych oraz 1,70 m  przy zastosowaniu skał o mniejszej twardości).
Schody kamienne wykonuje się głównie jako wspornikowe składające się z pojedynczych
kamiennych stopni oraz policzkowe, gdzie z kamienia wykonuje się tylko okładzinę schodów.
Schody wspornikowe.
Stopnie schodów wspornikowych mogą być wykonane o różnych kształtach; najczęściej
o przekroju prostokątnym lub trapezowym (klinowym), a w niektórych przypadkach jako
element ozdobny. Stopnie wykonuje się często o zmiennym przekroju na długości stopnia:
większy przekrój przy ścianie, w której są mocowane, a mniejszy przekrój na drugim końcu
stopnia. Takie ukształtowania stopnia spowodowane jest układem sił działających na element.
Największe siły działają tuż przy podporze i stąd korzystne jest takie ukształtowanie przekroju
stopnia.
Stopnie powinny być prawidłowo utwierdzone w ścianie, aby nie nastąpiło zniszczenie
(odłamanie) stopnia przy ścianie. Osadza się je w bruzdach pozostawionych w murze
i podpiera w odległości 1/3 szerokości biegu, licząc od końca swobodnego. Po osadzeniu
stopni, bruzdy wypełnia się betonem drobnoziarnistym. Głębokość osadzenia stopni powinna
wynosić co najmniej 200 mm przy szerokości biegu do 1.0 m i 250 mm  przy szerokości
do 1.5 m.
Ścianę powyżej należy murować na zaprawie cementowo-wapiennej, lecz kilka warstw
powyżej i poniżej miejsca osadzania stopni (3-4 warstwy), należy układać na zaprawie
cementowej.
Poszczególne stopnie montuje się, poczynając od dołu klatki schodowej, przy czym
kolejny montowany stopień opiera się na położonym niżej.
Rys. 44. Utwierdzenie stopnia w ścianie [10, s. 299]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
a)
b)
Rys. 45. Schody kamienne wspornikowe: a)przekrój, b)schemat osadzenia w murze [6, s. 89]
Schody żelbetowe z prefabrykatów drobnowymiarowych.
Składają się prefabrykowanych stopni wspornikowych osadzonych w bruzdach
pozostawionych w ścianie klatki schodowej. Montaż stopni odbywa się na rusztowaniu
ustawionym w odległości 2/3 szerokości biegu, licząc od ściany. Głębokość osadzania stopni
20 cm przy wysiÄ™gu stopni do 1,0 m, 25 cm przy wysiÄ™gu stopni do 1,0÷1,5 m.
Szczeliny w murze nad i pod stopniami zapełnia się dokładnie zaprawą cementową.
Mur w sąsiedztwie stopni (2-3 warstwy) powinien być wykonany z dobrze wypalonej cegły
pełnej, na zaprawie cementowej.
W schodach z prefabrykowanymi stopniami wspornikowymi płyty spocznikowe wykonuje się
jako wspornikowe, osadzone w poprzecznych ścianach klatki schodowej lub jako
wolnopodparte  osadzone w ścianach podłużnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Rys. 46. Sposób osadzenia prefabrykowanych stopni wspornikowych [6, s. 80]
Rodzaje stopni wspornikowych, żelbetowych, prefabrykowanych:
- stopnie do układania na sucho (stopnie nie są połączone zaprawą, każdy stopień pracuje
oddzielnie),
- stopnie do układania na zaprawie (tworzą płytę brzegową),
- stopnie do układania na zaprawie lub na sucho.
a) b) c)
Rys. 47. Rodzaje prefabrykowanych stopni wspornikowych: a) do układania na sucho, b) do układania
na zaprawie, c) do układania na zaprawie lub na sucho[6, s. 81]
Jeżeli między poszczególnymi stopniami nie ma współpracy (styki nie są wypełnione
zaprawą) zbrojenie rozmieszcza się na całej szerokości stopnia (a). Jeżeli stopnie współpracują
ze sobą (styki między nimi są wypełnione zaprawą) zbrojenie umieszcza się przy narożu
stopnia (b). Stosuje się także stopnie uniwersalne możliwe do wykorzystania w obu tych
przypadkach (c).
Odbiór robót związanych z wykonaniem schodów.
Odbiory robót budowlanych związanych z wykonywaniem schodów wykonuje tak jak
odbiory innych elementów konstrukcyjnych.
Odbiory robót budowlanych wykonuje się częściowo w trakcie robót (odbiór
międzyoperacyjny) oraz po zakończeniu prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Podstawą do oceny technicznej konstrukcji jest sprawdzenie jakości:
- wbudowanych materiałów,
- wykonanych elementów przed ich wbudowaniem,
- gotowej konstrukcji.
Materiały kamienne przeznaczone na konstrukcję schodów powinny być badane przy
dostawie, a ich oceny przy odbiorze konstrukcji należy dokonać na podstawie dokumentów
(zapisy w dzienniku budowy, protokoły, atesty i świadectwa dopuszczenia do użycia,
zaświadczenia z kontroli stwierdzających zgodność użytych materiałów z wymogami
dokumentacji technicznej i normami).
Badania elementów przed ich zmontowaniem powinny polegać na sprawdzeniu:
- wymiarów poszczególnych elementów i ich kształtu z uwzględnieniem dopuszczalnych
odchyłek wymiarowych,
- wykonania połączeń zgodnie z dokumentacją techniczną.
Odbiór gotowej konstrukcji polega na sprawdzeniu:
- układu i rozmieszczenia elementów konstrukcji zgodnie z dokumentacją,
- dokładności montażu elementów (osiowość, pionowość, szerokość spoin i dokładność
wypełnienia),
- prawidłowości zamocowania elementów wspornikowych,
- prawidłowości oparcia na podporach elementów.
Schody kamienne wykonywane są często jako schody zewnętrzne, a we wnętrzach
najczęściej jako żelbetowe, obłożone płytami kamiennymi.
Rys. 48. Przykład kamiennych schodów zewnętrznych [www.atal-al.com.pl]
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rozróżnia się rodzaje schodów kamiennych?
2. Jakie stosuje siÄ™ profile stopni z kamienia?
3. W jaki sposób wytycza się profil biegu schodowego?
4. Jakie stosuje się konstrukcje schodów kamiennych?
5. W jaki sposób mocuje się stopnie schodów wspornikowych w murze?
6. W jaki sposób wykonuje się schody z elementów żelbetowych prefabrykowanych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj tyczenie profilu biegu schodów, zgodnie z dokumentacją.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady tyczenia biegu schodów,
3) dobrać potrzebne przyrządy pomiarowe,
4) wykonać wytyczenie profilu biegu schodów,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania schodów,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 2
Wykonaj fragment kamiennych schodów wspornikowych, o stopniach blokowych,
zgodnie z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady wykonywania schodów z kamienia,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy kamienne,
6) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
7) wykorzystać wytyczony profil schodów,
8) wykonać w murze gniazda dla osadzenia stopni,
9) osadzić w murze kamienne elementy schodów zgodnie z zasadami określonymi dla
schodów wspornikowych,
10) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
11) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy
12) zaprezentować wykonane zadanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania schodów kamiennych,
- materiały: elementy kamienne schodów oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Ćwiczenie 3
Wykonaj fragment żelbetowych schodów wspornikowych, o stopniach klinowych, zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) przeanalizować zasady wykonywania prefabrykowanych schodów żelbetowych,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne elementy prefabrykowane,
6) wykorzystać przygotowaną na stanowisku ćwiczeniowym zaprawę,
7) wykorzystać wytyczony profil schodów,
8) wykonać w murze gniazda dla osadzenia stopni,
9) osadzić w murze żelbetowe elementy schodów zgodnie z zasadami określonymi dla
schodów wspornikowych,
10) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
11) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy
12) zaprezentować wykonane zadanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania schodów prefabrykowanych,
- materiały: elementy prefabrykowane schodów oraz gotowa zaprawa,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić rodzaje schodów?
ðð ðð
2) odczytać z dokumentacji technicznej informacje potrzebne do
ðð ðð
wykonania schodów?
3) wykonać określony rodzaj schodów z kamienia ?
ðð ðð
4) wytyczyć profil biegu schodowego?
ðð
5) zamocować stopnie schodów wspornikowych w murze?
ðð ðð
6) wykonać schody z żelbetowych elementów prefabrykowanych?
ðð ðð
7) zorganizować i zlikwidować stanowisko do wykonania schodów?
ðð ðð
8) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.8. Rozliczanie robót konstrukcyjnych z kamienia
4.8.1. Materiał nauczania
W celu dokonania rozliczeń za wykonane roboty należy obliczyć ilość robót. Obliczenie
ilości robót przed ich wykonaniem nazywa się przedmiarem, a po ich wykonaniu  obmiarem.
Przedmiar robót jest to zestawienie rodzajów i ilości robót przewidzianych do wykonania
wraz z ich szczegółowym opisem i wyliczeniami. Przedmiar wykonuje się na podstawie
dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru danych robót oraz
specjalistycznych ekspertyz. Przedmiar robót wchodzi w skład dokumentacji projektowej.
Obmiar robót jest to obmiar z natury, czyli mierzenie ilości robót na podstawie stanu
rzeczywistego, po wykonaniu wszystkich prac. Ilości wykonanych robót zapisuje się w księdze
obmiarów, którą prowadzi kierownik budowy lub wyznaczona przez niego osoba. Zapisy
powinny być dokonywane bezpośrednio po zakończeniu roboty i powinny zawierać szkice,
wymiary i wyliczenia wykonanych prac. Roboty ulegające zakryciu podczas póz
niejszych prac,
jak przygotowanie podłoża do konserwacji kamienia, powinny być obmierzone, odebrane
i wpisane do książki obmiarów przed ich zakryciem.
Przy wykonywaniu przedmiaru i obmiaru można korzystać z  Katalogów Nakładów
Rzeczowych (KNR), w których zawarte są opisy robót, zasady przedmiarowania, warunki
techniczne wykonania i odbioru robót oraz normy nakładów rzeczowych na jednostkę danej
pracy. Można korzystać również z Katalogów Scalonych Nakładów Rzeczowych (KSNR)
i Kosztorysowych Norm Nakładów Rzeczowych (KNNR).
Przy wykonywaniu przedmiaru robót dotyczących wykonania murów z kamienia można
korzystać, Katalogu Nakładów Rzeczowych nr 2-02: Konstrukcje budowlane tom I (ściany)
i tom II (stopnie schodów kamiennych) oraz z katalogów Konserwatorskich PKZ: Roboty
kamieniarskie KNBK nr 16.
Nakłady rzeczowe na robociznę, materiały i sprzęt przy wykonywaniu murów z kamienia
zawierają następujące roboty:
- wymurowanie ścian jednostronnie licowanych wraz z wykonaniem nadproży, ościeży
i przesklepień,
- drugostronne licowanie,
- spoinowanie,
- ustawienie i rozebranie rusztowań.
Roboty murarskie z kamienia oblicza się na 1m3 ścian, na 1 m2 licowania i 1 m2
spoinowania.
Nakłady rzeczowe na robociznę, materiały i sprzęt przy wykonywaniu stopni z kamienia
zawierają następujące roboty:
- przygotowanie podłoża,
- dopasowanie elementów,
- wykucie gniazd i panewek montażowych,
- obsadzenie stopni oraz podstopnic okładzinowych wraz z zamocowaniem,
- wyspoinowanie, oczyszczenie i przepolerowanie lub przeszlifowanie powierzchni.
Roboty związane z osadzaniem stopni z kamienia oblicza się na 1m długości stopnia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Tab.2. Tabela kosztorysowych nakładów rzeczowych na wykonanie ścian z kamienia [13, s. 19]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.8.2.Pytania sprawdzajÄ…ce
1. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
2. Na czym polega przedmiar robót?
3. W jaki sposób wykonuje się obmiar robót?
4. Z jakich katalogów należy korzystać przy rozliczaniu robót murarskich z kamienia?
5. W jakich jednostkach oblicza siÄ™ roboty murarskie?
6. W jakich jednostkach oblicza siÄ™ roboty zwiÄ…zane z osadzaniem stopni kamiennych?
7. W jaki sposób oblicza się wynagrodzenie za wykonaną pracę?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj przedmiar robót związanych z wykonaniem muru z kamienia, na podstawie
dokumentacji technicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić zasady wykonywania przedmiaru,
2) przeanalizować dokumentacją techniczną,
3) wykonać przedmiar robót,
4) sporządzić notatkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- katalog nakładów rzeczowych,
- literatura,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Określ szacunkowo ilość materiału potrzebnego do wykonania muru kamiennego
o wymiarach: długość  4,5 m, szerokość  0,40 m, wysokość  1.2 m oraz sporządz

zapotrzebowanie materiałowe.
Zużycie materiałów na jednostkę obmiaru wynosi (wg KNR):
- kamień łupany  1.15 m3
- zaprawa  0.300 m3
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć objętość muru do wykonania,
2) policzyć potrzebną ilość materiałów,
3) sporządzić zapotrzebowanie materiałowe.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Katalog Nakładów Rzeczowych,
- kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Ćwiczenie 3
Oblicz wynagrodzenia za wykonanie muru kamiennego z ćwiczenia 2 jeżeli nakłady
robocizny wynoszą 9.95 r-g na 1m3 muru. Do obliczeń przyjmij stawkę za 1 roboczogodzinę
50 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć liczbę roboczogodzin na wykonanie muru,
2) obliczyć wynagrodzenie za pracę.
3) sporządzić notatkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kalkulator.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać przedmiar robót?
2) wykonać obmiar robót?
ðð ðð
3) określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót
murarskich z kamienia oraz sporządzić zapotrzebowanie materiałowe?
ðð ðð
4) sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy?
ðð ðð
5) obliczyć wynagrodzenie za wykonaną pracę?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna
z nich jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej
i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Zestaw zadań testowych
1. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy obróbce kamienia:
a) buty gumowe,
b) maska ochronna,
c) szelki bezpieczeństwa,
d) linka bezpieczeństwa.
2. Wychylanie się poza krawędz
konstrukcji jest zabronione:
a) zawsze,
b) nie jest zabronione,
c) nie, jeżeli ktoś asekuruje,
d) tylko w niektórych wypadkach, zależnie od wysokości.
3. Plan montażowy przedstawia:
a) szczegóły kształtu elementu,
b) układ konstrukcyjny obiektu,
c) szczegóły połączeń elementów.
d) kolejność osadzania elementów.
4. Mury kamienne wykonuje się według zasad wiązania:
a) wielorzędowego,
b) pospolitego,
c) gotyckiego,
d) polskiego.
5. Podczas układania kolejnych warstw muru z kamieni o kształtach nieregularnych i różnej
wielkości, wymagana jest następująca zasada:
a) kamienie można układać dowolnie,
b) należy stosować tylko duże kamienie,
c) większe kamienie należy umieszczać wewnątrz muru,
d) większe kamienie należy umieszczać w narożnikach i od zewnątrz muru.
6. Na rysunku przedstawiono nieprawidłowy układ kamieni w murze, gdzie kamień oznaczony
Nr 1:
a) ześlizguje się z warstwy muru,
b) rozklinowuje dolne warstwy muru,
c) powoduje zginanie opartych na nim
kamieni,
d) powoduje uszkodzenie wszystkich
warstw muru
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
7. Na rysunku przedstawiono układ spoin w murze. Która z nich jest spoiną wsporczą:
a) A,
b) B,
c) C,
d) A i B
8.Który z wymienionych poniżej murów zalicza się do murów półregularnych:
a) cyklopowy,
b) mozaikowy,
c) z ciosów,
d) półdziki.
9. Jaki rodzaj muru przedstawiono na rysunkach:
a) dziki,
b) rzędowy,
c) cyklopowy,
d) warstwowy.
10.Sposób wykonywania muru z ciosów zależy od:
a) grubości muru,
b) ciężaru ciosów,
c) rodzaju konstrukcji,
d) wyglÄ…du lica muru.
11. Mury kamienne mieszane stosuje się ze względu na:
a) większą izolacyjność cieplną,
b) łatwość wykonania,
c) niższe koszty wykonania,
d) większą wytrzymałość.
12. Co nazywamy spoinowaniem:
a) zamalowanie spoin,
b) wyrównanie spoin,
c) wyczyszczenie spoin,
d) zamknięcie spoin w murze.
13. Którego z podanych poniżej murów nie spoinuje się:
a) dzikiego,
b) rzędowego,
c) cyklopowego,
d) warstwowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
14. Na rysunku przedstawiono kamienny stopień:
a) klinowy,
b) blokowy,
c) policzkowy,
d) dekoracyjny.
15. PÅ‚aszczyzna pozioma stopnia nazywa siÄ™:
a) przednóżkiem,
b) podstopnica,
c) policzkiem,
d) stopnicÄ….
16. Maksymalna wysokość stopnia w budynku mieszkalnym jednorodzinnym wynosi:
a) 170 mm,
b) 180 mm,
c) 190 mm,
d) 200 mm.
17. Obmiar robót jest to:
a) obliczenie kosztu wykonanych robót,
b) mierzenie ilości robót na podstawie stanu rzeczywistego,
c) obliczenie ilości robót na podstawie dokumentacji technicznej,
d) obliczenie ilości robot na podstawie katalogu nakładów rzeczowych.
18. W jakich jednostkach obmierza się roboty związane z wykonywaniem murów z kamienia:
a) w mb,
b) w m2,
c) w m3,
d) w szt.
19. Na rysunku przedstawiono przykład muru z ciosów w wiązaniu:
a) polskim,
b) główkowym,
c) wozówkowym,
d) krzyżykowym.
20. Zalecana wysokość warstwy w murze warstwowym powinna wynosić nie więcej niż:
a) 10 cm,
b) 20 cm,
c) 30 cm,
d) 40 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ................................................................................................
Wykonywanie kamiennych konstrukcji budowlanych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
6. LITERATURA
1. Francuz W.M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie. KWP Bud-
Ergon OW PZiTB, Warszawa 1998
2. Kettler K.: Murarstwo. Cz.1. REA, Warszawa 2002
3. Praca zbiorowa. Nowy poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2003
4. Praca zbiorowa.: Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Poradnik
projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru, Verlag Dashofer, Warszawa 2005
5. Słowiński Z.: Technologia budownictwa cz. 2. WSiP, Warszawa 1997
6. Słowiński Z.: Technologia budownictwa cz. 3. WSiP, Warszawa 1997
7. Szymański E.: Materiały budowlane. WSiP, Warszawa 2005
8. Urban L.: Murarstwo i tynkarstwo. WSiP, Warszawa 1968
9. Wasilewski Z.: BHP na placu budowy. Arkady, Warszawa 1989
10. Wilcke H., Thuning W.: Kamieniarstwo. WSiP, Warszawa 1997
11. Wolski Z.: Sztukatorstwo. WSiP, Warszawa 1988
12. Żenczykowski W.: Budownictwo ogólne. T.I. Arkady, Warszawa 1965
Katalogi i normy:
13. Katalogi Nakładów Rzeczowych KNR, WACETOB  PZITB, Warszawa 2000
- KNR NR 2-01  Budowle i roboty ziemne
- KNR NR 2-02  Konstrukcje budowlane, tom I i II
- KNR NR 4-01  Roboty remontowe budowlane
14. Kwartalnik  SEKOCENBUD- informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz
najmu sprzętu budowlanego oraz cenach materiałów budowlanych
15. PN-B-11200:1996  Materiały kamienne. Bloki, formaki, płyty kamienne.
Akty prawne:
16. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. W sprawie warunków
technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz.
690, z 2002 r.
17. RozporzÄ…dzenie Ministra Infrastruktury z 6.02.2003 r. w sprawie bhp podczas
wykonywania robót budowlanych (Dz.U.Nr47 poz. 401).
Czasopisma:
Atlas Budowlany, Murator, Materiały Budowlane, Świat Kamienia.
Strony internetowe producentów i wykonawców elementów kamiennych.
Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57