MINISTERSTW EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Kusina
Wykonywanie kamiennych elementów małej architektury
711[04].Z3.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca:
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy,
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Władysława Maria Francuz
mgr inż. Marek Machnik
Opracowanie redakcyjne:
mgr Halina Zwolska
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Wykonywanie
kamiennych elementów małej architektury 711[04].Z3.05 zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu kamieniarz 711[04].
Wydawca:
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Rodzaje elementów malej architektury 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 7
4.1.3. Ćwiczenia 7
4.1.4. Sprawdzian postępów 8
4.2. Fundamenty pod elementy małej architektury 9
4.2.1. Materiał nauczania 9
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.2.3. Ćwiczenia 10
4.2.4. Sprawdzian postępów 11
4.3. Murki kamienne ozdobne i oporowe 12
4.3.1. Materiał nauczania 12
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.3.3. Ćwiczenia 16
4.3.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Elementy ogrodowe z kamienia 18
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.4.3. Ćwiczenia 24
4.4.4. Sprawdzian postępów 26
4.5. Naprawa elementów kamiennych małej architektury 27
4.5.1. Materiał nauczania 27
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.5.3. Ćwiczenia 28
4.5.4. Sprawdzian postępów 29
4.6. Rozliczanie robót kamieniarskich 30
4.6.1. Materiał nauczania 30
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.6.3. Ćwiczenia 30
4.6.4. Sprawdzian postępów 31
5. Sprawdzian osiągnięć 32
6. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach wykonywania
kamiennych elementów małej architektury takich jak: murki ogrodzeniowe oraz kamienne
elementy ogrodowe, a także przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z tymi
robotami.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania,  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy opanowałeś podane treści,
- ćwiczenia, które pozwolą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy. Pozytywny
wynik sprawdzianu potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z tej jednostki modułowej.
Wynik negatywny będzie wskazaniem, że powinieneś powtórzyć wiadomości i poprawić
umiejętności z pomocą nauczyciela,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań testowych, który pozwoli Ci sprawdzić,
czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Materiał nauczania umieszczony w poradniku zawiera najważniejsze, ujęte w dużym
skrócie treści dotyczące omawianych zagadnień. Musisz korzystać także z innych z
ródeł
informacji, a przede wszystkim z podręczników wymienionych w spisie literatury na końcu
poradnika.
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- posługiwać się sprzętem pomiarowym i wykonywać pomiary,
- rozróżniać elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne budynku,
- rozróżniać rodzaje murów, zasady wiązania pospolitego,
- rozróżniać rodzaje spoin i określać ich grubość,
- rozróżniać podstawowe materiały budowlane i kamienne,
- magazynować, składować i transportować materiały budowlane i kamienne,
- dobierać narzędzia i sprzęt do robót murarskich,
- wykonywać obróbkę mechaniczną kamienia,
- wykonywać obróbkę ręczną kamienia,
- wykonywać podstawowe roboty ślusarsko-kowalskie,
- przygotować, eksploatować i demontować rusztowania do robót murarskich,
- przygotować podstawowe zaprawy budowlane,
- murować z zastosowaniem podstawowych wiązań murarskich,
- wykonywać schody kamienne,
- wykonywać mury proste oraz o różnym przebiegu,
- wykonywać różne rodzaje murów: dziki z kamienia polnego, z kamienia łamanego
sortowanego, warstwowy, mozaikowy, z ciosów,
- osadzać elementy kamienne,
- osadzać klamry, kołki i kotwy,
- wykonywać spoinowanie muru,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska obowiązujące w budownictwie,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie,
- uczestniczyć w dyskusji i prezentacji,
- stosować różne metody i środki porozumiewania się na temat zagadnień technicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posłużyć się dokumentacja techniczna w zakresie niezbędnym do wykonania kamiennych
elementów małej architektury,
- posłużyć się sprzętem pomiarowym w celu dokonania pomiarów,
- zorganizować i zlikwidować stanowisko pracy,
- określić szacunkowo ilość materiałów niezbędnych do wykonania robót,
- dobrać narzędzia potrzebne do wykonania robót,
- dokonać cięcia kamienia na żądany kształt i wielkość,
- wytyczyć zarys fundamentu pod element małej architektury,
- wykonać wykop pod fundament,
- wykonać fundament betonowy,
- przygotować podłoże pod elementy małej architektury,
- wykonać murek oporowy z kamienia,
- wykonać filar z kamienia,
- wykonać rabatę z kamienia oraz z bloczków imitujących kamień,
- wykonać schody ogrodowe z kamienia,
- przygotować podłoże pod nawierzchnie kamienne i betonowe,
- wykonać nawierzchnię z płyt kamiennych lub kształtek betonowych,
- naprawić uszkodzone elementy małej architektury,
- ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,
- sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy,
- obliczyć wynagrodzenie za pracę,
- wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Rodzaje elementów małej architektury
4.1.1. Materiał nauczania
Rodzaje elementów małej architektury i ich forma.
Obiekty małej architektury  są to niewielkie obiekty, służące do zagospodarowania
terenów mieszkalnych i rekreacyjnych, a w szczególności:
- kultu religijnego, jak: kapliczki, krzyże przydrożne, figury,
- posÄ…gi, wodotryski i inne obiekty architektury ogrodowej,
- użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki,
drabinki, śmietniki.
Z kamienia można wykonywać właściwie wszystkie rodzaje elementów małej architektury;
w całości lub w połączeniu z innymi materiałami.
Elementy małej architektury mogą być kształtowane w dowolny sposób w zależności
od potrzeb czy gustów właściciela terenu.
Obecnie, bardzo szeroko rozwija się budownictwo różnego rodzaju elementów
ogrodowych kamiennych, kształtowanych w rozmaity i zróżnicowany sposób.
W niniejszym poradniku omówione zostaną wybrane kamienne elementy małej
architektury, takie jak:
- kamienne mury ozdobne i oporowe,
- filary i kolumny z kamienia,
- rabaty kwiatowe,
- schody terenowe,
- nawierzchnie z płyt kamiennych i mozaiki betonowej,
- elementy wyposażenia: stoły, ławy, półki i inne.
Materiały kamienne i betonowe stosowane do wykonywania elementów małej
architektury.
Do wykonywania kamiennych elementów małej architektury stosuje się:
- kamienie naturalne: wapienie, piaskowce, Å‚upki i granity,
- wyroby z betonu imitujące kamień (bloczki i płyty z odtworzonego kamienia),
- odłamki kamienia, żwir, grys, piasek drobny i gruby,
- cement, wapno i kruszywo,
- inne materiały uzupełniające takie jak: elementy drewniane, metalowe, z tworzyw
sztucznych oraz Å‚Ä…czniki.
Przy realizacji kamiennych elementów małej architektury wykonywane będą roboty:
ziemne, betoniarskie i zbrojarskie, murarskie, ciesielskie, tynkarskie oraz ślusarsko-kowalskie
oraz obróbka ręczna i mechaniczna kamienia.
Zasady wykonywania tych robót, a także doboru materiałów, narzędzi, sprzętu,
przyrządów pomiarowych i środków ochrony indywidualnej oraz prawidłowego posługiwania
się nimi przedstawiono w jednostkach modułowych w module  Technologia robót
pomocniczych .
Kamienne obiekty małej architektury wykonuje się według indywidualnych projektów,
zgodnie z życzeniami inwestorów, często jako obiekty artystyczne i w związku z tym,
przedstawione w poradniku obiekty są tylko przykładami.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Podczas wykonywania robót związanych z wykonywaniem elementów małej architektury
obowiązują wszystkie dotychczas poznane przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szczególną uwagę należy zwrócić na pracę z materiałami niebezpiecznymi (kleje,
rozpuszczalniki) podczas wykonywania naprawy elementów kamiennych.
Należy zwrócić uwagę na bezpieczne posługiwanie się sprzętem i narzędziami, które musza
być sprawne.
Wszyscy pracownicy powinni być zaopatrzeni w odpowiedni sprzęt i odzież ochronną:
- ubrania robocze zimowe i letnie, obuwie gumowe z cholewami oraz trzewiki na
gumowych podeszwach,
- rękawice ochronne,
- okulary ochronne,
- maski ochronne,
- szelki, linki oraz pasy bezpieczeństwa (praca na wysokości).
Pracownicy zatrudnieni przy impregnacji powinni być wyposażeni w rękawice, okulary
ochronne oraz maski.
Podczas czyszczenia kamienia metodą piaskowania występuje silne zapylenie, a więc
pracownicy muszą być wyposażeni w hełmy ochronne z dopływem świeżego powietrza.
Podczas szlifowania kamienia pracownik powinien używać okularów ochronnych.
Podczas klejenia kamienia pracownicy powinni posiadać okulary i rękawice ochronne.
Przy obsłudze narzędzi i urządzeń pneumatycznych należy stosować środki ochrony słuchu
z uwagi na zagrożenie hałasem.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są obiekty małej architektury?
2. Jakie znasz obiekty małej architektury?
3. Z jakich materiałów wykonuje się obiekty małej architektury?
4. Jakie środki ochrony indywidualnej powinni posiadać pracownicy podczas wykonywania
różnego typu prac związanych z budową kamiennych obiektów małej architektury?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj wybrany element ogrodowy z kamienia: ławę, stół lub obudowę fontanny
Wykonaj rysunek wykonawczy umożliwiający zrealizowanie tego elementu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obejrzeć katalogi elementów małej architektury,
2) odszukać w Internecie przykłady realizacji elementów ogrodowych z kamienia,
3) sporządzić rysunek kamiennego elementu ogrodowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi elementów małej architektury,
- komputer z dostępem do Internetu,
- papier i przybory rysunkowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Ćwiczenie 2
W miejscu zamieszkania odszukaj przykłady obiektów małej architektury z kamienia.
SporzÄ…dz
szkice, fotografie i opisy wybranych czterech obiektów, o różnym przeznaczeniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować rodzaje obiektów małej architektury,
2) odszukać w okolicy przykładowe obiekty,
3) sporządzić szkice wybranych obiektów,
4) sporządzić fotografie obiektów,
5) wykonać opisy wybranych obiektów,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura,
- aparat fotograficzny,
- przybory rysunkowe.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać obiekty małej architektury?
ðð ðð
2) określić z jakich materiałów wykonuje się obiekty małej architektury?
ðð ðð
3) wykonać szkic i opis obiektu małej architektury?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.2. Fundamenty pod elementy małej architektury
4.2.1. Materiał nauczania
Każdy element budowlany, w tym element małej architektury musi być prawidłowo
wsparty na fundamencie.
Fundament stanowi podstawę budowli. Jego zadaniem jest przekazanie sił obciążających
budowlę na grunt w sposób bezpieczny, to znaczy w taki sposób, aby budowla nie podlegała
ani gwałtownemu, ani za dużemu osiadaniu. W związku z tym fundamenty muszą być
konstrukcją odpowiednio wytrzymałą, stateczną i trwałą. y
le wykonane fundamenty mogÄ…
powodować niebezpieczne odkształcenia i pęknięcia, obniżając przez to trwałość obiektu,
a czasem mogą spowodować jego zniszczenie.
Fundamenty budowli kamiennych mogą być wykonane z różnych materiałów: ubitego żwiru,
kamienia lub  najczęściej  z betonu.
Rodzaj i kształt fundamentu oraz materiał z jakiego będzie wykonany zależy od rodzaju
elementu kamiennego oraz rodzaju podłoża gruntowego.
Rodzaje gruntów budowlanych.
Poniższa tabela przedstawia podział gruntów budowlanych. W tabeli zaznaczono grunty,
które nadają się do posadowienia budowli. Należy pamiętać, ze wszelkie grunty nasypowe czy
organiczne nie nadają się do posadowienia żadnych obiektów budowlanych. W przypadku
stwierdzenia występowania takich gruntów należy je bezwzględnie usunąć i w ich miejsce
wykonać poduszkę żwirowo-piaskową dobrze ubitą.
Tab. 1. Podział naturalnych gruntów budowlanych (wg PN-86/B-02480)
Podział gruntów naturalnych ze względu na:
zawartość
odkształcalność
pochodzenie części uziarnienie cechy dodatkowe
podłoża
organicznych
- twarde (bazalt, granit) i miękkie
(wapienie, piaskowce)
skaliste ---
- lite, mało spękane, średnio
spękane, bardzo spękane
kamieniste - zwietrzeliny (margle kredowe,
mineralne iłołupki), zwietrzeliny gliniaste,
grunty
rumosz, rumosz gliniasty, otoczaki
rodzime
gruboziarniste - żwir, żwir gliniasty, pospółka,
nieskaliste
pospółka gliniasta
drobnoziarniste
- niespoiste (piasek) i spoiste
(gliny, iły)
skaliste --- - węgiel brunatny i kamienny
organiczne
nieskaliste --- - próchnicze, namuły, torfy
mineralne - nasypy budowlane (wynik
grunty procesów technologicznych)
--- ---
nasypowe
organiczne - nasypy niebudowlane (wysypiska,
zwałowiska)
Wykonanie fundamentów
Najczęściej stosowane fundamenty pod elementy małej architektury to płyty betonowe
lub żelbetowe, ułożone na podsypce piaskowej lub żwirowo-piaskowej odpowiednio ubitej
albo na podkładzie z chudego betonu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Kolejność wykonania fundamentu:
1. Wytyczenie fundamentu, polegające na wyznaczeniu w terenie (na działce budowlanej)
obrysu projektowanego obiektu (na podstawie planu sytuacyjno-wysokościowego),
a następnie na utrwaleniu punktów głównych w trwały sposób. W tym celu należy wbić
drewniane kołki znaczące obrys fundamentu i rozpiąć miedzy nimi sznurek.
2. Usuniecie wierzchniej warstwy gruntu (darń, humus, części organiczne) i wykonanie
wykopu do głębokości podanej w dokumentacji technicznej, lub minimum 50 cm.
W przypadku fundamentów pod większe obiekty małej architektury (mury oporowe,
ogrodzenia, kapliczki) spód fundamentu musi być na głębokości 0.8 m do 1.2 m poniżej
poziomu terenu (w zależności od regionu kraju).
3. Po wykonaniu wykopu należy jego dno zabezpieczyć warstwą chudego betonu grubości
minimum 10 cm. W niektórych przypadkach bezpośrednio w wykopie wykonuje się
podsypkę żwirowo-piaskową dobrze ubitą o grubości minimum 20 cm.
4. Bezpośrednio na podkładzie betonowym lub podsypce żwirowo-piaskowej wykonuje się
betonową lub żelbetową płytę fundamentową.
5. Płytę fundamentową betonową lub żelbetową należy wykonać zgodnie z dokumentacją,
stosując odpowiednią klasę betonu, rodzaj i układ prętów zbrojenia. Zbrojenie
i betonowanie płyty fundamentowej należy wykonać zgodnie z zasadami podanymi
w jednostce modułowej  Wykonywanie podstawowych robót betoniarsko-zbrojarskich .
6. Na płycie fundamentowej należy ułożyć izolację przeciwwilgociową, a na niej wykonać
element małej architektury.
7. W przypadku pojawienia się w wykopie wody należy wykonać odwodnienie
powierzchniowe polegające na odpompowaniu wody bezpośrednio z dna wykopu, czasem
konieczny będzie drenaż
8. W przypadku występowania gruntów małospoistych należy zabezpieczyć ściany wykopu
przez obsypywaniem siÄ™ gruntu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie fundamenty stosuje się pod obiekty małej architektury?
2. Jakie grunty nadają się do posadowienia fundamentów?
3. Z jakiego materiału wykonuje się fundamenty?
4. W jaki sposób wykonuje się fundamenty pod obiekty małej architektury?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wytycz i wykonaj wykop pod fundament muru ogrodzeniowego zgodnie z dokumentacjÄ….
Głębokość fundamentu 0.80 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) wytyczyć zarys wykopu zgodnie z dokumentacją,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) wykonać wykop zgodnie z dokumentacją,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
6) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
7) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania fundamentów,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 2
W istniejÄ…cym wykopie wykonaj fundament betonowy pod mur ogrodzeniowy zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odczytać dokumentację techniczną,
2) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
3) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
4) wykonać podsypkę żwirowo-piaskową o grubości warstwy podanej w dokumentacji,
5) wykorzystać gotową mieszankę betonową,
6) wykonać fundament zgodnie z dokumentacją,
7) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
8) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania fundamentów betonowych,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe,
- piasek i żwir,
- gotowa mieszanka betonowa.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić jakie fundamenty stosuje się pod obiekty małej architektury?
ðð ðð
2) wskazać jakie grunty nadają się do posadowienia fundamentów?
ðð ðð
3) określić z jakich materiałow wykonuje się fundamenty?
ðð ðð
4) odczytać z dokumentacji technicznej informacje potrzebne do wykonania
ðð ðð
fundamentu?
5) wytyczyć fundament pod obiekt małej architektury?
ðð ðð
6) wykonać wykop pod fundament?
ðð ðð
7) wykonać fundament betonowy pod obiekt małej architektury?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.3. Murki kamienne ozdobne i oporowe
4.3.1. Materiał nauczania
Murki ogrodzeniowe
Murki ogrodzeniowe z naturalnych kamieni są masywne i bardzo efektowne. Układ
kamieni oraz wykończenie spoin decydują o dekoracyjności takiego ogrodzenia, dużo zatem
zależy od wykonawcy.
Murki ogrodzeniowe wykonuje się zgodnie z zasadami, które dotyczą konstrukcyjnych
murów z kamienia, ponieważ mury ogrodzeniowe są także elementem konstrukcyjnym,
samonośnym. Muszą bowiem posiadać odpowiednią wytrzymałość i trwałość, a także
stateczność uniemożliwiającą ich przewrócenie.
Murki ogrodzeniowe wykonuje siÄ™ jako mury:
- dzikie,
- półdzikie,
- cyklopowe,
- mozaikowe,
- warstwowe,
- rzędowe.
Murki ogrodzeniowe wykonuje siÄ™ na fundamencie betonowym (gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 0.80÷1.20 m),
na którym układa się izolacje przeciwwilgociową na wysokości około 15 20 cm nad terenem,
a na niej muruje kamienie. Grubość muru zależy od indywidualnych wymagań, jednak nie
powinna być mniejsza niż 1/5 jego wysokości i nie mniejsza niż 30 cm. W przypadku murów
o znacznej długości, należy co około 10 m wykonać dylatację. Dylatacja jest to szczelina
o szerokoÅ›ci 1÷2 cm na caÅ‚ej wysokoÅ›ci muru.
Na szczycie muru umieszcza siÄ™ zwykle elementy zabezpieczajÄ…ce przed opadami
atmosferycznymi. Mogą to być dachówki ceramiczne, elementy kamienne lub otynkowane
zwieńczenie betonowe.
Rys. 1. Przykład ogrodzeniowego muru kamiennego [Murator 8/01, s.132]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 2. Przykład ogrodzeniowego muru kamiennego [www.murator.pl]
Mur kamienny ze słupami
Często wykonuje się ogrodzenia składające się z słupów oraz wypełnienia z innego
materiału lub z materiału kamiennego. Konstrukcję taką stosuje się w przypadku konieczności
wykonania muru wysokiego.
Słupy mogą być wykonane z betonu, cegły lecz także z kamienia o odmiennej fakturze od
zastosowanego w przęsłach, a także o większej szerokości przekroju.
Rys. 3. Przykład muru kamiennego ze słupami [Murator 8/01, s.132]
Poniżej przedstawiono przykłady murów ogrodzeniowych z kamienia.
Rys. 4. Mur cyklopowy [www.atal-wl.com.pl]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 5. Mur warstwowy [www.murator.ogród.pl]
Rys. 6. Przykład muru z kamienia połączonego z płotem drewnianym [www.atal-wl.com.pl]
Mury kamienne stosowane są także jako mury oporowe, to znaczy konstrukcje
przeznaczone do utrzymania w stanie statecznym gruntów i materiałów rozkruszonych lub
sypkich. Ściany te przejmują parcie gruntu i przekazują je na podłoże gruntowe.
Mury oporowe stosowane są jako zabezpieczenie skarp i nasypów.
Mury oporowe z kamieni należy wykonywać na zaprawie cementowej, a po ułożeniu
każdej warstwy wolne przestrzenie wypełnić zaprawą i mniejszymi kamieniami, aby mur był
szczelny. W dolnej części muru należy zastosować kamienie duże, układane na płask, z lekkim
nachyleniem w kierunku skarpy. Ponadto po około 2 tygodniach od wymurowania muru,
spoiny należy uzupełnić zaprawą do spoinowania. Pomiędzy murkiem a skarpą, należy
wykonać warstwę odsączającą  zasyp żwirem lub tłuczniem. W poziomie fundamentu muru
należy wykonać drenaż odprowadzający wodę do studzienki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 7. Murek oporowy kamienny [Murator 8/2001, s.137]
Filary i kolumny z kamienia.
Filary i kolumny kamienne muruje się podobnie jak elementy z cegły. W każdym
przypadku należy rozpocząć od wykonania stabilnego fundamentu, najlepiej płyty betonowej.
Budowa kolumny o przekroju kołowym wymaga dokładności i dopasowania kamieni w taki
sposób, aby uzyskać obrys zbliżony do okręgu. Należy wykonać najpierw próbę ułożenia
kamieni  na sucho i dopiero po dopasowaniu poszczególnych kamieni, należy je ułożyć
ponownie już z użyciem zaprawy. Przy budowie kolumny o przekroju kołowym należy
posługiwać się prętem centralnym i cyrklem, w celu sprawdzenia czy okrąg jest prawidłowy.
Rys. 8. Budowa kolumny o przekroju kołowym [1, s. 31]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Filar o przekroju kwadratowym  po ułożeniu zewnętrznych warstw kamieni warstwami
naprzemianległymi, wypełnia się wnętrze gruzem kamiennym.
Rys. 9. Budowa filara o przekroju kwadratowym [1, s. 31]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie mogą być rodzaje murów ogrodzeniowych?
2. Jaka powinna być głębokość fundamentów murów ogrodzeniowych?
3. W jaki sposób buduje się mury ogrodzeniowe z kamienia?
4. W jaki sposób buduje się kamienne mury oporowe?
5. W jaki sposób wykonuje się filary i kolumny z kamienia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj murek oporowy z kamienia na przygotowanym wcześniej fundamencie, zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) sprawdzić poprawność wykonania fundamentu pod murek oporowy,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne materiały kamienne i składniki zaprawy,
6) wykonać odpowiednią zaprawę,
7) wykonać murek oporowy zgodnie z dokumentacją,
8) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
9) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
10) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko ćwiczeniowe z przygotowanym wcześniej fundamentem,
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały kamienne i składniki zaprawy,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 2
Wykonaj filarek kwadratowy z kamienia na przygotowanym wcześniej fundamencie,
zgodnie z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) sprawdzić poprawność wykonania fundamentu pod filarek,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne materiały kamienne oraz składniki zaprawy,
6) wykonać odpowiednią zaprawę,
7) wykonać filarek zgodnie z dokumentacją,
8) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
9) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
10) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko ćwiczeniowe z przygotowanym wcześniej fundamentem,
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych,
- materiały kamienne i składniki zaprawy,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować rodzaje murów ogrodzeniowych?
ðð ðð
2) określić jaka powinna być głębokość fundamentów muru ogrodzeniowego?
ðð ðð
3) odczytać z dokumentacji technicznej informacje potrzebne do wykonania
ðð ðð
zadania?
4) wykonać murek ogrodzeniowy, oporowy i filar z kamienia zgodnie
ðð ðð
z dokumentacjÄ…?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Elementy ogrodowe z kamienia
4.4.1. Materiał nauczania
Rabaty kwiatowe.
W każdym ogrodzie znaczącą rolę pełni rabata kwiatowa, zwana także popularnie
kwietnikiem. Forma kwietnika (prostokÄ…tny, eliptyczny, nieregularny) jest sprawÄ…
indywidualnego gustu. Rośliny ozdobne rabaty można sadzić bezpośrednio w gruncie, lecz
także wykorzystując specjalne konstrukcje wykonane najczęściej z kamienia.
Wysokie rabaty kwiatowe stwarzają możliwość uzyskania dodatkowej powierzchni
do nasadzeń w ogrodzie oraz dodatkowych efektów dekoracyjnych.
Rabatę można zbudować na fundamencie z płyty betonowej lub bezpośrednio na istniejącym
w ogrodzie płaskim wybetonowanym podłożu. Rabatę wykonuje się z bloczków kamiennych
o regularnych kształtach i dobrze obrobionych, aby uzyskać ładne lico muru.
Rys. 10. Przykład wysokiej rabaty kwiatowej [1, s. 52]
Schody terenowe z płyt kamiennych.
Schody terenowe powinny komponować się z ogólnym wystrojem ogrodu oraz
z ukształtowaniem terenu w ogrodzie. Powinny być nie tylko wygodne, ale i estetyczne,
ponieważ są częścią wystroju ogrodu.
Schody terenowe powinny być wykonane z materiału:
- trwałego,
- wytrzymałego na ścieranie,
- mrozoodpornego,
- małonasiąkliwego,
- nieśliskiego,
- dopasowanego do innych elementów architektonicznych w ogrodzie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Naturalnymi materiałami spełniającymi powyższe wymagania są na przykład: granit,
bazalt, piaskowiec. Jednak, płyty wykonane z piaskowca warto zabezpieczyć przed
niekorzystnym działaniem wody  kamień można zaimpregnować środkami na bazie żywic
syntetycznych lub silikonowych.
Schody terenowe należy wykonywać szerokie, aby były wygodne i bezpieczne. Aby ustalić
potrzebną liczbę stopni należy różnicę wysokości poziomów (H), które schody mają połączyć,
podzielić przez planowaną wysokość stopnia (h).
Wygodne schody ogrodowe to takie, których stopnie mają wysokość nie większą niż 8 12
centymetrów. Głębokość stopnia (posunięcie) (s) w centymetrach oblicza się ze wzoru: s =
63 cm  2 h. Należy pamiętać o powiększeniu głębokości stopnia o tyle, ile będzie
nadwieszony nad nim kolejny stopień. Szerokość schodów ogrodowych powinna wynosić co
najmniej 90 centymetrów.
Każdy stopień schodów wykonuje się w czterech etapach:
- wykonanie betonowej płyty stanowiącej fundament,
- wybudowanie tzw. podstawki  np. kilka warstw Å‚upanego wapienia osadzonych
na zaprawie,
- wypełnienie przestrzenni za podstawką  beton zmieszany z odpadami z łupanego
kamienia,
- położenie płyty kamiennej na miejscu  płyty grubości 4 cm, długości ok. 90 cm
i szerokości 42 cm (wymiar stopnicy ).
Rys. 11. Przykład budowy stopni z płyt kamiennych [1, s. 56]
Innym sposobem wykonania schodów terenowych jest zastosowanie na nawierzchnię
kamienia brukowego.
Należy wykonać fundament betonowy o kształcie schodkowym(dostosowanym do przebiegu
schodów), na nim ułożyć 5 cm warstwę piasku, a na wierzchu układać kamień brukowy na
zaprawie. Stopnie należy wykonać ze spadkiem około 2% w kierunku pochyłości terenu. Po
ułożeniu stopni należy je obudować z obu stron kamiennym murem policzkowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 12. Budowa schodów terenowych z kamieni brukowych [3, s. 143]
Nawierzchnie z płyt kamiennych i z mozaiki betonowej.
Nawierzchnie z kamienia naturalnego są trwałe i estetyczne. Do ich budowy najczęściej
używa się płyt kamiennych ciętych lub łamanych, kostki lub brukowców (czyli dużych
otoczaków). Najtrwalsze są elementy z granitu, bazaltu, sjenitu i serpentynitu; mniej trwałe,
podatne na ścieranie i uszkodzenia - z piaskowca, a najmniej trwałe, miękkie i nasiąkliwe 
z wapienia.
Sposób układania nawierzchni zależy od jej przeznaczenia i od przepuszczalności podłoża.
Ścieżka z płyt kamiennych na gruncie zwięzłym.
Jeżeli podłoże jest kamieniste i przepuszczalne, wystarcza wykonanie fundamentu jedynie
z podsypki z kruszywa posypanej warstwa piasku.
Sposób wykonania: wykonać rów na głębokość około 20 cm i wypełnić go do połowy
ubitym gruzem budowlanym lub kruszywem z kamienia, tak aby podsypka miała grubość
około 10 cm. Na wierzch należy nasypać warstwę piasku grubości 5 cm, na której można
układać płyty kamienne.
Rys. 13. Szczegóły budowy ścieżki na gruncie zwięzłym [1, s. 27]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Na gruntach nieprzepuszczalnych należy pod warstwą piasku lub podsypki cementowo-
piaskowej ułożyć 10 20 cm żwiru lub tłucznia kamiennego (ale nie gruzu ceglanego). Na tych
warstwach, po wyrównaniu i starannym ubiciu, układa się, pobijając młotkiem, elementy
nawierzchni.
Pod nawierzchnie, które będą silniej obciążane (będą po nich przejeżdżać lub na nich
parkować samochody osobowe), zawsze pod warstwę piasku należy ułożyć warstwę około 20
cm tłucznia lub kamienia łamanego.
Rys. 14. Szczegóły budowy ścieżki na gruncie wilgotnym [1, s. 27]
Kształtując nawierzchnię, należy nadać jej spadki poprzeczne i podłużne  ułatwi to
odprowadzanie wody opadowej. Dla nawierzchni gładkich spadek poprzeczny powinien
wynosić 1 2%, dla brukowców 3 5%. Spadek podłużny dla wszystkich rodzajów ścieżek
powinien wynosić 1 3%. Nawierzchnię wyrównuje się, uderzając w płyty, kostki lub otoczaki
specjalnym ubijakiem lub młotkiem przez deskę. Poziom sprawdza się poziomnicą. Po ułożeniu
i wyrównaniu nawierzchni szczeliny zasypuje się piaskiem i polewa wodą (powstanie
nawierzchnia przepuszczalna) lub wypełnia zaprawą cementowo-piaskową w proporcjach 1:3
(powstanie nawierzchnia nieprzepuszczalna).
Nawierzchnie powinny być układane równo z poziomem trawnika, co ułatwia koszenie,
lub 3 5 cm powyżej gruntu, jeśli sąsiadują z rabatami bylinowymi czy krzewami, co zapobiega
zabrudzeniu kamieni ziemiÄ….
Wzdłuż ścieżek należy wykonać krawężniki, które układa się w rowkach wzdłuż krawędzi
koryta wykopanego pod ścieżkę, na podsypce cementowo-piaskowej lub w warstwie chudego
betonu. Ścieżki z dużych płyt mogą być układane bez krawężników.
Nawierzchnie z elementów kamiennych, w zależności od miejsca zastosowania, można
wykonać o rożnych kształtach; jako wąskie ścieżki, szerokie alejki, wybrukowane kręgi i tym
podobne. Można zastosować nawierzchnię z płyt jednorodnych, ale także z nieregularnych płyt
wielobarwnych (mozaika).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 15. Alejka z kamienia Å‚upanego [www.atal-wl.com.pl]
Inne elementy małej architektury z kamienia.
Wiele elementów małej architektury oraz architektury ogrodowej wykonuje się
z kamienia. Przykładem mogą być: kapliczki, fontanny, stałe meble ogrodowe (stoły, ławy),
mostki, grille, kominki, obudowy basenów i oczek wodnych i wiele innych.
Sposoby wykonania tych elementów muszą być indywidualnie dostosowane do określonego
projektu, jednak obowiązują ogólne zasady dotyczące wykonywania murów kamiennych.
Rys. 16. Mostek kamienny [www.atal-wl.com.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 17. Kominek z kamienia [www.murator.ogród.pl]
Rys. 18. Kapliczka kamienna [www.atal-wl.com.pl]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 19. Fontanna z kamienia [fot. własna]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób można wykonać kamienne rabaty kwiatowe?
2. W jaki sposób wykonuje się schody terenowe?
3. W jaki sposób wykonuje się nawierzchnie z płyt i drobnych elementów kamiennych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj rabatę kwiatową z bloczków kamiennych zgodnie z dokumentacją,
na przygotowanym wcześniej fundamencie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) sprawdzić poprawność wykonania fundamentu pod rabatę,
3) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
4) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
5) dobrać potrzebne materiały kamienne oraz składniki zaprawy,
6) przygotować materiał kamienny do wykonania zadania,
7) wykonać odpowiednią zaprawę,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
8) wykonać rabatę kwiatową zgodnie z dokumentacją,
9) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
10) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy
11) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko ćwiczeniowe z przygotowanym wcześniej fundamentem,
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania murów kamiennych i rabat,
- materiały kamienne i składniki zaprawy,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 2
Przygotuj podłoże i wykonaj na nim nawierzchnię ciągu pieszego z płyt kamiennych,
zgodnie z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
3) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
4) dobrać potrzebne materiały do przygotowania podłoża i wykonania nawierzchni,
5) przygotować materiał kamienny do wykonania zadania,
6) przygotować podłoże pod nawierzchnię,
7) wykonać nawierzchnię ścieżki zgodnie z dokumentacją,
8) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
9) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
10) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko ćwiczeniowe,
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczÄ…cÄ… zasad wykonywania nawierzchni kamiennych,
- materiały do wykonania zadania,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Ćwiczenie 3
Przygotuj podłoże i wykonaj na nim schody terenowe z płyt kamiennych, zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację techniczną,
2) dobrać potrzebne środki ochrony indywidualnej,
3) dobrać potrzebne narzędzia i sprzęt,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4) dobrać potrzebne materiały do przygotowania podłoża i wykonania nawierzchni,
5) przygotować materiał kamienny do wykonania zadania,
6) przygotować podłoże pod schody,
7) wykonać schody terenowe zgodnie z dokumentacją,
8) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
9) uporządkować stanowisko ćwiczeniowe po wykonanej pracy,
10) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stanowisko ćwiczeniowe,
- dokumentacja techniczna,
- literatura dotyczącą zasad wykonywania schodów terenowych,
- materiały do wykonania zadania,
- narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) odczytać z dokumentacji technicznej informacje potrzebne do wykonania
ðð ðð
obiektu małej architektury?
2) przygotować podłoże pod nawierzchnie kamienne i schody terenowe?
ðð ðð
3) wykonać kamienną rabatę kwiatową?
ðð ðð
4) wykonać schody terenowe?
ðð ðð
5) wykonać nawierzchnię z płyt i drobnych elementów kamiennych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5. Naprawa elementów kamiennych małej architektury
4.5.1. Materiał nauczania
Wady i uszkodzenia elementów z kamienia.
Elementy kamienne małej architektury ulegają uszkodzeniu lub zniszczeniu na skutek
działania szkodliwych czynników zewnętrznych.
Czynnikami powodujÄ…cymi uszkodzenia kamienia sÄ…:
- zanieczyszczenie powierzchni  przez brud, pyły, tłuszcze i inne.
- korozja biologiczna  niszczenie elementu przez organizmy żywe (grzyby, glony, owady)
- wykwity solne  czyli wykrystalizowane na powierzchni sole mineralne,
- oddziaływania mechaniczne.
PowodujÄ… one:
- przebarwienia i plamy,
- rysy i pęknięcia powierzchni,
- Å‚uszczenie siÄ™ warstwy powierzchniowej,
- ubytki powstałe na skutek uszkodzeń mechanicznych.
Wady powierzchniowe można usuwać przez mechaniczne i chemiczne czyszczenie,
Pęknięcia i ubytki należy uzupełnić odpowiednimi materiałami.
Wady wynikające z rodzaju skały i budowy kamienia to:
- zbyt duża nasiąkliwość,
- duża porowatość,
- duża ścieralność,
- niska wytrzymałość,
- trudność w obróbce,
- brak możliwości polerowania.,
- niska odporność na czynniki atmosferyczne.
Kamienie charakteryzujące się dużą ścieralnością i nasiąkliwością nie powinny być
stosowane na stopnie schodowe i posadzki, mogą być natomiast używane jako materiał
okładzinowy.
Duża porowatość umożliwia łatwe wnikanie wody i zanieczyszczeń do kamienia.
Do kamieni bardzo porowatych należy trawertyn, jest on natomiast łatwy w obróbce. Do skał
trudnych w obróbce należy gabro; jest stosowane głównie jako tłuczeń drogowy, natomiast
do skał, których nie da się polerować należą między innymi: porfir, melafir, piaskowiec, łupek.
Kamieni charakteryzujących się niską odpornością na czynniki atmosferyczne nie należy
stosować na zewnątrz budynków, a więc do wykonania obiektów małej architektury.
Zabrudzone powierzchnie kamienne można czyścić mechanicznie lub chemicznie, zależnie
od stopnia zabrudzenia.
Przy oczyszczaniu mechanicznym można stosować:
- czyszczenie ręczne przy użyciu szczotek,
- czyszczenie przy użyciu narzędzi zmechanizowanych,
- natrysk zimnÄ… lub gorÄ…cÄ… wodÄ…,
- czyszczenie strumieniem wody lub pary pod ciśnieniem,
- metodę strumieniowo-ścierną (piaskowanie).
- Naprawa uszkodzeń elementów z kamienia.
- Sposób naprawy elementów z kamienia zależy od rodzaju uszkodzeń. Można stosować:
- wypełnianie ubytków kitem lub specjalną zaprawą,
- uzupełnienie ubytków łatkami z kamienia naturalnego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
- sklejanie i uzupełnianie brakujących części kamieniami sztucznymi,
- wymianę uszkodzonych elementów kamiennych na takie same, ale bardziej trwałe,
- szlifowanie uszkodzeń powierzchniowych,
- impregnację wodoodporną i wzmacniającą kamień.
Szczegółowe zasady wykonywania napraw elementów kamiennych, stosowania
odpowiednich środków i zabiegów naprawczych oraz renowacyjnych omówione zostały
dokładnie w jednostce modułowej  Wykonywanie konserwacji, napraw i renowacji kamienia .
Wykonując naprawę lub renowację kamiennego elementu małej architektury musisz
wykorzystać zdobyte wcześniej umiejętności i zastosować odpowiednie działania i środki.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie uszkodzenia mogą wystąpić w kamiennych elementach architektury ogrodowej?
2. W jaki sposób wykonuje się naprawy elementów kamiennych?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj w swoim otoczeniu dwa różnego rodzaju obiekty małej architektury z kamienia
i dokonaj inwentaryzacji stwierdzonych uszkodzeń i zniszczeń wymagających naprawy.
SporzÄ…dz
fotografie obiektów, ich opis, inwentaryzację stwierdzonych wad i uszkodzeń oraz
zaproponuj sposoby wykonania naprawy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać przykłady kamiennych obiektów małej architektury,
2) ocenić stan techniczny poszczególnych obiektów,
3) sporządzić opis poszczególnych obiektów wraz ze szczegółową inwentaryzacją wad
i uszkodzeń,
4) ustalić zakres prac naprawczych,
5) zaproponować dla każdego obiektu sposób naprawy stwierdzonych uszkodzeń,
6) sporządzić notatkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca zasad wykonywania napraw elementów kamiennych,
- aparat fotograficzny,
- szkicownik.
Ćwiczenie 2
Wykonaj naprawÄ™ uszkodzonego fragmentu kolumny kamiennej za pomocÄ… Å‚Ä…czenia
klejem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) ocenić stan powierzchni przeznaczonych do sklejenia i ustalić zakres prac,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
2) przeanalizować i przypomnieć sobie zasady klejenia elementów kamiennych,
3) przygotować stanowisko pracy,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej,
5) przygotować powierzchnię do klejenia,
6) przygotować narzędzia do nakładania kleju,
7) przygotować odpowiedni klej,
8) nałożyć warstwę kleju i dopasować klejone powierzchnie,
9) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- elementy kamienne przeznaczony do sklejenia,
- klej do kamienia,
- narzędzia potrzebne do wykonania zadania,
- środki ochrony indywidualnej.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wskazać jakie uszkodzenia mogą wystąpić w kamiennych elementach
ðð ðð
architektury ogrodowej?
2) wykonać naprawę ogrodowego elementu kamiennego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.6. Rozliczanie robót kamieniarskich
4.6.1. Materiał nauczania
W celu dokonania rozliczeń za wykonane roboty należy obliczyć ilość robót. Obliczenie
ilości robót przed ich wykonaniem nazywa się przedmiarem, a po ich wykonaniu  obmiarem.
Zasady wykonywania przedmiaru i obmiaru robót omówiono w poprzednich jednostkach
modułowych.
Obmiar robót jest to tak zwany obmiar z natury, czyli mierzenie ilości robót na podstawie
stanu rzeczywistego, po wykonaniu wszystkich prac. Ilości wykonanych robót zapisuje się
w księdze obmiarów. Zapisy powinny być dokonywane bezpośrednio po zakończeniu roboty
i powinny zawierać szkice, wymiary i wyliczenia wykonanych prac. Roboty ulegające zakryciu
podczas póz
niejszych prac, takie jak przygotowanie podłoża do konserwacji kamienia,
powinny być obmierzone, odebrane i wpisane do książki obmiarów przed ich zakryciem.
Przy wykonywaniu przedmiaru i obmiaru można korzystać z  Katalogów Nakładów
Rzeczowych (KNR), w których zawarte są opisy robót, zasady przedmiarowania, warunki
techniczne wykonania i odbioru robót oraz normy nakładów rzeczowych na jednostkę danej
pracy. Można korzystać również z Katalogów Scalonych Nakładów Rzeczowych (KSNR)
i Kosztorysowych Norm Nakładów Rzeczowych (KNNR).
Przy wykonywaniu przedmiaru robót dotyczących wykonania konserwacji, napraw
i renowacji kamienia można korzystać z katalogów Konserwatorskich PKZ: Roboty
kamieniarskie KNBK nr 16, Katalogu Nakładów Rzeczowych nr 4-01: Roboty remontowo
budowlane oraz nr 7-12: Roboty malarskie antykorozyjne i chemoodporne.
Roboty impregnacyjne i odgrzybieniowe należy wykonywać zgodnie z dokumentacją
techniczną i ekspertyzami mykologiczno-budowlanymi i na ich podstawie należy również
dokonywać rozliczenia robót. Odgrzybianie i impregnacje oblicza się w metrach kwadratowych
w rozwinięciu z dokładnością do 0,1 m2.
Wiele prac związanych z wykonaniem obiektów małej architektury wykonuje się na
podstawie kalkulacji indywidualnej oraz umowy o wykonanie robót. Należy obliczyć potrzebną
ilość materiałów, określić ich cenę rynkową, ustalić czas potrzebny na wykonanie pracy
i wynegocjować z inwestorem stawkę należności za godzinę, dzień lub całkowity koszt
wykonanej pracy.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega przedmiar robót?
2. W jaki sposób wykonuje się obmiar robót?
3. Z jakich katalogów należy korzystać przy rozliczaniu robót związanych z wykonywaniem
kamiennych obiektów małej architektury?
4. W jaki sposób oblicza się należność za wykonaną pracę?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj obmiar robót związanych z wykonaniem obustronnego czyszczenia powierzchni
ogrodzenia kamiennego o długości 5,0 m i wysokości 1,5 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić zasady wykonywania obmiaru,
2) wykonać szkic ogrodzenia i podać jego wymiary,
3) wykonać obmiar robót,
4) sporządzić notatkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Oblicz potrzebną ilość materiałów do wykonania ścieżki ogrodowej o długości 7,5 m
i szerokości 0,60 m, z płyt kamiennych. Zaproponuj sposób wykonania tej ścieżki posługując
się informacjami z rozdziału 4.4. Wykonaj zapotrzebowanie materiałowe. Oblicz
wynagrodzenie za pracę (bez kosztu materiałów), jeżeli wykonanie ścieżki będzie trwało 16
godzin, a wynegocjowana stawka za godzinę pracy wynosi 26 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odszukać w literaturze informacje dotyczące zasad wykonywania ścieżek z płyt
kamiennych,
2) wykonać szkic przekroju ścieżki,
3) określić potrzebne materiały i obliczyć potrzebna ilość,
4) sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,
5) obliczyć wynagrodzenie za pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura,
- kalkulator,
- przybory do rysowania.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać obmiar robót?
ðð ðð
2) określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót
oraz sporządzić zapotrzebowanie materiałowe?
ðð ðð
3) sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy?
ðð ðð
4) obliczyć wynagrodzenie za pracę?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna
z nich jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej
i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Zestaw zadań testowych
1. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy naprawie
elementów kamiennych wymagającej szlifowania:
a) buty gumowe,
b) okulary ochronne,
c) szelki bezpieczeństwa,
d) linka bezpieczeństwa.
2. Obiektem małej architektury jest:
a) most.
b) kapliczka.
c) barakowóz.
d) domek letniskowy.
3. Z jakiego materiału nie wykonuje się fundamentów pod obiekty małej architektury:
a) cegły,
b) betonu,
c) drewna,
d) kamienia.
4. W jaki sposób utrwala się w terenie zarys fundamentu:
a) wykonanie szablonu,
b) narysowanie na powierzchni tereniu,
c) wykonanie dookoła rowka,
d) wbicie kołków i rozciągnięcie sznurka.
5.Głebokość fundamentu muru ogrodowego powinna wynosić minimum:
a) 30 cm,
b) 40 cm,
c) 50 cm,
d) 80 cm.
6. Najmniejsza grubość muru ogrodzeniowego z kamienia powinna wynosić:
a) 15 cm,
b) 20 cm,
c) 30 cm,
d) 40 cm.
7. Dylatacje w murze kamiennym należy wykonywać co:
a) 5 m,
b) 10 m,
c) 15 m,
d) 20 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
8. Mur oporowy jest to:
a) mur przy granicy działki,
b) mur podtrzymujÄ…cy schody,
c) konstrukcja podtrzymujÄ…ca skarpÄ™,
d) zabezpieczenie ścian wykopu.
9. Wysokość wygodnych schodów terenowych nie powinna być większa niż:
a) 12 cm,
b) 15 cm,
c) 17 cm,
d) 20 cm.
10. Jakie nachylenie w kierunku podłużnym powinny mieć stopnie terenowe:
a) 2%,
b) 5%,
c) 10%,
d) 15%.
11. Odporność na ścieranie powinny posiadać kamienie przeznaczone na:
a) cokoły,
b) nawierzchnie,
c) ogrodzenia,
d) okładziny elewacyjne.
12. Do wypełniania ubytków w kamieniu naturalnym i sztucznym w miejscach narażonych
na ścieranie i nacisk takich jak stopnie schodów zaleca się stosować:
a) gips,
b) klej do kamienia,
c) preparat impregnujÄ…cy,
d) dwuskładnikową zaprawę Acryston.
13. Na skutek dużych różnic temperatur w dzień i w nocy może wystąpić na kamieniu:
a) pleśń,
b) zawilgocenie,
c) wykwity solne,
d) łuszczenie się warstw zewnętrznych.
14. Która z podanych poniżej metod nie jest stosowana do naprawy uszkodzonych
mechanicznie elementów z kamienia:
a) wypełnianie ubytków kitem lub specjalną zaprawą,
b) uzupełnienie ubytków łatkami z kamienia naturalnego,
c) sklejanie i uzupełnianie brakujących części kamieniami sztucznymi,
d) impregnacja wodoodporna elementów z kamienia
15. Przedmiar robót jest to:
a) obliczenie kosztu wykonanych robót,
b) mierzenie ilości robót na podstawie stanu rzeczywistego,
c) obliczenie ilości robót na podstawie dokumentacji technicznej,
d) obliczenie ilości robot na podstawie katalogu nakładów rzeczowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
16. Przy budowie kolumny o przekroju kołowym należy posługiwać się:
a) kÄ…tomierzem,
b) cyrklem,
c) ekierka,
d) linijkÄ….
17. Podczas budowy filara o przekroju kwadratowym wnętrze filara wypełnia się:
a) materiałem izolacyjnym,
b) gruzem kamiennym,
c) piaskiem,
d) betonem.
18. Spadek poprzeczny dla gładkich nawierzchni powinien wynosić:
a) 1÷2%,
b) 2÷3%,
c) 3÷4%,
d) 4÷5%.
19. Podsypka z gruzu pod nawierzchnie z płyt kamiennych powinna wynosić minimum:
a) 5 cm,
b) 10 cm,
c) 15 cm,
d) 20 cm.
20. Podczas klejenia kamienia pracownicy powinni posiadać:
a) rękawice i szelki ochronne,
b) okulary i rękawice ochronne,
c) okulary ochronne i obuwie gumowe,
d) maski ochronne i obuwie skórzane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ................................................................................................
Wykonywanie kamiennych elementów małej architektury
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
6. LITERATURA
1. Bridgewater A., G.: Kamień w ogrodzie. Elipsa, Warszawa 2001
2. Francuz W.M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie. KWP Bud-
Ergon OW PZiTB, Warszawa 1998
3. Kettler K.: Murarstwo. Cz.1. REA, Warszawa 2002
4. Praca zbiorowa. Nowy poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2003
5. Praca zbiorowa. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Poradnik
projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru, Verlag Dashofer, Warszawa
2005
6. Słowiński Z.: Technologia budownictwa cz. 2. WSiP, Warszawa 1997
7. Słowiński Z.: Technologia budownictwa cz. 3. WSiP, Warszawa 1997
8. Szymański E.: Materiały budowlane. WSiP, Warszawa 2005
9. Urban L.: Murarstwo i tynkarstwo. WSiP, Warszawa 1968
10. Wasilewski Z.: BHP na placu budowy. Arkady, Warszawa 1989
11. Wilcke H., Thuning W.: Kamieniarstwo. WSiP, Warszawa 1997
12. Wolski Z.: Sztukatorstwo. WSiP, Warszawa 1988
13. Żenczykowski W.: Budownictwo ogólne. T.I. Arkady, Warszawa 1965
Katalogi
14. Katalogi Nakładów Rzeczowych KNR, WACETOB  PZITB, Warszawa 2000
- KNR NR 2-01  Budowle i roboty ziemne
- KNR NR 2-02  Konstrukcje budowlane, tom I i II
- KNR NR 4-01  Roboty remontowe budowlane
15. Kwartalnik  SEKOCENBUD- informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz
najmu sprzętu budowlanego oraz cenach materiałów budowlanych
Normy i rozporzÄ…dzenia
16. PN-B-11200:1996  Materiały kamienne. Bloki, formaki, płyty kamienne.
17. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. W sprawie warunków
technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz.
690, z 2002 r.
18. RozporzÄ…dzenie Ministra Infrastruktury z 6.02.2003 r. w sprawie bhp podczas
wykonywania robót budowlanych (Dz.U.Nr47 poz..401).
Czasopisma:
Atlas budowlany, Murator, Materiały budowlane, Świat kamienia.
Strony internetowe producentów i wykonawców elementów kamiennych.
Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37