MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Możejko
Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych
322[05].Z4.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr n. med. Ewa Jakubiec- Blajer
mgr Dorota Piszczek
Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Możejko
Konsultacja:
mgr Maria Żukowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z4.01
Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu ortoptystka.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Organizacja miejsca pracy i sprzęt do badań okulistycznych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Wywiad i przygotowanie dziecka do badania 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Obserwacja dziecka i wykrywanie zeza 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Metody badania ostrości wzroku 18
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.4.3. Ćwiczenia 23
4.4.4. Sprawdzian postępów 26
4.5. Metody badania ruchów oczu 27
4.5.1. Materiał nauczania 27
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.5.3. Ćwiczenia 29
4.5.4. Sprawdzian postępów 31
4.6. Metody pomiaru refrakcji 33
4.6.1. Materiał nauczania 33
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 37
4.6.4. Sprawdzian postępów 40
4.7. Badanie fiksacji 41
4.7.1. Materiał nauczania 41
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.7.3. Ćwiczenia 43
4.7.4. Sprawdzian postępów 44
4.8. Badanie kÄ…ta zeza za pomocÄ… synoptoforu 45
4.8.1. Materiał nauczania 45
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.8.3. Ćwiczenia 48
4.8.4. Sprawdzian postępów 51
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 52
6. Literatura 57
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w doskonaleniu umiejętności wykonywania podstawowych
badań okulistycznych.
Poradnik zawiera:
 wymagania wstępne  zakres wiedzy i niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć
opanowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania umiejętności
wykonywania podstawowych badań okulistycznych,
 pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności po wykonywaniu ćwiczeń,
 sprawdzian osiągnięć  zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze je wykonujesz.
Po przerobieniu materiału spróbuj przystąpić do sprawdzianu z zakresu jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa  Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych , której treść
teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu diagnostyki
w zezie i niedowidzeniu.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni szkolnej, placówce opieki zdrowotnej musisz przestrzegać
regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych ćwiczeń. Przepisy te dokładnie zostały omówione w jednostce modułowej
 Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
322[05].O1.03.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
322[05].Z4
Diagnostyka w zezie i niedowidzeniu
322[05].Z4.01
Wykonywanie podstawowych badań
okulistycznych
322[05].Z4.02
Wykonywanie szczegółowych badań
strabologicznych
Struktura układu jednostek modułowych  moduł 322[05].Z4
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
 charakteryzować budowę i funkcjonowanie układu wzrokowego,
 opisać mechanizm ruchów gałek ocznych,
 opisać rozwój widzenia u dzieci oraz najczęstsze zaburzenia widzenia,
 różnicować objawy chorób narządu wzroku,
 rozróżniać leki stosowane miejscowo do oka,
 wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu optyki,
 rozpoznawać rodzaje soczewek okularowych i pryzmatów,
 różnicować kliniczne postacie zeza,
 określać fiksację siatkówkową,
 charakteryzować pojęcie korespondencji siatkówkowej prawidłowej i nieprawidłowej,
 charakteryzować stopnie widzenia obuocznego,
 opisywać zaburzenia narządu ruchowego oczu,
 analizować skutki porażenia mięśni ocznych,
 rozróżniać narzędzia i aparaty stosowane do badań okulistycznych,
 obsługiwać i regulować urządzenia do badań okulistycznych,
 rozpoznawać i zapobiegać zagrożeniom zdrowia pacjentów w trakcie przeprowadzania
badań,
 korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się z dzieckiem
i jego rodzinÄ…,
 organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 przeprowadzić wywiad z pacjentem lub jego opiekunem,
 uświadomić opiekunom psychiczne problemy dziecka, będące następstwem zeza,
 wypełnić dokumentację badań okulistycznych,
 rozpoznać rodzaj zeza metodą oglądania i sprawdzania ustawienia oczu,
 odróżnić zez ukryty od jawnego, jednostronny od naprzemiennego,
 przeprowadzić badanie ostrości wzroku do dali i bliży,
 zbadać fiksację i rozróżnić jej typy,
 wykonać ilościowe i jakościowe badanie ruchów oczu,
 przeprowadzić badanie refrakcji metodą skiaskopii i z zastosowaniem autorefraktometru,
 zbadać kąt zeza za pomocą synoptoforu,
 zastosować leki niezbędne do wykonania badania,
 zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Organizacja miejsca pracy i sprzęt do badań okulistycznych
4.1.1. Materiał nauczania
Badania okulistyczne wymagają odpowiednich pomieszczeń do ich wykonywania.
Gabinety okulistyczne powinny posiadać:
 minimum 3 - 5 metrów długości ze względu na odległość potrzebną do pomiaru ostrości
wzroku do dali,
 oświetlenie naturalne i sztuczne,
 dodatkowe pomieszczenie tzw. ciemniÄ™,
 jasne ściany i podłogę antypoślizgową, łatwą do utrzymania w czystości,
 instalację elektryczną o napięciu 230 V,
 umywalkÄ™,
 pomieszczenie to powinno spełniać wymagania ergonomiczne, sanitarno-higieniczne
i bezpieczeństwa.
Wyposażenie gabinetu do wykonywania podstawowych badań okulistycznych:
 tablice lub rzutnik do badania ostrości wzroku w dal i do bliży,
 tablice do badania widzenia barw,
 linijki do skiaskopii i skiaskop,
 kaseta okulistyczna i oprawki próbne,
 autorefraktometr,
 oftalmometr,
 wizuskop,
 perymetr,
 synoptofor,
 krzyż Maddoxa,
 skrzydło Maddoxa,
 listwy pryzmatyczne, pojedyncze pryzmaty,
 frontofokometr,
 pupillometr,
 kolorowe zabawki różnej wielkości, przydatne do badania dzieci.
Aparaty okulistyczne powinno umieszczać się na stolikach z regulacją wysokości.
Rodzaje dokumentacji badań okulistycznych
Dokumentacja medyczna  zbiory dokumentów medycznych zawierających dane
i informacje medyczne, związane ze stanem zdrowia pacjentów oraz z udzielonymi im
świadczeniami zdrowotnymi.
Dokument medyczny powinien zawierać:
 dane identyfikujące zakład: nazwę zakładu i jego siedzibę, adres wraz z numerem
telefonu, kod identyfikacyjny zakładu stanowiący I część systemu kodu resortowego,
 dane identyfikujące jednostkę organizacyjną zakładu: nazwę jednostki, adres wraz
z numerem telefonu, kod identyfikacyjny jednostki organizacyjnej zakładu stanowiący V
część systemu kodu resortowego,
 dane pacjenta: nazwisko i imię, data urodzenia, oznaczenie płci, adresu, numeru
ewidencyjnego PESEL (w przypadku noworodka  PESEL matki), a w przypadku braku
numeru PESEL  serię i numer dokumentu stwierdzającego tożsamość,
 datÄ™ dokonania wpisu w dokumentacji,
 określenie stanu zdrowia pacjenta w chwili udzielania świadczenia zdrowotnego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 określenie zakresu udzielonych świadczeń zdrowotnych,
 dane identyfikacyjne osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych lub osoby dokonującej
wpisu w dokumentacji, obejmujące imię i nazwisko tej osoby, jej tytuł zawodowy,
uzyskane specjalizacje, numer prawa wykonywania zawodu oraz jej podpis.
Dokumentacja medyczna dzieli siÄ™ na:
1) dokumentację indywidualną  odnoszącą się do poszczególnych pacjentów
korzystających ze świadczeń zdrowotnych zakładu, prowadzoną na formularzach lub
drukach, w skład której wchodzi dokumentacja wewnętrzna i zewnętrzna,
2) dokumentację zbiorczą  odnoszącą się do ogółu pacjentów korzystających ze świadczeń
zdrowotnych zakładu lub określonych grup tych pacjentów, prowadzoną w formie ksiąg,
rejestrów.
Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej:
 dokumentację należy prowadzić czytelnie,
 kolejne wpisy sporządza się w porządku chronologicznym, zaznaczając koniec każdego
wpisu, i opatruje podpisem osoby je sporzÄ…dzajÄ…cej, z podaniem danych jÄ…
identyfikujÄ…cych,
 wpis dokonany w dokumentacji nie może być z niej usunięty, a jeżeli został dokonany
błędnie, należy go skreślić oraz opatrzyć datą skreślenia i podpisem osoby dokonującej
skreślenia,
 każdą stronę dokumentacji indywidualnej oznacza się imieniem i nazwiskiem pacjenta.
Historia choroby jest podstawowym rodzajem dokumentacji indywidualnej pacjenta
zarówno w szpitalu jak i w zakładach opieki ambulatoryjnej. Historia choroby poradni
okulistycznej zawiera dane identyfikacyjne pacjenta, informacje dotyczące jego ogólnego
stanu zdrowia, przebytych chorób, obciążeń dziedzicznych, problemów zdrowotnych
i urazów oraz wpisy kolejnych porad ambulatoryjnych wraz z wynikami badań
okulistycznych.
Wyniki niektórych badań, uzyskujemy w postaci wydruku komputerowego, który zostaje
dołączony do dokumentacji medycznej pacjenta (np. wynik pola widzenia wykonywany na
polomierzu komputerowym, wynik autorefraktometrii).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki powinny spełniać pomieszczenia do badań okulistycznych?
2. Jakie wymagania sanitarno-higieniczne powinno spełniać pomieszczenie do badań
okulistycznych?
3. Jaki znasz urządzenia i aparaty wykorzystywane do badań okulistycznych?
4. Co oznacza termin dokumentacja medyczna?
5. Jakie znasz rodzaje dokumentacji medycznej?
6. Jakie znasz zasady prowadzenia dokumentacji medycznej?
7. Jakie znasz rodzaje dokumentacji badań okulistycznych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny wybranego gabinetu badań okulistycznych w specjalistycznej placówce
opieki zdrowotnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać obserwacji pomieszczenia, w którym wykonywane są badania okulistyczne,
zwracajÄ…c uwagÄ™ na:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 wymiary pomieszczenia,
 oświetlenie pomieszczenia,
 wygląd i wyposażenie gabinetu,
 sprzęt i aparaturę medyczną,
2) dokonać oceny spełnienia warunków wymaganych przez stację sanitarno-
epidemiologicznÄ…,
3) przeanalizować spostrzeżenia i ocenić pomieszczenie do badań okulistycznych,
4) zanotować wnioski,
5) przedstawić i przedyskutować swoje uwagi w grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 długopis.
Ćwiczenie 2
Załóż historię choroby pacjentowi, który zgłosił się do poradni okulistycznej po raz
pierwszy.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z formularzem historii choroby,
2) zebrać informacje o pacjencie i dokonać wpisu danych:
 imiÄ™ i nazwisko,
 data urodzenia,
 oznaczenie płci,
 adres zamieszkania,
 numer ewidencyjny PESEL,
3) dokonać wpisu danych identyfikacyjnych zakładu opieki zdrowotnej: nazwę zakładu,
adres i numer REGON oraz nazwę i kod identyfikacyjny komórki organizacyjnej,
w której sporządzono dokumentację,
4) zanotować datę założenia dokumentacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 formularze historii choroby poradni okulistycznej,
 długopis.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować wymagania dotyczące pomieszczeń do badań
okulistycznych?
2) wymienić sprzęt i aparaturę medyczną, wykorzystywaną do badań
okulistycznych?
3) rozróżnić rodzaje dokumentacji medycznej pacjenta?
4) omówić zasady prowadzenia dokumentacji medycznej?
5) założyć dokumentację medyczną pacjentowi nowoprzybyłemu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Wywiad i przygotowanie dziecka do badania
4.2.1. Materiał nauczania
Istnieją różne metody badania oczu w zezie. Metody te pozwalają na ocenę widzenia
i narzÄ…du ruchowego oczu, stwierdzenie rodzaju zeza i stanu obuocznego widzenia.
Badanie w każdym przypadku powinno być dokładne, a rozpoczynamy je od wywiadu.
Wywiad
Informacje uzyskane od rodziców lub opiekunów mogą stanowić cenną wskazówkę
diagnostyczną. Wywiad powinien uwzględniać następujące informacje:
1) Czas wystąpienia zeza  od kiedy dziecko zezuje? W jakim wieku zauważono
niedowidzenie?
Im wcześniejszy początek zeza tym rokowanie jest gorsze. Póz
ny początek zeza może
wskazywać na występowanie czynnika akomodacyjnego w zezie i lepsze rokowanie.
2) Wywiad rodzinny  czy w rodzinie ktoÅ› ma zeza, niedowidzenie, czy ktoÅ› nosi okulary?
Zez często bywa dziedziczony. Pomocna może okazać się znajomość metod leczenia
innych członków rodziny.
3) Stan zdrowia dziecka  czy ciąża i poród przebiegały prawidłowo, czy wystąpiły
powikłania? W jakim stanie ogólnym urodziło się dziecko? Jaki jest obecnie stan zdrowia
dziecka? Czy dotychczas nie wystąpiły inne choroby oczu? Czy dziecko zgłasza jakieś
dolegliwości?
4) Występowanie i zmienność zeza  czy zez jest stały, czy pojawia się okresowo i w jakich
okolicznościach?
U dzieci, które zezują bardziej gdy są zmęczone lub chore, prawdopodobnie występuje
czynnik akomodacyjny. Jeśli zez występuje okresowo może być zachowany pewien
stopień obuocznego widzenia i wtedy rokowanie jest lepsze niż w przypadku zeza
stałego.
5) Podwójne widzenie  występowanie u starszych dzieci (w wieku 4 5 lat) może
wskazywać na czynnik porażenny, spowodowany chorobą neurologiczną.
6) Wyrównawcze ustawienie głowy  może świadczyć o zezie skośnym.
7) Dotychczasowy przebieg leczenia  czy dziecko leczyło się z powodu zeza i jakie było
leczenie? Czy stale nosi okulary? Czy wada wzroku była określona po atropinizacji? Czy
stosowano zasłanianie oka i jak długo? Czy stosowano ćwiczenia ortoptyczne,
pleoptyczne? Czy dziecko miało wykonany zabieg operacyjny i kiedy?
Przygotowanie dziecka do badania:
Przed przystąpieniem do każdego badania ortoptystka musi przestrzegać następujących
zasad:
 poznać dziecko i jego stan,
 znać cel badania,
 przygotować niezbędny sprzęt i aparaturę,
 znać niebezpieczeństwa dla dziecka, wynikające z wykonywanego badania i rodzaj
pomocy w wypadku wystąpienia powikłań,
 przygotować dziecko do badania.
Przygotowanie dziecka do badania:
 nawiÄ…zanie kontaktu z dzieckiem,
 poznanie jego wiedzy i wcześniejszych doświadczeń, związanych z badaniem,
 wyjaśnienie dziecku celu i przebiegu badania w sposób zrozumiały i dostosowany do
jego wieku,
 udzielenie dziecku wsparcia, zmniejszenie lęku, uspokojenie,
 umożliwienie obecności rodzica podczas badania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 uzyskanie od rodziców zgody na badanie dziecka.
NawiÄ…zanie kontaktu z dzieckiem
Nawiązanie kontaktu z dzieckiem jest punktem wyjścia w procesie sprawowania nad nim
opieki i stanowi podstawę przygotowania do każdego badania lub zabiegu. Każde dziecko
reaguje na pobyt w szpitalu lub wizytę w poradni inaczej, dlatego każda osoba z personelu
medycznego powinna wykazać się znajomością ich zachowań i psychiki. Nawiązanie
kontaktu z małym dzieckiem może okazać się szczególnie trudne, ale stała obecność rodzica
przy nim sprzyja zniesieniu lęku przed kontaktami z personelem. Stąd też ważne jest, aby
rodzic miał możliwość przebywania z dzieckiem i mógł towarzyszyć podczas badań.
Kontakt słowny można nawiązać od przedstawienia się i dobrze jest, gdy nasza twarz
znajduje się wtedy na poziomie oczu dziecka. Można też małemu dziecku zadać łatwe
pytania, na które są proste odpowiedzi. Dzieciom sprawia przyjemność postrzeganie ich jako
 duże i zachwycanie się np. ich ubrankiem, okularami. Nawiązanie serdecznego kontaktu
z dzieckiem czasami wymaga dłuższego czasu, ale sprzyja zdobyciu jego zaufania i pozwoli
prawidłowo przygotować go do badania.
W przypadku starszych dzieci i młodzieży należy poznać ich wiedzę i doświadczenia,
związane z wykonywanymi badaniami. Pozwoli to na wyjaśnienie wątpliwości i uniknięcie
błędów wcześniej popełnianych podczas badań.
Wyjaśnienie celu i przebiegu badania
Następnym elementem przygotowania do badania jest wyjaśnienie jego celu i przebiegu
w sposób zrozumiały i dostosowany do wieku dziecka. Informacje o badaniach przekazywane
dziecku powinny być możliwie pełne. Niepełna informacja powoduje snucie domysłów i jest
z
ródłem lęku u dziecka. Podstawowe pojęcia i problemy związane z badaniem są dość szybko
prawidłowo rozumiane przez dzieci pod warunkiem, że systematycznie im się to wyjaśnia. Na
wynik wielu badań okulistycznych ma wpływ sposób współpracy z dzieckiem przed
i w czasie ich wykonania. Zrozumienie przez dziecko istoty badania pozwoli na dobrÄ…
współpracę i uzyskanie wiarygodnego wyniku. Młodszym dzieciom podajemy informacje
najbardziej elementarne i proste, opisujące przebieg badania i sposób zachowania, jaki
oczekujemy od dziecka. W kontaktach z najmłodszymi dziećmi należy używać słownictwa
odpowiedniego do ich wrażliwości i nie przeciągać w czasie przygotowania jak i całego
badania. Zamiast komunikować dziecku potrzebę zbadania oczu, można użyć sformułowania:
 chcę ci pokazać coś specjalnego, coś czego jeszcze nie widziałeś itp&  Wprowadzenie
elementu zabawy i użycie własnej wyobraz
ni wydaje się być niezbędne, aby małe dziecko
wyraziło zainteresowanie badaniem i dobrze współpracowało podczas jego wykonywania.
Osoba dorastająca powinna być potraktowana jak człowiek dorosły, czyli uzyskać taki
sam rodzaj i zakres informacji jak dorosły pacjent. W przypadku starszych dzieci i młodzieży
szczególnie ważne jest unikanie wszelkich niedopowiedzeń, ponieważ niemal automatycznie
uruchamiajÄ… one wyobraz
nię dziecka. Dorastająca młodzież wykazuje tak silną potrzebę bycia
w centrum uwagi, że niepełna informacja może stać się impulsem do dramatycznych fantazji.
Wsparcie emocjonalne dziecka
Oprócz wsparcia informacyjnego ważne jest wsparcie emocjonalne dziecka. Dzieci
różnie znoszą obciążenia psychiczne powodowane hospitalizacją i potrzebą poddania się
czasami nieprzyjemnym badaniom diagnostycznym. Uwarunkowane jest to różną
odpornością układu nerwowego i różnicami w reagowaniu emocjonalnym. Duże znaczenie
ma również poziom rozwoju dziecka i zasób jego doświadczeń indywidualnych.
Głównymi objawami nadmiernego obciążenia psychicznego u dzieci są:
 wzmożona męczliwość,
 trudność skupienia uwagi,
 drażliwość prowadząca do agresji i wycofywania,
 bierność i apatia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Najczęstszą reakcją emocjonalną dziecka przed badaniem jest strach i lęk. Obie reakcje
sÄ… sobie blisko pokrewne. W przypadku strachu z
ródło emocji jest rzeczywiste
i bezpośrednie, natomiast w przypadku lęku z
ródło reakcji jest symboliczne (dziecko
wyobraża sobie coś, czego się boi).
W celu złagodzenia lęku dziecka należy przestrzegać następujących zasad:
 spokojne i zrównoważone oddziaływanie na dziecko, rozładowywanie niepożądanych
napięć,
 wyjaśnienie matce konieczności jej spokojnego zachowania, ponieważ lęk matki nasila
reakcjÄ™ dziecka,
 unikanie gwałtowności, zachowanie spokojne, łagodne, wyrażające się w płynnych
ruchach,
 zjawiska, z którymi styka się dziecko, muszą być określone i przewidywalne, wówczas
będą wzmagać poczucie bezpieczeństwa. Służą temu wyraz
nie określone wymagania,
które stawia się dziecku oraz rzetelne informacje o tym, co go będzie czekało podczas
badania.
Płacz jest częstą reakcją na lęk, więc ortoptystka nie powinna pozostawać obojętna na
płacz dziecka. Wskazane są wtedy wszystkie gesty emocjonalnego wsparcia  przytulenie,
głaskanie, branie na ręce. Wsparcie takie może powodować nasilenie płaczu, co należy
potraktować jako oczyszczające, a w efekcie uspokajające przeżycie. Szczególną opieką
należy otoczyć dzieci, u których wzmożona lękliwość jest cechą ich osobowości, ponieważ
przeżywanie tej emocji jest dla nich szczególnie dotkliwe.
Przygotowanie fizyczne dziecka
Specyfika badania okulistycznego wymaga przygotowania fizycznego dziecka. Do zadań
ortoptysty w tym zakresie będzie należało:
 w zależności od rodzaju badania podanie kropli rozszerzających z
renicÄ™ lub
znieczulających rogówkę,
 poinstruowanie dziecka jak ma zachować się podczas badania,
 ułożenie lub posadzenie dziecka we właściwej i wygodnej pozycji i ustawienie
odpowiednio głowy,
 zapewnienie warunków do pełnego skupienia się dziecka podczas badania.
Podczas diagnostyki do najczęściej stosowanych kropli rozszerzających
z
renicę i porażających akomodację należy:
 atropina (Sol. Atropinum sulfuricum 1%),
 tropikamid (Sol. Tropicamidum 0,5%, 1%),
 cyklopentolat (Sol. Cyclogyl® 0,5%, 1%),
 fenylefryna (Sol. Neo-Synephrine® 2,5%, 10%), która rozszerza z
renicę bez porażenia
akomodacji.
Krople znieczulające rogówkę to:
 proksymetakaina (Sol. Alcaine® 0,5%),
 oxybuprokaina (Sol. Novesin® 0,4%).
Podając leki w kroplach do worka spojówkowego należy znać objawy uboczne, które
mogą one powodować. Dotyczy to głównie atropiny, która może powodować silną reakcję
uczuleniową (zaczerwienienie skóry, suchość skóry i błon śluzowych, gorączka, pobudzenie,
przyspieszenie tętna, zawroty głowy). Natomiast fenylefryna jest lekiem z grupy
sympatykomimetyków, który może u niemowląt wywołać zaburzenia rytmu serca i ciśnienia
tętniczego krwi. Powinno się u tych pacjentów zachować szczególną ostrożność i stosować
mniejsze stężenia tych leków (np. 2,5% fenylefrynę), jak również wnikliwie obserwować
w kierunku wystąpienia niepokojących objawów.
Przed podaniem kropli rozszerzajÄ…cych z
renice niezbędne jest przeprowadzenie wywiadu
w kierunku jaskry. Leki te podwyższają ciśnienie śródgałkowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Zasady badania dziecka
Aby badanie przeprowadzone zostało skutecznie i nie powodowało stresu u dziecka
należy przestrzegać następujących zasad:
 podczas badania stosować ruchy celowe, zręczne, skoordynowane i delikatne, aby
dodatkowo nie męczyć dziecka i nie przedłużać badania,
 dobrać technikę badania dziecka do jego wieku i możliwości, a u małych dzieci
wprowadzić element zabawy,
 podczas badania stale obserwować dziecko i pytać o jego samopoczucie.
 dbać o spokojną atmosferę podczas badania, wspierać dziecko emocjonalnie, okazywać
mu troskę, cierpliwość, życzliwość,
 jeżeli jest taka możliwość, należy robić krótkie przerwy podczas badania, aby dziecko
odpoczęło i ponownie mogło skoncentrować się na badaniu,
 u małych dzieci najważniejsze elementy badania przeprowadzamy na początku,
wykorzystując czasami tylko chwilową współpracę dziecka,
 najbardziej nieprzyjemne części badania zostawiamy na koniec.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zagadnienia należy uwzględnić podczas zbierania wywiadu u dziecka z chorobą
zezowÄ…?
2. Jakich zasad należy przestrzegać przystępując do wykonania badania u dziecka?
3. Jakie znasz zasady przygotowania dziecka do badania i czy potrafisz je wyjaśnić?
4. Jakie czynności wykonasz przygotowując dziecko fizycznie do badania?
5. Jakie znasz rodzaje leków stosowanych w badaniach okulistycznych?
6. Jakie znasz zasady badania dziecka?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj i zaprojektuj w dowolnej formie graficznej kwestionariusz, służący do zbierania
wywiadu u dziecka z chorobÄ… zezowÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zagadnieniami dotyczącymi wywiadu,
2) zaprojektować w wybranej formie graficznej kwestionariusz wywiadu,
3) przeanalizować swój projekt,
4) zaprezentować projekt kwestionariusza grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru formatu A4, flamastry,
 arkusz do ćwiczenia.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
wywiad z pacjentem lub rodzicem (opiekunem) dziecka. Do ćwiczenia użyj
przygotowanego wcześniej kwestionariusza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) nawiązać kontakt z pacjentem lub rodzicem/opiekunem dziecka,
2) zebrać informacje, posługując się przygotowanym kwestionariuszem do zbierania
wywiadu,
3) przeanalizować uzyskane dane o pacjencie lub dziecku,
4) przedstawić zebrane informacje nauczycielowi i grupie,
5) przeprowadzić w grupie dyskusję na temat wniosków z zebranego wywiadu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kwestionariusz do zbierania wywiadu, długopis.
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
plan przygotowania dziecka do badania okulistycznego na podstawie
dokumentacji medycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować dokumentację medyczną dziecka,
2) wynotować informacje potrzebne do zaplanowania opieki przed badaniem:
 wiek dziecka,
 rozpoznanie,
 ogólny stan zdrowia dziecka,
 które badanie (pierwsze, kolejne),
 wyniki badań,
 uwagi i spostrzeżenia zawarte w dokumentacji,
3) przeanalizować wynotowane dane,
4) sporządzić plan przygotowania dziecka do badania,
5) przedstawić i uzasadnić swój plan na forum grupy,
6) przedyskutować jakie informacje o dziecku mają istotny wpływ na sposób przygotowania
do badania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru formatu A4, flamastry,
 arkusz do ćwiczenia,
 przykładowa, uzupełniona dokumentacja medyczna.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić zagadnienia dotyczące wywiadu w chorobie zezowej?
2) przeprowadzić wywiad z pacjentem, z rodzicem lub opiekunem
dziecka?
3) określić, które informacje o dziecku mają największy wpływ na
sposób przygotowania do badania?
4) przygotować dziecko do badania?
5) rozróżnić krople stosowane w badaniach okulistycznych?
6) omówić zasady badania dziecka?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Obserwacja dziecka i wykrywanie zeza
4.3.1. Materiał nauczania
OglÄ…danie
Podczas oglÄ…dania dziecka zwracamy uwagÄ™ na:
 kierunek odchylenia oka zezującego i przybliżoną wielkość kąta zeza oraz oceniamy go
w 9-ciu kierunkach spojrzenia,
 wielkość obu gałek ocznych i ich ustawienie w oczodołach,
 szerokość szpary powiek,
 ruchomość powiek i opadnięcie powieki,
 obecność współruchów patologicznych i oczopląsu (nystagmus),
 występowanie nieprawidłowego wyrównawczego ustawienia głowy (torticollis ocularis),
 inne nieprawidłowości, np. fałda nakątna, asymetria twarzy.
Ocena wielkości kąta zeza
Test Hirschberga
Test ten pozwala na orientacyjną ocenę kąta zeza. Obserwuje się odbicie światła,
rzutowanego na wprost na rogówki obu oczu. Światło rzutujemy z odległości ok. 50 cm. Test
ten znajduje zastosowanie szczególnie u niemowląt i małych dzieci, pozwala na szybką
diagnozę kąta zeza. Jeżeli refleksy świetlne znajdują się w środku z
renic świadczy to braku
zeza jawnego. Przyjmuje się, że każdy milimetr przesunięcia odblasku na rogówce odpowiada
7º odchylenia zezowego. Jeżeli refleks jest widoczny na brzegu z
renicy kÄ…t zeza wynosi ok.
15º, a jeżeli na rÄ…bku rogówki  ok. 45º. PoÅ‚ożenie refleksu w poÅ‚owie szerokoÅ›ci tÄ™czówki
Å›wiadczy o ok. 30º kÄ…ta zeza [2, 10].
Test naprzemiennego zakrycia oczu  cover-test
Cover-test ma na celu:
 wykrycie zeza ukrytego (heterophorii),
 odróżnienie zeza jawnego od zeza pozornego (pseudostrabismus),
 ` w przypadku zeza jawnego towarzyszÄ…cego (heterotropii) stwierdzenie czy jest to zez
jednostronny czy naprzemienny.
Jest to badanie rutynowe, wykonywane w każdym przypadku. Podczas badania dziecko
siedzi wygodnie i poleca się, aby patrzyło na wskazany przedmiot w dal lub z bliska.
Następnie ręką lub specjalną nieprzezroczystą zasłonką zasłania się na przemian prawe i lewe
oko (jedno oko zasłania się ok. 2 s).
Cover-test w zezie jawnym
Badający w chwili odsłaniania obserwuje oko, które było nie zasłonięte. W zezie
jednostronnym w chwili odsłaniania oko chore, które było odkryte wykonuje ruch nastawczy
w kierunku zeza. Jeżeli okiem odkrytym było oko zdrowe, wówczas w chwili odsłaniania nie
wykona ruchu nastawczego.
W zezie naprzemiennym fiksuje raz jedno, raz drugie oko. Jeżeli zasłonimy oko prawe to
oko lewe ustawia się na wprost i pozostaje w takiej pozycji po odsłonięciu oka prawego. Tak
samo zachowuje się oko prawe, gdy zasłonimy oko lewe.
Cover-test w zezie ukrytym
Badający w chwili odsłaniania obserwuje oko, które było zasłonięte. Jeżeli
w heterophorii zasłonimy jedno oko, to dochodzi do przerwania impulsów fuzji i jedno oko
odchyla się, gdy drugie oko fiksuje na pokazywany przedmiot. W momencie odsłaniania go
obserwujemy ruch nastawczy na wprost (po odsłonięciu zakrytego oka zaczyna działać fuzja
i oko wraca do prawidłowego położenia). Zez ukryty może występować w jednym lub w obu
oczach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 Jeżeli gałki oczne nie zmieniają swego ustawienia i nie wykonują ruchów nastawczych,
to można stwierdzić równowagę mięśni gałkoruchowych (ortophoria).
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.
1. Na co zwracamy uwagÄ™ podczas oglÄ…dania dziecka z chorobÄ… zezowÄ…?
2. W jaki sposób wykonasz test Hirschberga?
3. W jakim celu wykonujemy test Hirschberga?
4. W jakim celu wykonujemy cover-test?
5. W jaki sposób rozpoznajemy typy zeza jawnego (jednostronny i naprzemienny) za
pomocÄ… cover-testu?
6. W jaki sposób rozpoznajemy zez ukryty za pomocą cover-testu?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznawanie zeza metodÄ… oglÄ…dania.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zagadnieniami dotyczącymi oglądania dziecka z zezem,
2) przygotować kartę obserwacji,
3) posadzić dziecko w pomieszczeniu dobrze oświetlonym naprzeciwko siebie,
4) nawiązać kontakt z dzieckiem, aby skupić jego wzrok na sobie (małemu dziecku pokaż
np. zabawkę, kolorowy długopis lub inny przedmiot) ,
5) przeprowadzić obserwację zgodnie z zasadami,
6) zanotować wyniki oglądania w karcie obserwacji,
7) przeanalizować wyniki badania,
8) przedstawić wynik badania grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 taboret lub krzesło,
 zabawki, kolorowe przedmioty do pokazywania małym dzieciom,
 arkusze papieru formatu A4, flamastry.
Ćwiczenie 2
Wykonaj test Hirschberga.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką przeprowadzenia badania,
2) posadzić dziecko w pomieszczeniu dobrze oświetlonym naprzeciwko siebie,
3) nawiązać kontakt z dzieckiem, aby skupić jego wzrok na sobie,
4) z odległości około 50 cm rzutować światło na wprost na rogówki obu oczu (za pomocą
małej latarki lub innego z
ródła światła),
5) obserwować położenie odblasków rogówkowych obu oczu,
6) zanotować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 test Hirschberga prawidłowy/nieprawidłowy,
7) uporządkować stanowisko pracy,
8) zinterpretować wynik badania i przedstawić grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 taboret lub krzesło,
 latarka kieszonkowa lub inne z
ródło światła,
 karta badań okulistyczna.
Ćwiczenie 3
Wykonaj cover-test i porównaj wyniki badania w zależności od rodzaju zeza.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką przeprowadzenia badania,
2) posadzić dziecko w pomieszczeniu dobrze oświetlonym naprzeciwko siebie,
3) nawiązać kontakt z dzieckiem,
4) z odległości ok. 50 cm pokazać jakiś przedmiot (np. długopis) i polecić dziecku, aby
uważnie go fiksowało,
5) następnie ręką lub specjalną nieprzezroczystą zasłonką zasłaniać na przemian prawe
i lewe oko dziecka (jedno oko zasłaniać ok. 2 s),
6) podczas naprzemiennego zasłaniania oczu, obserwować, czy gałki oczne nie zmieniają
swego położenia i nie wykonują ruchów nastawczych,
7) powtórzyć badanie przy fiksacji w dal na punkt oddalony około 5 m,
8) zanotować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta:
 gdy nie ma ruchów nastawczych: cover-test ( ),
 gdy sÄ… ruchy nastawcze: cover-test (+),
 rodzaj zeza: np. zez zbieżny naprzemienny,
9) omówić wyniki badania w zależności od rodzaju zeza (jawny, ukryty, jednostronny,
naprzemienny),
10) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 taboret lub krzesło,
 nieprzezroczysta zasłonka,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karta badań okulistycznych.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać test Hirschberga i zinterpretować wynik badania?
2) rozpoznać rodzaj zeza metodą oglądania?
3) wykonać test naprzemiennego zakrycia oczu (cover-test)?
4) odróżnić zez ukryty od jawnego oraz jednostronny od
naprzemiennego metodÄ… cover-testu?
5) udokumentować wyniki przeprowadzonych badań?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Metody badania ostrości wzroku
4.4.1. Materiał nauczania
Ostrość wzroku jest miarą zdolności układu wzrokowego do rozróżniania szczegółów
w przestrzeni.
Ostrość wzroku jest to zdolność rozróżniania dwóch punktów w przestrzeni jako dwóch
różnych punktów.
Aby rozróżnić dwa punkty jako odrębne, oko musi odebrać to wrażenie jako odrębne,
dwoma najmniejszymi elementami światłoczułymi tj. czopkami, rozdzielonymi trzecim
czopkiem niepobudzonym. Średnica jednego czopka wynosi 0,0046 mm. Jeżeli od dwóch
czopków przedzielonych trzecim poprowadzi się linie proste, które przetną się w punkcie
węzłowym oka, to przetną się one pod kątem 1 (jednej minuty). Za jednostkę miary ostrości
wzroku przyjęto kąt jednej minuty. Oko może rozróżnić dwa punkty najbliżej siebie leżące,
jako odrębne wrażenia świetlne, jeżeli ich odległość kątowa wynosi co najmniej jedną minutę.
Na tej podstawie Snellen opracował tablice do badania ostrości wzroku. Każdy znak
oglądany z określonej odległości na takiej tablicy widziany jest pod kątem 5 minut, każdy
element znaku pod kÄ…tem 1 minuty.
Badanie ostrości wzroku
Możliwa jest ocena ostrości wzroku w dal i z bliska.
Badania te wykonuje się stosując tablice z różnymi optotypami (obrazki, rączki, litery, cyfry,
haki). W praktyce najbardziej rozpowszechnione sÄ… tablice wg Snellena (rys. 1, 2).
Rys. 1. Tablica Snellena dla starszych dzieci i dorosłych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 2. Tablice Snellena dla dzieci
Ostrość wzroku z użyciem tablic określa się na podstawie najmniejszych rozpoznanych
przez badanego znaków (optotypów). Odległość z jakiej powinno się oglądać określonej
wielkości znaki, wpisana jest obok każdego rzędu.
Badanie ostrości wzroku w dal możemy przeprowadzić za pomocą :
 kartonowych tablic z drukowanymi optotypami,
 tablic z białego szkła z możliwością zdalnego podświetlania poszczególnych optotypów
lub całych ich rzędów,
 projektora  optotypy rzutowane na biały matowy ekran.
Cel badania: ocena prawidłowości widzenia, wczesne rozpoznawanie zaburzeń w widzeniu.
Wymagania:
Pomieszczenie do badania:
 dobrze oświetlone jednolitym, białym światłem,
 dodatkowe oświetlenie tablic,
 odpowiednich wymiarów, pozwalające zachować wymaganą odległość tablic od
badanego (3 m, 5 m).
Sprzęt:
 rzutnik lub tablice do badania ostrości wzroku w dal, zawieszone na wysokości wzroku
badanego, o różnych optotypach (cyfry, litery, figury hakowe, obrazki przedmiotów
i zwierzÄ…t itp.),
 tablice do badania ostrości wzroku z bliska o różnych optotypach (tekst drukowany,
cyfry, obrazki, figury hakowe itp.),
 wskazówka z ciemnym końcem,
 czyste gaziki do zasłaniania oczu,
 wygodne krzesło lub fotel,
 latarka.
Przygotowanie dziecka do badania
1) NawiÄ…zanie kontaktu z dzieckiem.
2) Przeanalizowanie dokumentacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
3) Dobranie odpowiednich tablic i metod badania w zależności od wieku dziecka i stopnia
upośledzenia widzenia.
4) Posadzenie dziecka wygodnie na krześle, przodem do tablic.
5) Poinstruowanie dziecka jak ma zachować się podczas badania.
Zasady badania dziecka
1) Badanie przeprowadzamy każdego oka osobno.
2) Zaczynamy badanie od oka gorzej widzÄ…cego.
3) Jeżeli dziecko nosi okulary, przeprowadzamy badanie w korekcji i bez korekcji
okularowej.
4) Zasłaniamy gazikiem jedno oko  jeżeli dziecko nie potrafi przytrzymać zasłonki,
przyklejamy gazik przylepcem lub prosimy np. rodzica o przytrzymanie zasłonki.
5) Pokazujemy kolejno znaki na tablicy, zaczynając od największych.
6) Podczas badania obserwujemy dziecko, czy nie mruży oczu, czy nie przechyla głowy na
bok.
7) Stale podtrzymujemy kontakt z dzieckiem, aby skupić jego uwagę na badaniu,
a u najmłodszych wprowadzamy element zabawy.
8) Postawa badającego nacechowana jest życzliwością i cierpliwością w stosunku do
dziecka.
9) Podczas badania ostrości wzroku z bliska, trzymamy tablicę w odległości ok. 33 cm od
oczu dziecka.
10) W przypadku oczopląsu przeprowadzamy badanie każdego oka osobno, a następnie
obuocznie.
10) Bezpośrednio po badaniu prawidłowo dokumentujemy wynik.
Wynik zapisuje siÄ™ w postaci:
 ułamka dziesiętnego  umieszczonego na tablicy obok rzędu przeczytanych znaków,
 ułamka prostego  wg wzoru:
V = d/D
gdzie:
V (visus)  ostrość wzroku,
d  odległość badanego od tablicy,
D  odległość, z jakiej dany rząd optotypów jest rozpoznawany przez oko prawidłowo.
Np. gdy pacjent prawym okiem z odległości 5 m czyta znak przeznaczony dla 10 m to wynik
zapisujemy: Vod = 5/10 lub Vod = 0,5, a lewym okiem z odległości 5 m czyta znak
przeznaczony dla 6 m to wynik zapisujemy: Vos = 5/6 lub Vos = 0,8.
Prawidłowa ostrość wzroku w dal badana z odległości 5 m wynosi 5/5, czyli 1,0.
Prawidłowa ostrość wzroku z bliska wynosi 0,5. Podane wartości odnoszą się do badań za
pomocÄ… tablic Snellena.
Należy pamiętać o tzw. zjawisku natłoku  dzieci z niedowidzeniem lepiej czytają
optotypy pojedyncze niż ustawione w rzędzie. Przy monitorowaniu niedowidzenia istotne jest
zaznaczenie, który rząd dziecko widzi w całości.
Aby pomiary ostrości wzroku były porównywalne, powinny być powtarzane przy
zastosowaniu tej samej metody.
Czynniki wpływające na wynik badania ostrości wzroku:
 wady refrakcji,
 szerokość z
renicy,
 stan fiksacji i rozwarcie powiek,
 prawidłowość tzw. filmu łzowego i mrugania,
 rodzaj oświetlenia pomieszczenia i tablic do badania,
 kontrast pomiędzy optotypami i ich tłem,
 czystość tablic, czytelność znaków,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 zachowanie odległości podczas badania,
 zdolność pacjenta do koncentracji i uwagi,
 zmęczenie pacjenta.
Zasady badania dziecka z dużym niedowidzeniem
1) Jeżeli dziecko nie widzi z odległości 5 m nawet największego znaku na tablicy powoli
przybliżamy badanego do tablicy, aż zobaczy wyraz
nie wskazany znak. Można również
zbliżać się do dziecka z małą tabliczką, na której jest obraz np. ręki w czarnym kolorze
i sprawdzać, czy widzi ono kierunek pokazywanej ręki.
Wynik zapisuje się najczęściej np.:
V = 0,02 (1/50)
 badany czyta znak z odległości 1 m przeznaczony dla 50 m.
2) Gdy dziecko nie widzi pokazywanych znaków, pokazujemy swoje palce z odległości
1 m, 0,5 m, 20 cm i pytamy siÄ™, ile widzi.
Wynik zapisuje się następująco:
l.p. z 1 m (liczy palce z 1 m)
l.p.p.o. (liczy palce przed okiem z 20 cm)
3) Jeżeli badany nie potrafi policzyć palców z odległości 20 cm, sprawdzamy czy
rozpoznaje kierunek ruchu ręki. Wynik zapisuje się:
r.r.p.o.
4) Jeżeli dziecko odróżnia tylko światło od ciemności, sprawdzamy czy potrafi lokalizować
rzutowane światło (badanie wykonuje się w ciemni). Wiązkę światła rzutujemy
w kierunku na wprost, z góry, z dołu, z prawej i z lewej strony oka. Wynik zapisuje się
następująco:
V = 1/ ", lok (+) lub lok ( )
Jeżeli badany lokalizuje światło tylko w określonym kierunku, wynik badania należy
uszczegółowić i zapisać posługując się specjalnym schematem lub w formie opisowej.
Np. jeżeli badany nie lokalizuje światła tylko w kierunku od góry, wynik możemy
zapisać następująco:
5) Gdy badany nie ma poczucia światła, dokumentujemy wynik następująco:
V = 0 (oko ślepe).
Ocena ostrości wzroku u niemowląt i małych dzieci
U niemowląt i małych dzieci do ok. 3 roku życia nie można ściśle określić ostrości
wzroku, starać się jednak trzeba o uzyskanie przynajmniej danych orientacyjnych.
U dzieci, w zależności od wieku, stosuje się różne metody oceny ostrości widzenia.
W wielu przypadkach jest to jeden z najważniejszych etapów badania. Już w czasie
zbierania wywiadu można zaobserwować, czy dziecko potrafi skupić spojrzenie i wodzić
wzrokiem.
Zdolność do skupiania spojrzenia rozwija się u zdrowego niemowlęcia około 6  10
tygodnia życia, a wodzenie wzrokiem za przedmiotem około 2 miesiąca życia.
Ocena kierowanego wzrokiem sięgania
U dzieci w wieku przedwerbalnym ostrość wzroku do bliży można ocenić jakościowo,
gdy dziecko sięga po pokazywany mały koralik lub piłeczkę [14].
Metoda Kapuścińskiego
Na ciemnym tle rozrzuca się kuleczki wykonane z białego papieru. Kuleczki są różnej
wielkości. Poleca się dziecku, aby pozbierało wszystkie kuleczki, również te bardzo małe.
Badanie wykonuje się przy patrzeniu raz jednym, raz drugim okiem. Oko, które nie jest
badane, musi być dokładnie zasłonięte [8].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ocena fiksacji
Należy ocenić, czy fiksacja jest centralna i stabilna i czy dziecko potrafi ją utrzymać.
W przypadku nieprawidłowego ustawienia gałek ocznych badanie stabilności fiksacji
w warunkach patrzenia jednoocznego, a następnie obuocznego, może służyć do jakościowego
porównania ostrości wzroku obojga oczu. Jeżeli jedno oko wykazuje stabilną fiksację
i utrzymuje ją po odsłonięciu drugiego oka, świadczy to o prawidłowej ostrości wzroku tego
oka. Jeżeli po odsłonięciu drugiego oka badane oko zmienia ustawienie, a fiksację przejmuje
drugie, odsłonięte oko, może to wskazywać na mniejszą ostrość wzroku oka badanego.
Ocena preferencji fiksacji
Jest to prosta, jakościowa metoda, którą można zastosować u bardzo małych dzieci.
Zasłania się jedno oko dziecka. Jeżeli nie widzi drugim to protestuje. Dziecko broni się przed
zasłonięciem oka, którym lepiej widzi.
Test pryzmatyczny
U dziecka z prawidłowym ustawieniem gałek ocznych do jakościowej oceny ostrości
wzroku może służyć test pryzmatyczny. W teście tym wywołuje się pionowe odchylenie oka
przez umieszczenie przed nim pryzmatu 10 dioptrii podstawą do dołu.
W prawidłowych warunkach fiksację przejmuje oko, przed którym nie ma pryzmatu.
Jeżeli oko, przed którym znajduje się pryzmat, fiksuje, może to świadczyć o obniżonej
ostrości wzroku oka bez pryzmatu.
Metody obiektywnej oceny ostrości wzroku u małego dziecka
Test preferencji spojrzenia  PL (preferential looking test)
Test ten służy do badania ostrości wzroku już u niemowląt kilkutygodniowych,
kilkumiesięcznych, a także starszych, które nie chcą lub nie mogą mówić, jak również
u dzieci upośledzonych umysłowo, niesłyszących, z porażeniem mózgowym lub inne.
W teście tym wykorzystuje się fakt, że dzieci wolą patrzeć na wzory niż na gładką
powierzchnię. Badanie przeprowadza się w kabinie, gdzie znajduje się okienko, w których
pokazywane sÄ… plansze z czarnymi paskami  tablice Tellera.
Szerokość pasków i odstępy między nimi są mniejsze lub większe na poszczególnych
planszach. Gęstość pasków określana jest jako częstotliwość przestrzenna, wyrażona
w cyklach/cm. Skala ta jest przeliczana na wartości według skali Snellena.
Badający obserwuje przez otwór w tablicach reakcje dziecka w czasie pokazywania tablic
w okienkach. Aby badający mógł obiektywnie stwierdzić, czy dziecko kieruje wzrok na
paski, przed prezentacją tablicy nie sprawdza, po której stronie znajdują się paski. Badanie
rozpoczynamy od prezentacji tablic z najszerszymi paskami. Jeżeli dziecko nie kieruje
wzroku na biało czarne paski, świadczy to o tym, że ich nie widzi. Ostrość wzroku oceniana
jest według najdrobniejszych widocznych dla badanego pasków, a nie według zdolności
rozpoznawczej.
Test ten można przeprowadzamy dla każdego oka osobno lub dla obojga oczu razem.
Metoda PL nieco zmodyfikowana polega na pokazywaniu kart, trzymanych w rękach
w różnym położeniu przed badanym, a więc bez ekranu. Ta technika ma szczególne
zastosowanie w oczopląsie, gdyż wówczas trudno jest określić ruch oczu w kierunku
pokazywanego testu. Dlatego lepiej pokazywać karty pionowo (paski poziomo). Technika ta
zalecana jest również u chorych z porażeniem n. VI, ograniczonym odwodzeniem, z fiksacją
skrzyżowaną lub przy ubytkach w polu widzenia.
Badanie ostrości wzroku za pomocą optotypów
Do badania dzieci w wieku przedszkolnym można użyć tablic z obrazkami,
z pierścieniami Landolta, z literą E lub zawierające symbole np. rączki (rys. 2).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 W praktyce używane są również tablice 4 znaków, np. HVOT-test, Vis-test według
opracowania Lea Hyvarinen. W przypadku oczopląsu można zastosować do badania ostrości
wzroku specjalnie opracowane tablice.
Tablice z obrazkami powinny być używane tylko wtedy, gdy dziecko nie może być
badane innymi sposobami, ponieważ ich ogólny rozmiar i szerokość odstępów pomiędzy
obrazkami nie odpowiadają przyjętym wzorom optotypów.
Dzieci badane z użyciem tablic z  rączkami lub literą E są proszone o pokazywanie
własną ręką ustawienia rączki lub ramion litery. Test ten może sprawiać trudności ze względu
na stan rozwoju dziecka i pomyłki w określaniu kierunków na boki nawet wśród dzieci
prawidłowo rozwijających się.
W niektórych testach dziecko na podręcznej planszy wskazuje rączką optotypy
pokazywane mu na tablicy, co jest dla niego Å‚atwiejszym zadaniem.
Aby pomiary ostrości wzroku były porównywalne, powinny być powtarzane przy
zastosowaniu tej samej metody.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak brzmi definicja ostrości wzroku?
2. Jakie są rodzaje tablic i optotypów, stosowanych do badania ostrości wzroku?
3. W jaki sposób należy przygotować dziecko do badania ostrości wzroku?
4. W jakim celu wykonujemy badanie ostrości wzroku?
5. Jakie są zasady przeprowadzenia badania ostrości wzroku?
6. W jaki sposób dokumentujemy wynik badania ostrości wzroku?
7. Jaki jest prawidłowy wynik badania ostrości wzroku do dali i do bliży?
8. Jakie są zasady badania dziecka z dużym niedowidzeniem?
9. Jakie stosuje się metody oceny ostrości wzroku u niemowląt i małych dzieci?
10. Jakimi sposobami przeprowadzamy test preferencji spojrzenia  PL?
11. W jakich przypadkach wykorzystujemy metodÄ™ badania PL?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj pacjenta do badania ostrości wzroku. Przeprowadz
pomiar ostrości wzroku
w dal. Udokumentuj wynik badania i zinterpretuj go.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z tekstem przewodnim do ćwiczenia,
2) wykonać ćwiczenie zgodnie z tekstem przewodnim.
Tekst przewodni do ćwiczenia:
Informacje (pytania prowadzÄ…ce):
1. Co oznacza pojęcie ostrość wzroku?
2. Jakie są rodzaje badania ostrości wzroku?
3. W jakim celu wykonujemy badanie ostrości wzroku?
4. W jaki sposób przygotowujemy pomieszczenie i sprzęt do badania ostrości wzroku?
5. Jakie są zasady przygotowania dziecka do badania ostrości wzroku?
6. Od czego zależy dobór metody badania ostrości wzroku w dal?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
7. Jakie są rodzaje tablic i optotypów, stosowanych do badania ostrości wzroku w dal?
8. Jakie są zasady przeprowadzenia badania ostrości wzroku?
9. W jaki sposób zapisujemy wynik badania ostrości wzroku w dal?
10. Jaki jest prawidłowy wynik badania ostrości wzroku w dal?
Planowanie (pytania prowadzÄ…ce):
1. W jakim wieku pacjent będzie badany?
2. Jak przygotujemy pacjenta do badania, modyfikując działania stosownie do wieku
pacjenta?
2. Jaka metoda badania ostrości wzroku będzie odpowiednia dla danego pacjenta?
3. W jaki sposób przeprowadzamy badanie ostrości wzroku w dal?
3. Jaka jest norma wyniku badania?
Ustalanie
1. Ustalenie wieku pacjenta.
2. Ustalenie rodzaju tablicy do badania ostrości wzroku.
3. Ustalenie sposobu przygotowania pacjenta do badania ostrości wzroku.
4. Ustalenie techniki wykonania badania ostrości wzroku.
Wykonanie
1. Przygotuj sprzęt i pomieszczenie do badania.
2. Przygotuj pacjenta do badania.
3. Wykonaj badanie ostrości wzroku dla każdego oka oddzielnie.
4. Zapisz wynik badania w obowiÄ…zujÄ…cej dokumentacji.
5. Zinterpretuj wynik badania, porównując z zakresem norm.
6. Zaprezentuj wynik pomiaru nauczycielowi i grupie.
7. UporzÄ…dkuj stanowisko pracy.
Sprawdzanie
1. Czy metoda badania ostrości wzroku została właściwie dobrana do wieku i możliwości
psychofizycznych pacjenta?
2. Czy sprzęt i pomieszczenie zostało właściwie przygotowane?
3. Czy wszystkie czynności podczas badania zostały wykonane prawidłowo?
4. Czy pacjentowi zapewniono bezpieczeństwo?
5. Czy wyniki pomiarów zostały prawidłowo i czytelnie zanotowane w dokumentacji?
6. Czy wynik badania został prawidłowo zinterpretowany?
Analiza końcowa
1. Który element badania sprawiał najwięcej trudności?
2. Co chciałbyś poprawić, wykonując badanie ponownie?
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja z tekstem przewodnim,
 rzutnik lub tablice do badania ostrości wzroku w dal, zawieszone na wysokości wzroku
badanego, o różnych optotypach (cyfry, litery, figury hakowe, obrazki), HVOT-test, Vis-
test,
 wskazówka z ciemnym końcem,
 czyste gaziki do zasłaniania oczu,
 pojemnik na odpadki,
 wygodne krzesło lub fotel,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
badanie ostrości wzroku w dal u dziecka z dużym niedowidzeniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania dziecka z dużym niedowidzeniem,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) zasłonić gazikiem oko lepiej widzące,
5) wykonać wszystkie czynności zgodnie z zasadami badania w niedowidzeniu,
6) zanotować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
7) zinterpretować wynik badania,
8) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym ćwiczeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rzutnik lub tablice do badania ostrości wzroku w dal, zawieszone na wysokości wzroku
badanego, o różnych optotypach (cyfry, litery, figury hakowe, obrazki),
 wskazówka z ciemnym końcem,
 latarka,
 czyste gaziki do zasłaniania oczu,
 wygodne krzesło lub fotel,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
badanie ostrości wzroku z bliska.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania ostrości wzroku,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) dobrać tablicę z optotypami do wieku i możliwości psychofizycznych pacjenta,
5) zasłonić gazikiem lewe oko (lub oko lepiej widzące),
6) trzymać tablicę do badania w odległości ok. 33 cm od oczu pacjenta,
7) prezentować tekst do czytania lub optotypy, zaczynając od największych,
7) podczas badania obserwować pacjenta, czy nie mruży oczu, czy nie odsuwa się lub
przybliża do tablicy,
8) następnie zasłonić drugie oko i powtórzyć czynności,
9) zanotować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
10) zinterpretować wynik badania,
11) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym ćwiczeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tablice do badania ostrości wzroku z bliska o różnych optotypach (tekst drukowany,
cyfry, obrazki, figury hakowe itp.),
 czyste gaziki do zasłaniania oczu,
 wygodne krzesło lub fotel,
 karta badań okulistycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 4
Oceń ostrość wzroku u rocznego dziecka.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami oceny ostrości wzroku u niemowląt i małych dzieci,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) nawiązać kontakt z dzieckiem, wprowadzając element zabawy,
4) ocenić ostrość wzroku, stosując różne metody,
5) przeprowadzić test preferencji spojrzenia  PL,
6) przeanalizować wyniki badań i zanotuj wnioski w karcie badań okulistycznych pacjenta,
7) uporządkować stanowisko pracy,
7) przedstawić i omówić ocenę ostrości wzroku u badanego dziecka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 wygodne krzesło lub fotel,
 kolorowe zabawki do pokazywania dziecku,
 nieprzezroczyste zasłonki,
 pryzmat o mocy 10",
 małe kolorowe koraliki,
 białe, papierowe kuleczki różnej wielkości,
 kabina do testu PL i tablice Tellera,
 karta badań pacjenta.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować i omówić pojęcie ostrości wzroku?
2) przygotować pacjenta, dziecko do badania ostrości wzroku ?
3) dobrać odpowiednią tablicę do badania w zależności od wieku
i możliwości psychofizycznych dziecka?
4) przeprowadzić badanie ostrości wzroku w dal?
5) przeprowadzić badanie ostrości wzroku z bliska?
6) przeprowadzić badanie ostrości wzroku do dali u dziecka z dużym
niedowidzeniem?
7) udokumentować wyniki badania ostrości wzroku?
8) zinterpretować wyniki badania ostrości wzroku?
9) ocenić ostrość wzroku u niemowlęcia lub małego dziecka?
10) przeprowadzić badanie ostrości wzroku w dal u dziecka z
oczoplÄ…sem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5. Metody badania ruchów oczu
4.5.1. Materiał nauczania
Metody badania ruchów oczu dzielimy na jakościowe i ilościowe.
Badanie jakościowe (orientacyjne)
Celem tego badania jest określenie czynności każdego z sześciu mięśni gałki ocznej
w ich głównych kierunkach działania. Pozwala to na stwierdzenie niedowładu lub porażenia
mięśnia, nadczynności, przykurczu, a więc zaburzenie w ruchomości gałki ocznej.
Przebieg badania
Na początku ustawiamy przedmiot na poziomie oczu chorego w linii przyśrodkowej ciała
i obserwujemy czy ustawienie oczu jest symetryczne (w pozycji pierwotnej). Następnie
sprawdzamy zakres i symetrię ruchów w prawo, w lewo, w górę, w dół (w pozycji
drugorzędnej) oraz w czterech kierunkach skośnych (w pozycji trzeciorzędnej). Należy
pamiętać, że badając ruch oka w danym kierunku, za każdym razem zaczynamy od położenia
pierwotnego.
Podczas orientacyjnego badania ruchów oczu obserwujemy zakres i symetrię ruchów
oczu, czy nie występuje oczopląs samoistny lub ruchy oczopląsowe w krańcowych ich
ustawieniach. Oczopląs samoistny świadczy o uszkodzeniu ośrodkowym czynności ruchowej
oczu. Oczopląs w skrajnym położeniu oka świadczyć może o niedomodze spojrzenia
w danym kierunku.
Wynik orientacyjnego badania ruchów oczu notujemy w formie graficznej.
1) Za pomocą wektorów narysowanych w kole.
prawe oko
Rys. 3. Oznaczenie zakresu ruchu gałki ocznej (objaśnienie w tekście) [7, s. 74]
Schemat (rys. 4) przedstawia niedoczynność mięśnia skośnego dolnego i nadczynność
mięśnia skośnego górnego oka prawego.
2) Za pomocą znaków  + i     . Znak  + oznacza nadczynność mięśnia, znak    
osłabienie czynności. Znak umieszczony w nawiasie oznacza słabsze działanie niż ten
sam znak bez nawiasu.
OP r.s. o.i. o.i. r.s. OL
(+) 
r.l. r.m. r.m. r.l.
r.i. o.s. o.s. r.i.
Rys. 4. Oznaczenie zakresu ruchu gałki ocznej (objaśnienie w tekście) [7, s. 74]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 Schemat (rys. 5) przedstawia niewielką nadczynność mięśnia prostego bocznego oka
prawego oraz znaczne osłabienie czynności mięśnia prostego przyśrodkowego oka lewego.
Badanie ilościowe ruchów gałki ocznej
Pozwalają na uzyskanie danych porównywalnych na temat zakresu ruchów gałek
ocznych zwłaszcza w zezie.
Badanie ruchów gałki ocznej na perymetrze łukowym  badanie pola spojrzenia
Pole spojrzenia  przestrzeń obejmująca wszystkie punkty, które oko może zobaczyć
przy maksymalnych ruchach gałki ocznej i nieruchomo ustawionej głowie badanego [7].
Badanie pola spojrzenia możemy przeprowadzić za pomocą perymetru łukowego.
Podczas badania pacjent ma unieruchomioną głowę na podpórce w taki sposób, aby badane
oko znajdował się na wprost środka łuku perymetru. Następnie po łuku perymetru
przesuwamy powoli świecącą lampkę i polecamy pacjentowi śledzić ją spojrzeniem. Pacjent
ma za zadanie zasygnalizować nam, kiedy światełko przestaje być widoczne (metoda
Helmholtza).
Inna metoda polega na obserwacji odblasków rogówkowych (metoda Landolta). Pacjent
śledzi światełko, przesuwane powoli po łuku. Badający obserwuje, czy odblask światełka
znajduje się w centrum rogówki. W momencie, gdy oko przestaje poruszać się w badanym
kierunku, odblask rogówkowy przesuwa się z centrum ku obwodowi rogówki.
Badanie ruchów oka na perymetrze wykonuje się w 8 kierunkach spojrzenia, ustawiając
odpowiednio łuk perymetru. Granice ruchów oka notuje się na schemacie perymetrycznym
w południkach odpowiadających ruchom poszczególnych mięśni. W ten sposób otrzymujemy
wykres pola spojrzenia. W przypadku porażenia mięśnia, pole spojrzenia jest ograniczone
w południku (kierunku spojrzenia) działania porażonego mięśnia.
Metoda Wilczka
Za pomocą keratometru Wessely ego mierzymy odchylenie każdego oka oddzielnie
w każdym kierunku. Keratometr jest to tuba z podziałką z jednej strony, natomiast z drugiej
strony oglądamy rogówkę badanego oka.
Do badania ruchów oczu można też zastosować lampę Janotki, która jest modyfikacją
keratometru lub za pomocą zwykłej linijki z podziałką milimetrową.
Przebieg badania
Podczas badania głowa badanego jest unieruchomiona, a keratometr ustawiony
w statywie. Następnie keratometr ustawia się tak, aby wskazówka w środku jego podziałki
(na O) była na środku z
renicy oka badanego, który patrzy na wprost. Polecamy badanemu
patrzeć jak najdalej w prawo i odczytujemy na podziałce keratometru odchylenie rąbka
rogówki od środkowej wskazówki skali. W podobny sposób badamy odchylenie oka w lewo,
a po odwróceniu keratometru: w górę, w dół i w kierunkach skośnych.
U zdrowych dzieci ruch zbieżny wynosi przeciętnie 4 mm, a ruch rozbieżny 2,8 mm.
Ruchy te w obu oczach sÄ… takie same, symetryczne. Natomiast w zezie ruchy oczu sÄ…
względem siebie zaburzone, ale często ruchomość gałek ocznych jest zachowana.
W zezie zbieżnym stwierdzamy z reguły w oku zezującym nadmierny ruch przywodzący
np. 5  6 mm, a osłabiony ruch odwodzący np. 1  0 mm. W zezach zbieżnych
naprzemiennych wychylenie obojga oczu jest takie samo.
W zezie rozbieżnym ruch przywodzący jest osłabiony np. 2 mm, o ruch odwodzący
wzmożony np. 4 mm [7].
Metoda koordynometrii
Metoda ta ma szczególne zastosowanie u chorych z zezem porażennym. Badanie to
polega na wykryciu ograniczenia ruchów oka w kierunku działania porażonego mięśnia.
Metoda ta oparta jest na zjawisku fałszywej lokalizacji obrazu w kierunku działania mięśnia
porażonego. Badanie wykonujemy za pomocą ekranu Hessa. Zostało dokładnie omówione
w jednostce modułowej:  Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 Badanie ruchów gałki ocznej na synoptoforze i synoptometrze
Ruchy oczu można badać też określając subiektywny kąt zeza w 9 pozycjach spojrzenia,
odległych od siebie o 15 stopni za pomocą synoptoforu lub synoptometru. Badanie
subiektywnego kąta zeza zostało szczegółowo opisane w Materiale nauczania 4.7.1.
Badanie konwergencji
Konwergencja jest to symetryczny ruch zbieżny obu oczu. Może ona być upośledzona nie
tylko w przypadku zeza rozbieżnego (jawnego czy ukrytego), ale też czasami w zezach
zbieżnych, zwłaszcza naprzemiennych. Podczas badania określamy punkt bliży konwergencji.
Metoda obiektywna  stosowana w przypadku braku obuocznego widzenia
U nasady nosa badanego umieszczamy linijkę, wzdłuż której zbliżamy jakiś przedmiot,
na który polecamy mu patrzeć. Obserwujemy ruch zbieżny oczu i w momencie, gdy jedno
oko  odpływa na zewnątrz (oczy przestają konwergować) odczytujemy na linijce odległość
tego punktu. Jest to punkt bliży konwergencji. Mierzy się go również przy spojrzeniu w górę
i w dół. Z reguły  odpływa oko zezujące.
Metoda subiektywna  stosowana w przypadku obuocznego widzenia
W metodzie tej zbliżamy przedmiot do chwili, aż badany zgłasza nam wystąpienie
dwojenia. Jest to dwojenie fizjologiczne. Zwykle dwojenie występuje, gdy zbliżany
przedmiot znajduje się w odległości 3  4 cm od nasady nosa. Dlatego do odległości
mierzonej linijką dodajemy 2,5 cm. Tym sposobem badamy również punkt bliży
konwergencji przy spojrzeniu w górę i w dół [7].
Obie metody można ocenić ilościowo i jakościowo. Ilościowo podajemy wartość w cm,
a jakościowo zapisujemy symbolami (+) lub ( ).
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje badania ruchów oczu?
2. W jaki sposób przeprowadzamy badanie orientacyjne ruchów oczu?
3. W jaki sposób zapisujemy wynik orientacyjnego badania ruchów oczu?
4. Jakie znasz metody ilościowego badania ruchów oczu?
5. Co oznacza pojęcie pole spojrzenia?
6. W jaki sposób przeprowadzamy badanie ruchów oczu za pomocą keratometru
Wessely ego?
7. Jakie sÄ… rodzaje badania konwergencji i kiedy je stosujemy?
8. W jaki sposób przeprowadzamy badanie konwergencji metodą obiektywną?
9. W jaki sposób przeprowadzamy badanie konwergencji metodą subiektywną?
10. Jakie są sposoby rejestrowania wyników badania konwergencji?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
orientacyjne badanie ruchów oczu. Udokumentuj wynik badania.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania badania,
2) przygotować pacjenta do badania,
3) posadzić dziecko w pomieszczeniu dobrze oświetlonym naprzeciwko siebie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4) z odległości ok. 50 cm na wysokości oczu dziecka w linii przyśrodkowej ciała pokazać
jakiś przedmiot (np. długopis) i polecić dziecku, aby cały czas patrzyło na niego,
5) sprawdzić ustawienie oczu w pozycji pierwotnej, a następnie zakres i symetrię ruchów
w prawo, w lewo, w górę, w dół (w pozycji drugorzędnej) oraz w czterech kierunkach
skośnych (w pozycji trzeciorzędnej),
6) podczas badania ruchu oka w danym kierunku, za każdym razem zaczynać od położenia
pierwotnego,
7) zanotować wynik badania w formie graficznej w karcie badań okulistycznych pacjenta,
8) przeanalizować wynik badania,
9) przedstawić wynik badania grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 taboret lub krzesło,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 2
Przedstaw graficznie za pomocą wektorów narysowanych w kole niedoczynność mięśnia
skośnego górnego oka lewego.
OP OL
Rysunek do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sposobem dokumentowania wyników orientacyjnego badania ruchów
oczu,
2) przeanalizować kierunek działania mięśnia skośnego górnego oka lewego,
3) starannie wypełnić arkusz do ćwiczenia, zaznaczając kierunki działania wszystkich
mięśni obu oczu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz do ćwiczenia,
 flamastry.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
badanie ruchów oczu prostą metodą ilościową za pomocą linijki.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania badania ruchów oczu metodą ilościową,
2) przygotować stanowisko do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami bhp
i ergonomii pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
3) przygotować pacjenta do badania,
4) posadzić pacjenta na wysokości swojego wzroku i polecić, aby patrzył przed siebie,
5) ustawić linijkę przed okiem prawym, ustalić w dowolnym miejscu na podziałce centrum
z
renicy,
6) polecić pacjentowi, aby patrzył jak najdalej w prawo i odczytać na skali linijki
odchylenie rąbka rogówki,
5) następnie wykonać pomiary pozostałych ruchów oka prawego, polecając, aby pacjent
patrzył w lewo, w górę, w dół i w czterech kierunkach skośnych,
6) w ten sam sposób dokonać pomiaru zakresu ruchów oka lewego,
7) udokumentować wyniki pomiarów w karcie badań,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) zaprezentować wyniki badań na forum grupy i przeprowadzić dyskusję na temat
ewentualnych różnic w wynikach badań.
Wyposażenie stanowiska pracy
 linijka z podziałką milimetrową,
 taborety z regulacją wysokości,
 arkusze papieru, flamastry,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 4
Przeprowadz
badanie konwergencji.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką wykonania badania konwergencji,
2) przygotować pacjenta do badania,
3) wykonać badanie punktu bliży konwergencji metodą obiektywną,
4) wykonać badanie punktu bliży konwergencji metodą subiektywną,
5) zanotować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta:
np.
a) konwergencja (+) tzn. konwergencja słaba o małym zakresie,
b) konwergencja  tzn. zwykły brak konwergencji,
c) punkt bliży konwergencji: 6 cm,
6) przeanalizować otrzymane wyniki pomiarów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 taboret lub krzesło z regulacją wysokości,
 długopis lub inny przedmiot do fiksacji,
 karta badań okulistycznych.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić i zróżnicować rodzaje i metody badania ruchów oczu?
2) przeprowadzić i udokumentować orientacyjne badania ruchów oczu?
3) przedstawić graficznie nadczynność lub niedoczynność
poszczególnych mięśni gałkoruchowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4) przeprowadzić badanie ilościowe ruchów oczu?
5) zróżnicować metody badania konwergencji?
6) przeprowadzić badanie konwergencji i udokumentować wynik?
7) zinterpretować wyniki pomiarów ruchu oczu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.6. Metody pomiaru refrakcji
4.6.1. Materiał nauczania
MetodÄ… obiektywnego pomiaru refrakcji oka jest skiaskopia i oftalmometria lub
autorefraktometria. Warunkiem prawidłowego wyniku badania jest farmakologiczne
porażenie akomodacji (cycloplegio).
Przygotowanie pacjenta do badania refrakcji
Do najczęściej stosowanych kropli rozszerzających z
renicę i porażających akomodację
należy:
 atropina (Sol. Atropinum sulfuricum 1%),
 tropikamid (Sol. Tropicamidum 0,5%, 1%),
 cyklopentolat (Sol. Cyclogyl® 0,5%, 1%).
Atropinę stosujemy w postaci kropli do oczu 1 x dziennie po 1 kropli do każdego
oka co najmniej przez 5 dni.
Zasady podawania atropiny
1) Uprzedzić rodziców o możliwościach wystąpienia objawów niepożądanych
(zaczerwienienie skóry, suchość skóry i błon śluzowych, gorączka, niepokój,
przyspieszenie tętna, zawroty głowy). W razie wystąpienia tych objawów rodzice muszą
przerwać podawanie kropli i zgłosić się do lekarza.
2) Małym dzieciom podajemy krople w pozycji leżącej.
3) Po podaniu kropli uciskamy okolicÄ™ woreczka Å‚zowego ok. 1 min., aby lek przez drogi
łzowe nie dostał się do nosa i gardła.
4) Poinformować rodziców, że działanie atropiny utrzymuje się do 10 dni po ostatnim
kropieniu.
5) Dla dzieci uczulonych na atropinę używamy krótko działających leków porażających
akomodacjÄ™ np. 1% tropikamid, 1% cyklopentolat i inne.
Technika podawania kropli do oczu
Skuteczne działanie leku w postaci kropli do oka zależy od właściwej techniki jego
podania. W tym celu konieczne jest zachowanie następujących zasad:
Przed podaniem kropli buteleczkę z lekiem lekko ogrzewamy w dłoni. Jest to szczególnie
korzystne w przypadku niemowląt i dzieci, ponieważ zimne krople są gorzej akceptowane niż
cieplejsze.
1) Po odchyleniu dolnej powieki polecamy pacjentowi, aby wzrok skierował ku górze.
Kroplę leku wpuszczamy do dolnego załamka worka spojówkowego od strony
skroniowej.
2) Po podaniu kropli powieki powinny zostać łagodnie zamknięte i tak trzymane przez 2  3
minuty.
3) Należy unikać mrugania, ponieważ następuje wymiana filmu łzowego, który szybko
odprowadza lek do dróg łzowych i nosogardzieli. Pacjent nie powinien zaciskać mocno
powiek, gdyż lek wraz z łzami wypływa poza oko.
4) Gdy należy się wystrzegać ogólnych objawów ubocznych podawanego leku, można
zredukować jego wchłanianie, uciskając przez krótką chwilę palcem okolicę kanalika
łzowego. Zwalnia się szybkość, z jaką lek dostaje się do układu krążenia.
5) Do drugiego oka kropla leku może być podana dopiero po upływie 2  3 minut, aby nie
dopuścić do odruchowego mrugania pierwszego oka.
6) W przypadku konieczności podania dwóch różnych leków do tego samego oka, czas
podania następnego leku musi być przesunięty o min. 10 minut, aby nie zmniejszyć
stężenia pierwszego leku (zjawisko  wypłukiwania leku ) [10].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Skiaskopia
Przebieg badania
1) Dziecko siedzi w odległości 0,5 m od badającego na wysokości jego wzroku.
2) Rzutujemy wiązkę promieni świetlnych na dno oka dziecka za pomocą skiaskopu.
3) Po wykryciu czerwonego odblasku z dna oka dziecka badający wykonuje małe ruchy
skiaskopem wzdłuż osi poziomej i pionowej i obserwuje zmiany oświetlenia z
renicy
oraz ruch cienia na z
renicy.
4) W czasie badania prosimy dziecko, aby patrzyło daleko przed siebie  sprzyja to
rozluz
nieniu akomodacji.
5) W przypadku ametropii (normowzroczności) i nadwzroczności oraz krótkowzroczności
nie przekraczającej 1 D cień porusza się zgodnie z ruchem rzutowanego światła.
6) W przypadku krótkowzroczności równej  1 D punkt dali wzrokowej leży w odległości
1 m od oka. OgniskujÄ… siÄ™ tam promienie odbite od dna oka  jest to punkt neutralny:
występuje odwrócenie kierunku cienia.
7) W przypadku krótkowzroczności powyżej  1 D cień na z
renicy porusza siÄ™
w przeciwnym kierunku niż rzutowane światło.
8) Po orientacyjnym ustaleniu rodzaju wady refrakcji przystępujemy do jej pomiaru. W tym
celu przed oko dziecka ustawiamy soczewki rozpraszajÄ…ce (gdy stwierdzimy
krótkowzroczność) lub skupiające (gdy stwierdzimy nadwzroczność). Służą do tego
specjalne linijki do skiaskopii (rys. 5) lub koło Hessa.
Rys. 5. Linijki do skiaskopii
9) Sprawdzamy ruch cienia na z
renicy, ustawiając kolejno soczewki, aż do momentu, gdy
ruch ten zmieni kierunek.
Zgodnie z zasadą, że podczas badania z 0,5 m, odwrócenie kierunku cienia odpowiada
krótkowzroczności  2 D, do wartości soczewki, przy której osiąga się ten efekt należy
dodać  2 D.
Np.:
a) jeśli cień odwraca się przy soczewce  4 D to wada wynosi  6 D, gdyż:
 4 + ( 2) =  6
b) jeśli cień odwraca się przesuwać przy soczewce +3 D to wada wynosi +1 D, gdyż:
+3 + ( 2) = +1
Jeżeli pomiaru dokonujemy z odległości 1 m (koło Hessa) do wyniku pomiaru należy
dodać  1 D.
10) Pomiaru wady refrakcji wykonuje się w dwóch osiach: poziomej i pionowej. Różnica
uzyskanych wartości jest miarą niezborności  astygmatyzmu (rys. 6).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 2,0 D +2,0 D
a) OP b) OL
 2,0 D +4,0 D
inaczej Sk PO  2,0 /  2,0 inaczej Sk LO +4,0 / +2,0
Rys. 6. Przykładowy zapis wyniku skiaskopii: a) krótkowzroczność  2 D, brak niezborności (oko prawe), b)
dalekowzroczność +2 D , niezborność +2 D (oko lewe)
Oftalmometria
Jest to badanie krzywizny przedniej powierzchni rogówki w jej dwóch głównych
południkach oraz pomiar osi tych południków.
Rys. 7. Oftalmometr Javala-Schiötza
Oftalmometr Javala-Schiötza (rys. 7) okreÅ›la promieÅ„ krzywizny rogówki (siÅ‚Ä™
załamywania) przez obrazki odbite od jej powierzchni. W aparacie są trzy skale:
 w stopniach - do określania położenia południka,
 w dioptriach  do pomiaru siły załamywania w danym południku,
 w milimetrach  do pomiaru krzywizny rogówki.
Jeden z obrazków przedstawia prostokąt, a drugi figurę złożona z 6 schodków. Oba
obrazki przecięte są czarnymi liniami. Zasada pomiaru opiera się na zdwojeniu obrazków
świetlnych odbitych na rogówce.
Badanie można przeprowadzić dwoma sposobami:
1) Metoda ilości pokrytych schodków
W poziomym położeniu oftalmometru doprowadzamy do zetknięcia się obu figur.
NastÄ™pnie przekrÄ™camy przyrzÄ…d o 90° i jeżeli poÅ‚ożenie obrazków nie zmieniÅ‚o siÄ™ to
oznacza, że nie ma astygmatyzmu.
Jeżeli jest astygmatyzm to podczas obrotu przyrządu następuje przemieszczenie
obrazków (figury nałożone na siebie lub oddalone). Ilość nałożonych schodków wyznacza
wartość astygmatyzmu (1 schodek - 1 D).
Jeżeli w południku pionowym obrazki częściowo zachodzą na siebie to oznacza, że
południk pionowy silniej załamuje  astygmatyzm prosty.
Jeżeli w południku pionowym obrazki oddalają się od siebie tzn., że południk pionowy
słabiej załamuje. Wówczas ponownie doprowadzamy do styku tych obrazków i przekręcamy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
tubÄ™ o 90º - figury naÅ‚ożą siÄ™ i odczytujemy pomiar. Åšwiadczy to o astygmatyzmie
odwrotnym.
Oznaczenie osi astygmatyzmu
Do oznaczenia osi służą czarne linie biegnące przez środek figur. Jeżeli figury są
w deniwelacji należy zrównać poziom i wówczas mamy astygmatyzm ze skośnie
ustawionymi południkami głównymi. Niezależnie czy to jest astygmatyzm prosty, czy
skoÅ›ny, kÄ…t pomiÄ™dzy dwoma poÅ‚udnikami zawsze wynosi 90º.
2) Metoda odczytywania ze skali
Najpierw stykamy figury w południku poziomym i odczytujemy wartość na skali
w dioptriach. NastÄ™pnie odwracamy tubÄ™ o 90º i również stykamy figury oraz odczytujemy
wartość w dioptriach. Różnica dwóch odczytanych wartości jest miarą astygmatyzmu.
Osie oznaczamy w taki sam sposób jak w poprzedniej metodzie.
Autorefraktometria  refraktometria automatyczna
Rys. 8. Autorefraktometr
Badanie to wykonujemy u dzieci i młodych osób po porażeniu akomodacji lub
u dorosłych w wybranych przypadkach. U młodszych dzieci stosujemy atropinizację jak
przed tradycyjną skiaskopią. W przypadku dzieci starszych wystarczy podać krople krótko
działające bezpośrednio przed samym badaniem (np. 1% Sol.Tropicamid 3 x co 15 min.).
Badanie należy wykonać po upływie 30 min. od ostatniego kropienia.
Przebieg badania
1) Pacjenta sadzamy wygodnie przed aparatem, głowę układamy na podpórkach pod brodę
i na czoło.
2) Polecamy pacjentowi, aby starał się patrzeć nieruchomo na prezentowany obrazek
w autorefraktometrze i nie przechylał głowy. W przypadku mniejszych dzieci prosimy
rodziców o pomoc w przytrzymaniu głowy.
3) Badający obserwuje oko pacjenta na małym monitorze z drugiej strony aparatu i za
pomocą specjalnego uchwytu naprowadza tzw.  celownik dokładnie na centrum z
renicy.
W ten sposób wykonuje kilka pomiarów refrakcji dla każdego oka oddzielnie.
4) Gotowy wynik pomiaru drukowany jest przez drukarkÄ™ wmontowanÄ… w aparat.
Zasadą działania współczesnych autorefraktometrów jest użycie promieni podczerwonych
do ustalenia wady refrakcji sferycznej i niezborności oraz jej osi.
Zaletą tej metody jest szybkość wykonania pomiaru, obiektywizm i dokładność.
Równocześnie na wydruku wyniku otrzymujemy wartość rozstawu z
renic (DP). Należy
sprawdzić w instrukcji obsługi aparatu, czy wartość oznacza DP w dal, czy z bliska.
Autorefraktometria nie może zastąpić skiaskopii u niemowląt i małych dzieci ze względu
na niemożność pełnego wyeliminowania akomodacji oraz trudności natury technicznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Badanie rozstawu z
renic
Rozstawienie z
renic jest oznaczane w skrócie DP (distantia pupillarum). Pomiaru
rozstawu dokonujemy za pomocą pupillometru, zwykłej linijki z podziałką milimetrową lub
pupillometrem elektronicznym.
Pacjent siedzi w odległości ok. 0,5 m od badającego na wysokości jego wzroku. Poleca
się pacjentowi patrzeć na środek czoła badającego. Ustawia się zerową podziałkę
pupillometru ściśle w centrum z
renicy prawego oka pacjenta, przy czym badajÄ…cy musi
jednocześnie przymknąć swoje prawe oko, aby pomiar był dokładny. Następnie nie
przesuwając miarki ani swojej głowy, badający przymyka swoje lewe oko i sprawdza na
podziałce pupillometru położenie środka z
renicy lewego oka pacjenta. To położenie jest
wynikiem pomiaru rozstawu z
renic z bliska. Przy badaniu w dal pacjent fiksuje przedmiot
z odległości 5 m.
Podczas badania pacjentów z odchyleniem zezowym badający ręką zasłania pacjentowi
raz jedno raz drugie oko (jak przy cover teście). Gdy ustawia zerową podziałkę w środku
z
renicy prawego oka to zasłania oko lewe, następnie przysłania oko prawe i odczytuje pomiar
w centrum z
renicy oka lewego.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie refrakcji?
2. Jakie znasz wady refrakcji oraz rodzaje astygmatyzmu?
3. Jakie znasz metody pomiaru refrakcji?
4. W jaki sposób przygotowujemy dziecko do skiaskopii?
5. Jakie znasz objawy niepożądane po podaniu atropiny?
6. Jakie znasz zasady podawania kropli do oczu?
7. W jaki sposób wykonujemy skiaskopię w krótkowzroczności i w nadwzroczności?
8. W jaki sposób obliczmy i dokumentujemy wynik skiaskopii?
9. W jaki sposób wykonujemy pomiar astygmatyzmu za pomocą oftalmometru Javala-
Schiötza?
10. W jaki sposób przygotowujemy dziecko do badania refrakcji metodą
autorefraktometrii?
11. W jaki sposób wykonujemy autorefraktometrię?
12. W jaki sposób mierzymy rozstaw z
renic?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podawanie kropli do worka spojówkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z techniką podawania kropli do oczu,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do zabiegu,
4) umyć ręce,
5) wykonać dokładnie wszystkie czynności zawarte w instrukcji podawania kropli do oczu,
6) umyć ręce,
5) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym ćwiczeniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze z instrukcjÄ… podawania kropli do oczu,
 taboret lub krzesło z oparciem pod głowę,
 podręczny stolik,
 plastikowe ampułki z roztworem 0,9% NACL,
 czyste gaziki,
 miska nerkowata,
 pojemnik na odpadki.
Ćwiczenie 2
Wykonaj badanie refrakcji u pacjenta metodÄ… skiaskopii.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania skiaskopii,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania, dostosowując metody do wieku,
4) posadzić pacjenta w odległości 0,5 m naprzeciw siebie i polecić, aby patrzyło daleko
przed siebie,
5) za pomocą pomocą skiaskopu rzutować wiązkę promieni świetlnych na dno prawego oka
dziecka,
6) po wykryciu czerwonego odblasku z dna oka dziecka wykonać małe ruchy
skiaskopem wzdłuż osi poziomej i pionowej i obserwować zmiany oświetlenia z
renicy
oraz ruch cienia na z
renicy,
7) po orientacyjnym ustaleniu rodzaju wady refrakcji przystąpić do jej pomiaru i w tym celu
przed prawe oko dziecka ustawiać soczewki rozpraszające lub skupiające, używając tzw.
linijek do skiaskopii,
8) sprawdzać ruch cienia na z
renicy, ustawiając kolejno soczewki, aż do momentu, gdy ruch
zmieni kierunek,
9) podczas badania lewego oka powtórzyć dokładnie wszystkie czynności,
10) obliczyć wyniki pomiaru,
11) udokumentować wyniki pomiaru w karcie badań okulistycznych pacjenta,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) zinterpretować wyniki badania i przedstawić wnioski grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy
 linijki do skiaskopii,
 rzutnik do skiaskopii (skiaskop),
 podręczny stolik,
 zestaw do podawania kropli,
 taborety z regulacją wysokości,
 arkusze papieru formatu A4,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 3
Dokonaj u dziecka pomiaru astygmatyzmu za pomocÄ… oftalmometru Javala-Schiötza
wybranÄ… metodÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania oftalmometrii,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem,
5) uregulować wysokość aparatu,
6) głowę pacjenta ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
7) polecić pacjentowi, aby patrzył nieruchomo na prezentowany obrazek w oftalmometrze
i nie przechylał głowy,
8) dokonać pomiaru wielkości astygmatyzmu prawego oka ściśle według zasad i wybranej
metody,
9) oznaczyć oś astygmatyzmu,
10) podczas badania lewego oka powtórzyć dokładnie wszystkie czynności,
11) udokumentować wyniki pomiaru w karcie badań okulistycznych pacjenta,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) zinterpretować wyniki badania i przedstawić wnioski grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy
 oftalmometr Javala-Schiötza na stoliku z regulowanÄ… wysokoÅ›ciÄ…,
 taborety z regulacją wysokości,
 arkusze papieru formatu A4,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 4
Wykonaj badanie refrakcji u 8-letniego dziecka metodÄ… autorefraktometrii.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania autorefraktometrii,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do badania,
4) podać krótko działające krople rozszerzające z
renice i porażające akomodację np. 1%
Sol. Tropicamid 3x co 15 minut, zgodnie z zasadami podawania leków do oczu,
5) przed podaniem i po podaniu kropli każdorazowo umyć ręce,
6) po upływie 30 minut od ostatniego kropienia posadzić wygodnie dziecko przed aparatem,
7) uregulować wysokość aparatu,
8) głowę pacjenta ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
9) polecić dziecku, aby patrzył nieruchomo na prezentowany obrazek w autorefraktometrze
i nie przechylał głowy,
10) ustawić aparat przed okiem prawym i za pomocą specjalnego uchwytu naprowadzić tzw.
 celownik dokładnie na centrum z
renicy,
11) dokonać kilka pomiarów refrakcji oka prawego,
12) podczas badania lewego oka powtórzyć dokładnie wszystkie czynności,
13) wydrukować wynik badania,
14) dołączyć wydruk badania do karty badań okulistycznych pacjenta i udokumentować
wynik pomiaru,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
15) uporządkować stanowisko pracy,
16) przeanalizować wynik badania i przedstawić wnioski grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy
 autorefraktometr na stoliku z regulacją wysokości,
 taborety z regulacją wysokości,
 podręczny stolik,
 1% Sol. Tropicamid,
 czyste gaziki,
 miska nerkowata,
 pojemnik na odpadki,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 5
Dokonaj pomiaru rozstawu z
renic u dziecka zezujÄ…cego.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania pomiaru rozstawu z
renic w dal i z bliska,
2) przygotować dziecko do badania,
3) za pomocą pupillometru, linijki lub pupillometru elektronicznego dokonać pomiaru
metodą naprzemiennego zasłaniania oczu ściśle według zasad,
4) próbę powtórzyć kilkakrotnie,
5) wynik pomiaru udokumentować w karcie badań okulistycznych pacjenta,
np.: DP 58 mm.
Wyposażenie stanowiska pracy
 pupillometr, linijka z podziałką milimetrową lub pupillometr elektroniczny,
 karta badań okulistycznych.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić objawy niepożądane atropiny?
2) podać krople do oczu zgodnie z zasadami?
3) omówić i zróżnicować metody pomiaru refrakcji?
4) modyfikować przygotowanie pacjenta w zależności od metody
badania refrakcji?
5) wykonać skiaskopię?
6) obliczyć wynik skiaskopii?
7) dokonać pomiaru astygmatyzmu za pomocą oftalmometru Javala-
Schiötza?
8) wykonać badanie refrakcji za pomocą autorefraktometru?
9) udokumentować i zinterpretować wyniki badań refrakcji?
10) zróżnicować metody badania refrakcji?
11) zmierzyć rozstaw z
renic?
12) zmodyfikować technikę pomiaru rozstawu z
renic w przypadku zeza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.7. Badanie fiksacji
4.7.1. Materiał nauczania
Rozwój widzenia i fiksacji
Noworodek tuż po urodzeniu ma dobrze rozwinięte gałki oczne, ale rozwój plamki
i centralnego układu nerwowego jest jeszcze nieukończony. Zdolność widzenia centralnego
(plamkowego) rozwija się intensywnie w 1 roku życia i dla każdego oka oddzielnie [2, 14,].
W miarę stałego odbierania wrażeń wzrokowych niemowlę dostrzega różnicę między
doskonałym widzeniem plamkowym a coraz słabszym widzeniem obwodowym.
Spowodowane jest to rozmieszczeniem czopków w siatkówce  są zagęszczone w dołeczku
środkowym, a coraz bardziej rozproszone ku obwodowi siatkówki.
Po 2 m cu życia każde z oczu niemowlęcia ustawia się plamką na wprost przedmiotu,
unikając w ten sposób gorszego widzenia obwodem siatkówki (odruch fiksacyjny). Takie
ustalenie osi widzenia nosi nazwÄ™ fiksacji centralnej.
Możemy fiksować każdym okiem osobno, jak również obuocznie. W warunkach
prawidłowych mamy w jednym i drugim oku fiksację centralną oraz prawidłową lokalizację
wzrokową (prawidłowa koordynacja oko ręka).
W oku stale zezującym dochodzi do trwałego hamowania obrazu w okolicy plamki
(mroczek środkowy) i rozwija się niedowidzenie. Zaburzona zostaje prawidłowa fiksacja oraz
lokalizacja przestrzenna na wprost. Wytwarza siÄ™ fiksacja ekscentryczna. Korespondencja
siatkówkowa również jest nieprawidłowa lub jej brak.
Typy fiksacji w zezie
Podział fiksacji siatkówkowej wg Bangertera:
a) fiksacja centralna (prawidłowa)  w zezach o póz
nym początku (najczęściej w zezie
naprzemiennym, czasami w zezie jednostronnym),
b) fiksacja ekscentryczna (odśrodkowa)  w zezach powstających wcześnie, gdy fiksacja
plamkowa była słabo rozwinięta (zezy jednostronne z niedowidzeniem):
 fiksacja okołodołkowa  parafoveolarna,
 fiksacja okołoplamkowa  paramacularna,
 fiksacja obwodowa  peryferyczna,
c) brak fiksacji  najczęściej w zezach od urodzenia z dużym niedowidzeniem [7].
Fiksacja ekscentryczna
Mackensen i Arkin wykazali, że fiksacja ekscentryczna nie jest zjawiskiem stałym.
Podczas leczenia niedowidzenia miejsce fiksacji zmienia się  przybliża się do plamki. Celem
leczenia jest doprowadzenie do fiksacji centralnej, a tym samym poprawy widzenia.
Badanie fiksacji
Badanie fiksacji przeprowadzamy za pomocÄ… wizuskopu lub oftalmoskopru
z wbudowanym znaczkiem fiksacyjnym (gwiazdka). Wizuskop jest to rodzaj wziernika
z wbudowanym znaczkiem fiksacyjnym (gwiazdka). Aparat ten ma wbudowane soczewki
skupiające i rozpraszające, aby można było ustawić go wg refrakcji badanego. Gwiazdka jest
wtedy wyraz
nie widziana na dnie oka zarówno przez badającego, jak i przez badanego.
Wizuskop jest podłączony do transformatora, który reguluje napięcie żarówki. Światło
w wizuskopie powinno być słabe  napięcie ustawiamy na 4 5 V.
Przygotowanie dziecka do badania
1) posadzenie dziecka wygodnie,
2) wytłumaczenie dziecku w przystępny sposób celu i przebiegu badania oraz
poinstruowanie, aby podczas badania patrzył cały czas na gwiazdkę w wizuskopie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
3) rozszerzenie z
renicy  podajemy do worka spojówkowego krople: 0,5% Mydriacyl lub
0,5% Tropicamid (u starszych dzieci i dorosłych możemy stosować 1% roztwory tych
leków),
4) badanie przeprowadzamy w ciemni,
5) oko nie badane powinno być zasłonięte  prosimy dziecko, aby zasłoniło rączką lub
przyklejamy gazik,
6) fiksację badamy najpierw w oku zdrowym, a następnie w oku chorym.
Przebieg badania
1) Polecamy dziecku patrzeć przed siebie (badane oko powinno być ustawione na wprost).
2) Ustawiamy wizuskop tak, aby gwiazdka była dobrze widoczna dla dziecka i badającego.
3) Światło w wizuskopie powinno być słabe  transformator regulujący napięcie żarówki
ustawiamy na 4 5 V.
4) U dzieci wrażliwych na światło fiksację możemy badać przez zielony filtr.
5) Podczas badania dziecko cały czas musi patrzeć na gwiazdkę. Badający obserwuje dno
oka i ustala miejsce na siatkówce, którym dziecko fiksuje znaczek.
6) Próbę powtarzamy kilkakrotnie, robiąc krótkie przerwy.
7) Wynik badania dokumentujemy graficznie wg schematu dla każdego oka oddzielnie
(rys. 9).
a) b)
Rys. 9. Schematy do zapisu wyniku badania fiksacji: a) oka prawego, b) oka lewego
Jeżeli przez cały czas gwiazdka pokrywa dołeczek środkowy  fiksacja jest centralna (rys.
10 a), jeśli nie  to fiksacja jest odśrodkowa (rys. 10 b, c, d). Gdy badany fiksuje skrajnie
różnymi punktami siatkówki lub tarczą nerwu wzrokowego  jest to brak fiksacji (rys. 10 e).
a) b) c)
d) e)
Rys. 10. Typy fiksacji w zezie: a) fiksacja centralna, b) fiksacja okołodołeczkowa, c) fiksacja okołoplamkowa,
d) fiksacja peryferyczna, e) brak fiksacji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie fiksacji?
2. W jaki sposób kształtuje się rozwój fiksacji po urodzeniu?
3. Jakie znasz typy fiksacji w zezie?
4. Czym charakteryzują się poszczególne typy fiksacji?
5. Jakie zaburzenia wywołuje fiksacja ekscentryczna w zezie?
6. W jaki sposób przygotowujemy dziecko do badania fiksacji?
7. Jakie znasz zasady podawania kropli do oczu?
8. W jaki sposób regulujemy wizuskop przed badaniem fiksacji?
9. Jakie znasz zasady badania fiksacji?
10. W jaki sposób dokumentujemy wynik badania fiksacji?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj fiksacjÄ™ u 5-letniego dziecka. Wynik udokumentuj w formie graficznej.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania badania fiksacji,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) umyć ręce,
5) rozszerzyć z
renicÄ™ badanego oka, podajÄ…c 0,5% Sol. Tropicamidum do worka
spojówkowego, zgodnie z zasadami podawania kropli do oczu,
6) umyć ręce,
7) zasłonić zasłonką drugie oko,
8) wyregulować ostrość w wizuskopie,
9) polecić, aby dziecko patrzyło na gwiazdkę w wizuskopie,
10) obserwować na siatkówce dziecka miejsce rzutowania gwiazdki,
11) powtórzyć próbę po krótkiej przerwie,
12) w czasie badania utrzymywać kontakt z dzieckiem, wprowadzić element zabawy, aby
skupić uwagę dziecka na badaniu,
13) dokonać zapisu wyniku posługując się schematem, odpowiednim do danego oka,
14) udokumentować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
15) uporządkować stanowisko pracy,
16) wynik badania przedstawić grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy
 podręczny stolik,
 taborety z regulacją wysokości,
 wizuskop z transformatorem lub oftalmoskop z wbudowanym znaczkiem fiksacyjnym,
 zasłonka na oko,
 0,5% Sol. Tropicamidum,
 czyste gaziki,
 miska nerkowata,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
 pojemnik na odpadki,
 karta badań okulistycznych,
 arkusze papieru formatu A4, flamastry.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować rozwój fiksacji u dziecka?
2) rozróżnić typy fiksacji w zezie?
3) przygotować dziecko do badania fiksacji?
4) modyfikować sposób przygotowania małego dziecka do badania?
5) zbadać fiksację?
6) dostosować sposób badania fiksacji u dziecka w zależności od
wieku?
7) zapisać wynik badania fiksacji w dokumentacji medycznej pacjenta?
8) zinterpretować wynik badania fiksacji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.8. Badanie kÄ…ta zeza za pomocÄ… synoptoforu
4.8.1 Materiał nauczania
Zez  nierównoległe ustawienie obu gałek ocznych. Podczas patrzenia na jakiś przedmiot
obojgiem oczu oÅ› widzenia jednego oka zbacza od osi drugiego oka [7].
W warunkach prawidłowych osie widzenia obu oczu są równoległe przy patrzeniu na
wprost (ortophoria), a obie gałki oczne wykonują ruchy skojarzone we wszystkich kierunkach
spojrzenia.
Kąt obiektywny zeza  jest to kąt zawarty między liniami widzenia obu oczu.
Wyróżniamy dwie metody badania kąta obiektywnego zeza poziomego, których wybór
zależy od rodzaju fiksacji:
 badanie kąta przez obserwację ruchów nastawczych (w zezie z fiksacją centralną),
 badanie kąta przez obserwację położenia refleksów rogówkowych (w zezie z fiksacją
ekscentrycznÄ… oraz wyjÄ…tkowo w oczoplÄ…sie i w zezie akomodacyjnym).
Przygotowanie do badania za pomocÄ… synoptoforu:
 mierzymy pacjentowi rozstaw z
renic i dokładnie ustawiamy tuby synoptoforu według
pomiaru,
 zakładamy do tub parę obrazków do jednoczesnej percepcji,
 oświetlenie obrazków ustawiamy na 4  5V,
 pacjent siada przed synoptoforem wygodnie, regulujemy wysokość stolika z aparatem,
 umieszczamy głowę pacjenta na specjalnych podpórkach pod brodę i czoło w odległości
około 15 mm od okularów tub.
Rys. 10. Badanie za pomocÄ… synoptoforu
Przebieg badania
1) metoda obserwacji ruchów nastawczych (metoda naprzemiennego wygaszania):
 jedno ramiÄ™ synoptoforu ustawiamy w kÄ…cie 0º i blokujemy,
 wygaszamy raz jeden raz drugi obrazek,
 polecamy pacjentowi fiksować naprzemiennie raz jeden raz drugi obrazek,
 drugim ramieniem synoptoforu przesuwamy w kierunku zeza,
 obserwujemy ruchy nastawcze obu oczu,
 badanie wykonujemy do momentu, aż ustaną ruchy nastawcze i odczytujemy wynik: kąt
ustawienia ramion synoptoforu jest kÄ…tem obiektywnym zeza,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
 wynik odczytujemy ze skali w stopniach lub dioptriach pryzmatycznych,
 odchylenie zbieżne oznaczamy znakiem  + ,
 odchylenie rozbieżne oznaczamy znakiem    ,
2) metoda obserwacji położenia refleksów rogówkowych:
 ustawiamy ramiÄ™ synoptoforu przed okiem zdrowym w kÄ…cie 0º,
 polecamy pacjentowi uważnie fiksować obrazek widziany zdrowym okiem (refleks
rogówkowy powinien znajdować się w centrum z
renicy),
 drugie ramię synoptoforu przesuwamy odpowiednio do momentu, aż refleks w oku
zezujÄ…cym (z fiksacjÄ… ekscentrycznÄ…) znajdzie siÄ™ w centrum z
renicy,
 odczytujemy wynik w stopniach lub dioptriach pryzmatycznych,
 kÄ…t ustawienia ramion synoptoforu jest miarÄ… kÄ…ta obiektywnym zeza,
 w przypadku dużego kąta zeza, aby dokładnie zbadać położenie refleksu w oku
zezujÄ…cym, możemy przed okiem zdrowym ustawić ramiÄ™ w kÄ…cie 10 15º. Wynik
odczytujemy sumujÄ…c kÄ…t ustawienia obu ramion synoptoforu,
Badanie obiektywnego kÄ…ta zeza pionowego
 ustawiamy ramiÄ™ synoptoforu przed okiem zdrowym w kÄ…cie 0º,
 polecamy pacjentowi uważnie fiksować obrazek widziany zdrowym okiem (refleks
rogówkowy powinien znajdować się w centrum z
renicy),
 tubę synoptoforu unosimy lub obniżamy do momentu aż refleks w oku zezującym
znajdzie siÄ™ w centrum z
renicy,
 odczytujemy wynik w stopniach lub dioptriach pryzmatycznych,
 w przypadku występowania równocześnie zeza poziomego i pionowego wynik badania
zapisujemy następująco:
np. kÄ…t obiektywny +10º, 5º ku górze (Ä™!)
Kąt subiektywny zeza  jest to kąt zawarty pomiędzy linią widzenia oka zdrowego, a linią
fiksacji oka chorego.
Badanie kąta subiektywnego przeprowadzamy na synoptoforze i jest to równocześnie
badanie pierwszego stopnia obuocznego widzenia  jednoczesnej percepcji. Wynik tego
badania określa pacjent.
Przebieg badania:
 do badania używamy tych samych par obrazków jak do badania kąta obiektywnego,
 polecamy pacjentowi, aby chwycił jedno z ramion synoptoforu (np. z żołnierzykiem),
 pacjent ma za zadanie przesuwać ramię do momentu, aż umieści jeden obrazek w drugi
(żołnierzyka wprowadzi do budki),
 badanie powtarzamy kilka razy,
 pytamy pacjenta czy podczas wprowadzania żołnierza do budki żaden obrazek nie znika,
nie przeskakuje na drugÄ… stronÄ™.
Możliwości występujące w kącie subiektywnym:
1) jest jednoczesna percepcja  pacjent nakłada obrazki w określonym kącie, wynik badania
notujemy następująco:
np.: kÄ…t obiektywny +5º
kÄ…t subiektywny +5º
j.p. (+)
2) jednoczesna percepcja na moment  pacjent na chwilę nakłada obrazki, wynik badania
notujemy następująco:
np.: kÄ…t obiektywny +5º
kÄ…t subiektywny nakÅ‚ada na moment przy +5º
j.p. (+/ )
3) brak jednoczesnej percepcji:
  skok obrazków jest to stan, w którym pacjent widzi oba obrazki cały czas
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
 i w momencie wprowadzania żołnierzyka do budki przeskakuje on na drugą stronę budki,
wynik badania notujemy następująco:
np.: kÄ…t obiektywny +15º
kÄ…t subiektywny  skok w +10º
j.p. ( )
  krzyżowanie obrazków - jest to stan, w którym pacjent usiłuje wprowadzić np.
żołnierzyka do budki i w momencie wprowadzania jeden z obrazków znika, po czym
żołnierzyk pojawia się po przeciwnej stronie budki (występuje mała przerwa tzw.
mroczek, który jest mały i wynosi kilka stopni), wynik badania notujemy następująco:
np.: kÄ…t obiektywny +15º
kÄ…t subiektywny  krzyżowanie od +10º do +15º
j.p. ( )
 supresja częściowa - pacjent widzi oba obrazki do pewnego momentu, potem jeden
znika i już się nie pojawia, wynik badania notujemy następująco:
np.:
kÄ…t obiektywny  15º
kÄ…t subiektywny supresja częściowa od  15º
j.p. ( )
 supresja całkowita naprzemienna  jeżeli pacjent fiksuje jeden obrazek to drugiego
nie widzi od początku do końca, wynik badania notujemy następująco:
np.: kÄ…t obiektywny  20º
kÄ…t subiektywny supresja naprzemienna
 supresja całkowita jednostronna  pacjent fiksuje zdrowym okiem i nie widzi
obrazka okiem chorym, wynik badania notujemy następująco:
np.: kÄ…t obiektywny  25º
kÄ…t subiektywny supresja OP
j.p. ( )
lub
kÄ…t obiektywny 0º
kÄ…t subiektywny ambliopia OL
j.p. ( )
Badanie dysparacji pionowej
Jeżeli występuje jednoczesna percepcja to sprawdzamy, czy nie występuje dysparacja
pionowa. Pacjent podaje różnice położenia obrazków w pionie, którą wyrównujemy
przesuwając tubą synoptoforu. Wynik badania notujemy następująco:
np.: kÄ…t obiektywny +5º
kÄ…t subiektywny +5º, P/L 3º
j.p. (+)
Kąt anomalii  jest to różnica w stopniach między kątem obiektywnym a subiektywnym.
Po przeprowadzeniu badania kątów zeza wynik analizujemy i notujemy w dokumentacji
pacjenta.
Np.: kÄ…t obiektywny  6º
kÄ…t subiektywny  3º
j.p. (+)
kÄ…t anomalii 3º
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie zez i ortophoria?
2. Jakie rodzaje kątów zeza możemy zbadać na synoptoforze?
3. Jakie znasz metody badania kÄ…ta obiektywnego zeza na synoptoforze?
4. W jaki sposób przygotowujemy dziecko, pacjenta do badania na synoptoforze?
5. W jaki sposób przeprowadzamy badanie kąta obiektywnego zeza na synoptoforze?
6. W jaki sposób zapisujemy wynik pomiaru kątów zeza w zależności od rodzaju
odchylenia zezowego?
7. W jaki sposób przeprowadzamy badanie kąta subiektywnego na synoptoforze?
8. W jakich przypadkach niemożliwe jest zbadanie kąta subiektywnego?
9. Jakie znasz możliwości wyników badania kąta subiektywnego i w jaki sposób je
zapisujemy?
10. Jaka jest różnica między  krzyżowaniem obrazków a  skokiem ?
11. W jaki sposób przeprowadzamy badanie dysparacji pionowej?
12. Co oznacza kÄ…t anomalii zeza i jak siÄ™ go oblicza?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do gabinetu leczenia zeza zgłosił się rodzic z 5-letnim dzieckiem. W karcie badań
okulistycznych znajdują się następujące wyniki badań:
Vod 1,0 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 1,0 cc Sn Vos 0,5 cc
Okulary: OP +1,5 Dsph
OL +1,5 Dsph
Cover-test (+), zez zbieżny naprzemienny
Wykonaj u dziecka badanie kątów zeza za pomocą synoptoforu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania kątów zeza za pomocą synoptoforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) przeanalizować wyniki pomiarów, znajdujące się w karcie badań okulistycznych,
5) dobrać metodę badania kąta obiektywnego,
6) zmierzyć rozstaw z
renic metodą naprzemiennego zasłaniania oczu ściśle według zasad
i ustawić tuby synoptoforu według pomiaru,
7) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem,
8) zdjąć dziecku okulary,
9) uregulować wysokość aparatu,
10) głowę dziecka ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
11) włożyć do tub synoptoforu obrazki do jednoczesnej percepcji,
12) polecić dziecku, aby patrzyło na obrazki w synoptoforze,
13) wykonać badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji ruchów nastawczych bez
korekcji okularowej, zgodnie z technikÄ… przeprowadzania badania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
14) zanotować wynik pomiaru,
15) wykonać pomiar kąta subiektywnego bez korekcji okularowej, zgodnie z techniką
przeprowadzania badania,
16) zanotować wynik pomiaru i obliczyć kąt anomalii,
17) w czasie badania stale podtrzymywać kontakt z dzieckiem, wprowadzić element zabawy,
aby skupić uwagę dziecka,
18) założyć dziecku okulary,
19) wykonać badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji ruchów nastawczych w korekcji
okularowej, zgodnie z technikÄ… przeprowadzania badania,
20) zanotować wynik pomiaru,
21) wykonać pomiar kąta subiektywnego w korekcji okularowej, zgodnie z techniką
przeprowadzania badania,
22) zanotować wynik pomiaru i obliczyć kąt anomalii,
23) przeanalizować wyniki pomiarów,
24) udokumentować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
25) uporządkować stanowisko pracy,
26) wynik badania przedstawić grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy,
 synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,
 zestaw obrazków do jednoczesnej percepcji,
 taborety z regulacją wysokości,
 pupillometr,
 arkusze papieru, flamaster,
 arkusz do ćwiczeń,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 2
Do gabinetu leczenia zeza zgłosił się rodzic z 5-letnim dzieckiem. W karcie badań
okulistycznych znajdują się następujące wyniki badań:
Vod 1,0 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 0,1 cc Sn Vos 5,0 cc
Fiksacja oka prawego centralna
Fiksacja oka lewego okołoplamkowa
Okulary: OP +1,5 Dsph
OL +3,5 Dsph
Cover test (+), zez zbieżny oka lewego
Wykonaj u dziecka badanie kątów zeza za pomocą synoptoforu.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania kątów zeza na synoptoforze,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) przeanalizować wyniki pomiarów, znajdujące się w karcie badań okulistycznych,
5) dobrać metodę badania kąta obiektywnego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6) zmierzyć rozstaw z
renic metodą naprzemiennego zasłaniania oczu ściśle według zasad
i ustawić tuby synoptoforu według pomiaru,
7) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem,
8) zdjąć dziecku okulary,
9) uregulować wysokość aparatu,
10) głowę dziecka ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
11) włożyć do tub synoptoforu obrazki do jednoczesnej percepcji,
12) polecić dziecku, aby patrzyło na obrazek przed okiem prawym,
13) wykonać badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji położenia refleksów
rogówkowych bez korekcji okularowej, zgodnie z techniką przeprowadzania badania,
14) zanotować wynik pomiaru kąta obiektywnego bez korekcji,
15) określić kąt subiektywny zeza,
16) w czasie badania stale podtrzymywać kontakt z dzieckiem, wprowadzić element zabawy,
aby skupić uwagę dziecka,
17) założyć dziecku okulary,
18) wykonać badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji położenia refleksów
rogówkowych w korekcji okularowej, zgodnie z techniką przeprowadzania badania,
19) zanotować wynik pomiaru kąta obiektywnego w korekcji,
20) określić kąt subiektywny zeza,
21) przeanalizować wyniki pomiarów,
22) udokumentować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
23) uporządkować stanowisko pracy,
24) wynik badania przedstawić grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy
 synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,
 zestaw obrazków do jednoczesnej percepcji,
 taborety z regulacją wysokości,
 pupillometr,
 arkusze papieru, flamaster,
 arkusz do ćwiczeń,
 karta badań okulistycznych.
Ćwiczenie 3
Wykonywanie badania dysparacji pionowej.
Sposób wykonania ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami badania na synoptoforze,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami
bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować pacjenta do badania,
4) zmierzyć rozstaw z
renic ściśle według zasad i ustawić tuby synoptoforu według pomiaru,
5) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem,
6) uregulować wysokość aparatu,
7) głowę dziecka ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
8) wykonać badanie kąta obiektywnego i subiektywnego zeza zgodnie z techniką
przeprowadzania badania,
9) jeżeli występuje jednoczesna percepcja przejść do badania dysparacji pionowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
10) określić położenia obrazków w pionie, pytając pacjenta, czy żaden z obrazków nie jest
wyżej lub niżej względem siebie,
11) jeżeli pacjent podaje różnice położenia obrazków w pionie, za pomocą bocznego
uchwytu tuby przesuwać jeden z obrazków odpowiednio w górę lub w dół do momentu,
aż obrazki znajdą się na tej samej wysokości,
12) przeanalizować wyniki pomiarów,
13) udokumentować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
14) uporządkować stanowisko pracy,
15) wynik badania przedstawić grupie i zinterpretować.
Wyposażenie stanowiska pracy
 synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,
 zestaw obrazków do jednoczesnej percepcji,
 taborety z regulacją wysokości,
 pupillometr,
 arkusze papieru, flamaster,
 karta badań okulistycznych.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie zeza?
2) omówić rodzaje kątów zeza badanych za pomocą synoptoforu?
3) różnicować metody badania kąta obiektywnego zeza?
4) zbadać obiektywny kąt zeza na synoptoforze?
5) zbadać subiektywny kąt zeza na synoptoforze?
6) określić subiektywny kąt zeza w przypadku zjawiska supresji?
7) różnicować krzyżowanie i  skok obrazków podczas badania
subiektywnego kÄ…ta zeza?
8) zbadać dysparację pionową?
9) zapisać wyniki badania kątów zeza w dokumentacji medycznej
pacjenta?
9) zinterpretować wyniki badania kątów zeza?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Podczas którego testu oceniamy wielkość kąta zeza, obserwując odbicie światła,
rzutowanego na wprost na rogówki obu oczu?
a) Test Krimskiego.
b) Cover-test.
c) Test Hirschberga.
d) Test Bielschowsky ego.
2. Cover-test ma na celu
a) wykrycie zeza ukrytego.
b) wykrycie zeza jawnego.
c) odróżnienie zeza zbieżnego od rozbieżnego.
d) zbadanie ruchów oczu.
3. W przypadku zeza jawnego podczas cover-testu
a) obserwujemy kierunek i kąt odchylenia oka zakrytego po odsłonięciu zasłonki.
b) obserwujemy kierunek i kÄ…t odchylenia oka nie zakrytego.
c) kierunek i kÄ…t odchylenia obu oczu.
d) położenie refleksów świetlnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4. Przedstawiony zapis graficzny orientacyjnego badania ruchów oczu oznacza
OL
a) nadczynność mięśnia skośnego górnego i niedoczynność mięśnia skośnego dolnego
oka lewego
b) niedoczynność mięśnia skośnego dolnego i nadczynność mięśnia prostego bocznego
oka lewego.
c) nadczynność mięśnia skośnego dolnego i niedoczynność mięśnia skośnego górnego
oka lewego.
d) niedoczynność mięśnia skośnego górnego i nadczynność mięśnia prostego górnego
oka lewego.
5. Przedstawiony zapis graficzny orientacyjnego badania ruchów oczu oznacza
OP OL
 (+)
a) znaczną niedoczynność mięśnia prostego bocznego oka prawego i niewielką
nadczynność mięśnia prostego przyśrodkowego oka lewego.
b) znaczną niedoczynność mięśnia prostego przyśrodkowego oka prawego i niewielką
nadczynność mięśnia prostego bocznego oka lewego.
c) znaczną nadczynność mięśnia prostego przyśrodkowego oka prawego i niewielką
niedoczynność mięśnia prostego bocznego oka lewego.
d) znaczną nadczynność mięśnia prostego bocznego oka prawego i niewielką
niedoczynność mięśnia prostego przyśrodkowego oka lewego.
6. Na wynik badania ostrości wzroku nie ma wpływu
a) wiek pacjenta.
b) zmęczenie pacjenta.
c) płeć pacjenta.
d) odległość pacjenta od tablicy.
7. Wynik badania ostrości wzroku oka lewego do dali: Vos = l.p. z 0,5 m oznacza
a) pacjent z odległości 0,5m lokalizuje światło.
b) pacjent z odległości 0,5 m liczy palce.
c) pacjent widzi ruchy ręki przed okiem.
d) pacjent liczy palce przed okiem.
8. Podczas badania ostrości wzroku z bliska tablicę Snellena trzymamy w odległości
a) w jakiej pacjent najlepiej widzi.
b) 50 cm od oczu pacjenta.
c) 75 cm od oczu pacjenta.
d) 33 cm od oczu pacjenta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
9. Przed wykonaniem skiaskopii u rocznego dziecka podajemy do obu oczu krople
a) rozszerzajÄ…ce z
renicę, długo działające.
b) rozszerzajÄ…ce z
renicę, krótko działające.
c) znieczulające rogówkę oka.
d) nie podajemy żadnych kropli.
10. Do wyrównania wady refrakcji nadwzroczności służą soczewki
a) rozpraszajÄ…ce.
b) skupiajÄ…ce.
c) cylindryczne.
d) planum.
11. Podczas skiaskopii, wykonywanej z odległości 0,5 m, ruch cienia na z
renicy badanego
oka znika przy soczewce +5,5 D. Rzeczywista wada w tym oku wynosi
a) +4,5 D.
b) +6,5 D.
c) +7,5 D.
d) +3,5 D.
12. Oftalmometr Javala-Schiötza sÅ‚uży do wykonywania badania
a) ruchów oczu.
b) rozstawu z
renic.
c) fiksacji.
d) niezborności.
13. Przedstawiony schemat wyniku badania fiksacji oznacza
a) fiksację okołoplamkową oka lewego.
b) fiksację okołodołeczkową oka prawego.
c) fiksację okołoplamkową oka prawego.
d) fiksacjÄ™ peryferycznÄ… oka lewego.
14. Metodę badania kąta obiektywnego przez obserwację położenia odblasków
siatkówkowych stosujemy w zezach
a) z fiksacjÄ… ekscentrycznÄ….
b) rozbieżnych z nadwzrocznością.
c) z fiksacjÄ… centralnÄ….
d) zbieżnych z krótkowzrocznością.
15. Podczas badania kąta subiektywnego może wystąpić krzyżowanie obrazków, w którym
a) pacjentowi znika jeden z obrazków w momencie zbliżania ich do siebie.
b) pacjent nie widzi obu obrazków jednocześnie, znika raz jeden, raz drugi.
c) pacjent widzi obrazek tylko przed jednym okiem.
d) pacjentowi przeskakuje jeden z obrazków w momencie zbliżania ich do siebie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
16. Do gabinetu leczenia zeza zgłosiło się dziecko z podejrzeniem niedowidzenia.
Przykładowe badania należy wykonać w następującej kolejności
a) badanie ostrości wzroku do dali i z bliska, badanie kąta zeza na synoptoforze, badanie
fiksacji.
b) badanie fiksacji, badanie ostrości wzroku do dali i z bliska, badanie kąta zeza na
synoptoforze.
c) badanie ostrości wzroku do dali i z bliska, badanie fiksacji, badanie kąta zeza na
synoptoforze.
d) kolejność wykonywania badań nie ma znaczenia.
17. Zeza rozbieżnego może pozorować
a) ujemny kÄ…t gamma.
b) zbyt duże rozstawienie oczu.
c) głębokie osadzenie oczu w oczodołach.
d) ciemny kolor tęczówek.
18. Przedstawiony schemat wyniku badania refrakcji wykazuje
+2 D
+4 D
a) astygmatyzm mieszany, prosty.
b) astygmatyzm pojedynczy, odwrotny
c) astygmatyzm złożony, prosty.
d) astygmatyzm złożony, odwrotny.
19. W przypadku konieczności podania dwóch różnych leków w postaci kropli do tego
samego oka, czas podania następnego leku musi być przesunięty o minimum
a) 10 minut.
b) 2 3 minuty.
c) 5 minut.
d) 20 minut.
20. Podczas wykonywania testu preferencyjnego spojrzenia (PL) używamy tablic
a) Snellena.
b) Landolta.
c) Tellera.
d) Kaya.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
6. LITERATURA
1. Baranowska-George T.: Leczenie zeza ze szczególnym uwzględnieniem metody
szczecińskiej. Wyd. Sylwjana, Szczecin 1993
2. Basic and Clinical Scence Course sect. 6: Okulistyka pediatryczna i zez. Wydawnictwo
Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004
3. Formański J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003: 321 361
4. Jarzębińska-Većerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.
Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
5. Kański J., Nischol K.: Okulistyka. Objawy i różnicowanie. Wyd. Med. Urban & Partner,
Wrocław 2000
6. Kański J.: Okulistyka kliniczna. Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005
7. Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Nowak-Brygowa H.: Choroba
zezowa. Rozpoznanie i leczenie. PZWL, Warszawa 1989
8. Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla
studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005
9. Litwin M.B.: Zarys okulistyki. PZWL, Warszawa 1997
10. Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. VOLUMED, Wrocław 2000
11. Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna, t. III. PZWL, Warszawa 1992
12. Prost M.: Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998
13. Szaflik J., Grabska-Liberek l., Izdebska J.: Stany nagłe w okulistyce. PZWL, Warszawa
2005
14. Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J.J.: Choroby oczu u dzieci. Kompendium
diagnostyki i terapii. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2002
Czasopisma:
 Klinika Oczna
 Kontaktologia i Optyka Okulistyczna
 Magazyn Okulistyczny
 Okulistyka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57