MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Chojnacka
Ryszard Ewert
Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich
713[08].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Anna Kusina
mgr inż. Krystyna Szulc
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Frankiewicz
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Sagan
inż. Danuta Frankiewicz
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[08].Z1.01
Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu montera izolacji budowlanych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.1.3. Ćwiczenia 22
4.1.4. Sprawdzian postępów 24
4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich 25
4.2.1. Materiał nauczania 25
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.2.3. Ćwiczenia 30
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich 32
4.3.1. Materiał nauczania 32
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.3.3. Ćwiczenia 36
4.3.4. Sprawdzian postępów 37
4.4. Podstawowe narzędzia i sprzęt do wykonywania robót ciesielskich 38
4.4.1. Materiał nauczania 38
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 51
4.4.3. Ćwiczenia 51
4.4.4. Sprawdzian postępów 53
4.5. Zasady transportu i magazynowania materiałów ciesielskich 54
4.5.1. Materiał nauczania 54
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 56
4.5.3. Ćwiczenia 56
4.5.4. Sprawdzian postępów 57
4.6. Deskowanie elementów z betonu 58
4.6.1. Materiał nauczania 58
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 65
4.6.3. Ćwiczenia 65
4.6.4. Sprawdzian postępów 67
4.7. Zasady eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych 68
4.7.1. Materiał nauczania 68
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 69
4.7.3. Ćwiczenia 69
4.7.4. Sprawdzian postępów 70
4.8. Rozliczanie robót ciesielskich 71
4.8.1. Materiał nauczania 71
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 74
4.8.3. Ćwiczenia 74
4.8.4. Sprawdzian postępów 76
5. Sprawdzian osiągnięć 77
6. Literatura 83
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz
przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego
modułowego programu nauczania.
Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed
przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej,
- cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem,
czyli czego nowego siÄ™ nauczysz,
- materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia,
- pytania sprawdzające - zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane
treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń,
- ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych,
- sprawdzian postępów  zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy
potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W rozdziale Pytania sprawdzajÄ…ce zapoznasz siÄ™ z wymaganiami wynikajÄ…cymi z potrzeb
zawodu montera izolacji budowlanych. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści
z Materiału nauczania, sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem
jest uzupełnienie i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych
i praktycznych.
Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim
miejscu TAK albo NIE  właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedz
. Odpowiedzi NIE wskazujÄ… na
luki w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz
powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie jego
elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.
Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie
praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów podejmie
decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili, z wyjątkiem
testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże Ci zrozumieć
tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych
w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami i przepisami
zapoznasz siÄ™ w czasie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Schemat układu jednostek modułowych
713[08].Z1
Technologia robót
pomocniczych
713 [08].Z1.01
Wykonywanie
podstawowych
robót ciesielskich
713 [08].Z1.02
713 [08].Z1.03
Wykonywanie
Wykonywanie
podstawowych robót
podstawowych
zbrojarskich
robót murarskich
i betoniarskich
713 [08].Z1.04 713 [08].Z1.05
Wykonywanie Wykonywanie
podstawowych podstawowych
robót tynkarskich robót malarskich
713 [08].Z1.06
Wykonywanie
podstawowych
robót ślusarskich
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,
- dokonywać doboru i selekcji materiałów budowlanych niezbędnych do wykonywania
poszczególnych elementów ustroju konstrukcyjnego,
- czytać i interpretować dokumentację budowlaną,
- posługiwać się dokumentacją budowlaną,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- magazynować, składować i transportować materiały budowlane,
- stosować podczas wykonywania robót podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy do wykonania robót ciesielskich,
- odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,
- posłużyć się sprzętem pomiarowym,
- określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót i sporządzić zapotrzebowanie
materiałowe,
- przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,
- dobrać i ocenić zastosowanie materiałów do wykonania zadania,
- dobrać narzędzia i sprzęt do robót ciesielskich,
- dokonać cięcia i przycinania drewna na wymaganą długość i kształt,
- wykonać elementy deskowania,
- wykonać deskowanie prostego elementu,
- wykonać proste złącza ciesielskie,
- wykonać proste złącza przy użyciu łączników metalowych,
- wykonać zabezpieczenia przed zmianą kształtu deskowania,
- ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,
- sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy,
- obliczyć wynagrodzenie za pracę,
- wykonać prace ciesielskie z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie
4.1.1. Materiał nauczania
Zakres robót ciesielskich
Cieśle samodzielnie wykonywali i wykonują z drewna wiele obiektów budowlanych. Są
także współwykonawcami różnorodnych konstrukcji pomocniczych niezbędnych podczas
prowadzenia różnych robót budowlanych. Większość robót ciesielskich oraz objęty nimi zakres
czynności, można ująć w następujące grupy:
- wykonywanie z drewna całych budowli i budynków (domy mieszkalne, obiekty
użyteczności publicznej, konstrukcje inżynierskie),
- wykonywanie konstrukcji dachowych: ciesielskich i inżynierskich,
- wykonywanie obiektów o niewielkiej kubaturze, takich jak domki rekreacyjne, elementy
małej architektury (altanki, kładki, mostki ogrodowe, pergole, kwietniki, ławki ogrodowe,
elementy urzÄ…dzenia placu zabaw dla dzieci),
- wykonywanie obiektów zagospodarowania placu budowy: ogrodzenia, baraki, wiaty,
- wykonywanie elementów konstrukcyjnych i wykończeniowych w budynkach i budowlach
wznoszonych z innych materiałów takich jak: stropy, schody, ścianki działowe, balustrady,
poręcze, drzwi i wrota, okładziny ścienne, podłogi z desek na legarach,
- wykonywanie i obsługa robót ogólnobudowlanych, takich jak: prace pomocnicze przy
tyczeniu obiektów budowlanych (wykonywanie ław drutowych), prace przy robotach
ziemnych (wzmocnienia ścian wykopów) oraz robotach zbrojarskich, betoniarskich,
murarskich i tynkarskich (wykonywanie szalunków  deskowań, stemplowań, rusztowań,
wzorników - szablonów), prace wspomagające roboty dekarskie, wykonywanie napraw,
remontów, modernizacji, rozbiórki obiektów i elementów konstrukcyjnych z drewna.
Wzniesienie każdego obiektu budowlanego wymaga odpowiedniego przygotowania terenu,
urządzenia i zagospodarowania placu budowy. Na jego terenie powinny zostać zlokalizowane
obiekty, w których znajdą się pomieszczenia: produkcyjno  magazynowe, zaplecza
technicznego oraz administracyjno  socjalne. Na placu budowy powinny znalez
ć się także
urządzenia do transportu pionowego, a teren budowy powinien być ogrodzony i wyposażony
w urządzenia przeciwpożarowe. Większość tych urządzeń w dalszym ciągu wykonywana jest
z drewna, a zatem jednym z pierwszych pracowników wchodzących na plac budowy jest cieśla
i jest też on ostatnim robotnikiem, który ten plac opuszcza. Cieśle wykonują i ustawiają
ogrodzenia, wznoszÄ… budynki tymczasowe, szyby dz
wigów transportowych, rusztowania a także
wykonują drobny sprzęt pomocniczy (packi drewniane, skrzynki murarskie  kastry, wykroje do
tynków ciągnionych).
W celu wyznaczenia usytuowania fundamentów obiektu budowlanego ustawiane są ławy
drutowe. A
awy te po wytyczeniu przez geodetę obrysu budynku ustawiane są w odległości
minimum 50 cm od krawędzi przyszłego wykopu. A
awÄ™ stanowiÄ… wbite lub wkopane na
gÅ‚Ä™bokość 100 cm paliki, wystajÄ…ce ponad teren 70 ÷ 130 cm, poÅ‚Ä…czone poziomÄ… deskÄ…. Na
ławach naciągnięte są druty, których skrzyżowania wypadają dokładnie nad punktami
wyznaczającymi narożniki budynku (rys.1). Trwałe oznaczenie miejsca położenia drutu
wyznacza się wykonując w desce głębokie nacięcie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 1. A
awy drutowe [3, s. 327]
Ogrodzenie ogranicza wstęp na teren budowy osobom nieupoważnionym oraz umożliwia
stworzenie korzystnych warunków ochrony sprzętu i materiałów zgromadzonych na placu.
Wokół budowy, oddalonej od głównych dróg można ustawić ogrodzenie wykonane z gotowych
płyt, zbijanych z desek okorowanych lub listew odpadowych (rys. 2).
Rys.2. Tarcza z listew odpadowych [3, s. 330]
W pobliżu dróg publicznych powinno być postawione szczelne ogrodzenie,
uniemożliwiające wgląd w plac budowy. Jest to zwykle płot ryglowy wykonany ze słupków,
poziomych rygli i przybitych do nich szczelnie desek (rys. 3).
Rys. 3. PÅ‚ot ryglowy [3, s. 330]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Aby zmniejszyć zużycie drewna płoty wykonywane są z gotowych, zbijanych z desek
i mocowanych do słupków tarcz (rys. 4).
Rys. 4. Pełna tarcza ogrodzeniowa [3, s. 331]
Słupki ogrodzeniowe w szczelnych płotach należy podeprzeć zastrzałami usytuowanymi
w odstÄ™pach co 300 ÷ 500 cm w celu zabezpieczenia ogrodzenia przed przewróceniem
wywołanym parciem wiatru. Zastrzał powinien być przybity jednym końcem do słupka,
a drugim końcem oparty na kołku wbitym w grunt (rys. 5).
Rys. 5. Podparcie płotu [3, s. 331]
W ogrodzeniu należy umieścić, zgodnie z projektem zagospodarowania, furtki o szerokości
80 ÷ 100 cm i bramy o minimalnej szerokoÅ›ci 300 cm. Bramy i furtki wykonuje siÄ™ podobnie jak
tarcze i zawiesza na zawiasach pasowych.
Na budowach trwających kilka lat mogą być stawiane budynki stałe, o konstrukcji
szkieletowej lub ścianach murowanych ze stropami i dachami z drewna. Na potrzeby zaplecza
magazynowego wykorzystywane są szopy otwarte i zamknięte lub wiaty (rys.6). Obecnie
najczęściej na budowach trwających do 5 lat wykorzystywane są dla potrzeb zaplecza budynki
barakowe lub kontenerowe, czyli zestawiane z przestrzennych elementów o lekkiej konstrukcji
stalowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 6. Szopy: a) zamknięte, b) otwarte, c) wiaty [3, s. 336]
Konstrukcje budynków tymczasowych zaplecza budowy powinny być odpowiednio
wytrzymałe, sztywne oraz łatwe w montażu i demontażu obiektu. Warunki te spełniają
konstrukcje ścian szkieletowych i deskowe dz
wigary dachowe.
Oprócz prac związanych z urządzeniem i zagospodarowaniem placu budowy roboty
ciesielskie obejmują także wykonanie takich drobnych robót pomocniczych, jak rusztowania do
robót murarskich i tynkarskich (rys. 7) oraz deskowania elementów konstrukcji z betonu (rys. 8).
Rys. 7. Kozły do robót: a) tynkarskich, b) murarskich [3, s. 410]
Rys. 8. Fragment deskowania stropu żebrowego [3, s. 373]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Natomiast w czasie wznoszenia budynków drewnianych, a także podczas ich remontów,
cieśla wykonuje takie elementy konstrukcyjne jak ściany, stropy czy dachy, które
przygotowywane są z drewna okrągłego lub tarcicy i łączone ze sobą na połączenia ciesielskie.
Rodzaje i zasady wykonywania złączy elementów konstrukcji drewnianych
Konstrukcję drewnianą tworzy wiele elementów połączonych ze sobą w jeden ustrój za
pomocą połączeń wrębowych (ciesielskich), przy użyciu łączników mechanicznych lub kleju.
W złączach łącznikowych stosowane są połączenia na:
- sworznie (gwoz
dzie, wkręty, kołki drewniane, sworznie stalowe pełne i rurowe),
- wkładki (pierścienie zębate, płytki kolczaste, samozaczepne spirale wczepne),
- łączniki z blach stalowych (odpowiednio ukształtowane blachy lub płaskowniki mocowane
za pomocą wkrętów lub gwoz
dzi oraz podobne do płytek kolczastych, blachy z kolcami).
Wszystkie złącza należy wykonywać zgodnie z rysunkami technicznymi łączonych
elementów. Szczególną uwagę należy zwracać podczas wykonywania połączeń, na sposób
usytuowania łączników, układy, średnice i wielkości gwoz
dzi, sworzni, wkrętów, śrub lub
wkładek.
W robotach ciesielskich, do łączenia elementów drewnianych wykorzystywane są:
- gwoz
dzie walcowane hartowane z główką płaską i stożkową (rys. 9a),
- gwoz
dzie paletowe walcowane stosowane do łączenia elementów konstrukcyjnych (rys. 9b),
- gwoz
dzie paletowe kwadratowe skręcane stosowane do łączenia elementów
konstrukcyjnych oraz palet drewnianych (rys. 9c),
- gwoz
dzie z podwójnym łbem stosowane do zbijania deskowań (rys. 10).
Rys. 9. Rodzaje gwoz
dzi: a) walcowane hartowane , b) paletowe walcowane, c) paletowe kwadratowe skręcane
[9, s. 182 ]
Rys. 10. Gwóz
dz
z podwójnym łbem do zabijania deskowań [3, s. 63]
Do łączenia elementów konstrukcyjnych należy stosować gwoz
dzie o okrągłym przekroju
trzpienia oraz płaskiej główce, które nie rozszczepiają drewna i dobrze przylegają do otworu.
Podczas wykonywania deskowań można używać gwoz
dzi z podwójnym łbem. Gwoz
dzie te sÄ…
wbijane aż do zagłębienia dolnego łba, a wystający koniec z drugim łbem (górnym), umożliwi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
łatwiejszy demontaż elementu deskowania. W elementach niekonstrukcyjnych można stosować
gwoz
dzie o przekroju kwadratowym, ale nie należy wbijać ich przekątną wzdłuż włókien.
ZÅ‚Ä…cza na gwoz
dzie dzielÄ… siÄ™ na :
 złącza zmieniające wymiary elementów; zwiększające długość lub zwiększające przekrój,
(rys. 11. a i b),
 złącza wiążące elementy, (rys.12. a, b, c, d, e).
Rys. 11. Złącza elementów konstrukcyjnych z desek zwiększające: a) długość, b) przekrój [3, s. 169]
Rys. 12. Złącza wiążące elementy w konstrukcjach z bali: a) skrzyżowanie, b) skrzyżowanie z podpórką,
c) skrzyżowanie desek z wycięciem, d) naroże, e) złącze na nakładki [3, s. 169]
Wymiary gwoz
dzi należy dobierać zależnie od grubości łączonych elementów oraz
wilgotności drewna i szerokości jego słojów rocznych (do drewna mokrego szerokosłoistego
stosować należy grubsze gwoz
dzie, a do twardego, suchego i wąskosłoistego  cieńsze).
Åšrednica gwoz
dzia (d) powinna wynosić:
- w elementach złączy drewnianych od 1/6 do 1/11 grubości najcieńszego elementu złącza,
- w elementach złączy z twardych płyt pilśniowych oraz ze sklejki o grubości do 8 mm - od
2 mm do 4 mm,
- w elementach złączy ze sklejki o grubości ponad 8 mm - od 2,5 mm do 4,0 mm,
- w elementach złączy z płyt wiórowych o grubości do 25 mm - od 2,5 mm do 5,0 mm.
W połączeniach na gwoz
dzie stosowany jest prostokątny i przestawny układ ich wbijania
(rys.13). W układach wbijania występują szeregi biegnące wzdłuż włókien drewna i rzędy
biegnące w poprzek lub ukośnie do włókien. Maksymalne odstępy pomiędzy osiami gwoz
dzi
określone na rysunkach w dokumentacji technicznej na podstawie normy PN-B-03150:2000
 Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie , nie powinny przekraczać
wielkości 40d w jednym szeregu (a1) i 20d pomiędzy rzędami (a2).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 13. Układ wbijania gwoz
dzi i oznaczenie odległości a: a) układ prostokątny, b) układ przestawny [8, s.159]
Gwoz
dzie w węzłach konstrukcyjnych należy rozmieszczać używając specjalnych
szablonów z blachy stalowej ocynkowanej lub z cienkiej sklejki. Na szablonie wyznacza się
położenie osi gwoz
dzi z dokładnością do 1 mm, a potem wywierca otwory o średnicy 3 mm.
Następnie na elemencie drewnianym stosując szablon wyznacza się położenie gwoz
dzi w złączu.
Gwoz
dzie, w łączone elementy mogą być wbijane prostopadle lub ukośnie.
ZÅ‚Ä…cza na gwoz
dzie wykonywane sÄ… w konstrukcjach tymczasowych, takich jak:
rusztowania i deskowania oraz dz
wigary, kratownice dachowe i ramy.
W elementach narażonych na odrywanie należy stosować wkręty z łbem sześciokątnym lub
z łbem przystosowanym do wkrętaka. Rodzaje wkrętów do drewna ilustruje rys.14 a-d. Wkręty
produkuje się ze stali o wytrzymałości na rozciąganie Rr = 300 MPa.
Rys. 14. Wkręty do drewna z łbem: a) z główką półkolistą, b) soczewkowym, c) z główką płaską, d) sześciokątnym
[9. s. 183]
Złącza na kołki stosowane są obecnie jedynie przy rekonstrukcji obiektów zabytkowych
oraz obiektach budownictwa regionalnego. Zamiast kołków drewnianych w połączeniach
elementów stosowane są sworznie stalowe wykonywane najczęściej z prętów stalowych,
wytworzonych ze stali wÄ™glowej walcowanej, o przekroju okrÄ…gÅ‚ym i Å›rednicy 10 ÷ 24 mm.
Elementami ułatwiającymi montaż konstrukcji są łączniki, w postaci wpuszczanych
i wciskanych wkładek. Zaliczane są do nich różnego typu spirale i pierścienie (rys.15 a i b) oraz
płytki kolczaste lub gwoz
dziowane (rys.15c).
Rys. 15. Wkładki łącznikowe: a) pierścień Geka, b) pierścień typu Bistyp, c) płytka kolczasta [3, s. 171]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
A
ączniki z blach stalowych stosowane są w połączeniach elementów drugorzędnych
z elementami głównymi oraz drewnianych słupów z fundamentami. Są to blachy:
- gładkie, które umożliwiają połączenie elementów na długości lub krzyżujących się,
mocowane sÄ… za pomocÄ… gwoz
dzi lub wkrÄ™tów (rys.16 a ÷ g),
- gwoz
dziowe, które umożliwiają łączenie elementów o takiej samej szerokości, mogą być
wciskane w drewno przy użyciu prasy w zakładzie albo wbijane bezpośrednio na budowie
(rys.16k).
Rys. 16. A
ączniki z blach stalowych: a) połączenie stolca z pławią, b) połączenie stolca z podwaliną, stolca
z mieczami oraz stolca z płatwią, c) złącze belek w stropie, d) wzmocnione złącze elementów poziomych, e) złącze
kalenicowe, f) połączenie stolca z podwaliną, g) podpórka stolca zakotwiona w ścianie betonowej, k) blacha
kolczasta [3, s. 172]
Złącza na klej umożliwiają wykonanie połączenia elementów drewnianych z desek, bali,
o dowolnym kształcie przy zastosowaniu jednego z następujących rodzajów kleju:
- kazeinowego,
- z żywic fenolowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
- z żywic melaminowych,
- z żywic mocznikowych,
- z żywic rezorcynowych,
- poliuretanowego,
- epoksydowego.
Kleje te powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producenta.
Technologia wykonania złącza na klej wymaga wykonania następujących czynności:
- dopasowania elementów (desek),
- dokładnego ostrugania przylegających do siebie powierzchni,
- naniesienia kleju na powierzchnie stykajÄ…ce siÄ™ ze sobÄ…,
- złożenia elementów i stosownego ich ściśnięcia w ściskach, prasie lub zbicia gwoz
dziami
montażowymi
Klej nanosi się warstwą o grubości około 0,1 mm za pomocą pędzla lub specjalnych walców
klejowych.
Zgodnie z normą PN-B-03150:2000 w elementach konstrukcji z drewna i materiałów
drewnopochodnych można stosować jedynie złącza klejone:
- czołowe, stosowane w elementach ściskanych a także w strefie środkowej elementów
zginanych klejonych warstwowo (rys.17a),
- ukośne (rys.17b),
- nakładkowe (rys.17c),
- klinowe (rys.17d).
W złączach nakładkowych wymiary nakładek wynikają z obliczeń. Długość ich nie może
być mniejsza niż 10 grubości łączonych elementów.
Rys. 17. Rodzaje złączy klejonych: a) czołowe, b) ukośne, c) nakładkowe, d) klinowe, l - długość złącza,
t  grubość elementów łączonych, t1  grubość nakładek, b,b1  wymiary klinów [8, s. 164]
Złącza wrębowe stanowią najstarszy rodzaj złączy stosowanych w robotach ciesielskich
wykonywanych w celu zespolenia elementów drewnianych lub zwiększenia ich wymiarów.
Połączeniami zwiększającymi wymiary elementu są połączenia:
- przedłużające elementy poziome (połączenia wzdłużne),
- przedłużające elementy pionowe (połączenia pionowe wzdłużne),
- powiększające ich wymiary: szerokość i wysokość.
W celu przedłużenia elementów poziomych, które nie będą poddawane działaniu sił
rozciągających wykonuje się styki: prosty, ukośny, z wcięciem pojedynczym i z wcięciem
podwójnym (rys.18 a ÷ d). PoÅ‚Ä…czenia na styk elementów poziomych poddanych dziaÅ‚aniu siÅ‚
rozciągających wykonywane są z nakładkami prostymi lub ukośnymi albo styk ujmowany jest
w Å‚ubki. Dodatkowo nakÅ‚adki i Å‚ubki Å›ciÄ…ga siÄ™ Å›rubami (rys.18 e ÷ g). PoÅ‚Ä…czenie na styk można
także wzmocnić wbijając od góry lub z obu stron łączonych elementów klamry ciesielskie
(rys. 18 a, b).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Klamry ciesielskie wykonywane sÄ… z prÄ™tów stalowych gÅ‚adkich, o Å›rednicy 12 ÷ 16 mm
i dÅ‚ugoÅ›ci 20 ÷ 40 cm.
Rys. 18. Styki poziome: a) prosty, b) ukośny, c) z wcięciem pojedynczym, d) z wcięciem podwójnym,
e) z nakładką prostą, f) z nakładką ukośną, g) z łubkami [3, s. 179]
Elementy poziome narażone na rozciąganie lub zginanie można przedłużyć wykonując
zakÅ‚adki i zamki (rys.19 a ÷ e i 20 a ÷ g). Zamki przenoszÄ… wiÄ™ksze obciążenia rozciÄ…gajÄ…ce.
Rys. 19. Zakładki: a) prosta, b) ukośna, c) prosta z wcięciem, d) prosta z czopem czołowym,
e) prosta z czopem czołowym ukrytym [3, s. 179]
Rys. 20. Zamki: a) prosty, b) prosty z klinami, c) ukośny, d) ukośny z czopem wewnętrznym, e) zasuwany,
f) z Å‚ubkami drewnianymi, g) z Å‚ubkami metalowymi [3, s. 180]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Aby połączenie było trwałe i nie uległo rozsunięciu wzmacnia się go, stosując kołki
z drewna lub śruby.
Długość elementów pionowych można zwiększyć wykonując połączenia na styki lub na
zakładkę (rys.21, 22, 23).
Rys. 21. Styki pionowe: a) czołowy ujęty w łubki, b) czołowy z blachami średnicowymi i opaskami [3, s. 181]
Rys. 22. Złącza na styk : a) na czop podwójny, b) na zwidłowanie, c) z trzpieniem zębatym,
d) w pochwie blaszanej [3, s. 182 ]
Rys. 23. Złącze na zakładkę wzmocnione śrubami [3, s. 182]
Złącza umożliwiające poszerzenie elementu stosowane są podczas wykonywania płaskich
elementów, zarówno poziomych jak i pionowych, są to najczęściej: deskowania, płyty, pomosty
robocze. Najprostszym połączeniem jest styk wzmocniony klejem. Złącza nie klejone
wykonywane sÄ…: na półwpust, na wpust i wypust, na wpusty i pióro obce (rys. 24 a ÷ c).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 24. Złącza zwiększające szerokość elementów: a) na półwpust, b) na wpust i wypust,
c) na wpust i pióro obce [3, s. 183]
Zwiększenie sztywności łączonych elementów w kierunku ich szerokości uzyska się
stosując listwy czołowe łączone na wpust (rys.25a) lub poprzeczne (szpongi) łączone przez
zapłetwienie (rys. 25b).
Rys. 25. Złącza na listwy: a) czołową, b) zapłetwioną [3, s. 183]
Złącza na wpusty i wypusty przenoszą obciążenia ściskające i niewielkie obciążenia
zginające, a złącza zapłetwione także siły rozciągające.
W celu zespolenia elementów konstrukcyjnych krzyżujących się wykonywane są
następujące typy złączy:
- leżące w jednej płaszczyz
nie, zakładki proste i ukośne (rys. 26a i b) oraz zamki i połączenia
w jaskółczy ogon (rys. 26f),
- nie leżące w jednej płaszczyz
nie, na wręby jednostronne wzajemne proste lub krzyżowe
(rys. 26 c, d, e).
Rys. 26. Złącza belek krzyżujących się: a) pod kątem prostym na nakładkę prostą, b) pod kątem ostrym na nakładkę
prostą, c) na wrąb jednostronny, d) na wrąb wzajemny, e) na wrąb krzyżowy, f) na jaskółczy ogon [3, s. 185]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
W narożach (węgłach) końce belek mogą wystawać poza punkt skrzyżowania tworząc
ostatki (rys. 27 a). Są to połączenia na zakładkę prostą lub w jaskółczy ogon (rys. 28 a i b), nie
mogą wystawać, wtedy takie połączenia nazywane są złączami węgłowym bez ostatków albo
zamkami francuskimi (rys. 27b) i wykonywane są na zakładkę prostą lub ukośną (rys. 29 a i b).
Rys. 27. Zamki węglowe; a) z ostatkami, b) francuski [3, s. 187]
Rys. 28. Złącza węglowe z ostatkami: a) na zakładkę prostą, b) w jaskółczy ogon [3, s. 186]
Rys. 29. Złącza wrębowe bez ostatków: a) na zakładkę, b) na zakładkę ukośną [3, s. 186]
Elementy wzajemnie do siebie prostopadłe, leżące w jednej płaszczyz
nie pionowej Å‚Ä…czy siÄ™
na czopy (rys. 30 a ÷ e). Gniazdo w tych poÅ‚Ä…czeniach powinno być wykonane o 1 cm gÅ‚Ä™bsze
niż długość czopa.
Obecnie zamiast połączeń na czopy stosowane są nakładki przybijane gwoz
dziami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 30. Złącza na czopy: a) zwykły, b) w jaskółczy ogon z klinem, c) odsadzony, d) środkowy, e) nakładkowy [3, s. 187]
Złącza elementów leżących w płaszczyz
nie pionowej i skośnej wykonywane są na wręby
(rys. 31 a ÷ d) oraz w jaskółczy ogon (rys. 31 e) i na zwidÅ‚owanie (rys. 31 f). ZÅ‚Ä…cza tego typu
coraz częściej zastępowane są także nakładkami gwoz
dziowanymi.
Rys. 31. Złącza elementów schodzących się pod kątem ostrym: a) na wrąb pełny, b) na wrąb z czopem, c) na wrąb
podwójny, d) na wrąb podwójny z czopem, e) w jaskółczy ogon, f) na zwidłowanie [3, s. 188]
Elementy leżące w różnych płaszczyznach można łączyć na wręby jednostronne,
dwustronne i krawÄ™dziowe (rys. 32 a ÷ d).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 32. Wręby: a) pełny jednostronny, b) dwustronny, c) krawędziowo  czołowy,
d) krawędziowy z zębem [3, s. 189]
W złączach wrębowych stosowane są często kliny wzmacniające złącze, szczególnie
zalecane są w konstrukcjach tymczasowych ze względu na ułatwiony demontaż połączenia
(rys. 33).
Rys. 33. ZÅ‚Ä…cze klinowe [3, s. 189]
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest zakres czynności objętych robotami ciesielskimi?
2. Od jakich prac cieśla budowlany zaczyna uczestniczyć w realizacji obiektu budowlanego?
3. W jakim celu wykonywane sÄ… Å‚awy drutowe?
4. Dlaczego należy ogrodzić teren budowy?
5. Z jakich materiałów i elementów cieśla wykonuje ogrodzenie placu budowy?
6. Jakie rodzaje robót pomocniczych obejmują roboty ciesielskie?
7. W jaki sposób łączy się ze sobą elementy drewniane w konstrukcjach ciesielskich?
8. Jakie są rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych?
9. Jakie rodzaje łączników należy stosować w złączu, narażonym na odrywanie?
10. Jakie rodzaje złączy wrębowych wykonywane są w celu przedłużenia elementów
poziomych i pionowych?
11. Jakie rodzaje złączy wrębowych wykonywane są w celu poszerzenia elementu?
12. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy krzyżujące się i leżące
w jednej płaszczyz
nie poziomej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
13. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w jednej płaszczyz
nie
pionowej i skośnej?
14. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w różnych
płaszczyznach?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj połączenie na wkręty dwóch desek o grubości 25 mm każda. Wyznacz położenie
osi 6 wkrętów o średnicy 3 mm w układzie prostokątnym, gdy łączone elementy mają szerokość
200 mm. Rozstaw wkrętów w jednym szeregu (a1) wynosi 100 mm, a w jednym rzędzie (a2)
wynosi 50 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) wyznaczyć położenie szeregów i rzędów w połączeniu,
5) sprawdzić prawidłowość oznaczenia położenia osi wkrętów w złączu,
6) wykonać otwory na wkręty,
7) umieścić wkręty w nawierconych otworach,
8) skręcić łączone elementy,
9) uporządkować stanowisko pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół warsztatowy,
- deski o szerokości 200 mm,
- ołówek ciesielski,
- miarka składana lub stalowa miarka zwijana,
- liniał,
- kÄ…townik prostokÄ…tny lub przylgowy,
- wiertarka elektryczna z osprzętem,
- komplet wierteł do drewna,
- wkrętaki lub wkrętarka,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj przedłużenie elementu drewnianego  krawędziaka długości 100 cm o przekroju
150 x 150 mm. Zastosuj połączenie na styk ukośny.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5) zapoznać się z zasadami wykonywania połączeń ciesielskich,
6) dobrać krawędziaki,
7) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania ćwiczenia,
8) dobrać klamry,
9) dopasować łączone elementy,
10) połączyć krawędziaki za pomocą klamry ciesielskiej,
11) uporządkować stanowisko pracy,
12) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
13) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
14) zaprezentować efekty swojej pracy,
15) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół warsztatowy,
- krawędziaki o przekroju 150 x 150 mm i długości 100 cm,
- klamry ciesielskie,
- piła lub pilarka,
- metrówka,
- ołówek ciesielski,
- młotek ciesielski,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Spośród prezentowanych modeli złączy elementów drewnianych, rozpoznaj i wybierz
złącza: na czop środkowy, zamek prosty i styk poziomy z łubkami. Ustal i scharakteryzuj sposób
wykonania każdego z nich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się z prezentowanymi modelami złączy,
3) rozpoznać, wybrać i oznaczyć typ złącza ustawiając kartkę z jego nazwą,
4) ustalić i scharakteryzować sposób wykonania danego typu złącza,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać samooceny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- modele złączy,
- kartki z nazwami złączy,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić zakres czynności objęty robotami ciesielskimi?
2) określić rodzaj robót, od których cieśla zaczyna uczestniczyć w realizacji
obiektu budowlanego?
3) określić, w jakim celu wykonywane są ławy drutowe?
4) wyjaśnić, dlaczego należy ogrodzić teren budowy?
5) określić, z jakich materiałów cieśla wykonuje ogrodzenia?
6) określić rodzaj i zakres robót pomocniczych?
7) określić sposób łączenia elementów w konstrukcjach drewnianych?
8) określić rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych?
9) określić rodzaj łączników stosowanych w złączu, narażonym na odrywanie?
10) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu przedłużenia
elementów poziomych i pionowych?
11) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu poszerzenia
elementu?
12) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia
elementów krzyżujących się i leżących w jednej płaszczyz
nie?
13) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia
elementów leżących w płaszczyz
nie pionowej i skośnej?
14) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia
elementów leżących w różnych płaszczyznach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich
4.2.1. Materiał nauczania
Drewno budowlane
W robotach ciesielskich stosowane jest przede wszystkim drewno budowlane używane do
wykonywania więz
b dachowych, budynków tymczasowych, składów, magazynów, wiat oraz
deskowań, rusztowań, stemplowań, ogrodzeń.
Zależnie od przeznaczenia drewno budowlane dzieli się na:
 stemple budowlane,
 na żerdzie,
 tartaczne iglaste i liściaste.
Drewno dzielone jest na trzy klasy grubości, zależnie od średnicy pnia okorowanego,
mierzonej w połowie jego długości:
 klasa I o średnicy pnia do 24 cm,
 klasa II o Å›rednicy pnia 25 ÷ 34 cm,
 klasa III o średnicy pnia powyżej 34 cm.
Zależnie od długości i średnicy drewno na stemple dzieli się na: dłużyce, kłody i wyrzynki
(tabela 1).
Tabela 1. Rodzaje drewna na stemple [18]
Wymiary
Sortyment długość średnica
[cm] [mm]
dÅ‚użyce powyżej 900 60 ÷ 200
kÅ‚ody 250 ÷ 890 60 ÷ 200
wyrzynki 240 60 ÷ 140
Żerdzie zależnie od średnicy mierzonej razem z korą w odległości 1 m od grubszego końca
dzieli siÄ™ na klasy 1 ÷ 4 (tabela 2).
Tabela 2. Podział żerdzi na klasy zależnie od średnicy [18]
Wymiary
Klasa średnica długość
[mm] [cm]
1 70 ÷ 90 bez znaczenia
2 100 ÷ 110
3 120 ÷ 140 do 1500
4 120 ÷ 140 powyżej 1500
Drewno tartaczne (tarcica) otrzymywane jest w wyniku przecierania (przecięcia) równolegle
do osi podłużnej pnia drzewa, na traku pionowym (rys. 34a) lub taśmówce do kłód (rys. 34b).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 34. Schemat przecierania: a) na traku pionowym, b) na taśmówce do kłód [3, s. 44]
Zależnie od rodzaju obróbki oraz przeznaczenia tarcicę dzieli się na: nieobrzynaną
(rys. 35a) i obrzynanÄ… (rys. 35b).
Do tarcicy nieobrzynanej zaliczane sÄ… deski i bale, natomiast do tarcicy obrzynanej
zaliczane są bale, deski, łaty i krawędziaki.
Rys. 35. Tarcica: a) nieobrzynana, b) obrzynana [3, s. 44]
W tartakach przygotowywane jest drewno lite konstrukcyjne otrzymywane w wyniku
dwukrotnego przetarcia kłody. Są to:
 deski o szerokości od 75 do 250 mm i grubości od 19 do 45 mm (rys. 36 a),
 bale o szerokości od 100 do 250 mm i grubości od 50 do 100 mm (rys. 36 b),
 krawędziaki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 100 do 175 mm (rys. 36 e),
 belki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 200 do 250 mm (rys. 36 d),
 łaty o szerokości od 38 do 75 mm i grubości od 38 do 75 mm (rys. 36 c).
Rys. 36. Wygląd sortymentów tarcicy obrzynanej: a) deski, b) bale, c) krawędziaki, d) belki, e) łaty (graniaki)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
W ofercie handlowej powszechnie spotykana jest tarcica iglasta:
 dÅ‚uga 2,4 ÷ 6,3 m,
 Å›rednia 0,9 ÷ 2,3 m.
Na indywidualne zamówienie można otrzymać drewno o długości powyżej 6,3 m lub
o nietypowym przekroju, jest to tak zwane drewno wymiarowe.
W robotach ciesielskich stosowana jest przeważnie tarcica iglasta obrzynana sosnowa lub
świerkowa. Tarcica iglasta dzielona jest na cztery klasy jakości. Podział ten zależy od liczby wad
oraz stopnia ich nasilenia. Do wad drewna należą wszystkie nieprawidłowości jego budowy. Są
to wady pierwotne powstające podczas wzrostu drzewa oraz uszkodzenia, które powstały już po
jego ścięciu, czyli wady wtórne, spowodowane niewłaściwym suszeniem, składowaniem,
magazynowaniem, transportem, zabezpieczeniem i obróbką drewna.
Najczęściej spotykanymi wadami drewna są:
 sęki: owalne, okrągłe, podłużne skrzydlate (rys. 37 a, b, c, d),
 rdzenie położone mimośrodowo (rys. 38),
 rdzenie podwójne (rys. 39),
 pęknięcia drewna: rdzeniowe, mrozowe, czołowe, powierzchniowe, łukowe,
 skręt włókien,
 pęcherze żywiczne,
 wady spowodowane czynnikami biologicznymi: zmiany zabarwienia, zgnilizna, zagrzybienie,
chodniki owadzie.
Rys. 37. Sęki w przekroju drewna: a) owalne, b) okrągłe, c) podłużne (sęk pasierb), d) skrzydlate [9, s. 114]
Rys. 38. Rdzeń mimośrodowy [9, s. 115] Rys. 39. Rdzeń podwójny [9, s. 115]
Jakość drewna w zależności od rodzaju elementu, oceniana jest pod względem ilości
występujących wad, które obniżają wytrzymałość oraz ograniczają jego zastosowanie do celów
budowlanych. Wady te określane są:
 dla desek i bali nieobrzynanych, na lepszej płaszczyz
nie elementu,
 dla materiałów obrzynanych, na gorszej płaszczyz
nie elementu.
Każda sztuka tarcicy znakowana jest od czoła barwnymi punktami przyporządkowanymi
określonej klasie. Tarcica iglasta znakowana jest w sposób następujący:
 dla klasy I, o dopuszczalnej liczbie wad 2 - oznakowanie kolorem niebieskim,
 dla klasy II, o dopuszczalnej liczbie wad 3 - oznakowanie kolorem zielonym,
 dla klasy III, o dopuszczalnej liczbie wad 4 - oznakowanie kolorem czerwonym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 dla klasy IV, o dopuszczalnej liczbie wad 5 - oznakowanie kolorem czarnym.
Tarcicę zabezpieczoną środkami antyseptycznymi oznacza się żółtym punktem.
Drewno jest materiałem higroskopijnym, wchłania z powietrza parę wodną lub ją oddaje
podczas ruchu powietrza wywołanego działaniem wiatru. Zwiększona wilgotność drewna ma
wpływ na obniżenie jego wytrzymałości. Największe różnice występują w zakresie zmian
wilgotności od 0 do 30%. Zgodnie z normą PN-B-03150:2000  Konstrukcje drewniane.
Obliczenia statyczne i projektowanie wilgotność drewna stosowanego na elementy
konstrukcyjne zależy od warunków eksploatacji oraz od przyjętej technologii wytwarzania.
Wilgotność drewna litego nie powinna przekraczać wartości:
 18% w konstrukcjach chronionych przed zawilgoceniem,
 23% w konstrukcjach pracujÄ…cych na otwartym powietrzu,
 15% w przypadku stosowania drewna klejonego.
Materiały drewnopochodne
Sklejka
Na elementy deskowań i rusztowań oraz elementy stropów i dz
wigarów dachowych
w robotach ciesielskich stosowane są między innymi takie materiały drewnopochodne, jak:
 sklejka, produkowana w formie płyt ze sklejonych pod ciśnieniem nieparzystej liczby
warstw skrawanego obwodowo forniru o gruboÅ›ci 1 ÷ 4 mm; ukÅ‚ad włókien w sÄ…siednich
arkuszach fornirów jest wzajemnie do siebie prostopadły (rys. 40).
 płyty wiórowe płasko prasowane, wyrabiane ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem
i spajanych klejem wiórów, jako jednowarstwowe, trzywarstwowe, frakcjonowane
i warstwowo frakcjonowane,
 płyty pilśniowe twarde i półtwarde, produkowane z drewna rozwłóknionego w procesie
termomechanicznym.
W budowie sklejki wyróżniane są: dwie warstwy zewnętrzne (a), nazywane obłogami oraz
nieparzysta ilość warstw wewnętrznych (b) stanowiących środek płyty (rys. 40).
Rys. 40. Układ fornirów w sklejce : a - warstwy zewnętrzne (obłogi), b - warstwy wewnętrzne [3, s. 48]
Ze względu na rodzaj użytego do budowy drewna, sklejki dzieli się na :
 iglaste wykonane z fornirów sosnowych, świerkowych i jodłowych,
 liściaste wykonane z fornirów brzozowych, bukowych i z olchy czarnej.
Rodzaj użytego kleju wpływa na odporność sklejki na działanie wody. Rozróżnia się
sklejkÄ™:
 suchotrwałą,
 półwodoodporną,
 wodoodpornÄ….
Grubość warstw wewnętrznych decyduje o podziale sklejki na :
 cienkowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości do 2 mm,
 grubowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości powyżej 2 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Ze względu na możliwość zastosowania produkowane są sklejki ogólnego i specjalnego
przeznaczenia (szkutnicza, lotnicza, wagonowa, teletechniczna).
W konstrukcjach budowlanych stosowana jest przede wszystkim sklejka ogólnego
przeznaczenia, która występuje w czterech klasach oznaczonych symbolami: A, B, BB, BBB na
lewej stronie arkusza. O zakwalifikowaniu, wyrobu do danej klasy decyduje ocena wyglÄ…du jego
prawej strony. Ocenie podlega ilość:
- częstotliwość występowania wad użytego forniru,
- szorstkość powierzchni płyty,
- pęknięcia lub rozwarstwienia,
- błędy w sklejaniu poszczególnych arkuszy,
- układ włókien w sąsiednich warstwach.
Płyty wiórowe
Płyty wiórowe wyrabiane są ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem i łączonych klejem
wiórów. Kierunek prasowania wiórów stanowi kryterium podziału płyt. A zatem produkowane
są płyty wiórowe:
- płasko prasowane, czyli prasowane prostopadle do płaszczyzn płyty,
- poprzecznie prasowane (wytłaczane), czyli prasowane równolegle do płaszczyzn płyty.
W konstrukcjach budowlanych stosowane mogą być jedynie płyty płasko prasowane, które
produkowane sÄ… jako:
- jednowarstwowe,
- trzywarstwowe,
- frakcjonowane,
- warstwowo frakcjonowane.
Płyty te różnią się miedzy sobą strukturą. Jednowarstwowe wyrabiane są z wiórów
o podobnych kształtach i wielkościach, natomiast w płytach trzywarstwowych warstwa
środkowa wykonywana jest z wiórów grubszych, a warstwy zewnętrzne z wiórów drobniejszych.
W płytach frakcjonowanych wielkość wiórów zwiększa się stopniowo, zbliżając się do środka
płyty. Płyty warstwowo frakcjonowane posiadają strukturę warstwową, w której albo każda
warstwa albo tylko niektóra warstwa jest frakcjonowana. Są to wyroby o niewielkiej odporności
na działanie wilgoci, dlatego powierzchnie tych płyt są laminowane, lakierowane lub okładane
okleinami, aby zwiększyć ich odporność i walory estetyczne. Wykorzystywane są jako materiał
na okładziny ścian i sufitów.
Dzięki nowoczesnym technologiom produkowane są takie płyty wiórowe, jak OSB lub
V  100, które mogą być stosowane na elementy szalunków oraz poszycia podłóg, dachów, ścian
zewnętrznych i wewnętrznych. Są one wodoodporne, tłumią dz
więki, są łatwe w obróbce
i przetwarzaniu. Odznaczają się dobrą wytrzymałością na uderzenia i wpływ warunków
atmosferycznych.
Płyty pilśniowe
Płyty pilśniowe produkowane są z rozwłóknionego w procesie termomechanicznym drewna,
jako płyty twarde i półtwarde oraz porowate. Płyty pilśniowe twarde i półtwarde otrzymywane
są w wyniku sprasowania pod dużym ciśnieniem masy włóknistej, a porowate tylko w wyniku
jej suszenia bez prasowania. Płyty porowate stosowane były i są, jako materiały w izolacjach
akustycznych i cieplnych. Natomiast w konstrukcjach budowlanych, jedynie, gdy elementy będą
się znajdowały w suchych pomieszczeniach, mogą być zastosowane płyty twarde i półtwarde.
Płyty te dzielą się na zwykłe i uszlachetnione, które są hartowane w wysokiej temperaturze,
laminowane, lakierowane i impregnowane olejami. Ze względu na właściwości (nasiąkliwość,
gęstość, wytrzymałość na zginanie) oraz ilość i rodzaj wad płyty dzielone są na dwie klasy
jakości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje drewna okrągłego są stosowane w robotach ciesielskich?
2. Jakie rodzaje tarcicy sÄ… stosowane na elementy konstrukcji drewnianych?
3. W jaki sposób otrzymywana jest tarcica?
4. Jakie wady drewna występują najczęściej?
5. Jakie rodzaje materiałów drewnopochodnych stosowane są w robotach ciesielskich?
6. W jaki sposób produkowana jest sklejka?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie1
Rozpoznaj rodzaj sortymentów tarcicy wśród prezentowanych próbek. Oznacz je ustawiając
przed nimi wizytówki z nazwą.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać do zeszytu,
2) zapoznać się z prezentowanymi próbkami tarcicy,
3) przygotować wizytówki z nazwami sortymentów tarcicy wypisując ich nazwy,
4) przyporządkować nazwy rodzajom tarcicy ustawiając przed nimi wizytówki, z odpowiednim
napisem,
5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół warsztatowy lub uczniowski,
- próbki tarcicy (deska, bal, krawędziak, belka, łata),
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj i wybierz spośród prezentowanych 6 próbek materiałów budowlanych, materiały
drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi rodzajów materiałów stosowanych w robotach
ciesielskich,
3) zapoznać się z prezentowanymi próbkami materiałów budowlanych,
4) rozpoznać, wybrać i przyporządkować materiały do wykonywania robót ciesielskich,
5) napisać na arkuszu papieru nazwy wybranych materiałów i scharakteryzować je,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki materiałów budowlanych,
- arkusz papieru,
- zeszyt,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozpoznać rodzaje drewna okrągłego?
2) rozpoznać rodzaje tarcicy stosowanej na elementy konstrukcji drewnianych?
3) określić sposób otrzymywania tarcicy?
4) rozpoznać wady drewna?
5) rozpoznać materiały drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich?
6) określić właściwości i sposób budowy sklejki?
7) określić zastosowanie płyt wiórowych i pilśniowych w robotach
budowlanych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich
4.3.1. Materiał nauczania
Zasadnicze roboty ciesielskie dotyczą wykonywania z drewna całych budowli lub ich
elementów oraz budowli pomocniczych umożliwiających wykonanie budowli stałych.
Roboty ciesielskie występują podczas wykonywania obiektów z drewna oraz prowadzenia
robót ziemnych, betonowych i murowych.
Cieśla wykonuje szalunki (deskowania), stemplowania, rusztowania, ściany drewniane,
więz
by i dz
wigary dachowe. Prace te prowadzone są nie tylko na powierzchni terenu, ale także
w wykopach i na dużych wysokościach. W swojej pracy posługuje się nie tylko narzędziami do
ręcznej obróbki drewna, również wykorzystuje sprzęt i urządzenia mechaniczne.
Do najczęściej występujących zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika zatrudnionego przy
robotach ciesielskich należą:
- zasypanie w wyniku osunięcia się skarpy wykopu,
- upadki z wysokości,
- okaleczenia ostrymi narzędziami i przedmiotami oraz niesprawnymi elektronarzędziami
i urządzeniami mechanicznymi, szczególnie pilarkami tarczowymi i łańcuchowymi,
- porażenie prądem elektrycznym w wyniku uszkodzenia lub niesprawnych elektronarzędzi,
- narażenie na szkodliwe działanie pyłu drzewnego (szczególnie pyłu z drewna twardego
o działaniu nowotworowym),
- narażenie na szkodliwe działanie środków chemicznych i pyłów powodujących uczulenia
(alergie).
O możliwości występowania zagrożenia na stanowisku pracy, a także o konieczności
zabezpieczenia się przed skutkami ich działania ostrzegają i informują znaki bezpieczeństwa
i tablice informacyjne (rys. 41÷43). Stanowiska pracy powinny być oznakowane zgodnie
z Polskimi Normami:
- PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa,
- PN-N-01256/01:1993 Znaki bezpieczeństwa
- PN-N-01256/03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.
a) b) c) d) e)
Rys. 41. Znaki bezpieczeństwa, znaki ostrzegawcze: a) ogólny znak ostrzegawczy, b) ostrzeżenie przed porażeniem
prądem elektrycznym, c) ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem uszkodzenia głowy, d) niebezpieczeństwo pożaru 
materiały łatwozapalne e) ostrzeżenie przed wiszącymi przedmiotami [13 i 15]
c) d)
a)
b)
Rys. 42. Znaki nakazu: a) nakaz stosowania ochrony głowy, b) nakaz stosowania ochrony oczu, c) nakaz stosowania
ochrony rąk, d) nakaz stosowania sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości [13 i 15]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 43. Tablice informacyjne [14]
Aby uniknąć skutków zagrożeń należy stosować środki ochrony osobistej oraz przestrzegać
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy określonych dla danego rodzaju robót.
Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót ciesielskich
regulują akty prawne wydane w formie rozporządzeń przez Ministra Infrastruktury z dnia
6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót
budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401).
Przy wykonywaniu robót ciesielskich każdy pracownik powinien posiadać buty, ubranie
robocze i kask ochronny, a do pracy na wysokości także pasy bezpieczeństwa.
Narzędzia ciesielskie takie jak: siekiery, topory, dłuta łapy należy nosić w specjalnie do tego
celu przystosowanych skrzynkach drewnianych. Zabronione jest noszenie gwoz
dzi i innych
ostrych materiałów w kieszeniach, ponieważ w przypadku upadku mogą stać się przyczyną
skaleczenia.
Drewno pochodzące z rozbiórki przeznaczone do dalszej obróbki należy oczyścić z resztek
zaprawy lub betonu i usunąć z niego gwoz
dzie.
W czasie pracy ręcznymi urządzeniami mechanicznymi obrabiany element powinien być
unieruchomiony i zamocowany w zacisku.
Wykorzystując w pracy urządzenia mechaniczne należy bezwzględnie przestrzegać zasad
użytkowania danego urządzenia określonych przez producenta.
Zabronione jest wykonywania prowizorycznych podłączeń instalacji elektrycznych, mogą
one spowodować zwarcie lub iskrzenie i doprowadzić do pożaru lub porażenia prądem
elektrycznym.
Nie wolno samowolnie demontować przewidzianych przez producenta osłon, blokad
i wyłączników. Wyłączniki powinny być dostępne. W momencie stwierdzenia występowania
jakichkolwiek nieprawidłowości należy natychmiast przerwać pracę.
Najczęściej zagrożenie ciężkimi wypadkami występuje podczas pracy przy obsłudze pilarek
tarczowych i łańcuchowych, dlatego bezwzględnie należy przestrzegać zasad bezpiecznej pracy
przy obsłudze tych urządzeń.
W szczególności przy posługiwaniu się pilarkami tarczowymi zabronione jest:
- używanie uszkodzonych pił,
- cięcie drewna przed osiągnięciem przez pilarkę pełnych obrotów maszyny (nie wolnorozpoczynać
cięcia natychmiast po włączeniu silnika),
- zwiększanie obrotów ponad liczbę ustaloną przez producenta,
- przeciążanie piły przez zbytnie dociskanie do materiału,
- cięcie bez kaptura ochronnego, osłony dolnej tarczy piły i elementów napędu,
- cięcie wzdłużne bez klina rozszczepiającego (zabezpieczającego przed odrzutem drewna),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
- użytkowanie pilarek z uszkodzonymi elementami osłony bądz
uchwytów,
- dopuszczanie do pracy przy pilarkach pracowników przypadkowych, nie przeszkolonych
lub pod wpływem alkoholu.
Przed rozpoczęciem pracy z pilarką łańcuchową przenośną należy sprawdzić zgodnie
z instrukcją obsługi, czy nie są uszkodzone, zużyte lub niewłaściwie zamontowane elementy
mechanizmu, osłony, amortyzatory oraz przewód przyłączeniowy.
Podczas pracy ręczną piłą mechaniczną drewno przeznaczone do cięcia powinno być
unieruchomione.
Odsuwanie ręką dolnej osłony przy włączonym silniku jest zabronione. Wszystkie elementy
ruchome obrabiarek powinny być osłonięte.
Pracownicy obsługujący urządzenia z elementami ruchomymi nie mogą pracować w odzieży
z luz
no zwisającymi częściami: rękawami, połami ubrania, krawatami oraz bez nakrycia głowy
okrywającego włosy.
Elementarną zasadą bezpieczeństwa przy obsłudze wszelkich maszyn i urządzeń
mechanicznych jest ścisłe przestrzeganie instrukcji obsługi tych urządzeń, także w zakresie
stosowania środków ochrony indywidualnej (okularów ochronnych, rękawic, ubrania roboczego,
nakrycia głowy).
Wszelkie prace na wysokości mogą wykonywać pracownicy, którzy posiadają odpowiednie
świadectwo lekarskie i są wyposażeni w pasy bezpieczeństwa i kaski ochronne.
Roboty ciesielskie z drabin przystawnych zabezpieczonych można wykonywać tylko do
wysokości 3 m. Również do tej wysokości jest dozwolone ręczne podawanie materiałów
długich, jak deski czy stemple.
Zabronione jest przenoszenie przez jednego pracownika przedmiotów, których długość
przekracza 4 m, a masa 30 kg, z tym, że masa przypadająca na jednego pracownika nie może być
większa, niż:
 25 kg, gdy praca ma charakter stały,
 42 kg, gdy praca ma charakter dorywczy.
Transport długich przedmiotów powinien odbywać się w miarę możliwości przy zastosowaniu
długich kleszczy lub innych urządzeń technicznych umożliwiających minimalne unoszenie ich
nad poziomem.
Pomosty robocze usytuowane na wysokości powyżej 1 m muszą być zabezpieczone barierką
ochronnÄ….
W razie wykonywania robót w pobliżu linii energetycznych, wznoszenie i rozbieranie
rusztowań w ich sąsiedztwie, może być dokonywane wyłącznie wtedy, gdy linie te usytuowane
są poza strefą niebezpieczną. Jeśli tak nie jest, to przed rozpoczęciem prac linie napowietrzne
należy wyłączyć spod napięcia.
Należy zachować szczególną ostrożność i nie dotykać żadnych przewodów sieci
elektrycznych.
Za strefę niebezpieczną uznawane są miejsca, w których istnieje z
ródło zagrożenia,
możliwość porażenia prądem lub spadania z góry przedmiotów czy materiałów. Miejsce to
należy w widoczny sposób oznakować i ogrodzić poręczami lub zabezpieczyć daszkami
ochronnymi. Strefa niebezpieczna nie może wynosić mniej niż 1/10 wysokości, z której mogą
spadać przedmioty lub materiał, jednak nie mniej niż 6 m. Daszki ochronne powinny znajdować
siÄ™ na wysokoÅ›ci nie mniejszej niż 2,4 m od terenu i posiadać spadek 45° w kierunku z
ródła
zagrożenia. Pokrycie daszków powinno być szczelne oraz wytrzymałe na przebicie przez
spadające przedmioty i materiały. Daszków nie wolno traktować jako miejsc składowania
narzędzi, sprzętu czy materiałów. W miejscach przejść lub przejazdów szerokość daszka
ochronnego powinna być większa minimum o 1 m od szerokości przejścia lub przejazdu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Zabronione jest urządzanie stanowisk pracy, składowisk materiałów i elementów
budowlanych pod energetycznymi liniami napowietrznymi, jeżeli przepisy szczególne nie
stanowią inaczej, w odległości mniejszej (określonej w poziomie) od skrajnych przewodów niż:
- 3 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym do 1 kV,
- 5 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV lecz do 15 kV,
- 10 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 15kV lecz do 30 kV,
- 15 m, w przypadku linii o napięciu znamionowym powyżej 30kV lecz do 110 kV,
- 30 m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV.
W przypadku stosowania sprzętu i urządzeń załadowczo  wyładowczych przestrzeganie
zachowania tych odległości dotyczy, najdalej wysuniętego punktu ruchomego albo stałego
elementów urządzeń oraz ładunku nimi transportowanego.
Wszystkie prace zwiÄ…zane z zabezpieczaniem drewna (impregnacjÄ…) przed zagrzybieniem
lub z jego odgrzybianiem mogą wykonywać pracownicy zapoznani ze skutkami występującego
zagrożenia. Pracowników, u których występują objawy uczulenia na środki chemiczne, nie
wolno zatrudniać do takiej pracy.
Miejsca i pomieszczania przeznaczone do impregnacji drewna należy wyposażyć w sprzęt
przeciwpożarowy, dostosowany do rodzaju stosowanego środka impregnacyjnego. Pomieszczenia
zamknięte, w których prowadzone będą prace, powinny posiadać wyciągową instalację
wentylacyjnÄ….
Miejsca szczególnie niebezpieczne należy zabezpieczyć ogrodzeniami i zaopatrzyć
w odpowiednie napisy ostrzegawcze. Przed rozpoczęciem prac impregnacyjnych pracownicy są
zobowiązani natrzeć odkryte części ciała, a zwłaszcza ręce i twarz, odpowiednim kremem
ochronnym.
Zabronione jest w czasie wykonywania robot impregnacyjnych palenia tytoniu, spożywania
posiłków i dotykanie rękami ciała (zwłaszcza oczu). Natychmiast po zakończeniu pracy oraz
w przerwach przeznaczonych na posiłki należy starannie umyć wodą z mydłem odsłonięte części
ciała.
Szczotki i pędzle przeznaczone do nanoszenia impregnatów, powinny posiadać osłonę
(tarczkę ochronną) nasadzoną na trzonek pędzla, która zapobiegnie ociekaniu impregnatu na ręce
pracownika.
y
ródła wody znajdujące się w pobliżu miejsc, w których prowadzone są prace
impregnacyjne, należy zabezpieczać przed zanieczyszczeniem tymi środkami.
Wszystkie prace związane z montażem, demontażem, transportem oraz składowaniem
deskowań i elementów rusztowań, należy przeprowadzać zgodnie z zasadami wiedzy
budowlanej. Pracownicy zatrudniani przy tych pracach powinni odbyć szkolenie uwzględniające
specyfikÄ™ danego typu deskowania lub rusztowania.
Podczas demontażu deskowań należy podjąć działania zabezpieczające przed możliwością
zawalenia się elementów deskowania lub konstrukcji pomocniczych usztywniających.
O kolejności rozbiórki poszczególnych elementów tych konstrukcji decyduje majster lub
kierownik robót. Po demontażu elementy deskowania należy przenieść na wyznaczone miejsce
składowania, oczyścić i zakonserwować.
Zabronione jest składowanie na rusztowaniach elementów demontowanych deskowań lub
materiałów pochodzących z rozbiórki.
Do rozdeskowania konstrukcji betonowej lub żelbetowej można przystąpić dopiero po
stwierdzeniu dostatecznej wytrzymałości betonu i uzyskaniu zezwolenia upoważnionej do tego
osoby (kierownik robót, inspektor nadzoru, kierownik budowy).
Niedopuszczalne jest wykonywanie wszelkiego rodzaju robót ciesielskich (poza
dopasowywaniem elementów) na rusztowaniu pomocniczym.
Niedozwolone jest także przebywanie na rusztowaniach podczas dłuższych przerw w pracy
lub po jej zakończeniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika wykonującego roboty ciesielskie występują
najczęściej?
2. Jakie środki ochrony osobistej powinien posiadać pracownik wykonujący roboty ciesielskie?
3. W jaki sposób należy przenosić narzędzia do ręcznej obróbki drewna?
4. Jakich zasad należy przestrzegać podczas obsługi urządzeń mechanicznych i elektronarzędzi?
5. Jakich czynności nie należy wykonywać podczas obsługi pilarek tarczowych?
6. Jakie środki ostrożności należy zachować wykonując prace ciesielskie w pobliżu linii
energetycznych?
7. Jakie miejsca uznawane sÄ… za strefÄ™ niebezpiecznÄ…?
8. Jakie środki ochrony należy stosować podczas pracy przy impregnacji drewna?
9. Kiedy można przystąpić do demontażu deskowania zabetonowanego elementu?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj i określ rodzaje znaków bezpieczeństwa i tablic informacyjnych pokazanych na
rysunkach. Podpisz rysunki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się z rysunkiem,
3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa,
4) rozpoznać rodzaje znaków przedstawionych na rysunku,
5) podpisać rysunek,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) wkleić rysunek do zeszytu,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz z rysunkami znaków bezpieczeństwa,
- zeszyt,
- przybory do pisania,
- klej lub taśma samoprzylepna,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Dla pracownika wykonującego roboty ciesielskie dobierz środki ochrony indywidualnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się ze zgromadzonymi w pracowni środkami ochrony indywidualnej,
3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi zastosowania środków ochrony indywidualnej,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego roboty ciesielskie,
5) wyjaśnić i uzasadnić wybór środków,
6) wpisać do zeszytu wykaz niezbędnych środków ochrony indywidualnej dla cieśli,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- środki ochrony indywidualnej,
- zeszyt przedmiotowy,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić rodzaje zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika wykonującego
roboty ciesielskie?
2) określić, jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik
wykonujÄ…cy roboty ciesielskie?
3) określić, w jaki sposób należy przenosić narzędzia do ręcznej obróbki
drewna?
4) określić, rodzaje środków ostrożności podczas wykonywania prac w pobliżu
napowietrznych linii energetycznych?
5) wyjaśnić, jakie miejsca uznawane są za strefę niebezpieczną?
6) dobrać środki ochrony indywidualnej do pracy przy impregnacji drewna?
7) określić, warunki jakie muszą zostać spełnione, aby przystąpić do demontażu
deskowania zabetonowanego elementu?
8) rozpoznać i określić rodzaje znaków bezpieczeństwa i tablic
informacyjnych?
9) dobrać środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego roboty
ciesielskie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.4. Podstawowe narzędzia i sprzęt do wykonywania robót ciesielskich
4.4.1. Materiał nauczania
Sposób obróbki drewna zależy od jego budowy (struktury), twardości, wilgotności oraz od
usytuowania przekroju obrabianego elementu. Przed przystÄ…pieniem do wykonywania elementu
konstrukcji ciesielskiej na podstawie rysunków roboczych należy dokonać wyboru
odpowiedniego surowca drzewnego. Na rysunku pokazane sÄ… wymiary danego elementu.
Elementy przygotowywane są zarówno z drewna okrągłego, jak i tarcicy, najczęściej obrzynanej.
Po wybraniu właściwego surowca należy przystąpić do jego obróbki, która składa się
z następujących czynności:
- dobranie i podzielenie materiału według wymiarów elementów,
- przygotowanie i wykonanie wzorników do trasowania,
- trasowanie elementów,
- nadanie elementom drewnianym, odpowiednich kształtów i wymiarów poprzez: piłowanie,
struganie, dłutowanie, wiercenie,
- przygotowanie i wykonanie złączy elementów np.: zaciosów, czopów,
- ewentualne wyrównanie powierzchni elementów lub impregnowanie.
Trasowania, czyli wyznaczania linii cięć dzielących materiał na elementy narysowane
w skali 1:1, o wymiarach podanych na rysunkach roboczych projektu technicznego, dokonuje siÄ™
przez ułożenie na materiale przygotowanych wzorników w taki sposób, aby pozostało jak
najmniej odpadów. Podczas trasowania należy zwracać uwagę na kierunek i układ słojów, ilość,
rodzaj i usytuowanie występujących wad w materiale (rys. 44). Czasem trasowanie wymaga
narysowania całego elementu konstrukcyjnego w naturalnej wielkości (w skali 1:1) na przykład
całego wiązara dachowego.
Rys. 44. Rozmieszczenie na materiale wzorników [3, s. 109]
Do trasowania materiału używa się następujących przyborów i przyrządów:
- ołówka stolarskiego (rys. 45 a),
- składanej miarki drewnianej, stalowej lub z tworzywa sztucznego (rys. 45 b),
- miarki zwijanej stalowej lub płóciennej (rys. 45 c i d),
- liniału drewnianego (rys. 45 e),
- cyrkla nastawnego (rys. 45 f),
- kÄ…towników (rys. 45 g ÷ i),
- poziomnicy do pionowania i poziomowania elementów (rys. 46 a ÷ b),
- macki do pomiarów średnicy wałka lub średnicy otworu (rys. 47 a i b),
- wyznacznika ciesielskiego (rys. 48).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rys. 45. Przyrządy do trasowania: a) ołówek ciesielski, b) miarka składana, c) stalowa miarka zwijana,
d) płócienna miarka zwijana, e) liniał, f) cyrkiel nastawny, g) kątownik prostokątny, h) kątownik przylgowy,
i) kÄ…townik nastawny [3, s. 110]
Rys. 46. Posługiwanie się poziomnicą: a) pionowanie, b) poziomowanie [3, s. 112]
Rys. 47. Macki: a) pomiar średnicy wałka, b) pomiar średnicy otworu [3, s. 112]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 48. Wyznacznik ciesielski [3, s. 112]
Oprócz tradycyjnych przyrządów do trasowania i kontroli stosowane są takie przyrządy
nowej generacji, jak:
- ultradz
więkowy miernik odległości (rys. 49 a), dalmierz laserowy, cyfrowa laserowa taśma
pomiarowa (rys. 49 b)
- kÄ…tomierz do precyzyjnego pomiaru kÄ…ta (rys. 49 c).
a) b) c)
Rys. 49. PrzyrzÄ…dy kontrolno pomiarowe: a) ultradz
więkowy miernik odległości, b) cyfrowa laserowa taśma
pomiarowa, c) kÄ…tomierz do precyzyjnego pomiaru kÄ…ta. [ kat., foto Bosch]
Stosowanie przez cieślę narzędzi związane jest bezpośrednio z miejscem wykonywania
robót oraz rodzajem obrabianych materiałów. Obróbkę drewna można wykonywać ręcznie lub
mechanicznie stosując odpowiednie narzędzia i sprzęt mechaniczny. Obróbka ręczna drewna ma
miejsce na małych budowach oraz przy pasowaniu elementów w czasie ich wbudowywania.
Elementy drewniane na duże budowy przygotowywane są w warsztatach ciesielskich
wyposażonych w odpowiedni sprzęt mechaniczny.
Do ręcznej obróbki drewna okrągłego używana jest:
- siekiera przeznaczona:
- do wykonywania wrębów,
- do cięcia szerokich elementów wzdłuż włókien i zaostrzania pali,
- do montażu i demontażu konstrukcji ciesielskich,
- do wbijania klamer i kołków,
- do pasowania elementów,
- do wbijania i wyciÄ…gania gwoz
dzi za pomocą specjalnego wycięcia umieszczanego na
obuchu (rys. 50 a i b),
- topór przeznaczony do ociosywania okrąglaków (rys. 51 i 52).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Rys. 50. Siekiera: a) widok z boku, b) widok z przodu [3, s. 116]
Rys. 51. Topór: a) widok z boku, b) widok z przodu topora lewego i prawego [3, s. 115]
Rys. 52. Ociosywanie okrąglaka toporem: a) zacinanie, b) zdejmowanie, c) wygładzanie [3, s. 115]
Do piłowania ręcznego wykorzystywane są narzędzia zwane piłami. Zależnie od kierunku
cięcia w stosunku do układu włókien drewna, używane są piły różniące się kształtem zębów:
- trójkątne pochyłe służą do piłowania podłużnego, wzdłuż włókien (rozrzynania), o kącie
skrawania mniejszym od 90° (rys. 53 a),
- trójkątne symetryczne służą do piłowania w poprzek włókien (przerzynania), o kącie
skrawania wiÄ™kszym od 90° (rys. 53 b),
- trójkątne proste służą do piłowania wzdłuż i w poprzek włókien oraz piłowania mieszanego
(wyrzynania), o kÄ…cie skrawania wynoszÄ…cym 90° (rys. 53c).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 53. Uzębienie pił: a) do piłowania podłużnego, b) do piłowania poprzecznego, c) do piłowania mieszanego
[3, s. 117]
Każda piła składa się z uzębionej taśmy stalowej zwanej brzeszczotem oraz oprawy.
Występują dwa podstawowe rodzaje pił:
 naprężone, należy do nich piła ramowa (rys. 54),
 nienaprężone, należą do nich piły: poprzeczna (rys. 55), płatnica (rys. 56), grzbietnica (rys. 57),
otwornica (rys. 58).
Piła ramowa składa się z brzeszczotu oraz drewnianej ramy, w której zamocowany jest
brzeszczot szeroki do piłowania podłużnego lub wąski do piłowania krzywoliniowego
(rys. 54 a ÷ c). Podczas piÅ‚owania poprzecznego piÅ‚Ä™ ramowÄ… trzyma siÄ™ przeważnie za ramÄ™
jedną ręką, drugą podtrzymując materiał. Podczas piłowania podłużnego piłę należy trzymać
oburącz za uchwyt i rozpórkę, a materiał zamocować w strugnicy.
Rys. 54. Piła ramowa: a) pręt napinający b) widok c) brzeszczot wąski [3, s. 119]
Piła poprzeczna posiada długi brzeszczot o prostej linii grzbietu i łukowej linii uzębienia
oraz dwa uchwyty. Najwygodniejsza jest piła, dla której linia uzębienia jest krzywą o promieniu
2,5 m. Piłą poprzeczną przecina się drewno pod kątem prostym i ostrym do biegu włókien.
Obsługują ją dwie osoby.
Rys. 55. Piła poprzeczna [3, s. 118]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Piła płatnica stosowana jest do piłowania mniejszych elementów oraz przepiłowywania lub
nadpiłowywania elementów w miejscach trudno dostępnych.
Rys. 56. PÅ‚atnica [3, s. 118]
Piła grzbietnica stosowana do precyzyjnego piłowania lub nacinania małych elementów.
Brzeszczot piły jest wzmocniony płaskownikiem.
Rys. 57. Grzbietnica [3, s. 118]
Piła otwornica stosowana do wyrzynania zarysów krzywoliniowych, otworów oraz
przepiłowywania drewna w miejscach trudnodostępnych.
Rys. 58. Otwornica [3, s. 118]
Konserwacja pił polega na kontroli i korygowaniu stanu rozwarcia zębów oraz ich ostrzeniu.
Piły ostrzy się pilnikiem trójkątnym po zamocowaniu brzeszczotu w imadle, szerokim kawałku
drewna z wypiłowaną szczeliną lub w zacisku strugnicy stolarskiej. Aby brzeszczot
w czasie cięcia nie zaciskał się w rzazie, czyli szczelinie wycinanej w drewnie, zęby piły odgina
się w obie strony od 1/3 do 1/2 ich wysokości. Tę czynność nazywamy rozwieraniem zębów piły
(rys. 59).
Rys. 59. Rozwieranie zębów piły [3, s. 119]
Do wykonywania cięć ukośnych pod kątem 45o do osi elementu wykorzystywana jest
skrzynka uciosowa (rys. 60).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Rys. 60. Skrzynka uciosowa [3, s. 122]
Podczas obróbki małych elementów drewnianych cieśle korzystają ze strugnic stolarskich
(rys. 61) lub stołów ciesielskich (rys. 62). Płyta strugnicy posiada zagłębienia na narzędzia oraz
zaciski ze śrubą drewnianą. W zacisku i płycie roboczej strugnicy znajdują się gniazda, w które
wstawia się imaki drewniane lub metalowe, umożliwiające zamocowanie poziome elementu
podlegającego obróbce (rys. 61 a i b).
Rys. 61. Strugnica stolarska. [3, s. 121]
Natomiast stoły ciesielskie mają do płyty nabity opór w celu unieruchamiania elementów,
a wycięcie w stole umożliwia zamocowanie małych elementów za pomocą klina.
Rys. 62. Stół ciesielski. [3, s. 121]
Przy cięciu długich elementów wykorzystywane są stojaki, w których ułożone
i unieruchomione jarzmem elementy nie przemieszczajÄ… siÄ™ podczas przecinania (rys. 63).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Rys. 63. Stojaki: a) widok, b) jarzmo, c) przygotowanie materiału do cięcia [3, s. 121]
Wyrównywanie powierzchni obrabianego elementu wykonuje się przy zastosowaniu
strugów:
- zdzieraka, z nożem o owalnym ostrzu, służącego do zbierania większych nierówności
drewna (rys. 64 a ÷ c),
- równiaka, z nożem o prostej krawędzi tnącej, służącego do wyrównywania powierzchni po
obróbce zdzierakiem (rys. 65 a ÷ c),
- gładzika, z nożem dodatkowo zaopatrzonym w odchylacz strużyn, przeznaczonego do
wyrównywania nierównoÅ›ci pozostaÅ‚ych po równiaku (rys. 66 a ÷ c),
- spustu, z nożem dodatkowo zaopatrzonym w odchylacz strużyn, służącego do
wyrównywania i wygÅ‚adzania powierzchni, jest dÅ‚ugoÅ›ci 70 ÷ 90 cm i ma nóż o szerokoÅ›ci
8 ÷ 10 cm (rys. 67).
Rys. 64. Zdzierak: a) widok ogólny, b) widok od spodu, Rys. 65. Równiak: a) widok ogólny, b) widok od spodu,
c) nóż [6, s. 115] c) nóż [6, s. 115]
Rys. 66. Gładzik: a) widok, b) nóż z odchylaczem, c) działanie Rys. 67. Spust [6, s. 115]
odchylacza [6, s. 115]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Gniazda i bruzdy wykonuje się przy użyciu dłut. Dłuta składają się z noża i uchwytu.
O przeznaczeniu dłuta decyduje kształt ostrza, i tak:
- dłuta płaskie służą do wybierania gniazd (rys. 68 a),
- dziobaki i grzbietaki do wybierania małych gniazd i ociosywania desek od czoła
(rys. 68 b i e),
- nacinaki służą do wyznaczania nacięć i wyrównywania powierzchni (rys. 68 c),
- dłuta gniazdowe służą do wybierania otworów głębokich (rys. 68 d),
- żłobaki służą do żłobienia wpustów (rys. 68 f).
Rys. 68. Dłuta ręczne: a) dłuto płaskie z prostymi powierzchniami bocznymi, b) dłuto płaskie ze ściętymi
powierzchniami bocznymi (dziobak), c) dłuto płaskie szerokie (nacinak), d) dłuto gniazdowe (przysiek),
e) grzbietak, f) żłobak [3, s. 124]
Dłuta należy pobijać pobijakiem drewnianym. Jedynie dłuta do osadzania zawiasów mające
metalowe uchwyty, mogą być pobijane metalowym młotkiem.
Obrabiany element w czasie dłutowania powinien być unieruchomiony.
Otwory okrągłe umożliwiające łączenie elementów na śruby i kołki lub ułatwiające
wykonanie gniazda (wybranie materiału) wykonywane są przy użyciu świdrów z chwytem
ręcznym, świdrów osadzonych w chwytakach korb lub wiertarkach.
Świdry mogą być:
- kręte, jednozwojne lub dwuzwojne z uchem, służące do wykonania otworów o średnicy
10 ÷ 32 mm i gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 450 ÷ 600 mm (rys. 69),
- ślimakowe, z uchwytem drucianym służące do wykonywania niewielkich otworów do
10 mm (rys. 70).
Rys. 69. Świder kręty dwuzwojny z chwytem ręcznym [3, s. 126]
Rys. 70. Świder ślimakowy z chwytem ręcznym [3, s. 126]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Otwory w drewnie sprawniej można wykonać posługując się świdrami pokręcanymi korbą
zwykłą lub z grzechotką używana w miejscach trudnodostępnych (rys.71 a i b) oraz wiertarką.
Rys. 71. Korba do świdrów: a) zwykła, b) końcówka korby z grzechotką [3, s.126]
Podczas obróbki drewna wygodniej jest posługiwać się ręcznymi narzędziami
mechanicznymi o napędzie elektrycznym (elektronarzędzia) oraz w przypadku pił także
o napędzie spalinowym. Narzędzia te mogą posiadać również własne z
ródło zasilania, którym
jest akumulator. Szczególnie wygodne w stosowaniu podczas obróbki i montażu elementów
konstrukcji drewnianych sÄ…:
- elektryczne pilarki tarczowe (rys. 72 a),
- strugi elektryczne (rys. 72 b),
- szlifierki elektryczne (rys. 72 c),
- wyrzynarki elektryczne (rys. 72 d),
- wiertarki, wkrętarki, wiertarko  wkrętarki akumulatorowe i elektryczne (rys. 72 e i f),
- zszywacze akumulatorowe i elektryczne (rys. 72 g i h),
- piły łańcuchowe ręczne o napędzie elektrycznym lub spalinowym (rys. 73),
- dłutownice łańcuszkowe,
- gwoz
dziarki pneumatyczne do gwoz
dzi połączonych w zwoje drutem lub taśmą z tworzywa
sztucznego lub w płaskie pakiety z tworzywa sztucznego.
a) b)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
c) d)
e) f)
g) h)
Rys. 72. Narzędzia mechaniczne o napędzie elektrycznym: a) pilarka tarczowa, b) strug elektryczny, c) szlifierka
oscylacyjna, d) wyrzynarka oscylacyjna, e) wiertarko  wkrętarka akumulatorowa, f) wiertarko  wkrętarka
elektryczna, g) zszywacz akumulatorowy, h) zszywacz elektryczny [ kat. Fot. Bosch]
Rys. 73. Piła łańcuchowa ręczna [kat. Fot. Bosch]
Wyposażenie wiertarek uzupełnia komplet wierteł do wykonywania otworów zarówno
wzdÅ‚uż jak i w poprzek włókien. WiertÅ‚a majÄ… różny kÄ…t zaostrzenia 60° ÷ 140°. CieÅ›le posÅ‚ugujÄ…
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
się wiertłami krętymi taśmowymi dwuzwojnymi i jednozwojnymi z rdzeniem, środkowcami
i bÄ™benkowymi (rys. 74 a ÷ d).
Rys. 74. Rodzaje wierteł: a) taśmowe kręte dwuzwojne, b) jednozwojne z rdzeniem, c) środkowiec kręty,
d) bębenkowe [3, s. 141]
W ramach robót ciesielskich wykonywane są także prace uzupełniające, polegające na
oczyszczaniu drewna, pochodzącego z rozbiórki rusztowań i deskowań, z resztek zaprawy,
betonu i wystajÄ…cych gwoz
dzi. Gwoz
dzie najwygodniej jest usuwać używając żabki ciesielskiej
(rys. 75), młotka ze specjalnym wcięciem lub cęgów (rys. 76).
Rys. 75. Żabki ciesielskie [6, s. 123] Rys. 76. Cęgi [6, s. 123]
Do oczyszczania z kory lub ociosywania podłużnego drewna okrągłego używa się ośnika
(rys. 77).
Rys. 77. Ośnik [3, s. 129]
Oprócz narzędzi stosowanych w ręcznej obróbce drewna w ciesielniach operacje robocze
wykonuje się na stacjonarnych stanowiskach maszynowej obróbki drewna i materiałów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
drewnopochodnych. Wyposażenie ciesielni mogą stanowić obrabiarki do drewna z kompletami
narzędzi, takie jak:
- pilarki ukośnice (rys.78 a), pilarki do cięcia poprzecznego i wzdłużnego (rys.79 a i b),
- frezarki stołowe dolnowrzecionowe i górnowrzecionowe (rys. 79 c),
- strugarki: wyrówniarki, grubościówki jedno-, dwu-, trójstronne, grubościówko - strugarki
(rys. 79 d),
- wielofunkcyjne obrabiarki (rys. 79 e),
- wiertarki stołowe i wiertarko  frezarki,
- dłutarki łańcuszkowe.
a) b)
Rys. 78. Urządzenia stacjonarne: a) piła ukosowa - ukośnica b) stół do ukośnic [kat. Fot. Bosch]
a) b)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
 c)
d) e)
Rys. 79. Urządzenia stacjonarne do obróbki drewna: a) pilarka budowlana, b) pilarka taśmowa,
c) frezarka stołowa, d) grubościówko  strugarka, e) wielofunkcyjna obrabiarka [kat. Metabo]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy, jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności składają się na obróbkę drewna?
2. Na czym polega trasowanie drewna?
3. Jakie przyrzÄ…dy stosowane sÄ… podczas trasowania drewna?
4. Jakie narzędzia używane są do ręcznej obróbki drewna?
5. Jakie rodzaje pił są stosowane do piłowania drewna?
6. Jakie rodzaje strugów służą do wyrównywania powierzchni obrabianego materiału?
7. Jakie elektronarzędzia stosowane są podczas obróbki drewna?
8. Jakie obrabiarki do drewna stanowią wyposażenie ciesielni?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj na prezentowanych planszach obrabiarki do drewna i oznacz je, przypinajÄ…c lub
przyklejajÄ…c kartki pod rysunkiem z odpowiedniÄ… nazwÄ… urzÄ…dzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać do zeszytu,
2) zapoznać się z rysunkami i fotografiami urządzeń prezentowanych na planszach,
3) wypisać na kartkach nazwy urządzeń do obróbki drewna,
4) przyporządkować nazwy rodzajom urządzeń i przykleić kartki z odpowiednim podpisem,
5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze z rysunkami i fotografiami urządzeń do obróbki drewna,
- kartki samoprzylepne,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wytrasuj i wyznacz linie cięć rozmieszczając na materiale wzorniki elementów w taki
sposób, aby powstało jak najmniej odpadów. W tym celu wykorzystaj tarcicę nieobrzynaną
o szerokości 250 mm, grubości 25 mm i długości 150 cm.
Uwaga: Ćwiczenie można wykonać stosując materiały zastępcze w postaci tektury zamiast
tarcicy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z zasadami trasowania,
4) obejrzeć dokładnie materiał przeznaczony do obróbki,
5) przygotować przyrządy do trasowania,
6) zgromadzić wzorniki elementów,
7) rozmieścić wzorniki na materiale przeznaczonym do trasowania,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał przeznaczony do trasowania (tarcica nieobrzynana szerokości 250 mm, grubości
25 mm i długości 150 cm lub arkusz tektury),
- przyrządy do trasowania (miarka, liniał, macki, cyrkiel, kątownik nastawny, ołówek
ciesielski),
- wzorniki,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Ćwiczenie 3
Posługując się elektronarzędziami i narzędziami do ręcznej obróbki dotnij na wymiar,
według wzornika, elementy drewniane wytrasowane w ćwiczeniu 2.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5) przygotować materiały i sprzęt,
6) dobrać środki ochrony indywidualnej,
7) dociąć na wymiar, według wzornika, elementy drewniane,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół ciesielski,
- tarcica nieobrzynana szerokości 250 mm, grubości 19 mm i długości 150 cm,
- piła, pilarka, wyrzynarka,
- wzorniki,
- ołówek ciesielski, metrówka,
- literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić czynności związane z obróbką drewna?
2) wyjaśnić zasady trasowania drewna?
3) określić rodzaj sprzętu niezbędnego do trasowania drewna?
4) wyznaczyć linie cięcia (wytrasować) na materiale do obróbki?
5) dobrać narzędzia do ręcznej obróbki drewna?
6) dobrać elektronarzędzia do ręcznej obróbki drewna?
7) określić rodzaj obrabiarek niezbędnych na wyposażeniu ciesielni?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
4.5. Zasady transportu i magazynowania materiałów ciesielskich
4.5.1. Materiał nauczania
Podstawowym warunkiem właściwego składowania i przechowywania surowca drzewnego
oraz zabezpieczenia go przed zniszczeniem i zmianą właściwości użytkowych jest prawidłowe
jego wysuszenie i utrzymanie w stanie suchym. Za drewno suche uznawane jest takie, którego
wilgotność nie jest większa niż 15%, natomiast wilgotność drewna w stanie powietrznosuchym
wynosi 15 ÷ 20%.
Zarówno w tartakach jak i na placu budowy składowisko drewna tartego powinno
znajdować się w miejscu suchym i otwartym na odpowiednio przygotowanym podłożu.
Z powierzchni składowania należy koniecznie usunąć roślinność, ściółkę leśną oraz odpady
drzewne takie jak wióry i trociny.
Drewno świeżo ścięte ma wilgotność dość dużą, nawet powyżej 50%. Natomiast
w obiektach i pomieszczeniach, w których będą znajdowały się wyroby ciesielskie i stolarskie
wilgotność nie przekracza zwykle 15%. Drewno wilgotne łatwo ulega korozji biologicznej 
zagrzybieniu, zbutwieniu, porażeniu przez szkodniki oraz odkształca się (paczy). Aby uzyskać
właściwy stan wilgotności drewna, należy je przesuszyć. Drewno nie przesuszone przy
obniżonej wilgotności powietrza, kiedy znajdzie się w suchym pomieszczeniu, szybko traci
nadmiar wilgoci, kurczy się gwałtownie i zmienia wymiary (zwłaszcza w poprzek włókien).
Zjawisko takie przyczynia się do powstawania pęknięć, nieszczelności i powoduje obniżenie
właściwości techniczno - użytkowych materiału.
Świeża tarcica powinna być bezpośrednio po przetarciu oczyszczona z trocin oraz
ewentualnych zapiaszczeń, posortowana i ułożona w sposób, zapewniający właściwą cyrkulację
powietrza, który umożliwi naturalne przesychanie drewna.
Na placu przytartacznym lub w szopie tarcicę przeznaczoną do suszenia naturalnego można
układać w bloki lub w sztaple.
Cenniejszy materiał nieobrzynany najczęściej układany jest w bloki. Deski środkowe lub
krawędziaki jednej grubości, należy układać przekładając je przekładkami równej grubości
oraz w takiej kolejności, jak wychodziły spod piły, blokami (rys. 80). Przekładki powinny być
dokładnie umieszczone w jednej linii pionowej, czyli jedna nad drugą, w równych odstępach
dostosowanych do grubości elementu.
Rys. 80. Układanie tarcicy w bloki [6, s. 39]
Tarcicę obrzynaną oraz mniej cenne gatunki drewna nieobrzynanego układa się w stosy 
sztaple (rys. 81 i 82). Sztapel jest to stos tarcicy ułożonej w sposób regularny, zwykle w postaci
prostopadłościanu. Warstwy tarcicy oddzielone przekładkami ułożone są na poziomych legarach
wspartych na słupkach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Teren powinien być równy, twardy, aby słupki betonowe nie zapadały się pod ciężarem
składowanego drewna. Na słupkach o wysokości około 60 cm należy ułożyć w niewielkich
odstępach pierwszą warstwę desek, a na niej na krzyż, także w odstępach, układana jest druga
i każda kolejna warstwa desek. Deski powinny być ułożone w pionie jedna nad drugą.
Rys. 81. Układanie tarcicy w stosy - sztaple [6, s. 40]
Rys. 82. Stosy - sztaple składanego drewna [9, s. 140]
Deski grubsze i wyższej jakości układać należy warstwami w jednym kierunku oddzielając
je przekładkami umieszczanymi dokładnie w pionie nad podwalinami.
Po ułożeniu stosu o wysokości nie większej niż 4 m nakrywa się go daszkiem jedno lub
dwuspadowym.
OdlegÅ‚oÅ›ci pomiÄ™dzy podwalinami zależnie od gruboÅ›ci tarcicy wynoszÄ… 60 ÷ 150 cm.
końce (czoła) desek muszą leżeć na przekładkach, a nie wystawać poza nie. Przekładki powinny
być dłuższe od szerokości składowanych desek przy ułożeniu w bloki i szerokości warstwy
desek przy układaniu w stosy. Przekładki powinny być wykonane z tego samego drewna co
składowany materiał (z tego samego przetarcia).
Drewno jest materiałem łatwopalnym. W celu zapewnienia bezpieczeństwa
przeciwpożarowego oraz stworzenia dogodnych warunków transportu wewnętrznego należy
obszar składowiska podzielić na odpowiednie kwatery, w których ustawiane są sztaple
z materiałów tartych. Długość kwatery powinna być równa czterokrotnej lub pięciokrotnej
dÅ‚ugoÅ›ci sztapli z uwzglÄ™dnieniem odlegÅ‚oÅ›ci miÄ™dzy nimi wynoszÄ…cej 2,0 ÷ 2,5 m.
Po wysezonowaniu lub wysuszeniu sztucznym drewna w suszarniach, materiały tarte
zabezpieczone przed grzybami i owadami niszczącymi drewno, należy przechowywać
w magazynach stałych. Pomieszczenie magazynowe powinno być odkażone środkami grzybo-
i owadobójczymi. Magazynowaną tarcicę co pewien czas należy kontrolować, a porażone
zgnilizną i opanowane przez szkodniki sztuki usuwać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Wysuszona do wilgotnoÅ›ci okoÅ‚o 6 ÷ 10 % tarcica powinna być przechowywana
w temperaturze 15 ÷ 22 °C i wzglÄ™dnej wilgotnoÅ›ci powietrza 50 ÷ 60%.
W magazynie tarcicę układa się szczelnie (ściśle) bez przekładek. Należy to robić w suche,
pogodne dni. Jeżeli tarcica była dostarczona w czasie opadów atmosferycznych należy ją ułożyć
w ten sposób dopiero po przeschnięciu. Tarcica układana jest w stosy na dokładnie wypoziomowanych
legarach. W stosie powinna znajdować się jednolita tarcica.
W przypadku braku stałych magazynów zamkniętych tarcicę składuje się pod wiatą lub
w stosach przykrytych dachem z dostatecznie dużym okapem.
Tarcicę w stanie powietrzno  suchym przewozi się na środkach transportu ułożona,
szczelnie, a o większej wilgotności, w przypadku dłuższego transportu umieszcza się ją na
przekładkach. Czoła tarcicy powinny stanowić jedną płaszczyznę, powinny być zabezpieczone
przed opadami i intensywnym działaniem promieni słonecznych (możliwość spękania).
Cenniejszy materiał, przeważnie tarcicę liściastą, należy przykryć daszkiem lub deskami
gorszej jakości ze spadkiem na boki stosu. Po nadejściu transportu materiał niezwłocznie należy
przewiez
ć na miejsce składowania.
Stosowane są także na potrzeby transportu jednostki ładunkowe w formie utworzonych
pakietów usztywnionych przekładkami i związanych minimum w dwóch miejscach taśmami
z tworzywa sztucznego lub stali, albo drutem.
Wyroby z drewna  wyroby drewnopochodne, takie jak: płyty, sklejka, prefabrykaty
drzewne przechowywane powinny być w magazynach zamkniętych (krytych) o maksymalnej
wilgotnoÅ›ci powietrza wynoszÄ…cej 60% i minimalnej temperaturze do +5°C.
Sklejka magazynowana jest w pozycji poziomej luzem w stosach ułożonych na paletach.
Może być też zapakowana. Co 50 ÷ 100 cm stosy powinny być przeÅ‚ożone paletÄ… lub sklejkÄ…
o minimalnej grubości 18 mm z podkładkami. W stosach powinny znajdować się arkusze lub
paczki o jednakowych wymiarach, jednego rodzaju drewna, jednakowej odporności na działanie
wody i jednej klasy jakości.
SklejkÄ™ okleinowÄ… transportuje siÄ™ luzem w krytych wagonach lub samochodach.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób powinna być składowana świeżo przetarta tarcica?
2. W jaki sposób należy układać tarcicę w stosy - sztaple?
3. W jaki sposób należy przechowywać materiały tarte zaimpregnowane?
4. Jak transportuje siÄ™ tarcicÄ™ w stanie powietrzno  suchym?
5. Jak należy przechowywać i składować materiały drewnopochodne?
4.5.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw sposób układania w stosy tarcicy obrzynanej, na podstawie prezentowanego
filmu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obejrzeć film przedstawiający sposób otrzymywania materiałów tartych i ich składowania,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia - plan zapisać w zeszycie,
3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi sposobu składowania tarcicy,
4) wyjaśnić sposób układania w stosy tarcicy obrzynanej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film instruktażowy przedstawiający sposób otrzymywania materiałów tartych i ich
składowania,
- odtwarzacz DVD, telewizor,
- zeszyt,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na przedstawionych rysunkach rozpoznaj surowiec drzewny. Określ sposoby jego
składowania. Podpisz rysunki i wklej je do zeszytu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia - plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się z rysunkami,
3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi sposobów składowania drewna,
4) rozpoznać surowiec drzewny przedstawiony na rysunkach,
5) rozpoznać na rysunkach sposoby składowania surowca drzewnego,
6) podpisać rysunki,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) wkleić rysunki do zeszytu,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz z rysunkami,
- zeszyt,
- przybory do pisania,
- klej lub taśma samoprzylepna,
- literatura z rozdziału 6.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić warunki składowania świeżo przetartej tarcicy?
2) wyjaśnić sposób układania tarcicy w sztaplach?
3) określić warunki składowania materiałów tartych zaimpregnowanych?
4) wyjaśnić sposób transportu tarcicy w stanie powietrzno  suchym?
5) określić warunki składowania materiałów drewnopochodnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
4.6. Deskowanie elementów z betonu
4.6.1. Materiał nauczania
Deskowania sÄ… to tymczasowe konstrukcje pomocnicze wykonywane w miejscu
wbudowania elementów betonowych, żelbetowych i murowych wykonywane z pojedynczych
desek, płyt drewnianych, sklejki lub elementów metalowych. Stanowią formy, które nadają
odpowiedni kształt i wymiary betonowanemu elementowi. Stanowią oparcie dla ułożonego
w nim zbrojenia oraz utrzymują świeży beton do chwili, aż osiągnie odpowiednią wytrzymałość.
Deskowania nie mogą zmieniać swoich wymiarów. Powinny być szczelne, posiadać
odpowiednią wytrzymałość i sztywność, aby przenieść ciężar konstrukcji betonowanego
elementu oraz inne obciążenia, w tym: ciężar ludzi zatrudnionych przy jego wykonywaniu
i ciężar elementów pomocniczych.
Deskowania mogą opierać się na stemplowaniach lub rusztowaniach przenoszących
obciążenia pionowe i poziome. Rusztowania stanowią nie tylko konstrukcje podtrzymujące
deskowania, ale wykorzystywane są także przy pomostach roboczych. Pomosty te ułatwiają
dostęp do wykonywanych elementów, umożliwiają bezpieczny transport betonu i innych
materiałów. Rusztowania powinny być łatwe w montażu i demontażu.
Ze względu na konstrukcję, deskowania dzieli się na :
- tradycyjne ciesielskie,
- przestawne,
- ślizgowe,
- przesuwne.
W celu zmniejszenia przyczepności betonu do powierzchni deskowania przed
betonowaniem polewa się go obficie wodą, a samo deskowanie wykonuje się z desek gładkich
lub struganych, gdy jest to element powtarzalny. Powierzchnia deskowania może być także
smarowana preparatami antyadhezyjnymi, by beton do niej nie przywierał. Należy wystrzegać
się betonowania w suchym deskowaniu, ponieważ wpływa to ujemnie na wytrzymałość i jakość
betonu. Deskowanie wchłania ze świeżej mieszanki betonowej wodę zarobową potrzebną do
prawidłowego procesu wiązania i twardnienia betonu. Także utrudniony jest proces demontażu
deskowania, gdyż deski przywierają w takim przypadku do betonu i podczas rozdeskowania
ulegają najczęściej zniszczeniu.
Deskowania ciesielskie
Deskowania ciesielskie sÄ… wykonywane z tarcicy iglastej klas III i IV. DzielÄ… siÄ™ na:
- deskowania wykonywane bezpośrednio na budowie i przewidziane do wykorzystania tylko
w czasie wznoszenia danego obiektu lub elementu,
- deskowania inwentaryzowane z drewna i tworzyw drzewnych, które służą do wielokrotnego
użycia podczas wykonywania typowych, powtarzalnych elementów konstrukcyjnych, jak
stropy, belki, słupy, stopy fundamentowe.
Deskowania mogą być także zastosowane jako umocnienie ścian wykopów, jeśli nie ma
możliwości wykonania odpowiedniej skarpy. Sposób umocnienia ścian wykopów
wÄ…skoprzestrzennych pokazano na rys. 83 a i b.
Rys. 83. Umocnienie skarp wykopu wąskoprzestrzennego: a) w gruncie spoistych, b) w gruncie mało spoistym; [ 10, s.83]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
Deskowanie ław fundamentowych o przekroju prostokątnym i wysokości do 30 cm
wykonywane jest z desek o gruboÅ›ci 25 ÷ 38 mm wzmocnionych i stabilizowanych koÅ‚kami
o długości równej dwukrotnej wysokości ławy i rozpiera deskami długości równej szerokości
Å‚awy (rys. 84 a i b).
Rys. 84. Deskowanie lawy fundamentowej wysokości do 30 cm [10, s. 208]
Deskowanie ław o wysokości do 50 cm wykonuje się z dwóch tarcz zbitych z desek
gruboÅ›ci 20 ÷ 25 mm wzmocnionych nakÅ‚adkami o szerokoÅ›ci 80 ÷ 100 mm z takich samych
desek. Tarcze usztywnia się krawędziakami o przekroju 80 x 100 mm. Tarcze podpiera się
zastrzaÅ‚ami co 1,5 ÷ 2,0 m i stabilizuje koÅ‚kami wbitymi w ziemiÄ™ (rys.85). A
awy o większej
wysokości wykonuje się podobnie dodatkowo stężając tarcze.
Rys. 85. Deskowanie ławy fundamentowej wysokości do 50 cm [3, s. 347]
Deskowanie ław o przekroju trapezowym składa się z dwóch części:
- dolnej, wykonywanej w taki sam sposób jak deskowanie lawy prostokątnej, jedynie kołki
i nakładki wypuścić należy ponad tarczę,
- górnej, z tarcz pochylonych, rozpartych i ściągniętych drutem (rys. 86).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
Rys. 86. Deskowanie Å‚awy o przekroju trapezowym [3, s. 348]
Deskowanie stóp o przekroju kwadratowym lub prostokątnym wykonywane jest z 2 tarcz
zewnętrznych (dłuższych) i 2 tarcz wewnętrznych (krótszych) wzmocnionych nakładkami
z desek identycznej gruboÅ›ci i szerokoÅ›ci 80 ÷ 100 mm. Wysokość nakÅ‚adek jest także taka sama
jak wysokość tarczy. Do zewnętrznych tarcz od wewnętrznej strony należy przybić nakładki
ograniczające stanowiące oparcie dla tarcz wewnętrznych. W środku tarcze te rozparte są
rozpórkami, natomiast tarcze zewnętrzne ściągnąć należy drutem (rys. 87).
Rys. 87. Deskowanie stóp o przekroju prostokątnym [opr. autora]
Deskowanie stóp schodkowych składa się z dwóch par tarcz dolnych i górnych wykonanych
w analogiczny sposób jak dla stóp prostokątnych. Tarcze zabezpieczone są przed przesunięciem
zastrzałami. Dolne deski górnej skrzyni powinny być dłuższe, by mogły opierać się na skrzyni
dolnej deskowania. Górna skrzynia ustawiana jest po zabetonowaniu dolnej części stopy
(rys. 88).
Rys. 88. Deskowanie stopy schodkowej [3, s. 348]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
Deskowanie stóp fundamentowych o przekroju trapezowym wykonywane jest z dwóch par
tarcz. Tarcze dolne tworzą skrzynię jak w stopie o przekroju prostokątnym. Nakładki
wzmacniające dolnej skrzyni, powinny wystawać ponad tarczę tworząc oparcie dla górnych
tarcz, dwie z nich mają kształt prostokąta a dwie trapezu. Tarcza trapezowa powinna mieć
dokładnie wymiary projektowanej stopy. Tarcze wzmocnione są rozpórkami i ściągnięte drutem.
Deskowanie prostych Å›cian należy wykonywać z desek gruboÅ›ci 20 ÷ 25 mm przybijanych
do słupków o przekroju 100 x 100 mm lub 120 x 120 mm. Tak powstałe tarcze rozpiera się
i wiąże Å›ciÄ…gami wykonanymi z drutu Ø 3 ÷ 6 mm. Rozstaw sÅ‚upków zależy od wysokoÅ›ci
Å›ciany i wynosi 1,2 ÷ 2,0 m. W celu wzmocnienia Å›cian stosowane sÄ… poziome kleszcze, a Å›ciany
deskowania podpiera zastrzałami (rys. 89).
Rys. 89. Deskowanie zwykłe ściany: a) fragment deskowania w widoku, b) szczegół wiązania drutem [3, s. 350]
Sposób deskowania ścian krzywoliniowych zależy od wielkości promienia ich krzywizny.
Przy małej krzywiz
nie deski wygina się na słupkach (rys. 90), przy dużym promieniu krzywizny
ustawione pionowo deski przybijane są do poziomych krążyn. Najczęściej krążyny zbijane są
z kilku desek, natomiast krótkie krążyny mogą być wycinane z jednej deski (rys. 91).
Rys. 90. Deskowanie ściany krzywoliniowej o małej Rys. 91. Deskowanie ściany krzywoliniowej o dużej
krzywiz
nie [ 3, s. 350] krzywiz
nie [3, s. 350]
Deskowanie słupów o przekroju prostokątnym lub kwadratowym wykonywane jest z dwóch
tarcz wewnÄ™trznych i dwóch zewnÄ™trznych zbitych z desek o gruboÅ›ci 25 ÷ 38 mm, zależnie od
wysokości i przekroju słupa (rys. 92). W jednej z tarcz należy pozostawić u dołu słupa otwór
(okienko), które służy do kontroli ustawienia zbrojenia i ewentualnego usunięcia śmieci. Przed
betonowaniem otwór zostaje zakryty, a miejsce wzmocnione nakładką przybitą do desek. Tarcze
zbijane sÄ… gwoz
dziami. Zastosowanie nakładek z desek szerokości 100 mm w rozstawie
30 ÷ 50 cm oraz Å›ciÄ…gniÄ™cie ustawionych tarcz jarzmami co 40 ÷ 100 cm zapewnia stateczność
i wytrzymałość konstrukcji deskowania. Jarzma są to ramki, które obejmują deskowanie. Mogą
być wykonane z desek o gruboÅ›ci 25 ÷ 38 mm i szerokoÅ›ci 100 mm, albo z pÅ‚askowników
metalowych łączonych na kliny lub śruby (rys. 93 a i c).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
Rys. 92. Deskowanie słupa [3, s. 363] Rys. 93. Jarzma: a) i b) drewniane, c) metalowe [3, s. 364]
Do wykonania deskowania słupów wielokątnych stosowane są jarzma składające się
z ramek nałożonych na siebie (rys. 93 b).
W celu dokładnego ustawienia skrzyni słupa, do podłoża betonowego należy zamocować
drewnianą ramkę, w którą wstawia się tarcze deskowania.
Deskowanie słupów okrągłych wykonywane jest z dwóch połówek (rys. 94 a). Połówki te
tworzÄ… listewki gruboÅ›ci 19 ÷ 25 mm i szerokoÅ›ci 30 ÷ 60 mm przybite do półokrÄ…gÅ‚ych jarzm.
Dla słupów o średnicy do 50 cm jarzma są kwadratowe, a powyżej 50 cm wielokątne
(rys. 94 b i c). Najpierw należy ustawić jedną połówkę deskowania, a po sprawdzeniu zbrojenia
dostawiana jest druga. Obie części wiÄ…zane sÄ… obrÄ™czami z drutu Ø 10 ÷ 14 mm.
Rys. 94. Deskowanie słupa okrągłego: a) polówka skrzyni w widoku, b) jarzmo kwadratowe,
c) jarzmo wielokÄ…tne [3, s. 365]
W poziomie stropów wykonywane są wieńce, które wymagają deskowania.
W ścianach cienkich oraz w przypadku łączenia wieńca z gzymsem deskowanie opiera się na
wspornikach mocowanych do ściany (rys. 95 a i b).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
Rys. 95. Deskowanie wieńca: a) zwykłego, b) wieńca z gzymsem [3, s. 367]
Do wykonania płaskich nadproży żelbetowych monolitycznych należy przygotować
deskowanie w kształcie litery  U , z trzech tarcz: dwóch bocznych i jednej tworzącej dno.
Deskowanie podeprzeć należy stemplami i płetewką wzmocnioną zastrzałami. Tarcze boczne
ściągnąć należy drutem i rozeprzeć rozpórką (rys. 96).
Rys. 96. Deskowanie nadproża żelbetowego [3, s. 368]
Deskowanie stropów płytowych oraz gęstożebrowych podpierać należy stemplami
z okrÄ…glaków o Å›rednicy Ø 80 ÷ 150 mm lub krawÄ™dziaków o takich samych wymiarach boków.
U góry stemple połączone są podciągiem z desek lub krawędziaków. Konstrukcję podpierająca
stężyć należy krzyżulcami z desek o grubości 25 mm przybitymi do stempli wzdłuż i w poprzek
rygli, na których układany jest podkład z desek. Rygle wykonane z krawędziaków łączy się ze
stemplami klamrami ciesielskimi lub deskami ustawionymi na rąb i przybitymi do głowicy
stempla (rys. 97). Stemple należy ustawić na podwalinach i klinach w rozstawie co 1,0 ÷ 1,4 m
zależnie od masy stropu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
Rys. 97. Deskowanie stropów płytowych lub gęstożebrowych [3, s. 370]
Deskowanie stropu żebrowego składa się ze stempli, które usztywnione są tężnikami oraz
rygli (leżni) przybijanych do stempli i ułożonych desek lub tarcz. Grubość desek wynosi zwykle
25 mm, rygli 25 ÷ 40 mm. Po deskowaniu można chodzić. Na poÅ‚Ä…czeniach deskowania pÅ‚yty
z korytami belek należy przybić deski czołowe, które zachodzą na tarcze boczne koryt (rys. 98).
Rys. 98. Deskowanie stropu żebrowego  widok [3, s. 373]
Deskowania schodów wykonywane są podobnie jak deskowanie stropu żebrowego, ale
należy pamiętać o nadaniu odpowiedniego nachylenia biegu. Stopnie kształtowane są przez
wykonanie zastawek przybitych do tarcz bocznych skrzyni. WykonujÄ…c deskowanie pod schody
policzkowe należy pamiętać o ukształtowaniu w skrzyni belek policzkowych. Stemple
ustawiane powinny być w duszy schodów, a w przypadku, gdy klatka schodowa jest otwarta po
obu stronach biegu (rys. 99).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
Rys. 99. Deskowanie schodów płytowych: a) spocznik górny, b) spocznik dolny [3, s. 379]
W przypadku deskowania schodów wachlarzowych, zabiegowych lub kręconych do
pionowych krążyn należy przybić pionowe deskowanie i do niego dopiero mocowane są
zastawki.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzielone są deskowania ze względu na rodzaj konstrukcji?
2. Z jakich materiałów wykonywane jest deskowanie ciesielskie?
3. Jaką funkcję spełnia deskowanie?
4. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie ław fundamentowych?
5. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie stóp fundamentowych?
6. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie ścian prostych i krzywoliniowych?
7. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie słupów?
8. Z jakich elementów wykonywane jest deskowanie wieńców i nadproży?
9. W jaki sposób wykonywane jest deskowanie stropów płytowych i gęstożebrowych?
10. Z jakich elementów wykonywane jest deskowanie stropu żebrowego?
11. W jaki sposób wykonywane są deskowania schodów?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj fragment deskowania Å‚awy fundamentowej o przekroju prostokÄ…tnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5) przygotować materiały,
6) dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
7) wykonać fragment deskowania,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja wykonania ćwiczenia,
- materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoz
dzie, drut),
- narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi,
- poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski,
- środki ochrony indywidualnej,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj deskowanie stopy fundamentowej o przekroju schodkowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5) przygotować materiały,
6) dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
7) wykonać elementy deskowania,
8) zestawić elementy deskowania zgodnie z rysunkiem roboczym,
9) skontrolować poprawność wykonania deskowania (wymiary, poziom, pion),
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
12) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
13) zaprezentować efekty swojej pracy,
14) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja wykonania ćwiczenia,
- materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoz
dzie, drut),
- narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi,
- poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
- środki ochrony indywidualnej,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj deskowanie belki żelbetowej o przekroju 0,20 x 0,30 m i rozpiętości 3,0 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
5) przygotować materiały,
6) dobrać narzędzia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej,
7) wykonać deskowanie belki,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja wykonania ćwiczenia,
- materiały (deski, łaty, krawędziaki, gwoz
dzie, drut),
- narzędzia: pilarka tarczowa, piła płatnica, strug, siekiera, młotek ciesielski, żabka, cęgi,
- poziomnica, pion, metrówka, miarka zwijana, ołówek ciesielski,
- środki ochrony indywidualnej,
- literatura z rozdziału 6.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić rodzaj materiału stosowanego do wykonywania deskowań
ciesielskich?
2) wyjaśnić funkcję, jaką spełniają deskowania elementów betonowych?
3) wykonać deskowanie ławy fundamentowej o przekroju prostokątnym?
4) wykonać deskowanie stopy fundamentowej o przekroju schodkowym?
5) wyjaśnić sposoby wykonywania deskowań słupów żelbetowych?
6) scharakteryzować rodzaje deskowań stropów?
7) scharakteryzować rodzaje deskowań schodów?
8) wyjaśnić sposób deskowania nadproża żelbetowego?
9) wyjaśnić sposób wykonania stemplowania stropu gęstożebrowego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
4.7. Zasady eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych
4.7.1. Materiał nauczania
W czasie eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych obowiązkowo powinny być
przeprowadzane przeglądy ich stanu technicznego uwzględniające stan podłoża, sposób
posadowienia rusztowania, stan konstrukcji rusztowania, stężeń, zakotwień, pomostów
roboczych i zabezpieczających, urządzeń piorunochronnych (szczególnie, warunek ten dotyczy
konstrukcji metalowych), wielkość odchyleń od pionu i poziomu. Przeglądy te powinny być
przeprowadzane:
- codziennie, przez brygadzistę użytkującego rusztowanie,
- co 10 dni, przez konserwatora rusztowania lub pracownika inżynieryjno  technicznego,
- doraz
nie, przez komisjÄ™ przy udziale inspektora nadzoru, majstra budowlanego i brygadzisty
użytkującego rusztowanie.
PrzeglÄ…dy doraz
ne, obowiązkowo powinny być przeprowadzone po silnych wiatrach, burzach,
długotrwałych opadach atmosferycznych, przerwach roboczych dłuższych niż 10 dni i przed
dopuszczeniem do wykonywania robót na rusztowaniu. Każdorazowo, wyniki z przeglądu:
uwagi, spostrzeżenia i zalecenia powinny być odnotowane w dzienniku budowy.
Zakres czynności obejmujących poszczególne przeglądy określają instrukcje montażu
i eksploatacji danego typu rusztowania. Za prawidłowe przeprowadzenie przeglądu zgodnie
z zaleceniami zawartymi w instrukcji odpowiada kierownik budowy lub upoważniona przez
niego osoba.
Na pomoście roboczym nie mogą być gromadzone materiały potrzebne do wykonania robót
w ilości, która przekracza wartość dopuszczalnego obciążenia użytkowego pomostu
pomniejszonego o 0,80 kN/m2. Materiały te powinny być rozmieszczone równomiernie na całej
powierzchni pomostu roboczego.
Na pomostach roboczych rusztowań nie może przebywać więcej osób niż określona ilość
dopuszczalna dla danego typu rusztowania. Przyjmuje się, że masa jednego człowieka
przebywajÄ…cego na rusztowaniu wynosi 80 kg.
Konstrukcję rusztowania należy zabezpieczyć przed możliwością wejścia na pomosty
robocze osób nieupoważnionych  niezatrudnionych na budowie.
Praca na dwóch pomostach znajdujących się na różnych poziomach rusztowania w jednej
linii pionowej jest zabroniona. Może być dozwolona w sytuacji, gdy przewiduje to projekt,
jednak pod warunkiem wykonania szczelnego daszka ochronnego oddzielajÄ…cego obydwa
stanowiska robocze.
Deski pomostowe muszą się opierać na co najmniej 3 leżniach.
Pomosty robocze należy systematycznie oczyszczać z odpadów materiałów (gruzu, resztek
zaprawy), a w okresie zimy ze śniegu i lodu. Śnieg należy usuwać nawet wtedy, gdy nie są
prowadzone prace. Stanowi on dodatkowe obciążenie, powoduje gnicie drewna, korozję
elementów stalowych i gwoz
dzi.
Podłoże, na którym ustawione jest rusztowanie, powinno być utrzymane w stanie
zapewniającym natychmiastowe i szybkie odprowadzenie wód opadowych w kierunku
prostopadłym do długości rusztowania. Spadek terenu w kierunku ściany, przy której ustawione
jest rusztowanie, jest niedopuszczalny.
Na pomostach roboczych rusztowań nie wolno ustawiać urządzeń i maszyn, które podczas
pracy mogą wywoływać drgania. Węże do podawania zaprawy pracujące pod ciśnieniem
powinny być podwieszone do elementu konstrukcji rusztowania w sposób przegubowy.
Każde rusztowanie przyścienne powinno mieć wydzielone miejsce dla komunikacji
pionowej ludzi pracujących na rusztowaniu. Wchodzenie i schodzenie w miejscach innych niż
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
wyznaczone jest zabronione. Piony komunikacyjne dla ludzi powinny być projektowane
i wykonywane jako oddzielne przęsła lub jako oddzielna konstrukcja rusztowania przyściennego.
Piony te należy wykonywać równocześnie z wznoszoną konstrukcją rusztowania.
Aby zabezpieczyć konstrukcję rusztowania przed uderzeniami pojazdów należy stosować
odbojnice (drewniane lub stalowe) wytrzymałe na przewidywane siły dynamiczne  uderzenia
pojazdem. A
Ä…czenie odbojnic z konstrukcjÄ… rusztowania jest zabronione. Odbojnicami powinny
być zabezpieczone stojaki narożne i stojaki przy przejazdach. Wielkość prześwitu w rusztowaniu
na przejazd powinna być dostosowana do gabarytów pojazdu z ładunkiem, a szerokość prześwitu
nie może być mniejsza niż 3,0 m.
Rusztowania usytuowane w miejscach przejazdów i przejść oraz bezpośrednio przy ulicach
(drogach) powinny mieć daszki ochronne nachylone w kierunku rusztowania pod kątem nie
mniejszym niż 40° do poziomu. Daszki powinny mieć szerokość wiÄ™kszÄ… o minimum 100 cm od
szerokości przejścia lub przejazdu i dochodzić do ściany obiektu budowlanego. Powinny także
być szczelne i wykonane z materiału amortyzującego upadek przedmiotów. Konstrukcja
daszków nie powinna obciążać mimośrodowo konstrukcji rusztowań. Stojaki podpierające
konstrukcję daszków powinny znajdować się w odległości minimum 50 cm od krawężników
ulicznych.
Wznoszenie lub rozbieranie rusztowań w bliskim sąsiedztwie napowietrznych linii
elektrycznych można wykonywać tylko wtedy, gdy linie te są usytuowane poza strefą
niebezpieczną, w przeciwnym wypadku linie te powinny być wyłączone spod napięcia na okres
pracy przy rusztowaniu.
Na wszystkich rusztowaniach powinny być wywieszone tablice z podanym dopuszczalnym
obciążeniem pomostu.
Rusztowanie powinno być konserwowane.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak często powinny być wykonywane przeglądy rusztowań i pomostów roboczych?
2. Kiedy należy przeprowadzać przeglądy doraz
ne rusztowań?
3. W jaki sposób i w jakich ilościach mogą być gromadzone na pomostach roboczych
materiały potrzebne do wykonywania robót?
4. Jakie warunki powinno spełniać podłoże, na którym ustawione będzie rusztowanie?
5. W jaki sposób konstrukcję rusztowania należy zabezpieczyć przed uderzeniem pojazdem?
6. Jakie warunki powinny być spełnione, by ustawić rusztowanie i wykonywać na nim pracę
w sÄ…siedztwie napowietrznej linii energetycznej?
7. Jakie warunki powinny spełniać daszki ochronne na przejściami i prześwitami?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ warunki właściwej eksploatacji rusztowań na podstawie prezentowanego filmu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) obejrzeć film przedstawiający sposób użytkowania rusztowania przyściennego.
3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi warunków prawidłowej eksploatacji rusztowań
i pomostów roboczych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
4) określić warunki prawidłowej eksploatacji rusztowań,
5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film instruktażowy przedstawiający sposób eksploatacji rusztowania przyściennego,
- odtwarzacz DVD, telewizor,
- zeszyt,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Ustal sposób i zasady wykonywania daszków ochronnych na przejściami i przejazdami, na
podstawie prezentowanego na planszy rysunku konstrukcji rusztowania, usytuowanego
nad bramÄ… wjazdowÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się z rysunkiem rusztowania prezentowanym na planszy,
3) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi warunków właściwej eksploatacji rusztowań,
4) wyjaśnić sposób wykonywania daszków ochronnych nad przejściami i przejazdami,
5) ustalić podstawowe warunki, jakie powinna spełniać konstrukcja daszka ochronnego,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansza z rysunkiem,
- zeszyt,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić częstotliwość dokonywania przeglądów rusztowań i pomostów
roboczych?
2) wyjaśnić, kiedy należy przeprowadzać przeglądy doraz
ne rusztowań?
3) określić dopuszczalny sposób obciążania pomostów roboczych?
4) określić warunki jakie powinno spełniać podłoże pod ustawiane
rusztowanie?
5) wyjaśnić sposób zabezpieczenia konstrukcji rusztowania przed uderzeniem
pojazdem?
6) określić warunki eksploatacji rusztowań w sąsiedztwie napowietrznych linii
energetycznych?
7) wyjaśnić zasady wykonywania daszków ochronnych nad przejściami
i przejazdami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
4.8. Rozliczanie robót ciesielskich
4.8.1. Materiał nauczania
Roboty ciesielskie są jednym z rodzajów robót budowlanych wykonywanych podczas
całego cyklu inwestycyjnego i występują w różnych jego etapach. Ich udział zależy od
przyjętego sposobu i technologii realizacji danego obiektu budowlanego.
Obliczenie wartości robót budowlanych wymaga znajomości ich ilości oraz ceny płaconej za
wykonanie jednostki produkcji. Ustalenie kosztu realizacji obiektów budowlanych lub całej
inwestycji polega na wyznaczeniu kosztów wykonania poszczególnych robót i obliczeniu ich
sumy. Kolejno koszt każdego rodzaju robót można obliczyć, mnożąc ilość wykonanych robót
przez cenÄ™ jednostkowÄ….
Ilość robót należy określać, mierząc je w odpowiednich, charakterystycznych dla nich
jednostkach, i tak: prace charakteryzujące się objętością mierzyć należy w metrach sześciennych
(m3), płaszczyzną w metrach kwadratowych (m2), długością w metrach (m), masą w kilogramach
(kg) lub tonach (t), ilością w sztukach (szt.).
Ilość robót można ustalić z natury, po ich wykonaniu lub przed ich wykonaniem na
podstawie dokumentacji projektowej. Ustalenie ilości robót na podstawie pomiarów z natury
nazywa siÄ™ obmiarem, a na podstawie dokumentacji projektowej - przedmiarem.
Przedmiar robót jest to obliczenie ich ilości, w celu sporządzenia kosztorysu.
Przedmiarowanie robót ciesielskich obejmuje wykonywanie, montaż i demontaż rusztowań,
wykonywanie i demontaż deskowań, wykonywanie konstrukcji drewnianych. Zasady określania
ilości robót zależą od ich rodzaju oraz warunków wykonywania i są takie same w odniesieniu do
przedmiaru oraz obmiaru.
Obmiar wykonuje majster lub technik w obecności wykonawcy. Polega on na dokładnym
wymierzeniu i obliczeniu ilości robót wykonanych indywidualnie lub zespołowo.
Przedmiar robót sporządza się na drukach w tym celu przygotowanych mających formę
tabeli (rys. 100), do której należy wpisać rodzaj wykonywanych prac i obliczyć ich ilości
w określonej jednostce miary. Tabele te zamieszczane są także w książce obmiarów.
Sporządzając przedmiar lub obmiar robót należy pamiętać, aby wyszczególnić wszystkie
czynności, które będą występowały w procesie technologicznym podczas wykonania danych
prac.
Lp. Opis robót, obliczenia ilości i jednostka miary Ilość
Rys. 100. Druk - Przedmiar robót [opr. autora]
Katalogi Nakładów Rzeczowych
Dla potrzeb kosztorysowania Katalogi Nakładów Rzeczowych zostały opracowane przez
Ośrodek Kosztorysowania Robót Budowlanych WACETOB PZITB Sp. z o.o. w Warszawie.
Zawierają one nakłady robocizny, materiału oraz sprzętu na wykonanie robót budowlanych. Są
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
opracowane w postaci tabel zawierających szczegółowy opis robót i jednostkę miary w jakiej
należy przyjąć do obliczeń poszczególne nakłady robocizny, materiału i sprzętu.
Obliczając ilości robót należy zwracać uwagę na wielkość nakładów rzeczowych
niezbędnych do wykonania jednostki produkcji. Nie można łącznie obmierzać robót, dla których
normy czasu i zużycia materiałów są różne, wtedy różny jest również koszt ich wykonania. Przy
przedmiarowaniu robót należy wykorzystać wskazówki zawarte w częściach opisowych do
poszczególnych rozdziałów KNR, które zawierają zasady przedmiarowania robót.
Przedmiarowanie robót ciesielskich (rusztowania, deskowania i konstrukcje drewniane)
znajduje siÄ™ w KNR 2-02 w tomach: w tomie I - deskowania i konstrukcje drewniane oraz
w tomie II - rusztowania.
Zasady przedmiarowania rusztowań
Do rusztowań zalicza się zewnętrzne i wewnętrzne rusztowania stojące, przesuwne,
podwieszone i na suwnicach, a także podesty i pomosty robocze. Sposób przedmiarowania oraz
obliczania nakładów rzeczowych, związanych z ich stosowaniem zależy od typu rusztowań
i charakteru wykonywanych prac.
Rusztowania zewnętrzne drewniane, ramowe i rurowe obmierza się w metrach
kwadratowych ich powierzchni. Do ustalenia powierzchni przyjmuje siÄ™:
- długość rusztowania równą długości ściany powiększoną o szerokość rusztowania każdego
zarusztowanego wypukłego narożnika,
- wysokość liczoną od poziomu ustawienia rusztowania do wysokości 1,5 m ponad najwyższy
pomost roboczy lecz nie wyżej niż do górnej krawędzi ściany, gzymsu, jeżeli roboty są
wykonywane do niepełnej wysokości ściany.
Do tak ustalonej powierzchni ściany należy dodać wszystkie wnęki o głębokości większej
niż 0,5 m i wszystkie występy i uskoki ścian o długości w rzucie poziomym większej niż 0,5 m.
Rusztowania wewnętrzne obmierza się w metrach kwadratowych ich rzutu poziomego lub
rzutu sufitu w świetle surowych ścian, gdy jest zarusztowane całe pomieszczenie. Wysokość
tych rusztowań mierzy się od poziomu ustawienia do poziomu najwyższego pomostu roboczego.
Rusztowania drewniane punktowe z drabin obmierza się w metrach ich wysokości
mierzonej od poziomu podłoża, na którym są ustawione do wysokości 1,5 m ponad najwyższy
pomost roboczy rusztowania.
Rusztowania rurowe punktowe i ramowe obmierza siÄ™ w metrach kwadratowych zgodnie
z zasadami stosowanymi do rusztowań zewnętrznych.
Rusztowania przestawne obmierza się według stanowisk, których liczbę oblicza się:
- dla ścian - dzieląc długość ściany przez długość rusztowania przesuwnego,
- dla sufitów - dzieląc powierzchnię sufitu przez powierzchnię pomostu roboczego
rusztowania.
Rusztowania na wysuwnicach obmierza siÄ™ w metrach kwadratowych powierzchni pomostu
wysuniętego poza lico ściany obiektu.
Podesty ruchome wiszące obmierza się według liczby stanowisk podwieszenia.
Zasady przedmiarowania deskowań
Przy wykonywaniu monolitycznych konstrukcji betonowych i żelbetowych stosuje się
deskowania tradycyjne lub systemowe.
Deskowania tradycyjne przedmiaruje się według następujących zasad:
- wykonanie blatów i ustawienie deskowań obmierza się według rozwinięcia powierzchni
deskowania. Wyjątek stanowią deskowania ław i stóp fundamentowych pojedynczą deską
oraz czapek kominowych, które obmierza się w metrach po obwodzie elementów,
- deskowanie ścian obmierza się, przyjmując rzeczywistą powierzchnię płyt,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72
- deskowanie schodów obmierza się, przyjmując powierzchnię styku z betonem płyty nośnej
podstopni i policzków.
Deskowania systemowe przedmiaruje się w metrach kwadratowych, mnożąc powierzchnię
deskowania przez wskaz
nik przeliczeniowy deskowania przyjęty według specjalnie
opracowanych katalogów nakładów rzeczowych (KNR).
W robotach ciesielskich przekroje elementów mierzy się w gotowym wyrobie bez
potrącania dopuszczalnych oblin (oflisów), ścięć, otworów i wrębów. Obliny (oflisy) są to
zaokrąglone powierzchnie drewna okrągłego występujące w materiałach tartych obrzynanych
w miejscu, gdzie powinna być ostra krawędz
. Przekroje elementów przyjmowane są według
ustalonej klasyfikacji wymiarowej dla materiałów tartych (tarcicy). Natomiast przekroje
okrąglaków należy mierzyć w środku ich długości. Elementy ostrugane należy mierzyć dodając
do rzeczywistej ich grubości 2 mm do każdej powierzchni ostruganej.
Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych
Norma zużycia materiałów budowlanych jest to ilość materiałów konieczna do wykonania
jednostki produkcji lub elementu budowli, zgodnie z ustalonÄ… technologiÄ… ich wykonania
i warunkami technicznymi, przy racjonalnym gospodarowaniu surowcami.
Normy zużycia materiałów podawane są w odpowiednich jednostkach: m3, m2, m, t, kg, szt.
W celu rozliczenia się ze zużytych materiałów sporządzany jest obmiar robót przygotowany
na podstawie Katalogu Nakładów Rzeczowych lub Katalogu Norm Jednostkowego Zużycia
Materiałów Budowlanych (KNJZMB) wydanego przez Instytut Gospodarki Mieszkaniowej
(III tomy). Katalogi służą do rozliczeń i kontroli materiałów zużytych do robót
ogólnobudowlanych w przedsiębiorstwach remontowo-budowlanych. Określają zużycie
materiałów na jednostkę produkcji, (ilości materiałów na wykonanie metra kwadratowego
deskowania) łącznie z ubytkami i odpadami tych materiałów. Dla materiałów, które podlegają
częściowemu odzyskowi, normy są podane w postaci dwóch liczb zapisanych nad i pod kreską.
Nad kreską podaje się wielkość zużycia właściwą dla danego rodzaju roboty oraz odzysk
materiału (rusztowania lub deskowania, które można wykorzystać ponownie). Wartość ta służy
do ustalenia kosztu materiału. Pod kreską podawana jest ilość materiału, jaką przy jednokrotnym
użyciu dla elementu lub rodzaju robót należałoby dostarczyć na miejsce wykonania robót.
Wartość ta służy do planowania i zaopatrzenia budowy w niezbędne materiały oraz określenia
wielkości składowisk na placu budowy.
Zapotrzebowanie na materiały
Zapotrzebowanie na materiały sporządza się na podstawie przedmiaru robót.
W praktyce przy określaniu ilości i rodzaju materiałów niezbędnych do wykonania
konkretnych robót najczęściej korzysta się z Katalogów Nakładów Rzeczowych. W katalogach
podane są nakłady na wykonanie jednostki produkcji. Podane w nich normy zużycia materiałów
są oparte na szczegółowych ustaleniach i obliczeniach zgodnych z wymaganiami technicznymi.
Aby sporządzić zapotrzebowanie na materiały należy pogrupować je asortymentami oraz
określić ich ilości i jednostkę miary.
Przy składaniu zamówienia na materiały należy uwzględnić ubytki i odpady, które
przewidziane są w Katalogu Nakładów Rzeczowych. W przypadku zamówienia materiałów na
cały cykl produkcji lub roboty uwzględnić należy wielkość powierzchni magazynowej, w której
materiał będzie składowany.
Poprawne opracowanie zapotrzebowania na materiały powinno zawierać plan dostaw
materiałowych, czyli tzw. harmonogram dostaw. Takie opracowanie umożliwia wykonanie
w sposób harmonijny zadań produkcyjnych.
Zamówienie na materiały składa się na druku zamówienia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
73
Rozliczenie materiałów
Po wykonaniu robót wykonawca zobowiązany jest do dokonania rozliczenia się
z materiałów. Ilość wykonanych robót ustala się na podstawie obmiaru robót.
Przy rozliczaniu materiałów należy uwzględniać materiały wbudowane w konstrukcję lub
element (uwzględniając ubytki lub odpady zgodnie z normą) oraz materiały odzyskane. Odzysk
materiałów występuje w robotach ciesielskich głównie przy użytkowaniu deskowań i rusztowań
drewnianych, przy wykonywaniu ogrodzeń drewnianych tymczasowych i przy robotach
rozbiórkowych.
Dlatego oprócz norm zużycia materiałów zostały opracowane normy odzysku materiałów,
które określają: ilość, gatunek i jakość materiałów, jakie powinno się uzyskać przy rozbiórce
budowli, jej elementów lub konstrukcji pomocniczych. Normy te określają ilości odzyskiwanych
materiałów przypadające na jednostkę obmiarową budowli lub elementu.
Na przykład przy deskowaniach norma odzysku pozwala określić wielkość niezbędnych
ilości drewna oraz normową wielokrotność zużycia materiałów.
Ponieważ normy zużycia drewna na wykonanie deskowań są podane w dwóch wartościach
nad i pod kreską, to odzysk materiału będzie różnicą pomiędzy wartością pod kreską i nad
kreską. Natomiast stosunek tych samych wartości określa normatywną wielokrotność użycia
drewna.
Do obliczeń zużycia materiałów przyjmuje się wartości normatywów z KNR i wpisuje do
formularza rozliczeń materiału. Mnożąc wpisane do formularza wartości przez ilość robót
otrzymuje się zużycie normatywne.
Porównując obliczone ilości materiałów z ilościami pobranymi z magazynu, można ocenić,
czy materiał został właściwie zagospodarowany.
Materiał nie wykorzystany w czasie robót powinien być przekazany na magazyn.
Również materiał odzyskany należy oczyścić, posegregować i przekazać do magazynu do
ponownego wykorzystania.
Przekazanie materiałów do magazynu odbywa się na drukach zwrotu materiałów.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Co nazywamy przedmiarem, a co obmiarem robót?
2) Do czego służą Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)?
3) Co zawierają Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)?
4) Co należy uwzględniać przy przedmiarowaniu robót?
5) Do czego służą Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych
(KNJZMB)?
6) Co zawierają Katalogi Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych
(KNJZMB)?
7) Co stanowi podstawę sporządzenia zamówienia na materiały?
8) Jakie zasady obowiązują przy ustalaniu ilości i jakości materiałów?
9) W jaki sposób należy sporządzić zamówienie na materiały?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02, ustal:
- wszystkie materiały niezbędne do wykonania deskowania stopy fundamentowej trapezowej,
- ilości normowe na jednostkę miary podaną w nakładach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
74
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się ze strukturą KNR 2-02,
3) odszukać w KNR 2-02 tabeli, stopy fundamentowe żelbetowe,
4) wybrać z tabeli pozycje dotyczące materiałów,
5) wpisać do zeszytu wszystkie materiały z tabeli oraz ich ilości na jednostkę miary,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Katalog Nakładów Rzeczowych, KNR 2-02,
- przybory do pisania,
- zeszyt,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozlicz zużyte materiały na wykonanie deskowania stopy fundamentowej, na podstawie
obmiaru robót, według Katalogu Norm Jednostkowych Zużycia Materiałów Budowlanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z przedmiarem robót na deskowanie stopy fundamentowej,
3) obliczyć ilość materiałów zgodnie z zasadami przyjętymi w Katalogu Norm Jednostkowych
Zużycia Materiałów Budowlanych,
4) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
5) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przedmiar robót na deskowanie stopy fundamentowej,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- zeszyt,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
na podstawie przedmiaru robót, zestawienie materiałów potrzebnych do wykonania
deskowania stropu płytowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) przeanalizować z przedmiaru robót pozycję dotyczącą wykonania stropu płytowego,
3) określić materiały do wykonania deskowania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
75
4) obliczyć ilość materiałów do wykonania deskowania,
5) sporządzić zestawienie materiałów,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacja projektowa,
- wykonany przedmiar robót,
- przybory do pisania,
- kartka do sporządzenia zestawienia na materiały,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
SporzÄ…dz
na podstawie przedmiaru robót zawartego w dokumentacji projektowej,
zamówienie na materiały potrzebne do wykonania deskowania słupa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
2) zapoznać się z przedmiarem robót zawartym w dokumentacji projektowej,
3) wypisać na podstawie przedmiaru wszystkie materiały niezbędne do wykonania słupa,
4) obliczyć ilości materiałów zgodnie z zasadami z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02,
5) sporządzić zamówienie na materiały,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przedmiar robót z dokumentacji projektowej,
- Katalog Nakładów Rzeczowych KNR 2-02,
- kartka do sporządzenia zamówienia,
- literatura z rozdziału 6.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować określenie przedmiar robót?
2) wyjaśnić do czego służą Katalogi Nakładów Rzeczowych (KNR)?
3) określić, jakie nakłady rzeczowe podawane są w Katalogach Nakładów
Rzeczowych (KNR)?
4) określić ilości robocizny, materiałów i sprzętu na podstawie Katalogów
Nakładów Rzeczowych (KNR)?
5) wyjaśnić zastosowanie Katalogów Norm Jednostkowych Zużycia
Materiałów Budowlanych (KNJZMB)?
6) obliczyć zużycie materiałów na podstawie Katalogu Norm Jednostkowych
Zużycia Materiałów Budowlanych (KNJZMB)?
7) sporządzić zamówienie na materiały na podstawie przedmiaru robót?
8) wykonać zestawienie materiałów na podstawie przedmiaru robót?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
76
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każde poprawnie rozwiązane zadanie możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane są
cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna, wybierz jÄ…
7. i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…ca jej literÄ… znakiem X.
8. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczyć odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz za poprawną.
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia !
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
77
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do zakresu robót ciesielskich nie należy
a) deskowanie ścian wykopu.
b) wykonywanie Å‚aw drutowych.
c) wykonanie ogrodzenia placu budowy.
d) ułożenie posadzki z deszczułek podłogowych.
2. Minimalna odległość ław drutowych od krawędzi wykopu wynosi
a) 50 cm.
b) 75 cm.
c) 100 cm.
d) 125 cm.
3. Na rysunku obok pokazano sposób podparcia ogrodzenia drewnianego. Element oznaczony
literÄ…  t , to
a) kołek.
b) słupek.
c) rozpora.
d) zastrzał.
4. Do zabijania deskowań ciesielskich najlepiej stosować jest gwoz
dzie
a) z podwójnym łbem.
b) paletowe walcowane.
c) walcowane hartowane.
d) paletowe kwadratowe skręcane.
5. Które z wymienionych łączników występują w złączach sworzniowych?
a) A
Ä…czniki z blach stalowych.
b) Kołek drewniany.
c) PÅ‚ytka kolczasta.
d) Pierścień zębaty.
6. Jeżeli element narażony jest na odrywanie, to do łączenia elementów nie należy stosować
a) wkrętów z łbem sześciokątnym.
b) wkrętów z łbem stożkowym.
c) wkrętów z łbem kulistym.
d) gwoz
dzi okrągłych.
7. Sworznie stalowe wykonywane są z prętów stalowych o średnicy
a) 6 mm.
b) 8 ÷ 10 mm.
c) 10 ÷ 24 mm.
d) 25 ÷ 28 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
78
8. Na rysunku obok pokazano złącze na
a) na półwpust.
b) na listwę czołową.
c) na wpust i wypust.
d) na wpusty i pióro obce.
9. Do klejenia elementów konstrukcji drewnianych nie należy stosować kleju
a) z żywic melaminowych.
b) z żywic mocznikowych.
c) celulozowego.
d) kazeinowego.
10. Klamry ciesielskie wykonywane są z prętów ze stali gładkiej o średnicy
a) 22 ÷ 25 mm.
b) 18 ÷ 20 mm.
c) 12 ÷ 16 mm.
d) 8 ÷ 10 mm.
11. Element o wymiarach przekroju poprzecznego pokazany na rysunku obok to
a) krawędziak.
b) deska.
c) belka.
d) bal.
12. Na rysunku obok pokazano złącze zwiększające
a) szerokość elementu.
b) przekrój elementu.
c) grubość elementu.
d) długość elementu.
13. Na rysunku obok pokazano wkręt do drewna z łbem
a) soczewkowym.
b) sześciokątnym.
c) z główką płaską.
d) z główką półkolistą.
14. Do tarcicy obrzynanej nie sÄ… zaliczane
a) Å‚aty.
b) bale.
c) deski.
d) okrÄ…glaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
79
15. Do wad drewna spowodowanymi czynnikami biologicznymi nie należą
a) pęknięcia mrozowe.
b) chodniki owadzie.
c) zagrzybienie.
d) zgnilizna.
16. Na rysunku pokazano piłę
a) płatnicę.
b) otwornicÄ™.
c) grzbietnicÄ™.
d) poprzecznÄ….
17. Tarcica iglasta oznakowana kolorem zielonym zaliczana jest do
a) IV klasy.
b) III klasy.
c) II klasy.
d) I klasy.
18. Grubość spoiny klejowej nie powinna być mniejsza niż
a) 0,1 mm.
b) 0,2 mm.
c) 0,3 mm.
d) 0,4 mm.
19. Minimalna szerokość przejazdu w rusztowaniu wynosi
a) 2,2 m.
b) 2,5 m.
c) 2,8 m.
d) 3,0 m.
20. Tarcica o wilgotnoÅ›ci 6 ÷ 10 % powinna być przechowywana w temperaturze
a) 20 ÷ 25 °C i wzglÄ™dnej wilgotnoÅ›ci powietrza 50 ÷ 60 %.
b) 15 ÷ 22 °C i wzglÄ™dnej wilgotnoÅ›ci powietrza 50 ÷ 60 %.
c) 15 ÷ 22 °C i wzglÄ™dnej wilgotnoÅ›ci powietrza 40 ÷ 45 %.
d) 15 ÷ 18 °C i wzglÄ™dnej wilgotnoÅ›ci powietrza 40 ÷ 45 %.
21. Tarcze deskowania ław fundamentowych o wysokości do 50 cm należy
a) usztywnić krawędziakami, podeprzeć zastrzałami i stabilizować kołkami.
b) usztywnić krawędziakami i podeprzeć zastrzałami.
c) stabilizować kołkami i rozeprzeć.
d) podeprzeć zastrzałami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
80
22. Według Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR na wykonanie deskowania stopni schodów
jest potrzebne 0,069 mł desek grubości 25 mm na 1mł betonu. Oblicz ile desek grubości
25 mm potrzeba na wbudowanie 20 mł betonu?
a) 0,069 mł.
b) 0,345 mł.
c) 0,690 mł.
d) 1,380 m3.
23. W obmiarze robót należy
a) wyszczególnić materiały, podać zakres robót oraz ilość robót.
b) opisać zakres prac, obliczyć ilość robót i wyszczególnić sprzęt.
c) obliczyć ilość robót, podać jednostki miary i obliczyć wartość robót.
d) wyszczególnić czynności technologiczne robót, podać ilość robót i jednostki miary.
24. Do wyrzynania ręcznego należy stosować piły z zębami trójkątnymi
a) prostymi, o kÄ…cie skrawania wynoszÄ…cym 90°.
b) pochyÅ‚ymi, o kÄ…cie skrawania wiÄ™kszym od 90°.
c) pochyÅ‚ymi, o kÄ…cie skrawania mniejszym od 90°.
d) symetrycznymi, o kÄ…cie skrawania wiÄ™kszym od 90°.
25. Aby sporządzić zapotrzebowanie na materiały należy
a) podać ich ilości i jednostki miary.
b) wskazać materiały i podać termin dostawy.
c) napisać ich nazwy i podać wielkości nakładów.
d) pogrupować je asortymentami oraz określić ich ilości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
81
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ............................................................................................................................
Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich
Zakreśl znakiem X poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20
a b c d
21
a b c d
22
a b c d
23
a b c d
24
a b c d
25
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
82
6. LITERATURA
1. Kotwica J. : Konstrukcje drewniane w budownictwie tradycyjnym. ARKADY sp. z o.o.,
Warszawa 2005
2. Kowalczyk Z.,Loska F., Czarkowski M.: Kosztorysowanie w budownictwie. WSiP,
Warszawa 1995
3. Lenkiewicz W., Zdziarska  Wis I. : Technologia. Ciesielstwo. WSiP, Warszawa 1998
4. Mielczarek Z.: Budownictwo drewniane. ARKADY, Warszawa 1994
5. Mirski J.Z., A
Ä…cki K.: Budownictwo z technologiÄ… 2, WSiP, Warszawa 1998
6. Olczak S., Jędrejek W., Wiater W.: Poradnik cieśli wiejskiego. Budownictwo i Architektura,
Warszawa 1957
7. Panas J. (red.): Poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 2005
8. Pyrak S., WÅ‚odarczyk W.: Posadowienie budowli, konstrukcje murowe i drewniane,
Konstrukcje budowlane 3. WSiP, Warszawa 2000
9. Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999
10. Tauszyński K.: Budownictwo z technologią 1. WSiP, Warszawa 1984
11. Katalog Nakładów Rzeczowych nr 2-02 Konstrukcje budowlane, t.I, WACETOB Sp. z o.o.
Wyd. V , 2003
12. Katalog 2005/2006 Metabo Polska Sp. z o.o.
Polskie Normy:
13. PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa.
14. PN-N-01256/01:1993 Znaki bezpieczeństwa.
15. PN-N-01256/03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.
16. PN-B-03150:2000 Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie.
17. PN-75/D-96000 Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia.
18. BN-75/9220-01 Surowiec drzewny. Podział, pomiar, obliczenie miąższości i cechowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
83