MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Piotr Chmiel
Wykonywanie podstawowych robót ślusarskich
713[08].Z1.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy,
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Alicja Zajączkowska
mgr inż. Jacek Widera
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Frankiewicz
Konsultacja:
inż. Danuta Frankiewicz
mgr inż. Teresa Sagan
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej (713[08].Z1.06
Wykonywanie podstawowych robót ślusarskich) zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu Montera izolacji budowlanych.
Wydawca,
Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót 7
ślusarskich
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2 Metody obróbki metali 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Podstawowe narzędzia, sprzęt i urządzenia stosowane do obróbki metalu. 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.3.3. Ćwiczenia 27
4.3.4. Sprawdzian postępów 31
4.4. Zasady montażu i eksploatacji rusztowań rurowych 32
4.4.1. Materiał nauczania 32
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.4.3. Ćwiczenia 35
4.4.4. Sprawdzian postępów 36
4.5. Materiały metalowe oraz łączniki i elementy mocujące 37
4.5.1. Materiał nauczania 37
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.5.3. Ćwiczenia 41
4.5.4. Sprawdzian postępów 43
4.6. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót ślusarskich 44
4.6.1. Materiał nauczania 44
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 45
4.6.3. Ćwiczenia 45
4.6.4. Sprawdzian postępów 45
5. Sprawdzian osiągnięć 46
6. Literatura 51
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz
przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego modu-
Å‚owego programu nauczania.
Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed
przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej,
- cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem, czyli czego nowego siÄ™ nauczysz,
- materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia,
- pytania sprawdzające  zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś
podane treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń,
- ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych,
- sprawdzian postępów  zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy
potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W rozdziale Pytania sprawdzajÄ…ce zapoznasz siÄ™ z wymaganiami wynikajÄ…cymi z potrzeb
zawodu montera izolacji budowlanych. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści
z Materiału nauczania, sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem
jest uzupełnienie i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych i prak-
tycznych.
Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim
miejscu TAK albo NIE  właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedz
. Odpowiedzi NIE wskazujÄ…
na luki w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze
raz powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie
jego elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.
Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zada-
nie praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów po-
dejmie decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili, z wyjąt-
kiem testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże Ci zro-
zumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych
w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami i przepisami za-
poznasz siÄ™ w czasie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 713[08].Z1
Technologia robót pomocniczych
713 [08].Z1.01
Wykonywanie podstawowych
robót ciesielskich
713 [08].Z1.02
713 [08].Z1.03
Wykonywanie podstawowych
Wykonywanie
robót
podstawowych
zbrojarskich i betoniarskich
robót murarskich
713 [08].Z1.05
713 [08].Z1.04
Wykonywanie podstawowych
Wykonywanie podstawowych
robót malarskich
robót tynkarskich
713 [08].Z1.06
Wykonywanie podstawowych
robót ślusarskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej Wykonywanie podstawowych
robót ślusarskich powinieneś umieć:
 stosować procedury udzielania pomocy przedlekarskiej osobom poszkodowanym,
 przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidywać i zapobiegać
zagrożeniom,
 rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały metalowe,
 odczytywać i interpretować rysunki,
 posługiwać się dokumentacją techniczną,
 wykonywać przedmiary i obmiary robót,
 wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
 transportować i dokonywać składowania materiałów oraz sprzętu budowlanego na
stanowisku pracy
 przygotowywać materiały do wykonywania robót pomocniczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy do wykonywania robót
ślusarskich, zgodnie z wymaganiami technologicznymi, zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
 odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,
 dokonać trasowania elementów ślusarskich,
 posłużyć się sprzętem pomiarowym,
 dobrać materiały do prac ślusarskich,
 dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania robót,
 posłużyć się narzędziami i sprzętem niezbędnym w pracach ślusarskich,
 przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,
 wykonać podstawową obróbkę elementów metalowych (cięcie, profilowanie, piłowanie,
prostowanie),
 dokonać wiercenia, rozwiercania oraz gwintowania otworów,
 wykonać proste połączenia elementów metalowych,
 wykonać elementy izolacji z blachy,
 wykonać i zamontować konstrukcje nośne izolacji,
 zmontować rusztowanie do wykonania prac,
 określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót,
 sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,
 wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania robót ślusarskich
4.1.1.Materiał nauczania
Główne zagrożenia bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót
ślusarskich, wynikają z niebezpieczeństwa skaleczenia się ostrymi krawędziami, niewłaściwego
posługiwania się narzędziami i maszynami mechanicznymi i ręcznymi oraz nieprzestrzegania
ogólnych zasad higieny pracy.
Aby wyeliminować zagrożenia musisz przestrzegać następujących zasad:
- właściwie zaplanować i zorganizować stanowisko pracy,
- przed użyciem maszyn i urządzeń zapoznać się z instrukcją obsługi,
- używać ostrych i sprawnych narzędzi,
- używać sprawnych maszyn i urządzeń,
- prawidłowo posługiwać się narzędziami i sprzętem,
- stępić ostre krawędzie po obróbce gdzie występuje skrawanie w obrabianych
przedmiotach,
- zachować ostrożność podczas obsługiwania maszyn i narzędzi mechanicznych, które
mogą spowodować urazy lub skaleczenia,
- nie dokonywać jakichkolwiek napraw, regulacji lub smarowania podczas pracy silników
i mechanizmów,
- stosować osłony na części wirujące i utrzymywać je w dobrym stanie,
- nie obsługiwać wiertarki i innych maszyn wirujących w rękawicach lub opatrunkach na
dłoniach,
- sprawdzić przed każdym użyciem, czy elektronarzędzia i przewody zasilające nie mają
uszkodzeń,
- używać maszyn i urządzeń elektrycznych zabezpieczonych przez uziemienie,
- nie naprawiać urządzeń elektrycznych,
- zachować ostrożność przy transporcie arkuszy blach i innych dużych materiałów,
- zachować porządek w miejscu pracy i używać odzieży roboczej oraz sprzętu ochronnego,
- stosować się do zaleceń używania rękawic ochronnych podczas transportu blach,
- do pracy na wysokości przystępować tylko z aktualnymi badaniami lekarskimi,
- nie prowadzić montażu i demontażu rusztowań w niekorzystnych warunkach
atmosferycznych i o zmroku,
- przed rozpoczęciem pracy na rusztowaniu mocować poręcze,
- wchodzić i schodzić z rusztowania wyłącznie po drabinach i schodniach,
- nie biegać po pomostach rusztowań,
- nie przeciążać podestów ponad wartości dopuszczalne,
- nie składować na rusztowaniach materiałów i narzędzi po zakończeniu pracy,
- nie zrzucać z wysokości żadnych przedmiotów i materiałów,
- teren przed budynkiem oznakować i zabezpieczyć taśmami lub barierkami,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa przeciwpożarowego w czasie pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1) Z czym należy zapoznać się przed obsługą maszyn i urządzeń?
2) Na co należy zwrócić uwagę przy obsłudze urządzeń elektrycznych?
3) Jakie zagrożenia występują podczas wykonywania cięcia materiału?
4) Jakie zagrożenia występują podczas wykonywania otworów?
5) Jakie zagrożenia występują podczas piłowania?
6) Jakie zagrożenia występują podczas wykonywania gwintów?
7) Jakie środki ostrożności należy zachować przy używaniu wiertarek?
8) Kiedy nie wolno używać rękawic?
9) Jakie niebezpieczeństwa mogą grozić podczas montażu i demontażu rusztowania
rurowego?
10) Jakie zabezpieczenia stosuje się przy pracy na wysokości?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal zagrożenia występujące podczas wykonywania robót ślusarskich.
Uzupełnij tabelę wpisując:
- w kolumnie pierwszej  zagrożenia dla zdrowia, występujące podczas wykonywania robót
ślusarskich.
- w kolumnie drugiej  środki ochrony osobistej lub zabezpieczenia chroniące człowieka
przed tymi zagrożeniami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wpisać do tabeli zagrożenia zdrowia przy robotach ślusarskich,
2) wpisać do odpowiedniej tabeli środki ochrony indywidualnej lub zabezpieczenia,
3) wskazać środki ostrożności, jakie należy zachować podczas wykonywania tych robót,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz ćwiczeniowy, długopis,
- instrukcje obsługi stosowanych maszyn i urządzeń,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Ustal zagrożenia występujące podczas wykonywania montażu i demontażu rusztowań
rurowych.
Uzupełnij tabelę wpisując:
a) w kolumnie pierwszej  zagrożenia dla zdrowia, występujące podczas montażu
i demontażu rusztowań rurowych.
b) w kolumnie drugiej  środki ochrony indywidualnej lub zabezpieczenia chroniące
człowieka przed tymi zagrożeniami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wymienić i wpisać do tabeli zagrożenia zdrowia podczas montażu i demontażu rusztowań
rurowych,
2) wpisać do odpowiedniej tabeli środki ochrony indywidualnej lub zabezpieczenia,
3) wsakazać środki ostrożności, jakie należy zachować podczas wykonywania tych robót,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz ćwiczeniowy, długopis,
- literatura z rozdziału 6.
Po wykonaniu ćwiczeń sprawdz
swoją wiedzę wykorzystując załączony sprawdzian
postępów. W tym celu poproś o pomoc nauczyciela, z którym wspólnie ocenicie, jakie
poczyniłeś postępy. Jeżeli będziesz miał trudności z odpowiedzią na pytania sprawdzianu
teoretycznego, powtórz wiadomości zawarte w materiale nauczania. Odpowiedzi na wszystkie
pytania powinny być twierdzące. W przeciwnym razie musisz powtórzyć całe ćwiczenie lub
część wskazaną przez nauczyciela.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) korzystać z instrukcji obsÅ‚ugi? ðð ðð
2) bezpiecznie obsÅ‚ugiwać urzÄ…dzenia elektryczne? ðð ðð
3) bezpiecznie wykonywać ciÄ™cie materiaÅ‚u? ðð ðð
4) bezpiecznie wykonywać otwory w materiale? ðð ðð
5) bezpiecznie piÅ‚ować elementy metalowe? ðð ðð
6) bezpiecznie wykonywać gwinty? ðð ðð
7) bezpiecznie obsÅ‚ugiwać wiertarkÄ™? ðð ðð
8) bezpiecznie montować i demontować rusztowanie rurowe? ðð ðð
9) bezpiecznie pracować na wysokoÅ›ci? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Metody obróbki metali
4.2.1. Materiał nauczania
Roboty ślusarskie polegają na ręcznej obróbce materiałów mające na celu wykonanie
różnych przedmiotów, robót montażowych oraz naprawczych maszyn i urządzeń. Znaczenie
robót ślusarskich wykonanych ręcznie jest w dalszym ciągu bardzo duże, pomimo daleko
posuniętego zmechanizowania prac. Wykańczanie, dopasowywanie, składanie części w zespoły
trzeba nadal wykonywać ręcznie.
Trasowanie jest czynnością wykonywaną przed obróbką przedmiotu i polega na
wyznaczeniu na powierzchniach przedmiotów linii granicznych obróbki, osi symetrii, środków
otworów i zarysów części.
Cięcie jest to rozdzielanie materiału na dwie lub więcej części. Można tego dokonać przy
pomocy krawędzi tnących oraz metodą skrawania lub wypalania.
Rys 1. Cięcie blachy nożycami [2, s. 103] Rys 2. Ścinanie blachy w imadle [6, s. 874]
Åšcinanie, przecinanie, wycinanie
Metali polega na skrawaniu materiału narzędziem z końcówką o kształcie klina. Jest to
metoda mało dokładna i pracochłonna. Stosuje się ją tam gdzie nie ma odpowiednich maszyn.
Czynności te stosowane są między innymi do:
- ścinania łbów nitów,
- odcinania potrzebnych odcinków prętów lub fragmentów blach,
- wycinania rowków lub otworów.
Rys 3. Przecinanie blachy [3, s.41] Rys 4. Przecinanie płaskownika na kowadle
1) blacha, 2) podkładka, 3) kowadło [15, s. 24]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Prostowanie
Ma na celu usunięcie zniekształceń, które powstały w czasie transportu, niewłaściwego
składowania, podczas obróbki mechanicznej cieplnej lub spawania.
Gięcie (profilowanie)
Jest to nadanie przedmiotowi żądanego kształtu, dzięki działaniu określonych sił bez
skrawania materiału.
a) b) c)
Rys 5. Przykłady elementów giętych a) z pręta, b),c) z blachy [rys. aut]
Żłobienie blachy
Jest to profilowanie brzegu blachy, które polega na zagięciu krawędzi lub wgnieceniu
rowka. Czynność ta ma na celu przygotowanie brzegów do połączenia elementów lub nadanie
sztywności.
Rys 6. Połączenie płaszczy z blachy przy zastosowaniu żłobienia [4, s. 141]
Piłowanie
Jest to skrawanie warstwy z obrabianej powierzchni w celu nadania mu odpowiedniego
kształtu, wymiaru i gładkości lub stępieniu ostrych krawędzi.
Rys 7. Piłowanie powierzchni [15, s.31]
Przebijanie
Stosuje się do wykonywania otworów, od których nie wymaga się dużej dokładności.
W blachach cienkich otwory można wykonywać ręcznie, a w grubych na specjalnych
urzÄ…dzeniach i maszynach.
Rys 8. Ręczne przebijanie otworów w grubych blachach
a) wstępne, b) końcowe. [6, s.614]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wiercenie
Jest to wykonywanie otworów walcowych w przedmiocie obrabianym, które w zależności
od średnicy otworu można wykonać w jednym lub kilku etapach, stopniowo zwiększając
średnice wierteł. Kolejne wiercenia nazywa się powiercaniem.
Rys 9. Wiercenie, powiercanie [15, s.108] Rys 10. Rozwiecanie [15, s.108]
Rozwiercanie
Jest ostatnim etapem wiercenia otworu po wierceniu wstępnym i ostatecznym. Ma na celu
wygładzenie wywierconego otworu oraz uzyskanie dokładnego wymiaru.
Pogłębianie
Stosuje się w celu zdjęcia zadziorów z krawędzi otworu oraz utworzenia wgłębienia na
łeb śruby, wkrętu lub nitu.
Rys 11. Pogłębianie a) walcowe, b) stożkowe [15, s.109] Rys 12. Gwintowanie [15, s.109]
Gwintowanie
Czyli nacinanie gwintów wykonuje się w uprzednio wywierconych otworach lub na
średnicach zewnętrznych prętów, wałków i rur.
Kalibrowanie gwintów
Polega na powtórnym gwintowaniu śrub i nakrętek, w których gwint został lekko
uszkodzony i uniemożliwia montaż.
Nitowanie
Polega na łączeniu części metalowych najczęściej blach przy pomocy nitów o różnych
kształtach. Podczas nitowania swobodny koniec nitu jest spęczany i kształtowany w zakuwkę.
Rys.13. Czynności podczas nitowania: a) dociskanie blach, b) rozklepywanie trzonu, c),d) formowanie łba,
formowanie Å‚ba. [18, s.123]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys.14. Rodzaje nitowania: a) zwykłe, b) dwustronnie kryte, Rys.15. Nitowanie nitami
c) jednostronnie kryte, d) półkryte [8, s.57] a) rurkowym,b) drążonym [8, s.57]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest trasowanie?
2. Co to jest cięcie?
3. Jakimi metodami można ciąć materiał?
4. Kiedy stosuje się prostowanie przedmiotów?
5. Co to jest gięcie?
6. Na czym polega piłowanie?
7. Jaka jest różnica między wierceniem i powiercaniem?
8. Na czym polega rozwiercanie?
9. Kiedy stosuje się pogłębianie otworu?
10. Na czym polega gwintowanie?
11. Co to jest kalibrowanie gwintu?
12. Na czym polega nitowanie?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal metody obróbki metali pokazane na rysunkach przygotowanych przez nauczyciela.
Wypisz ich nazwy na kartkach i przyporządkuj do rysunków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z poszczególnymi metodami obróbki metali,
5) nazwać poszczególne metody obróbki metali,
6) posegregować metody obróbki metali zgodnie z ich zastosowaniem,
7) utworzyć plakat odpowiednio układając rozpoznane obróbki metali,
8) uzasadnić sposób ich ułożenia,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzenia ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze z rysunkami lub zdjęcia ilustrujące rodzaj obróbek metali,
 tablica o miękkim podłożu, w które łatwo wbijać szpilki,
 zestawy kartek w różnych kolorach i o różnym kształcie,
 literatura.
Po wykonaniu ćwiczeń sprawdz
swoją wiedzę wykorzystując załączony sprawdzian
postępów. W tym celu poproś o pomoc nauczyciela, z którym wspólnie ocenicie, jakie
poczyniłeś postępy. Jeżeli będziesz miał trudności z odpowiedzią na pytania sprawdzianu
teoretycznego, powtórz wiadomości zawarte w materiale nauczania. Odpowiedzi na wszystkie
pytania powinny być twierdzące. W przeciwnym razie musisz powtórzyć całe ćwiczenie lub
część wskazaną przez nauczyciela.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) okreÅ›lić, w jakim celu wykonujemy trasowanie? ðð ðð
2) okreÅ›lić, jakimi metodami można ciąć materiaÅ‚? ðð ðð
3) wymienić, kiedy stosuje siÄ™ prostowanie przedmiotów? ðð ðð
4) scharakteryzować czynnoÅ›ci ciecia? ðð ðð
5) scharakteryzować czynnoÅ›ci piÅ‚owania? ðð ðð
6) scharakteryzować czynnoÅ›ci wiercenia i powiercania? ðð ðð
7) scharakteryzować czynnoÅ›ci rozwiercania? ðð ðð
8) okreÅ›lić cel stosowania pogÅ‚Ä™bienia otworów? ðð ðð
9) scharakteryzować czynnoÅ›ci gwintowania? ðð ðð
10) scharakteryzować czynnoÅ›ci kalibrowania gwintu? ðð ðð
11) okreÅ›lić kolejność czynnoÅ›ci wykonywane podczas nitowania? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Podstawowe narzędzia, sprzęt i urządzenia stosowane do
obróbki metalu
4.3.1. Materiał nauczania
Większość czynności ślusarskich wykonuje się na stole ślusarskim, wyposażonym
w narzędzia i przyrządy pomiarowe, imadło służące do zamocowania materiału lub przedmiotu
obrabianego.
Przy robotach ślusarskich bardzo ważne jest uzyskanie dokładności podanej na rysunku
lub szkicu. Stanowisko do robót ślusarskich powinno być wyposażone w narzędzia i przyrządy
pomiarowe o określonej dokładności.
Przy pomiarach z dokładnością do 1 mm używa się: przymiaru kreskowego oraz miarki
składanej lub zwijanej.
Rys 16. Przymiar [3, s.61]
Rys.17 Miarka składana [12, s. 27]
Do pomiarów z większą dokładnością stosuje się przyrządy pomiarowe. Najczęściej
używa się suwmiarek, które służą do pomiarów z dokładnością 0,1; 0,05 lub 0,02 mm.
Rys.18. Suwmiarka [15, s.44]
Narzędzia i przyrządy do trasowania.
Czynności trasowania wykonuje się na równym stole lub na płycie traserskiej za pomocą
odpowiednich narzędzi i przyrządów traserskich.
Rys 19. Narzędzia i przyrządy traserskie a) rysik, Rys 20. Cyrkiel drążkowy [12, s.28]
c) punktak, c),d),e) kÄ…towniki, f),g) cyrkle [10 s.39]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rysik wykonany z drutu stalowego o zahartowanych i zaostrzonych końcach używany jest
do wykonywania rys traserskich.
Punktak służy do punktowania wytrasowanych linii w celu ich utrwalenia lub zaznaczenia
środka otworu.
Kątowniki stosuje się do trasowania i sprawdzania kątów prostych, rysowania tras
równoległych i prostopadłych do obrobionej krawędzi przedmiotu.
Trasowanie kątów innych niż proste, wykonuje się przy pomocy kątowników ukośnych
lub nastawnych.
Rys 21. Kątowniki a) prosty, b), c) ukośne, d) nastawny. [12, s.28]
Cyrkle są używane do trasowania okręgów, łuków, podziału na równe części kątów i
odcinków a także do przenoszenia długości z przymiaru kreskowego na przedmiot. Do
trasowania okręgów o dużych promieniach stosuje się cyrkiel drążkowy.
Przed przystąpieniem do trasowania przedmiot należy oczyścić. Widoczność linii
kreślarskich można zwiększyć przez pomalowanie farbą traserską.
Narzędzia i urządzenia do cięcia metali.
Do cięcia blach cienkich używa się przy pomocy nożyc ręcznych lub dz
wigniowych.
Rys 22. Nożyce ręczne [15, s.30]
Blachy grubsze można ciąć przy użyciu urządzeń mechanicznych. Elektryczne nożyce
przenośne pozwalają na wycinanie blach o dowolnych kształtach.
Rys.23. Zmechanizowane nożyce ręczne [12, s.38]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Na nożycach stołowych i gilotynowych można ciąć blachy wzdłuż linii prostej.
Rys 24. Nożyce gilotynowe ręczne [12, s.34]
Cięcie takich przedmiotów metalowych o niewielkich przekrojach jak pręty, płaskowniki
czy rurki można wykonywać piłką ręczną. Elementem tnącym piłki ręcznej jest brzeszczot
zamocowany w ramce. W zależności od rodzaju i twardości ciętego materiału stosuje się
brzeszczoty o różnym kącie nachylenia ząbków. Charakterystyczną wielkością brzeszczotów
jest podziałka czyli liczba ząbków na długości 25 mm. Do cięcia twardych materiałów używa
się brzeszczotów z większa liczbą zębów.
Rys 25. Piłka ręczna do metali 1) oprawka, 2) uchwyt stały, 3) rękojeść, 4) uchwyt przesuwny, 5) prowadnica,
6) brzeszczot, 7) kołeczki [2, s.90]
Rys 26. Rozpoczynanie cięcia brzeszczotem a) prawidłowe, b) nieprawidłowe [10, s.94]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys 27. Cięcie płaskownika niskiego [2, s.94] Rys 28. Cięcie wysokiego płaskownika [2, s.95]
Rys 29. Cięcie przedmiotów wysokich [2, s.95] Rys 30. Cięcie cienkiej blachy [2, s.95]
Rys 31. Zamocowanie do cięcia rury Rys 32. Cięcie rury piłką ręczną [2, s.97]
cienkościennej [3,s.46]
Popularnym sposobem przecinania przedmiotów metalowych jest cięcie za pomocą tarcz
ściernicowych. Do tego celu można używać przecinarek stacjonarnych lub przenośnych
szlifierek kÄ…towych.
Rys.33. Szlifierka kÄ…towa [20]
Szlifierki kątowej nie wolno używać do cięcia blach powlekanych powłokami malarskimi.
Do tego celu stosuje się elektronarzędzie zwane rozdzierakiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Cięcie przedmiotów metalowych o dużych przekrojach wykonuje się przy pomocy
urządzeń mechanicznych jak piły ramowe, taśmowe lub tarczowe.
Do ścinania i przecinania ręcznego używa się przecinaków, a do wycinania  wycinaków
Rys.34. Przecinak a) z krawędzią prostą, Rys.35. Przecinanie blachy po linii
b) z krawędzią wypukłą [2, s.81] krzywej [2, s. 81]
KÄ…t ostrza tych narzÄ™dzi zależy od obrabianego materiaÅ‚u i wynosi od 35 do 80°.
Do przecinania płaskowników i prętów oraz do przecinania prostoliniowego blach używa
się przecinaka z krawędzią tnącą prostą. Przecinaka z krawędzią wypukłą używa się do
przecinania po Å‚uku.
Wycinaków używa się do wycinania otworów, szczelin i kanałków.
Rys.36. Wycinaki do otworów: a) małych, b) dużych. [12, s.39]
Rys. 37. Wycinanie otworu w blasze grubej [5, s.258] Rys.38. Wycinak prosty. [2, s.82]
Wycinak służy do wycinania dużych otworów w blachach grubości większej niż 3 mm. Po
wytrasowaniu granicy otworu należy wewnątrz zarysu wywiercić szereg małych otworów nie
naruszając trasy, w odległości około 2 mm od siebie. Następnie wycinakiem wycina się
materiał między otworami. Otwór wzdłuż trasy obrabia się pilnikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Narzędzia do prostowania elementów metalowych
Prostowanie można wykonywać na zimno lub na gorąco, w imadle, na kowadle, na płycie
lub na prasie. Młotki stosowane do prostowania muszą być wykonane z miękkiego materiału
(miedz
, ołów, drewno, guma).
Zgięty pręt lub płaskownik najlepiej prostować układając na powierzchni płaskiej
wypukłością do góry.
Rys 39. Prostowanie płaskownika [15, s.27]
MÅ‚otkiem należy uderzać w wypukÅ‚ość co jakiÅ› czas obracajÄ…c o 180°, aby przedmiot
prostowany nie wygiÄ…Å‚ siÄ™ w drugÄ… stronÄ™.
Prostowanie blach polega na wyciągnięciu blachy wokół wypukłości przez uderzanie
młotkiem.
Rys.40. Schemat prostowania blachy [3, s.53]
Uderzenia należy rozpoczynać od krawędzi ku wypukłości. Najmocniej trzeba uderzać
przy krawędzi, nie wklepywać samej wypukłości. Prostowanie jest zakończone gdy cała blacha
wyłoży się na płycie.
Narzędzia i urządzenia do kształtowania blach
Gięcie metodą ręczną wykonuje się w imadle, mocując elementobrabiamy tak aby, linia
gięcia pokrywała się z poziomem szczęk. Część wystającą ponad szczęki zagina się uderzając
młotkiem w drewniany klocek przyłożony do blachy.
Rys.41. Gięcie płaskownika a) kształt zetownika, b),c) fazy gięcia
1) gięty płaskownik, 2) przyrząd z kątowników, 3) klocek dystansowy [2, s.117]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys.42. Gięcie blachy w przyrządzie z kątowników [3, s. 50]
Ręczne gięcie drutów cienkich wykonuje się szczypcami, a o większej średnicy przy
pomocy specjalnych przyrządów.
Przed gięciem ważne jest określenie długości materiału potrzebnego do wykonania danego
wyrobu na podstawie wymiarów z rysunku gotowej części.
Rys.43. Określenie długości materiału [15, s.27]
Do obliczeń przyjmuje się długość osi obojętnej, która nie ulega wydłużeniu ani skróceniu
i biegnie w środku grubości blachy lub pręta.
2 Å" r
L = a + b + c + 2 · czyli L = a + b + c + Ä„ · r
4
Gięcie blach o większych wymiarach wykonuje się na giętarkach krawędziowych.
Rys.44. Fazy gięcia krawędziarką I) ustawienie blachy, II) docisk, III) gięcie.
1) belka górna (dociskowa), 2) belka dolna, 3) belka ruchoma. [14, s. 157]
Kształtowanie rur lub wyginanie blachy w kształcie łuku wykonuje się na zwijarkach.
a) b) c)
Rys.45. Schemat działania zwijarki [12, s.44]
a) docisk walców na grubość blachy, b) ustawienie walca na promień gięcia, c) zwijanie blachy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
W przypadku konieczności usztywnienia brzegów blachy, profiluje się na żłobiarce
wgłębienia wzdłuż krawędzi.
Rys 46. Żłobiarka [12, s.49] Rys 47. Wymienne krążki kształtujące blachę [12,s. 49]
Piłowanie wykonuje się ręcznie przy pomocy pilników. Pilnik jest to hartowana listwa
stalowa z naciętymi ząbkami zakończona uchwytem, osadzonym w rękojeści z twardego
drewna, wzmocnionej metalowÄ… skuwkÄ….
Rys 48. Pilnik [2, s.133]
Liczba nacięć na długości 10 mm decyduje o przeznaczeniu pilnika:
Nr 0 - zdzieraki, Nr 3 - gładziki,
Nr 1  równiaki, Nr 4 - podwójne gładziki,
Nr 2 - półgładziki, Nr 5  jedwabniki.
Im większa jest liczba nacięć na pilniku, tym bardziej gładka jest powierzchnia obrabiana
.
Rys 49. Pilniki o różnych kształtach i ich zastosowanie
a), b) pilniki płaskie, c) pilnik trójkątny, d),e) pilniki okrągłe [2 s.132]
Przedmiot podlegający piłowaniu musi być sztywno zamocowany, najczęściej w imadle.
Powierzchnia piłowana powinna wystawać ponad szczęki nie więcej jak 5 do 10 mm.
Rys 50. Sposób trzymania pilnika ciężkiego Rys 51. Sposób trzymania pilnika równiaka lub
(zdzieraka) [2, s.137] gładzika [2, s.138]
Pilniki powinny być właściwie używane i konserwowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Narzędzia do przebijania otworów
Przebijanie ręczne otworów wykonuje się przy użyciu młotka i przebijaka. Pod blachę
podkłada się podkładkę drewnianą lub ołowianą. Można stosować podkładkę stalową
z wywierconym otworem.
Rys 52. Przebijanie ręczne otworu Rys 53. Kleszcze do wycinania otworów na
przebijakiem [8, s.58] nity [12, str.53]
Narzędzia i elektronarzędzia do wiercenia otworów.
Wiercenie otworów wykonuje się wiertłami krętymi. Rowki śrubowe wzdłuż wiertła służą
do usuwania wiórów podczas wiercenia.
Rys 54. Wiertła kręte z chwytem 1) stożkowym, 2) walcowym.
a) część robocza, b) szyjka, c) część chwytowa [10, s.93]
Wiertła mogą mieć chwyt walcowy lub stożkowy. Mocuje się je w uchwytach wiertarskich
szczękowych lub gniazdach stożkowych.
Rys 55. Tulejki redukcyjne Morse a do wierteł Rys 56. Uchwyt wiertarski do małych wierteł
[3, s.68] [3, s.68]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Jeżeli stożkowa część chwytowa wiertła jest mniejsza niż otwór uchwytu stosuje się
tulejki redukcyjne. Wiertła z wrzeciona lub tulei redukcyjnej wyjmuje się za pomocą klina.
Rys 57. Wyjmowanie wiertła z wrzeciona wiertarki [2, s.164]
Kąt części roboczej wiertła zależy od obrabianego materiału. Najczęściej stosuje się
wiertła ze stali narzędziowej. Do muru i betonu używa się wierteł z końcówką widiową.
Wiertarki ręczne mogą być mechaniczne (z korbką) lub elektryczne i służą do wiercenia
otworów o małej średnicy (do 10 mm).
Obecnie coraz szersze zastosowanie znajdują wiertarko-wkrętarki o regulowanych
obrotach, które stosuje się do wiercenia oraz wkręcania wkrętów i śrub z użyciem
odpowiednich końcówek. Do wiercenia większych otworów używa się wiertarek
stacjonarnych.
Rozwiertaki stosowane są w celu uzyskania gładkiej i dokładnej (tolerowanej)
powierzchni otworów.
Rys 58. Rozwiertak [3, s.70]
Ostrza rozwiertaków mogą być ułożone równolegle lub spiralnie. Przed stosowaniem
rozwiertaka, należy wykonać ostatnie powiercanie tak, aby na średnicy otworu pozostawić
niewielki naddatek.
Pogłębiacze są to narzędzia, którymi wykonuje się wgłębienia w wywierconych uprzednio
otworach. Część skrawająca może mieć kształt stożka lub walca.
Rys 59. PogÅ‚Ä™biacze a) stożkowy 60°, b) walcowy. [15, s.104]
Pogłębiacze mocowane są podobnie jak wiertła w uchwytach lub wrzecionach wiertarek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Narzędzia i sprzęt do gwintowania
Gwintowanie w otworach wykonuje się przy pomocy gwintowników.
Rys 60. Przygotowanie i gwintowanie otworu a) rysunek otworu z gwintem , b) wiercenie, c) pogłębianie,
d) komplet gwintowników 1, 2, i 3. [10, s.54]
Do gwintowania ręcznego otworów używa się kompletu gwintowników (najczęściej
trzech). Część chwytowa gwintownika zakończona jest kwadratem, na który nasadza się
pokrętło.
Rys 61. Gwintowanie otworów a) ustawianie prostopadłości gwintownika, b) gwintowanie [5, s.261]
Gwinty na sworzniach (śrubach) nacina się narzynkami mocowanymi w oprawkach.
Rys 62. Narzynka [10, s.51] Rys.63. Oprawka do narzynki [10, s.52]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Najczęściej spotykane gwinty w śrubach i nakrętkach to gwinty metryczne. Przy
połączeniach rur stosuje się gwinty rurowe.
Do sprawdzania skoków gwintów używa się sprawdzianów grzebieniowych (wzorników).
Rys 64. Sprawdzian grzebieniowy do gwintów [3, s.73]
Narzędzia i sprzęt do nitowania
Kalibrowanie gwintu wykonuje się wówczas, gdy części z uszkodzonym gwintem nie
można wymienić na nowe. Wykonuje się tymi samymi narzędziami co gwintowanie, czyli
gwintownikiem lub narzynkÄ….
Nitowanie wykonuje się przy użyciu kompletu narzędzi:
- wspornik - do podparcia Å‚ba nitu,
- dociskacz (przycisk)  do dociśnięcia blach,
- zakuwnik (nagłówniak)  do zakucia łba.
Rys 65. Narzędzia do nitowania [8, s.60]
Rys 66. Nitownica do nitów zrywalnych [zdj. aut.]
A
ączenie blach można wykonywać nitami zrywalnymi przy użyciu nitownicy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jakich narzędzi używa się przy wykorzystaniu pomiarów z dokładnością do 1 mm?
2) Z jaką dokładnością można mierzyć suwmiarkami?
3) Czym wykonuje siÄ™ linie podczas trasowania?
4) Do czego służy punktak?
5) Jakich narzędzi używa się do sprawdzania i trasowania kątów?
6) Jakie zastosowanie przy trasowaniu ma cyrkiel?
7) Czym wykonuje się cięcie cienkich blach po łuku?
8) Jakie czynności wykonuje się za pomocą nożyc stołowych?
9) Jak nazywa się element piłki ręcznej służący do cięcia?
10) Czym należy ciąć blachy powlekane powłokami malarskimi?
11) Gdzie stosuje się przecinak z wypukłą krawędzią tnącą?
12) Jaki pilnik należy dobrać do obróbki wstępnej?
13) Jaki kształt ma część chwytowa wierteł krętych?
14) Jakich narzędzi używa się do wiercenia otworów?
15) Jakie wiertła należy stosować przy wierceniu otworów w betonie?
16) Do czego używa się pogłębiaczy?
17) Jak dobrać wiertło do wiercenia otworu pod gwint?
18) Jakich narzędzi używa się do nacinania gwintu w otworach?
19) Czym nacina się gwint na powierzchniach zewnętrznych (druty i pręty)?
20) Do czego używa się sprawdzianów grzebieniowych?
21) Jakich narzędzi używa się do nitowania?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj płaszcz chroniący izolację rury, na podstawie rysunku dostarczonego przez
nauczyciela. Połącz blachę wzdłuż rury stosując zakładkę pojedynczą pokazaną na poniższym
rysunku.
Rys 68. Połączenie rury na zakładkę pojedyńczą[opracowanie własne]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
5) obliczyć wymiary płaszcza ochronnego z uwzględnieniem zakładki,
6) prześledzić i zapisać kolejność operacji,
7) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania wymienionych operacji,
8) zorganizować stanowisko pracy,
9) wytrasować na powierzchni blachy kształt płaszcza ochronnego,
10) wyciąć blachę według trasowanych linii,
11) stępić ostre krawędzie,
12) wyprofilować blachę płaszcza,
13) wyprofilować zakładki,
14) zmontować i nadać ostateczny kształt,
15) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
16) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
17) zaprezentować efekty swojej pracy,
18) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunek techniczny, dokumentacja,
 arkusz papieru, kalkulator,
 blacha płaska,
 narzędzia pomiarowe,
 narzędzia traserskie,
 nożyce ręczne lub urządzenie do cięcia blach,
 przyrząd do profilowania walców lub zwijarka (dla profilu walcowego),
 giętarka ( dla profilu prostokątnego),
 kleszcze blacharskie,
 młotek drewniany,
 literatura.
Ćwiczenie 2
Wyprofiluj z blachy listwę cokołową w kształcie ceownika, na której będą wspierać się
płyty izolacji termicznej ściany, na podstawie rysunku dostarczonego przez nauczyciela.
W wykonaj listwie otwory do mocowania jej na ścianie.
Uwaga. Zachowaj listwę cokołową, będzie potrzebna w jednym z następnych ćwiczeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
5) określić wymiary blachy potrzebnej do wykonania zadania,
6) dobrać odpowiednie narzędzia do wymienionych operacji,
7) wytrasować linie cięcia i gięcia blachy,
8) wyprofilować ceownik według podanych wymiarów,
9) trasować i punktować miejsca przewidywanych otworów
10) wykonać otwory mocowania listwy do ściany,
11) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
12) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
13) zaprezentować efekty swojej pracy,
14) dokonać samooceny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunek techniczny, dokumentacja,
 arkusz papieru, długopis,
 blacha płaska,
 narzędzia pomiarowe,
 narzędzia traserskie,
 nożyce ręczne lub urządzenie do cięcia blach,
 przyrząd do gięcia ceownika lub zaginarka,
 sprzęt do wykonywania otworów (wycinak do otworów, kleszcze do wycinania otworów,
przebijak z podkładką, wiertło i wiertarka),
 literatura.
Ćwiczenie 3
Wykonaj z pręta o średnicy 8mm uchwyt do podwieszania konstrukcji o kształcie
pokazanym na poniższym rysunku uchwyt wykonaj na podstawie dokumentacji dostarczonej
przez nauczyciela.
Rys 69. Element gięty z pręta [opracowanie własne]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
5) obliczyć długość drutu potrzebnego do wykonania zadania,
6) dobrać odpowiednie narzędzia do wymienionych operacji,
7) wytrasować długość drutu,
8) ciąć drut według trasy,
9) stępić ostre krawędzie i wykonać fazki,
10) profilować kształt drutu według rysunku,
11) wykonać gwint narzynką M 8, używając oleju,
12) sprawdzić zgodność wymiarów z rysunkiem,
13) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
14) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
15) zaprezentować efekty swojej pracy,
16) dokonać samooceny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunek techniczny, dokumentacja,
 kalkulator,
 pręt stalowy o średnicy 8mm,
 narzędzia pomiarowe,
 narzędzia traserskie,
 narzędzie do cięcia drutu,
 pilnik,
 narzynka M8 i oprawka do narzynki,
 olej rzepakowy,
 przyrząd do gięcia drutów,
 literatura.
Ćwiczenie 4
Wywierć w kątownikach stalowych otwory, a następnie w dwóch otworach wykonaj
gwint według rysunku dostarczonego przez nauczyciela. Zaproponuj średnicę wiertła
i wykonaj otwór pod gwint.
Uwaga. Kątowniki zachowaj, będą potrzebne w jednym z następnych ćwiczeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
5) ustalić kolejność wykonywanych operacji,
6) zebrać potrzebne informacje na podstawie arkusza informacyjnego do metody tekstu
przewodniego,
7) dobrać na podstawie poradnika lub katalogu średnicę wiertła potrzebnego do wykonania
otworu pod gwint,
8) dobrać odpowiednie narzędzia do wymienionych operacji,
9) zorganizować stanowisko pracy,
10) wytrasować miejsca wiercenia otworów,
11) sprawdzić zgodność wymiarów z rysunkiem,
12) wypunktować środki otworów,
13) wiercić otwory zgodnie z rysunkiem,
14) stępić ostre krawędzie i wykonać fazki,
15) wykonać gwint w wyznaczonych otworach stosując komplet gwintowników,
16) używać oleju jako środka smarującego,
17) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
18) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
19) zaprezentować efekty swojej pracy,
20) dokonać samooceny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunek techniczny, dokumentacja,
 arkusze do wykonania ćwiczenia metodą tekstu przewodniego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 poradnik lub katalog z wymiarami gwintów metrycznych,
 kÄ…towniki lub ceowniki stalowe,
 narzędzia pomiarowe,
 narzędzia traserskie,
 wiertarka i komplet wierteł,
 pogłębiacz stożkowy,
 gwintownik i pokrętło do gwintownika,
 olej rzepakowy,
 zmiotka lub pędzel do usuwania wiórów,
 literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozpoznać narzÄ™dzia przy pomiarach z dokÅ‚adnoÅ›ciÄ… do 1 mm? ðð ðð
2) rozpoznać, z jakÄ… dokÅ‚adnoÅ›ciÄ… można mierzyć danÄ… suwmiarkÄ…? ðð ðð
3) trasować wedÅ‚ug rysunku? ðð ðð
4) punktować Å›rodki przed wierceniem otworów? ðð ðð
5) dobrać narzÄ™dzia do sprawdzania i trasowania kÄ…tów? ðð ðð
6) używać cyrkli do trasowania? ðð ðð
7) ciąć cienkie blachy nożycami rÄ™cznymi? ðð ðð
8) posÅ‚ugiwać siÄ™ nożycami stoÅ‚owymi? ðð ðð
9) zamocować brzeszczot w ramce piÅ‚ki do ciÄ™cia? ðð ðð
10) ciąć piÅ‚kÄ… rÄ™cznÄ… materiaÅ‚y metalowe? ðð ðð
11) prawidÅ‚owo używać szlifierki kÄ…towej? ðð ðð
12) posÅ‚ugiwać siÄ™ przecinakiem? ðð ðð
13) dobrać pilnik do rodzaju obróbki? ðð ðð
14) zamocować i wymontować wiertÅ‚o? ðð ðð
15) wiercić, posÅ‚ugujÄ…c siÄ™ wiertarkÄ…? ðð ðð
16) dobrać wiertÅ‚o do wiercenia w betonie? ðð ðð
17) wykonywać fazki lub wgÅ‚Ä™bienia przy użyciu pogÅ‚Ä™biaczy? ðð ðð
18) dobrać wiertÅ‚o do otworu pod gwint? ðð ðð
19) nacinać gwinty w otworach? ðð ðð
20) nacinać gwint na drutach i prÄ™tach? ðð ðð
21) używać sprawdzianów grzebieniowych? ðð ðð
22) dobrać narzÄ™dzia do nitowania nitami peÅ‚nymi? ðð ðð
23) posÅ‚ugiwać siÄ™ nitownicÄ… do nitów zrywalnych? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4. Zasady montażu i eksploatacji rusztowań rurowych
4.4.1. Materiał nauczania
Do robót prowadzonych na wysokości powyżej 1,20 ponad poziomem podłoża używa się
urządzeń pomocniczych zwanych rusztowaniami. Podczas wykonywania montażu izolacji
budowlanych najczęściej używa się rusztowań rurowych: stojakowych i ramowych, z którymi
zapoznałeś się realizując materiał nauczania na podstawie poradnika dla ucznia ,, posługiwanie
się podstawowymi pojęciami i terminami z zakresu budownictwa
Rys 70. Rusztowanie stojakowe rurowe [12, s.57]
Rusztowania rurowe stojakowe montuje się z odcinków rur łączonych ze sobą za
pomocą złączy wzdłużnych, krzyżowych i krzyżowo-obrotowych.
a) b) c) d)
Rys 71. Elementy rusztowań rur stalowych a) podstawka, b) łącznik wzdłużny, c) łącznik krzyżowy, d) pomost
roboczy [13, s.204]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Stojaki ustawia się na specjalnych podstawkach opieranych na drewnianych podkładach.
Pomosty robocze i zabezpieczające o szerokości nie mniejszej niż 1 m układa się na
leżniach ułożonych prostopadle do podłużnic. Na wysokości 1,1 m nad pomostem roboczym
montuje się poręcz główną, a na wysokości 0,6 m  poręcz pośrednią. Wzdłuż pomostu
montuje się pionową deskę o szerokości 0,15 m, która zabezpiecza przed spadaniem narzędzi i
przedmiotów z rusztowania. Konstrukcję rusztowania należy wzmocnić tężnikami
(zastrzałami) w pionie i poziomie, a stojaki zewnętrzne rusztowania na całej wysokości.
Rusztowanie powinno być mocowane do konstrukcji budynku i dodatkowo zaopatrzone
w odgromnik i uziemienie. Do komunikacji pomiędzy poziomami służą drabiny metalowe
ustawione w jednym pionie. Na każdym rusztowaniu powinno się montować co najmniej dwa
pomosty: roboczy i zabezpieczający (ułożony tuż pod poziomem roboczym).
Rusztowania z rur stalowych przeznaczone do celów specjalnych powinny być
zmontowane zgodnie z uprzednio wykonanym projektem.
Rusztowania rurowe ramowe
Rys 72. Rusztowanie ramowe. 1) rama stojakowa, 2) podłużnica, 3) zastrzał, 4) dz
wigar, 5) pomost roboczy, 6)
drabina komunikacyjna, 7) podkład drewniany, 8) podstawka śrubowa.[1, s. 157]
Rusztowanie ramowe montowane jest z kilku elementów:
- ram stojakowych z rur stalowych zakończonych u góry czopami, a u dołu gniazdami,
- podłużnic i zastrzałów łączonych z ramkami na proste zamki,
- elementów pomostu (drewnianych lub z kratki metalowej),
- drabinek komunikacyjnych.
Rusztowania tego typu można montować do wysokości 30 m. Począwszy od trzeciej
kondygnacji rusztowania, montaż powinien się odbywać z uprzednio ułożonego pomostu
roboczego zabezpieczonego poręczami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rusztowania rurowe kolumnowe typu  Warszawa
Rys 73. Rusztowanie kolumnowe typu Warszawa a) widok, b) ramka [13, s. 207]
Rusztowania te wykonane są z gotowych ram z rur stalowych, które nakłada się na siebie
parami, kolejną warstwę prostopadle do poprzedniej, opierając całość na podstawkach i może
być budowane do wysokości 10 m. Jeżeli wysokość rusztowania jest większa niż 5 m, to
należy go mocować do ściany w odległości co 3 m.
Podłoże, na którym ustawia się rusztowania powinno być równe, zapewniać stabilność
rusztowania, być odwodnione i zapewniać odpływ wód opadowych. Nie wolno ustawiać
rusztowań na niestabilnych podkładach takich jak cegły, pustaki, belki.
Konstrukcja rusztowania powinna być dostosowana do przenoszenia występujących
obciążeń. Powinny być wywieszone tablice z podanym dopuszczalnym obciążeniem pomostu.
Pomosty powinny posiadać powierzchnię roboczą umożliwiającą wykonanie pracy oraz
składowanie na jej czas równomiernie rozłożonych narzędzi, sprzętu i niezbędnej ilości
materiałów.
W czasie eksploatacji rusztowania powinny być poddawane przeglądom według
odpowiednich harmonogramów, a wyniki przeglądów wpisane do dziennika budowy. Pomosty
robocze powinny być na bieżąco oczyszczane z odpadów budowlanych, a podczas zimy ze
śniegu i lodu.
Demontaż rusztowań danego typu powinien być przeprowadzony według instrukcji
zaakceptowanej przez kierownika budowy. Demontaż rusztowań stojakowych rozpoczyna się
od zdjęcia bortnic i zastrzałów najwyższego pomostu. następnie rozbiera się pomost, leżnie
i schody. Wszystkie elementy należy opuszczać na linach za pomocą krążków. Zabrania się
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
zrzucania elementów z wysokości. Po skończeniu rozbiórki, wszystkie części należy oczyścić,
posegregować i ułożyć pod zadaszeniem na podkładach. części metalowe powinny być
przetarte smarem w celu ochrony przed korozjÄ….
Robotnicy przy montażu i demontażu rusztowań powinni mieć założone pasy ochronne,
które w czasie pracy muszą być przymocowane do stałych części budowli.
Praca na rusztowaniach ma charakter pracy na wysokości.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jakie powinno być podłoże pod rusztowania?
2) Jak montuje siÄ™ rusztowanie typu Warszawa?
3) Jakie pomosty montujemy na rusztowaniach?
4) Jak należy demontować rusztowania?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj montaż rusztowania rurowego o wysokości 3 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) sprawdzić podłoża w miejscu, na którym ma być ustawione rusztowanie,
5) przygotować materiały na podkłady,
6) przygotować odpowiednią ilość elementów rusztowania,
7) zorganizować stanowisko pracy,
8) wypoziomować podkłady,
9) ustawić rusztowanie,
10) sprawdzić ustawienie w pionie,
11) sprawdzić stabilność rusztowania,
12) założyć podesty i drabiny,
13) oznaczyć nośność pomostów roboczych,
14) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
15) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
16) zaprezentować efekty swojej pracy,
17) dokonać samooceny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja demontażu rusztowania rurowego,
 komplet elementów rusztowania kolumnowego,
 materiały na podkłady,
 podesty,
 drabiny,
 poziomnica,
 listwa do poziomowania,
 literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Ćwiczenie 2
Wykonaj demontaż zmontowanego ćwiczenia nr 1 rusztowania rurowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zdemontować kolejne podesty i pozostałe elementy rusztowania,
2) oczyścić wszystkie części rusztowania
3) posegregować elementy,
4) ułożyć elementy na podkładach pod zadaszeniem,
5) zakonserwować części metalowe przed korozją.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja demontażu rusztowania rurowego,
 komplet elementów rusztowania kolumnowego,
 podesty,
 drabiny,
 szczotka druciana,
 skrobak do czyszczenia,
 środek konserwujący,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) przygotować podÅ‚oże pod rusztowania? ðð ðð
2) montować rusztowanie typu Warszawa? ðð ðð
3) montować pomost roboczy i zabezpieczajÄ…cy? ðð ðð
4) demontować rusztowanie? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5. Materiały metalowe oraz łączniki i elementy mocujące
4.5.1. Materiał nauczania
Materiały metalowe (stal, aluminium, miedz
, cynk i ołów) i wyroby metalowe poznałeś już
w jednostce modułowej B1.03 - Rozpoznawanie podstawowych materiałów budowlanych.
A
ączniki są to znormalizowane elementy konstrukcji służące do wykorzystania połączeń
metalowych części lub zespołów w czasie montażu.
Połączenia elementów metalowych można podzielić na: rozłączne, nierozłączne.
Do połączeń rozłącznych zalicza się takie połączenia, które można dowolną ilość razy
łączyć i rozdzielać bez uszkodzenia elementów składowych.
Połączenie gwintowe jest powszechnie stosowanym połączeniem rozłącznym. Polega ono
na skręceniu ze sobą gwintu wewnętrznego z zewnętrznym.
Rys 74. Typy połączeń śrubowych: a) śrubą zwykłą, b) śrubą dwustronną, c) śrubą wkrętną.[9, s.271]
Rys 75. Gwinty trójkątne: a) prawy, b) lewy. [7, s.27]
Rys 76. A
by śrub: a) czwororokątny b) sześciokątny, c) z gniazdem sześciokątnym, d) skrzydełkowy, e) z
uchem, f) śruba dwustronna. [rys. aut.]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Wkręty są to łączniki z łbem mającym wgłębienie na wkrętak, za pomącą którego są
wkręcane.
Rys.77. Rodzaje wkrętów na wkrętak płaski: a) z łbem kulistym, b) stożkowym płaskim, c), d) stożkowym
soczewkowym, e) walcowym, f) bez Å‚ba, g) do drewna [17, s. 110]
Rys 78. Nakrętki: a) sześciokątna, b) koronowa, c) czworokątna, d) czołowa otworowa, e) skrzydełkowa, f)
rzymska. [rys aut]
A
ączniki gwintowe wykonywane są w różnych klasach wytrzymałości. Jeżeli śruby lub
nakrętki mają podwyższoną klasę wytrzymałości, cechuje się je w określonych miejscach
według norm.
Podkładki wkłada się między łeb śruby lub między nakrętkę a część łączącą, między
innymi w celu zmniejszenia nacisku powierzchniowego.
Rys 79. Rodzaje podkładek: a) płaska surowa, b) obrobiona, c) kulista wypukła, d) kulista miseczkowa, e)
sprężysta, f) kwadratowa klinowa, g) kwadratowa płaska. [17, s. 112]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Klucze stosuje się do zakręcania śrub i nakrętek. Najczęściej są one o niezmiennych
wymiarach dostosowane do jednej wielkości śruby lub nakrętki. Mogą też być używane klucze
o zmiennym rozstawieniu szczęk (klucze francuskie, szwedzkie itp.).
Rys 80. Rodzaje kluczy: a) klucz widlasty, b) oczkowy, c) gniazdowy Rys.78. Wkrętak płaski
fajkowy, d) fajkowy czołowy, e) czopkowy czołowy, f) gniazdowy [16, s.161]
czołowy. [16, s.161]
a) b) c) d) e) f) g)
Rys 81. Wkręty: a) do blachy, b) do drewna, c - g) samowiercące d) do blach profilowanych i podłoża
drewnianego (FARMER), e) do blach profilowanych i podłoża stalowego, f) krótki podkładkowy, g) krótki
do profili blaszanych. [19]
a) b) c) d) e) f) g)
Rys 82. Kołki: a) rozporowy ze śrubą o łbie sześciokątnym, b) z wkrętem o gniez
dzie krzyżowym, c)
szybkiego montażu bez kołnierza, d) szybkiego montażu z kołnierzem, e) łącznik fasadowy do mocowania
izolacji termicznej z trzpieniem nylonowym, f) z trzpieniem metalowym, g) kotwa rozporowa stalowa z
nakrętką podkładkową. [19]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Nitowanie należy do połączeń nierozłącznych, ponieważ nie można rozłączyć go bez
uszkodzenia elementów składowych.
Nity wykonane są z metali o dużej plastyczności jak: miękka stal, miedz
, mosiÄ…dz,
aluminium.
Rys 83. Kształty nitów:
nity: a)  e) zwykłe, f)  h) drobne;
łby nitów: a) kulisty, b) grzybkowy, c) soczewkowy, d) płaski, e) trapezowy;
trzonki nitów: a)  f) pełny, g) drążony, h) rurkowy. [9, s.297]
Rys 84. Nit zrywalny [19]
Do innych połączeń nierozłącznych należy lutowanie, spawanie i zgrzewanie.
Lutowanie
Lutowanie jest to łączenie części metalowych przez zalanie szczeliny między łączonymi
elementami roztopionym spoiwem, bez ich nadtapiania.
Spawanie
Spawanie polega na nadtopieniu brzegów łączonych elementów i wprowadzenie w miejsce
łączenia stopionego metalu, co po zmieszaniu i ostygnięciu tworzy spoinę.
Rys 85. Spawanie: a) gazowe, b) Å‚ukowe [7, s.54]
Zgrzewanie
Zgrzewanie metali polega na nagrzaniu łączonych części prawie do temperatury topnienia
czyli stanu ciastowatości i mocnym dociśnięciu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jakie połączenie nazywamy rozłącznym?
2) Jak można rozpoznać gwint prawy?
3) Jakie rodzaje łbów występują w śrubach?
4) Wymień rodzaje nakrętek?
5) Jakie podkładki stosuje się przy montażu, używając łączników gwintowych?
6) Jakie rodzaje wkrętów stosuje się do montażu elementów konstrukcji?
7) Wymień rodzaje kołków?
8) Jakie połączenia nazywamy nierozłącznymi?
9) Scharakteryzuj poszczególne połączenia nierozłączne?
10) Jakie znasz rodzaje nitów?
11) Jakie połączenia nierozłączne są najczęściej stosowane?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zmontuj konstrukcję nośną używając wykonanych w poprzednich ćwiczeniach
kątowników metalowych, na podstawie rysunku dostarczonego przez nauczyciela. Montaż
wykonaj przy użyciu śrub
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
5) ustalić kolejność operacji,
6) zapisać kolejność operacji,
7) dobrać odpowiednie narzędzia do ustalonych operacji,
8) dobrać wielkość łączników,
9) dobrać liczbę łączników,
10) zmontować kształtowniki używając śrub, nakrętek i podkładek,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunek techniczny, dokumentacja,
 katalogi łączników metalowych,
 narzędzia pomiarowe,
 kształtowniki,
 śruby, nakrętki, podkładki,
 komplet kluczy.
Ćwiczenie 2
Dokonaj montażu wykonanej wcześniej w ćwiczeniu nr 2 pkt. 4.2.3 listwy cokołowej do
betonowe ściany budynku. Montaż wykonaj przy użyciu kołków rozporowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
5) ustalić kolejność operacji,
6) dobrać odpowiednie narzędzia do wymienionych operacji,
7) zorganizować stanowisko pracy,
8) dobrać wielkość łączników,
9) dobrać liczbę łączników,
10) wypoziomować listwę cokołową na ścianie,
11) wyznaczyć miejsca wykonania otworów w ścianie,
12) wywiercić otwory w ścianie,
13) włożyć kołki rozporowe do otworów,
14) zamontować listwę cokołową używając odpowiednich łączników,
15) uzasadnić sposób i kolejność wykonania operacji,
16) zaprezentować efekty swojej pracy,
17) dokonać samooceny pracy,
18) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunek techniczny, dokumentacja,
 narzędzia pomiarowe,
 poziomnica,
 listwa cokołowa,
 kołki rozporowe i wkręty,
 wkrętak lub końcówka do wkręcania wkrętów,
 wiertarko-wkrętarka.
Ćwiczenie 3
Wykonaj połączenie elementów blaszanych przy użyciu nitów zrywalnych i wkrętów
samowiercących, według rysunku dostarczonego przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkiem,
5) ustalić kolejność operacji,
6) dobrać odpowiednie narzędzia do wymienionych operacji,
7) dobrać wielkość łączników,
8) dobrać liczbę łączników,
9) wytrasować miejsca pod łączniki,
10) zapunktować środki otworów,
11) wykonać otwory (dla nitów zrywalnych),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
12) zmontować elementy używając nitów zrywalnych,
13) zmontować elementy używając wkrętów samowiercących,
14) sporządzić w zeszycie notatkę w przeprowadzonego ćwiczenia,
15) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
16) zaprezentować efekty swojej pracy,
17) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunek techniczny, dokumentacja,
 katalogi łączników metalowych,
 narzędzia pomiarowe,
 narzędzia traserskie,
 elementy blaszane do Å‚Ä…czenia,
 nity zrywalne,
 wkręty samowiercące,
 wiertło i wiertarko-wkrętarka,
 wkrętak lub końcówka do wkręcania wkrętów.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozpoznać poÅ‚Ä…czenia rozÅ‚Ä…czne? ðð ðð
2) rozpoznać gwint prawy? ðð ðð
3) rozpoznać rodzaje Å‚bów wystÄ™pujÄ…ce w Å›rubach? ðð ðð
4) rozpoznać rodzaje nakrÄ™tek? ðð ðð
5) rozpoznać podkÅ‚adki stosowane w montażu? ðð ðð
6) rozpoznać rodzaje wkrÄ™tów? ðð ðð
7) rozpoznać rodzaje koÅ‚ków rozporowych? ðð ðð
8) rozpoznać rodzaje nitów? ðð ðð
9) wykonać poÅ‚Ä…czenie Å›rubowe? ðð ðð
10) wykonać poÅ‚Ä…czenie wkrÄ™tami? ðð ðð
11) wykonać montaż elementów przy pomocy koÅ‚ków rozporowych? ðð ðð
12) rozpoznać poÅ‚Ä…czenia nierozÅ‚Ä…czne? ðð ðð
13) wykonać poÅ‚Ä…czenie nitowe poprzez zakuwanie? ðð ðð
14) wykonać poÅ‚Ä…czenie nitami zrywalnymi? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.6. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót ślusarskich
4.6.1. Materiał nauczania
Wykonywanie robót ślusarskich opiera się na rysunku wytwarzanego wyrobu. Na rysunku
technicznym konstruktor określa:
- kształt przedmiotu,
- wymiary zewnętrzne i składowe każdego elementu,
- tolerancje wykonania poszczególnych wymiarów,
- wielkość pasowania z innymi współpracującymi częściami,
- rodzaj i gatunek materiału,
- żądaną twardość i rodzaj obróbki cieplnej.
- stan powierzchni (chropowatość),
- dodatkowe zalecenia do wykonania wyrobu (wiercić w montażu, dokręcić momentem
obrotowym lub inne)
Zgodność wykonywanego wyrobu z rysunkiem odbywa się przez:
- samokontrolę wymiarów i wymogów podczas wykonywania elementów,
- dział kontroli jakości lub przez kierownika (mistrza) nadzorującego wykonanie danych
robót,
- zleceniodawcę lub osobę upoważnioną.
Przy odbiorze robót ślusarskich sprawdza się w wykonanych wyrobach:
- rodzaj materiału,
- wymiary liniowe,
- średnice otworów,
- wymiary kÄ…towe,
- zgodność z wymaganą tolerancją wykonania poszczególnych wymiarów,
- stan powierzchni,
- zgodność montażu.
Po dokonaniu robót montażowych sprawdza się:
- ilość elementów konstrukcji,
- ilość łączników (śruby, nity),
- wymiary łączników,
- rozmieszczenie i odległości pomiędzy łacznikami,
- klasę wytrzymałości łączników,
- zastosowanie ewentualnych zabezpieczeń (podkładki, zawleczki, kapturki),
- parametry i estetykę spawów,
- odkształcenia termiczne po spawaniu,
- zabezpieczenie przed korozjÄ… (smarowanie, malowanie).
Odbiór elementów metalowych osadzonych w konstrukcji budynku przeprowadza się
przed pomalowaniem. Powierzchnie zewnętrzne wyrobów nie powinny mieć ostrych krawędzi
lub ostrych wystających końców.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jakie elementy sprawdza się przy odbiorze robót ślusarskich?
2) Na czym polega odbiór techniczny robót po montażu?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj odbioru technicznego metalowych elementów wykonanych w ćwiczeniach
zawartych w niniejszym Poradniku dla ucznia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z rysunkami technicznymi poszczególnych elementów,
5) sprawdzić wymiary wykonanych elementów,
6) sprawdzić zgodność wymiarów z wymaganą na rysunku tolerancją wykonania
poszczególnych elementów,
7) uzasadnić sposób kontroli,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 komplet rysunków,
 przyrzÄ…dy pomiarowe,
 wzornik gwintów,
 literatura.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) dokonać samokontroli elementów pod kÄ…tem odbioru technicznego? ðð ðð
2) dokonać odbioru technicznego robót Å›lusarskich po zakoÅ„czeniu montażu?ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
6. W pytaniach wymagających wyboru odpowiedzi, zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem
X na literze a), b), c) lub d). W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
zaznacz kółkiem,
a następnie ponownie zakreśl odpowiedz
prawidłową,
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Zestaw zadań testowych
1. Imadła przy stole ślusarskim używa się do zamocowania
a) uchwytu wiertarskiego.
b) przyrządów pomiarowych.
c) gwintowników lub narzynek.
d) materiału lub przedmiotu obrabianego.
2. Do zmniejszenia tarcia i otrzymania czystego gwintu przy gwintowaniu stali należy
używać
a) denaturatu.
b) płynu do naczyń.
c) oleju rzepakowego.
d) benzyny ekstrakcyjnej.
3. Do kreślenia linii przy trasowaniu używa się
a) rysika.
b) flamastra.
c) punktaka.
d) przecinaka.
4. Do wytrasowania lub sprawdzenia kÄ…ta 25° należy użyć narzÄ™dzia oznaczonego literÄ…?
Rys 86. PrzyrzÄ…dy [12, s28]
5. Do cięcia po łuku cienkich blach należy używać nożyc
a) ręcznych.
b) stołowych.
c) gilotynowych.
d) dz
wigniowych.
6. Brzeszczot o dużej liczbie zębów jest używany do cięcia
a) drewna.
b) metali nieżelaznych.
c) materiałów twardych.
d) materiałów miękkich.
7. Blachy powlekane powłokami malarskimi należy ciąć?
a) Rozdzieraniem.
b) SzlifierkÄ… kÄ…towÄ….
c) Piłką z brzeszczotem.
d) Przecinarką ściernicową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
8. Środek otworu przed wierceniem należy zaznaczyć
a) punktakiem.
b) przecinakiem.
c) pogrubionÄ… rysÄ….
d) ciemnym flamastrem.
9. Przecinaka z krawędzią tnącą prostą nie używa się do przecinania
a) prętów.
b) płaskowników.
c) blach, po Å‚uku.
d) blach, po linii prostej.
10. Na poniższym rysunku przedstawiony jest
a) nit zrywalny.
b) wkręt do drewna
c) gwóz
dz
do blach.
d) wkręt samowiercący
11. Gięcie arkuszy blachy cienkiej wykonuje się przy użyciu
a) imadła.
b) zwijarki.
c) żłobiarki.
d) krawędziarki.
12. Usztywnienia brzegów blach wykonuje się na
a) zwijarce.
b) żłobiarce.
c) krawędziarce.
d) płycie stalowej.
13. Do wstępnego piłowania przedmiotu po cięciu, należy użyć pilnika z numerem
a) 0.
b) 5.
c) 2 lub 3.
d) 3 lub 4.
14. Powierzchnia piłowanego elementu powinna wynosić ponad szczęki imadła
a) 5 do 10 mm.
b) co najmniej 50 mm
c) co najmniej 100 mm
d) około 50 % grubości przedmiotu.
15. Do mocowania wiertła z chwytem walcowym stosuje się
a) pokrętło.
b) uchwyt wiertarski.
c) tulejkÄ™ redukcyjnÄ….
d) otwór stożkowy wrzeciona.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
16. Do wiercenia otworu w betonie należy użyć wiertła
a) krętego z końcówką widiową.
b) piórowego z chwytem walcowym.
c) krętego z chwytem stożkowym.
d) krętego z chwytem walcowym.
17. Wykonanie połączenia nierozłącznego polegającego na spęcznieniu i uformowaniu łba na
Å‚Ä…czniku, to
a) skręcanie.
b) lutowanie.
c) nitowanie.
d) zgrzewanie.
18. Obróbka otworu przedstawiona na rysunku, nazywa się
a) wierceniem.
b) pogłębianiem.
c) powiercaniem.
d) rozwiercaniem.
Rys 88. Obróbka otworu [15, s108]
19. Do wykonywania gwintu na drutach, prętach i wałkach używa się
a) narzynek.
b) pogłębiaczy.
c) rozwiertaków.
d) gwintowników.
20. Stojaki rusztowań należy ustawiać na
a) belkach.
b) pustakach.
c) drewnianych podkładach.
d) cegłach lub płytkach chodnikowych.
21. Oby przygotować narzędzie do piłowania, dysponujące pilnikiem w postaci samej listwy
stalowej nalezy
a) założyć na dłoń rękawicę.
b) owinąć ostry koniec szmatką.
c) założyć prawidłową rękojeść.
d) nałożyć na ostry koniec wąż gumowy.
22. Podczas obsługi wiertarki niedopuszczalne jest używanie
a) chłodziwa.
b) nakrycia głowy.
c) rękawic ochronnych.
d) okularów ochronnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ................................................................................................
Wykonywanie podstawowych robót ślusarskich
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
6. LITERATURA
1. Abramowicz M.(red): Poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 1996
2. Andrzejewski H., Lipski R.: Obróbka ręczna. WSiP, Warszawa 1978
3. Domański S.: Ślusarstwo i spawalnictwo z materiałoznawstwem. WSiP, Warszawa 1976
4. Dragończyk A.: Materiałoznawstwo i technologia dla monterów izolacji cieplnych.
Arkady, Warszawa 1976
5. Godlewski M.: Poradnik dla mechaników. PWSZ, Kraków 1972
6. Groszkowski J.(red): Encyklopedia techniki  budowa maszyn. WNT, Warszawa 1969
7. Hillar J., Jarmoszuk S.: Åšlusarstwo i spawalnictwo. WSiP, Warszawa 1995
8. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelisk S.: Blacharstwo PWSZ, Warszawa 1971
9. Korewa W. (red): Podstawy konstrukcji maszyn, t.1. PWN, Warszawa 1974
10. Lipski R., Matuszewski J.: Zarys technologii metali. PWSZ, Warszawa 1965
11. Makowiecki J.: Montaż i eksploatacja urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.
Arkady, Warszawa 1973
12. Martinek W., Michnowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP, Warszawa
1999
13. Martinek W., Szymański E.: Technologia. Murarstwo i tynkarstwo. WSiP, Warszawa
1999
14. Michnowski Z.: Technologia robót dekarskich. Arkady, Warszawa 1973
15. Okoniewski S.: Technologia metali cz. I. WSiP, Warszawa 1959
16. Orlik Z., Surowiał W. Części maszyn, cz. I, WSiP Warszawa 1973
17. Osiński Z., Bajon W., Szucki T. Podstawy konstrukcji maszyn, PWN, Warszawa 1973
18. Sell L., Maszynoznawstwo ogólne i części maszyn. WNT, Warszawa 1973
19. Katalog wyrobów metalowych -  Wkręt-met , Cennik 2004
20. Instrukcja obsługi szlifierki kątowej.
21. Frankiewicz D.: Rozpoznawanie podstawowych materiałów budowlanych, KOWEZ,
Warszawa 2002 (B1.03)
22. Frankiewicz D.: Transport, składowanie i magazynowanie materiałów budowlanych,
KOWEZ, Warszawa 2002 (B1.05)
23. Gąsiorowska D, Horsztyńska B.: Posługiwanie się podstawowymi pojęciami i terminami z
zakresu budownictwa, KOWEZ, Warszawa 2002 (B1.01)
24. Gąsiorowska D, Horsztyńska B.: Posługiwanie się dokumentacją techniczną, KOWEZ,
Warszawa 2002 (B1.04)
25. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, KOWEZ, Warszawa 2002 (B1.02)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51