MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Ranocha
Andrzej Glimos
Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci
i urządzeń ciepłowniczych 713[08].Z3.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Ryszard Janas
dr inż. Ewelina Sadowska
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Frankiewicz
Konsultacja:
inż. Danuta Frankiewicz
mgr inż. Teresa Sagan
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[08].Z3.04
Wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu montera izolacji budowlanych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zasady organizacji pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Materiały do wykonywania izolacji termicznych elementów i urządzeń 12
ciepłowniczych
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 22
4.3. Technologia wykonanywania izolacji termicznych 23
4.3.1. Materiał nauczania 23
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.3.3. Ćwiczenia 27
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Izolowanie termiczne połączeń kołnierzowych i osprzętu 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.4.3. Ćwiczenia 41
4.4.4. Sprawdzian postępów 43
4.5. Izolowanie termiczne kanałów, zbiorników i wymienników ciepła 44
4.5.1. Materiał nauczania 44
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 51
4.5.3. Ćwiczenia 52
4.5.4. Sprawdzian postępów 52
4.6. Konstrukcje podtrzymujÄ…ce izolacje termiczne 53
4.6.1. Materiał nauczania 53
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 56
4.6.3. Ćwiczenia 56
4.6.4. Sprawdzian postępów 57
4.7. Zabezpieczenia i płaszcze ochronne izolacji termiczne 58
4.7.1. Materiał nauczania 58
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 64
4.7.3. Ćwiczenia 65
4.7.4. Sprawdzian postępów 67
4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót 68
4.8.1. Materiał nauczania 68
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 71
4.8.3. Ćwiczenia 72
4.8.4. Sprawdzian postępów 74
5. Sprawdzian osiągnięć 75
6. Literatura 80
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz
przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego
modułowego programu nauczania.
Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed
przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej,
- cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem, czyli czego nowego siÄ™ nauczysz,
- materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia,
- pytania sprawdzające - zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś
podane treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń,
- ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych,
- sprawdzian postępów  zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy
potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W rozdziale Pytania sprawdzajÄ…ce zapoznasz siÄ™ z wymaganiami wynikajÄ…cymi z potrzeb
zawodu montera izolacji budowlanych. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści
z Materiału nauczania, sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem
jest uzupełnienie i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych
i praktycznych.
Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim
miejscu TAK albo NIE  właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedz
. Odpowiedzi NIE wskazujÄ…
na luki w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach
jeszcze raz powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie
(względnie jego elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi
brzmiały TAK.
Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz
zadanie praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów
podejmie decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili,
z wyjątkiem testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże
Ci zrozumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych
w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami
i przepisami zapoznasz siÄ™ w czasie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
713[08].Z3
Technologia
wykonywania izolacji
termicznych
713[08].Z3.01
Dobieranie
materiałów, narzędzi
i sprzętu do izolacji
termicznych
713[08].Z3.02 713[08].Z3.05 713[08].Z3.06
713[08].Z3.04
Wykonywanie izolacji Wykonywanie izolacji Wykonywanie izolacji
Wykonywanie
termicznych termicznych kotłów, zimnochronnych
izolacji termicznych
w budynkach turbin rurociągów i komór
elementów sieci
i pieców chłodniczych
i urządzeń
przemysłowych
ciepłowniczych
713[08].Z3.03
Wykonywanie
dociepleń budynków
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- poszukiwać informacji w różnych z
ródłach,
- selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
- korzystać ze środków masowego przekazu,
- posługiwać się własnościami liczb i działań oraz figur geometrycznych przy
rozwiązywaniu zadań i przeprowadzaniu ćwiczeń,
- posługiwać się kalkulatorem,
- interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, tabel,
diagramów,
- stosować terminologię budowlaną,
- rozróżniać technologie wykonywania budynków,
- rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,
- odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
- posługiwać się dokumentacją budowlaną,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
- organizować stanowiska składowania i magazynowania materiałów budowlanych,
- transportować materiały budowlane,
- rozróżniać i dobierać materiały termoizolacyjne,
- rozróżniać i dobierać narzędzia i sprzęt do wykonywania izolacji termoizolacyjnych,
- przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
- określić zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
- dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, usuwać zagrożenia dla życia
i zdrowia pracowników oraz udzielać pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy;
zabezpieczać miejsce wypadku.
- określać wymagania bezpieczeństwa przeciwpożarowego w budownictwie,
- określać zagrożenia pożarowe i zasady ochrony przeciwpożarowej oraz reagować
w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpożarowej,
- używać podręcznego sprzętu oraz środków gaśniczych zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
- wskazywać i rozróżniać środki ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz stosować odzież
ochronną i środki ochrony indywidualnej,
- dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, usuwać zagrożenia dla życia
i zdrowia pracowników oraz udzielać pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy zgodnie z zasadami
organizacji pracy, wymaganiami technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony środowiska oraz ergonomii,
 dobrać odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej do wykonania zadania,
 odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,
 dobrać przyrządy pomiarowe i prawidłowo posłużyć się nimi,
 dobrać materiały izolacyjne i pomocnicze do wykonania robót,
 przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,
 dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania prac,
 zmontować rusztowanie do wykonania robót,
 przygotować ręcznie i mechanicznie zaprawy klejowe, podkłady, masy izolacyjne,
 przygotować określone elementy (płyty, maty) do wykonania izolacji termicznej sieci
i urządzeń ciepłowniczych,
 przygotować rurociąg pod izolację,
 wykonać konstrukcję podtrzymującą izolację,
 wykonać izolację rurociągu matami i płytami z wełny mineralnej,
 wykonać izolację termiczną materiałami włóknistymi pod siatką i blachą,
 wykonać izolację termiczną masą izolacyjną,
 wykonać izolację dylatacji rurociągu,
 wykonać izolację gotowymi otulinami,
 wykonać izolację połączeń kołnierzowych i osprzętu,
 wykonać izolacje natryskowe,
 wykonać izolację termiczną z równoczesnym wykonaniem izolacji przeciwwilgociowej
ścian, dna kanałów, zbiorników i wymienników ciepła,
 wykonać izolację rurociągów metodą zasypową w kanale lub w wykopie,
 założyć siatkę zabezpieczającą na izolację,
 wykonać zabezpieczenie izolacji warstwami ochronnymi z różnych materiałów,
 przygotować ręcznie i mechanicznie masy izolacyjne na płaszcz ochronny,
 nałożyć płaszcz ochronny i dokonać wykończenia powierzchni izolacji rurociągu,
 ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,
 dokonać konserwacji izolacji termicznej,
 ocenić stopień zniszczenia izolacji termicznej i wykonać naprawę zniszczonych
fragmentów,
 dokonać demontażu zniszczonej izolacji termicznej i zagospodarować odpady,
 wykonać przedmiar i obmiar robót,
 określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót,
 sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,
 obliczyć wynagrodzenie za wykonaną pracę,
 wykonać pracę z zachowaniem warunków technicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zasady organizacji pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Wszystkie działania mające na celu wykonanie zadania określonego w dokumentacji
technicznej robót powinny być podporządkowane ogólnym zasadom organizacji, z nich
bowiem wynika treść i kolejność postępowania przy organizowaniu określonego etapu robót.
Z zasad tych wynikajÄ… zadania dla kierownictwa technicznego prowadzÄ…cego dane roboty
izolacyjne.
Pojęcia podstawowe
Proces roboczy to zespół technologicznie powiązanych ze sobą czynności
wykonywanych przez jednego robotnika lub zespół robotników.
Podstawowym warunkiem prawidłowego i sprawnego przebiegu tego procesu oraz uzyskania
założonych efektów jest właściwa jego organizacja.
Całość robót izolacyjnych można podzielić na następujące procesy robocze:
- przygotowanie miejsca pracy, polegające na wykonaniu zabezpieczeń, wytyczeniu dróg
komunikacyjnych, czy ustawieniu ewentualnych rusztowań,
- transport i złożenie na miejscu pracy materiałów izolacyjnych i pomocniczych,
- przygotowanie i transport zapraw klejowych, podkładów, masy izolacyjnej,
a w szczególnych przypadkach także zaprawy i elementów do wykonania np. konstrukcji
nośnej izolacji,
- wykonanie powłok izolacyjnych,
- likwidacja miejsca pracy (stanowisk roboczych).
Każdy z tych procesów podzielić można na operacje, te zaś na czynności i w dalszej
kolejności na ruchy.
W pracy indywidualnej wszystkie czynności wykonuje jedna osoba, zaś w pracy
zespołowej czynności te dzieli się pomiędzy różnych robotników o odpowiednich
kwalifikacjach.
Na ogół roboty proste wykonuje zespół dwuosobowy. Na dużych budowach zespoły
mogą być wieloosobowe zorganizowane w brygadę. Zasada pracy w zespole powinno być
przydzielenie każdemu członkowi takiej pracy, jaka odpowiada jego kwalifikacjom.
Kierownikiem brygady (brygadzistą) powinien być robotnik o najwyższych kwalifikacjach
w brygadzie, cieszący się zaufaniem i autorytetem u wszystkich członków brygady.
Do jego obowiązków należy:
- przyjęcie zlecenia na wykonanie robót,
- zaplanowanie przebiegu robót, tj. kolejności czynności związanych z zadaniem,
- określenie koniecznej liczby robotników o określonych kwalifikacjach do wykonania
roboty,
- zebranie brygady przed rozpoczęciem robót, zaznajomienie jej z rodzajem pracy,
warunkami technicznymi jej wykonania, obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami bezpiecznej
i higienicznej pracy oraz wyznaczenie robót poszczególnym zespołom
czy też robotnikom,
- sprawdzenie liczby i stanu potrzebnych narzędzi,
- sprawdzenie jakości i ilości dostarczonych materiałów,
- sprawdzenie postępu i jakości wykonywanych robót, zdanie wykonanych robót.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Organizacja miejsca pracy
Miejscem pracy (stanowiskiem roboczym, stanowiskiem pracy) nazywa się przestrzeń,
w obrębie której wykonywane są bezpośrednio określone roboty, poruszają się robotnicy,
a także mogą być umieszczone materiały, narzędzia i sprzęt. Rozplanowanie miejsca pracy
zależy od rodzaju wykonywanych czynności, używanych narzędzi i stosowanego materiału
oraz od warunków lokalnych, tj. wielkości placu budowy, jego kształtu, wielkości, rodzaju
budynku itp.
Zasady ogólne, obowiązujące podczas organizacji stanowiska roboczego są jednak
niezmienne:
- stanowisko pracy powinno być oznakowane i zabezpieczone przed dostępem osób
niepowołanych,
- stanowisko pracy powinno być utrzymywane stale w czystości i porządku. Należy
systematycznie sprzątać obrzynki, drobne odpadki i składać je w miejscach, gdzie nie
będą zawadzać w pracy,
- w razie potrzeby należy zapewnić właściwe oświetlenie stanowiska pracy; instalacja
elektryczna oświetleniowa musi spełniać normy bezpieczeństwa, w szczególności
bezpieczeństwa przeciwporażeniowego,
- materiały izolacyjne i pomocnicze należy składować w miejscach wyznaczonych wg
asortymentów i znakować, aby można było donieść do miejsca wykonywania robót
potrzebne ich ilości i rodzaje,
- należy stosować wymagane odrębnymi przepisami środki ochrony osobistej (maski,
okulary ochronne, rękawice ochronne) oraz ubranie robocze,
- należy zachować ostrożność podczas obsługi maszyn i urządzeń mechanicznych, których
użycie może spowodować urazy np. agregatów do natrysku, urządzeń do mieszania
składników itp.,
- należy używać maszyny i urządzenia zgodnie z ich przeznaczeniem i instrukcją obsługi,
zaś przed użyciem sprawdzić ich stan oraz stan przewodów zasilających,
- w czasie pracy należy bezwzględnie przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz ochrony środowiska,
- po zakończeniu prac izolacyjnych, stanowisko pracy należy oczyścicie z odpadów,
zebrać z niego wszystkie narzędzia i urządzenia oraz przenieść je w miejsce stałego
przechowywania.
Zasady transportu i magazynowania materiałów
Dowóz materiałów z magazynu budowy do miejsca wykonywania robót, tak zwany
transport wewnętrzny poziomy, odbywa się na różnego rodzaju wózkach (od najprostszych,
ciągnionych lub pchanych ręcznie, do wózków z własnym napędem spalinowym lub
elektrycznym)po wytyczonych drogach transportowych.
Do środków transportu wewnętrznego poziomego zaliczamy:
- wózki jednokołowe (taczki) ze skrzynią (do przewozu materiałów sypkich i płynnych)
lub z platformÄ… (do przewozu np. blachy, rolek izolacji itp.),
- wózki dwukołowe (japonki) ze skrzynią (do przewozu materiałów sypkich i płynnych lub
z platformą (do przewozu np. blachy, rolek izolacji, mat izolacyjnych, cegieł itp.),
- wózki akumulatorowe i spalinowe (do przewozu na większe odległości po utwardzonej
nawierzchni większej ilości materiałów i sprzętu).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Na każdej budowie, bez względu na jej wielkość i rodzaj prowadzonych robót, istnieje
konieczność magazynowania, składowania i przechowywania różnych wyrobów, materiałów
budowlanych, a także narzędzi i drobnego sprzętu itp.
Materiały te powinny być tak przechowywane, aby nie ulegały zniszczeniu, były łatwo
dostępne i nie zagrażały bezpieczeństwu ani zdrowiu ludzi zatrudnionych na budowie.
Zasadniczo wyróżnia się trzy sposoby przechowywania i składowania materiałów
i sprzętu:
1) magazyny zamknięte,
2) wiaty (magazyny półzamknięte),
3) składowiska otwarte.
W pomieszczeniach zamkniętych, lecz przewiewnych, należy przechowywać materiały
wrażliwe na wpływy atmosferyczne, takie jak np. cement, wapno sproszkowane i niegaszone,
okucia stolarski, gwoz
dzie i śruby, wewnętrzne wykładziny ceramiczne, osprzęt elektryczny,
armatura instalacji sanitarnej oraz wyroby drobnowymiarowe ulegajÄ…ce Å‚atwemu zagubieniu
i rozproszeniu. W pomieszczeniach takich (lecz osobno), przechowuje siÄ™ wszelkie drobne
narzędzia i sprzęt oraz ubrania i sprzęt ochrony osobistej.
W wiatach, czyli pomieszczeniach półzamkniętych, przechowuje się materiały wrażliwe
na działanie wód opadowych, takie jak materiały i wyroby drewniane, materiały hydro 
i termoizolacyjne, w tym papę i wełnę mineralną, niektóre łatwo nasiąkliwe wyroby
ceramiczne, betonowe i gipsowe.
Na składowiskach otwartych mogą być składowane materiały mineralne takie,
jak np. kruszywa, prefabrykaty żelbetowe, stal zbrojeniowa, rury i kształtki z metalu
i tworzyw sztucznych, dobrze wypalone wyroby ceramiczne.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest proces roboczy; podaj, jakie główne procesy robocze możemy wyróżnić
w robotach izolacyjnych?
2. Czym różnią się od siebie praca indywidualna i praca zespołowa?
3. Jakie są główne obowiązki brygadzisty?
4. Co nazywamy miejscem pracy (stanowiskiem pracy)?
5. Jakie są główne zasady organizacji stanowiska pracy?
6. Jakie są podstawowe środki transportu wewnętrznego poziomego?
7. Jakie sąpodstawowe sposoby magazynowania materiałów na placu budowy?
8. Jakie materiały przechowuje się w magazynach zamkniętych?
9. Jakie materiały przechowuje się w wiatach?
10. Jakie materiały przechowuje się na składowiskach otwartych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie uzyskanej wiedzy uzupełnij poniższą tabelkę:
- w kolumnie 1 podano nazwy grup zagadnień związanych z właściwą organizacją
stanowiska pracy,
- w kolumnie 2 wpisz te znane Ci zasady ogólne organizacji stanowiska pracy, które
uznasz za najbardziej odpowiednie dla danej grupy zagadnień.
Kolumna 1 Kolumna 2
Grupy zagadnień związane z organizacją Zasady ogólne organizacji stanowiska
stanowiska pracy pracy
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy na stanowisku pracy
Zachowanie czystości i porządku w
miejscu pracy
Wyposażenie stanowiska pracy
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizowac stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przeczytać dwukrotnie i dokładnie informacje podane w treści zadania,
5) wpisać do kolumny 2 znane Ci zasady ogólne organizacji stanowiska pracy odpowiednio
je grupujÄ…c,
6) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy,
10) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- tabelka z treścią zadania,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie uzyskanej wiedzy uzupełnij poniższą tabelkę:
- w kolumnie 1 podano różne rodzaje materiałów stosowanych w robotach izolacyjnych,
- w kolumnie 2 wpisz znane Ci środki transportu wewnętrznego poziomego, które uznasz
za najbardziej odpowiednie do przewozu danego materiału.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Kolumna 1 Kolumna 2
Rodzaj transportowanego materiału Środek transportu wewnętrznego
i miejsce jego przeznaczenia poziomego
Piasek i żwir luzem transportowane
w obrębie stanowiska pracy
Worki cementu, 10 rolek mat izolacyjnych
transportowane z magazynu głównego
0.5 m3 zaprawy murarskiej
transportowanej w obrębie stanowiska
pracy
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizowac stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przeczytać dwukrotnie i dokładnie informacje podane w treści zadania,
5) wpisać do kolumny 2 znane Ci środki transportu wewnętrznego poziomego, dobierając je
odpowiednio do rodzaju przewożonego materiału poprawność i miejsca przeznaczenia,
6) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
7) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy,
11) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- tabelka z treścią zadania,
- literatura.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić procesy robocze wchodzące w skład robót izolacyjnych?
2) zorganizować prawidłowo stanowisko pracy?
3) dobrać środek transportu do rodzaju transportowanego materiału?
4) określić, jakie materiały składuje się pod wiatami?
5) określić, jakie materiały składuje się w magazynach zamkniętych?
6) określić, jakie materiały składuje się na składowiskach otwartych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Materiały do wykonywania izolacji termicznych elementów
i urządzeń ciepłowniczych
4.2.1. Materiał nauczania
Izolacja termiczna jest to osłona powierzchni rurociągów, armatury i urządzeń, która ma
ograniczyć straty mocy cieplnej przesyłanej rurociągami lub straty magazynowanego ciepła
do otoczenia. Izolacja termiczna w z
ródłach ciepła, węzłach ciepłowniczych, instalacjach
c.o. i sieciach ciepłowniczych powinna spełniać wymagania PN-85/B-02421.
Typowa izolacja termiczna rurociągu składa się z dwóch zasadniczych elementów:
- izolacji właściwej  jednej lub kilku warstw wełny przymocowanych do powierzchni
izolowanej za pomocą elementów mocujących takich jak: szpilki, taśmy, obejmy, itp.
- płaszcza ochronnego, chroniącego materiał izolacyjny przed oddziaływaniami
zewnętrznymi - w szczególności przed uszkodzeniami mechanicznymi, wilgocią,
działaniem agresywnych czynników chemicznych, światłem słonecznym itp.
Materiały stosowane do izolacji termicznej powinny charakteryzować się niską
przewodnością cieplną - określa to współczynnik przewodzenia ciepła, który powinien
zawierać siÄ™ w granicach od 0,03 do 0,05 W/m · K. InnÄ… istotnÄ… cechÄ… materiałów
termoizolacyjnych jest ich odporność na wilgoć, te które absorbują zbyt dużo wilgoci
z powietrza przestają spełniać swoją termoizolacyjną rolę.
Materiały na izolacje termiczne dzieli się na:
- włókniste,
- porowate.
Do materiałów włóknistych najczęściej stosowanych należą maty, filce i otuliny z włókna
szklanego i wełny mineralnej. Do porowatych zalicza się otuliny i kształtki z pianek.
Wyboru rodzaju izolacji termicznej dokonuje się w oparciu o szereg kryteriów.
Podstawowe z nich to:
- temperatura transportowanego medium,
- miejsce wykonywania termoizolacji (na zewnÄ…trz, pod ziemiÄ…, w wodzie, wewnÄ…trz
budynku, w piwnicy itp.),
- remont starej czy budowa nowej instalacji,
- możliwości finansowe i wykonawcze inwestora.
Materiały do wykonywania izolacje i ich podstawowe właściwości
Maty z waty szklanej do izolacji rurociągów powinny mieć następujące właściwości:
- gÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 60÷90 kg/m3,
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a w temperaturze 20°C nie wiÄ™kszy
niż 0,052 W/(m··K),
- odporność cieplna do 100°C lub 400°C.
Maty z wełny mineralnej składają się z warstw wełny mineralnej lub filcu z wełny mineralnej,
obłożonych jedno- lub dwustronnie okładziną z włókien szklanych, tektury falistej, papieru
marszczonego lub papieru powlekanego polietylenem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Izolacja rurociągów z wełny mineralnej powinna mieć następujące właściwości:
- gÄ™stość objÄ™toÅ›ciowa 60÷120 kg/m3,
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a temperaturze 20°C nie wiÄ™kszy niż 0,043 W/(m··K),
- zawartość siarki nie większa niż 4 g/kg.
Na rys.1 pokazano przykładowe izolacje cieplne z waty szklanej lub wełny mineralnej
sieci ciepłowniczej układanej w kanałach nieprzechodnich. Wymaganą grubość izolacji
zależnie od średnicy rurociągu podano w tabeli 1.
Rys.1. Izolacja cieplna z materiałów włóknistych sieci ciepłowniczej w kanałach nieprzechodnich
1- płaszcz ochronny, 2- siatka ocynkowana, 3- izolacja cieplna, 4- opaska mocująca płaszcz, 5- drut stalowy
ocynkowany, 6- konstrukcja wsporcza, 7- styki mat [4, s.211]
Tabela 1. Minimalna grubość izolacji sieci ciepłowniczej układanej w kanałach nieprzechodnich (o parametrach
noÅ›nika 150/170°C) [4, s.211]
Sieci ciepłownicze w kanałach nieprzechodnich
Åšrednica nominalna
Zasilanie Powrót
32 60 30
40 60 30
50 70 40
65 70 40
80 80 40
100 80 40
125 100 50
150 100 50
200 110 60
250 110 60
300 120 60
Otuliny z wełny mineralnej to produkt niepalny i trwały, odporny na działanie
mikroorganizmów i gryzoni. Jest on nietoksyczny i przepuszcza parę wodną, jednak należy
chronić go przed zawilgoceniem - wilgotna wełna mineralna traci swoje właściwości
izolacyjne. Wyróżnia się wełnę skalną (czasem też nazywaną bazaltową), produkowaną
z włókien mineralnych - tłucznia bazaltowego, kamienia wapiennego itp. oraz wełnę szklaną,
produkowaną z piasku, skaleni, szkła, dolomitu i boraksu. Wełna skalna, zwykle o nieco
ciemniejszej barwie, ma odporność ogniowÄ… nawet do 1000°C. Natomiast weÅ‚na szklana
o jasnożółtym zabarwieniu jest bardziej sprężysta, ale charakteryzuje się niższą odpornością
ogniowÄ… - do 600°C.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Właściwości izolacji cieplnej z pianek poliuretanowej i krylaminowej w postaci
elementów półcylindrycznych (rys.2) podano w tabeli 2.
Rys.2. Izolacja cieplna z pianki: a) poliuretanowej, b) krylaminowej
1- pianka poliuretanowa, 2- powłoka zewnętrzna ochronna, 3- pianka krylaminowa, 4- powierzchnie wewnętrzne
zabezpieczone przed wilgociÄ… [4, s.213]
Tabela 2. Fizyczne właściwości pianki poliuretanowej i krylaminowej [4, s.213]
Właściwości Jednostka Pianka poliuretanowa Pianka krylaminowa
Gęstość objętościowa kg/m3 40 50
Współczynnik
przewodności W/(mK) 0,025 0,047
cieplnej
Zawartość wilgoci % do 2
Odporność cieplna °C do 150
Wytrzymałość na
kPa min. 200
ściskanie
Dopuszczalna
odchyłka gęstości % ą10
pozornej
Obie pianki są niepalne, nie powodują korozji elementów metalowych, z którymi się
stykają, są odporne na działanie czynników chemicznych, takich jak rozpuszczalniki
organiczne, oleje, słabe roztwory zasad i kwasów oraz są odporne bakteriologicznie. Grubości
izolacji z pianek poliuretanowej i krylaminowej podano w tabeli 3.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Tabela3. Minimalna grubość izolacji z pianek cylindrycznych [4, s.214]
Temperatura nośnika ciepła
Åšrednica
do 150°C do 95°C
nominalna
Poliuretan Krylamina mm Poliuretan Krylamina mm
20
32 20 - -
20
40 20 - -
30
50 30 - -
30
65 30 - -
30
80 40 80 60
30
100 40 80 60
40
125 40 90 70
40
150 50 90 70
50
200 50 100 80
50
250 60 100 80
50
300 60 110 90
Otuliny z pianki poliuretanowej służą do izolacji rur, armatury i urządzeń (jako kształtki).
Kolana, łuki, zwężki i odgałęzienia izoluje się za pomocą odpowiednio wyciętych elementów
lub specjalnych kształtek. Kształtki izolacyjne to system prefabrykowanych łupin,
dopasowanych do różnych średnic przewodów, wykonanych z ziemi okrzemkowej, korka,
magnezji, pianobetonu i innych podobnych materiałów, które utrzymują nadaną formę.
Dodatkowe funkcje otulin termoizolacyjnych
Otuliny termoizolacyjne, oprócz swego podstawowego zadania, jakim jest minimalizacja
strat ciepła, spełniają wiele dodatkowych funkcji. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują:
- poprawa żywotności i trwałości instalacji; zastosowanie otulin termoizolacyjnych
odizolowuje rurociąg od oddziaływań zewnętrznych. Stanowi także ochronę przed
uszkodzeniami mechanicznymi;
- wyciszenie hałasu; przepływ medium przez rurociąg powoduje szum, który jest
szczególnie uciążliwy dla osób stale przebywających w pobliżu rurociągu z powodu
jednostajności natężenia dz
więków o niewielkim zakresie częstotliwości. Po pewnym
czasie przestaje on być rejestrowany przez zmysły, nie zaprzestaje jednak szkodliwie
oddziaływać na organizm człowieka. Doświadczenie mówi, iż przed hałasem
najskuteczniej chronią otuliny składające się z co najmniej dwóch warstw wykonanych
z różnych materiałów. Skuteczne są też otuliny ze spienionych tworzyw sztucznych
o dużych grubościach  powyżej 20 mm;
- estetyczny wyglÄ…d rurociÄ…gu;
- zmniejszenie uciążliwości w pomieszczeniach, przez które przechodzi rurociąg. Straty
ciepła na rurociągach oprócz skutków ekonomicznych powodują także wzrost
temperatury w pomieszczeniach, przez które przechodzi rurociąg na przykład z parą lub
ciepłą wodą.
Izolacje z masy plastycznej to najczęściej ziemia okrzemkowa, czasami magnezja lub pył
dymnicowy. Materiały te rozdrobnione na papkę za pomocą wody i nakłada się na rurę
warstwami jako izolacjÄ™.
Obecnie firmy proponują bardzo bogatą ofertę izolacji termicznych z gotowych elementów
(półcylindrycznych lub cylindrycznych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Do izolowania rurociągów możemy stosować:
- Maty L-W-60, L-W-80 z jednostronną okładziną z welonu z włókna szklanego
przeznaczone są do izolacji termicznej małych zbiorników, rur, rurociągów i kotłów
niskotemperaturowych, oraz jako ostatnia warstwa przy izolacjach
wysokotemperaturowych.
Rys. 3. Maty L-W-60, L-W-80 [8]
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepła  10
L-W-60 0,039 W/m ·K,
L-W-80 0,036 W/m ·K,
- gęstość nominalna
L-W-60 58 kg/ mł,
L-W-80 78 kg/ mł,
- temperatura pracy d" 250 ° C,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Maty LAMELLA pokryte jednostronnie foliÄ… aluminiowÄ… przeznaczone sÄ… do izolacji
termicznej, akustycznej i przeciwkondensacyjnej powierzchni płaskich
oraz cylindrycznych w układach zarówno poziomych, jak i pionowych.
Rys. 4. Maty LAMELLA pokryte jednostronnie foliÄ… aluminiowÄ… [8]
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  10 d" 0,042 W/m ·K
- gęstość objętościowa 36 kg/ mł,
- temperatura pracy:
od strony włóknistej d" 250 ° C,
od strony foli aluminiowej d" 250 ° C< 1,5%,
- zawartość całkowita siarki d" 0,4 %,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- Maty z wełny mineralnej otrzymanej z włókien skalnych jednostronnie wzmocniona
siatkÄ… z drutu stalowego, jednostronnie pokryte foliÄ… aluminiowÄ…. To izolacja termiczna
i akustyczna rurociągów parowych (nisko- i wysokoprężnych), stacji redukcyjnych,
korpusów turbin energetycznych parowych i gazowych, wentylatorów, sprężarek, kotłów
wodnych i parowych (ściany ekranowe, obmurze), elektrofiltrów, cyklonów
i multicyklonów, pieców, kanałów spalin, kominów, przegrzewaczy pary, zbiorników
oraz innych urządzeń gdzie wymagana jest odporność izolacji na wysoką temperaturę.
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a 0,035 W/m ·K,
- temperatura użytkowa d" 750 ° C,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otuliny z samoprzylepną zakładką przeznaczone są do izolacji instalacji centralnego
ogrzewania, ciepłej wody użytkowej, rurociągów ciepłowniczych oraz jako izolacja
przeciwkondensacyjna. Otuliny te są produktem szczególnie zalecanym do izolacji kolan
i zagięć na rurociągach. Każdą otulinę można uelastycznić w dowolnie wybranym
miejscu, bez naruszania okładziny zewnętrznej i bez konieczności cięcia
na segmenty kolanowe. Zastosowanie otulin znacznie przyspiesza montaż izolacji,
głównie na rurociągach o skomplikowanych kształtach znajdujących się w trudno
dostępnych miejscach.
Rys. 5. Otuliny z samoprzylepną zakładką [8]
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  0,041 W/m ·K,
- gęstość nominalna 77 kg/ mł,
- temperatura pracy d" 250 ° C,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otuliny z wełny mineralnej bez okładziny lub z powłoką ze zbrojonej folii aluminiowej
i samoprzylepną zakładką  przeznaczone są do izolacji rurociągów parowych, wodnych
i ciepłowniczych w energetyce oraz w przemyśle.
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  0,038 W/m ·K,
- temperatura pracy d" 650 ° C,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otulina typu E z wełny mineralnej przeznaczona jest do izolacji termicznej i akustycznej
wysokotemperaturowych instalacji przemysłowych, rurociągów parowych
i ciepłowniczych, kanałów spalin oraz przewodów kominowych.
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  0,034 W/m ·K,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
- gęstość 80-120kg/ mł,
- odporność termiczna 700 ° C,
- zawartość siarki d" 0,2%,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otulina typu E Kombi z wełny mineralnej przeznaczona jest do izolacji termicznej
i akustycznej wysokotemperaturowych instalacji przemysłowych, rurociągów parowych
i ciepłowniczych, kanałów spalin oraz przewodów kominowych. Otulina E KOMBI
może dopasowywać się średnicą wewnętrzną do trzech różnych średnic zewnętrznych
rury.
Rys. 6. Otulina typu E Kombi [15]
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  0,034 W/m ·K,
- gęstość 80-120kg/ mł,
- odporność termiczna 700 °C,
- zawartość siarki d" 0,2%,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otulina z wełny mineralnej, pokryta zbrojoną folią aluminiową, z zakładką
samoprzylepnÄ…, przeznaczona jest do izolacji termicznej i akustycznej instalacji
przemysłowych, rur, rurociągów parowych, przewodów sieci C.O. i przewodów
kominowych. Otulina może dopasowywać się średnicą wewnętrzną do trzech różnych
średnic zewnętrznych rury.
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  0,034 W/m ·K,
- gęstość 80-120kg/ mł,
- odporność termiczna 700 ° C,
- zawartość siarki d" 0,2%,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otulina wykonana z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych. Produkowana
jest z gotowym płaszczem z folii aluminiowej wzmocnionym siatką z włókien szklanych.
Zastosowanie folii podnosi estetykę wykonania izolacji. Wzdłuż rozcięcia, na całej
długości otuliny, znajduje się samoprzylepna zakładka z folii. Ułatwia ona montaż
otuliny i gwarantuje szczelność płaszcza. Otuliny są stosowane jako izolacja termiczna
i akustyczna instalacji c.o., rurociągów wodnych, ciepłowniczych, parowych, węzłów
cieplnych, rur kanalizacyjnych, kanałów spalinowych oraz rurociągów przemysłowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Przeznaczona jest do stosowania jako ochrona instalacji wodnych (zarówno rurociągów
jak i elementów instalacji, tj. hydrantów, zaworów, itp.) przed zamarzaniem.
Rys. 7. Otulina wykonana z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych [24]
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  0,032 W/m ·K,
- maksymalna temperatura stosowania 700 ° C,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otuliny elastyczne wykonane z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych,
pokryte zbrojonym płaszczem z folii aluminiowej. Montaż otulin nie wymaga wycinania
kolan, dlatego są one szczególne polecane przy izolowaniu wszelkiego rodzaju
skomplikowanych instalacji (np. węzły cieplne, kotłownie).
Rys. 8. Otulina elastyczna wykonana z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych, pokryte zbrojonym
płaszczem z folii aluminiowej [24]
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a  0,036 W/m ·K,
- temperatura użytkowa max. 250 ° C,
- klasyfikacja ogniowa(bez okładziny) wyrób niepalny.
- Otuliny termoizolacyjne z poliuretanu to bezfreonowy system poliuretanowy do izolacji
rurociągów. Stosowany do izolacji termicznej rurociągów wykonanych z różnych
materiałów jak: stal, miedz
, tworzywa sztuczne, przesyłających nośnik ciepła
o temperaturze do +135C i umieszczonych w pomieszczeniach zabudowanych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 9. Otulina termoizolacyjna z poliuretanu [9]
Parametry techniczne:
- współczynnik przewodnoÅ›ci cieplnej 0,035 W/m ·K (w temp. Å›r. 40 °C),
- gęstość pozorna wg ISO 845-19,2 kg/m3,
- klasa palności B2,
- zakres temperatury czynnika przepływającego w izolowanej rurze do +135C.
Narzędzia i materiały pomocnicze
W zależności od rodzaju wykonywanych izolacji można stosować narzędzia ręczne
lub mechaniczne. Stosuje się przede wszystkim: szpachlę , kielnię , pacę , pędzle, natrysk.
Do łączenia elementów w zależności od rodzaju izolacji i systemu  można stosować
różnego rodzaju haki montażowe, rzepy, taśmy, drut wiązałkowy, specjalne nici z włókna
szklanego z rdzeniem z drutu wolframowego, nity, kleje, itp. Większość materiałów na
izolacje można obrabiać również podstawowym sprzętem elektrycznym  wiertarki, piły itp.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest izolacja termiczna?
2. Z jakich elementów składa się izolacja termiczna rurociągu?
3. Jak dzielimy materiały do izolacji termicznej?
4. Jakie materiały izolacyjne należą do najczęściej stosowanych materiałów włóknistych?
5. Jakie materiały izolacyjne należą do najczęściej stosowanych materiałów porowatych?
6. W oparciu o jakie kryteria dokonujemy wyboru rodzaju izolacji termicznej?
7. Jakie właściwości powinny mieć maty z waty szklanej stosowane do izolacji rurociągów?
8. Jakie właściwości powinny mieć maty z wełny mineralnej stosowane do izolacji
rurociągów?
9. Jakie właściwości powinny mieć izolacje termiczne z pianek?
10. Co to sÄ… masy plastyczne?
11. Co to są kształtki izolacyjne?
12. Jakie typy materiałów stosuje się izolacje?
13. Jakie narzędzia stosowane są do wykonywania izolacji?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj podane w poniższej tabeli materiały izolacyjne, podaj przykłady
zastosowania i ich właściwości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Materiał izolacyjny
Zastosowanie i właściwości materiału
Maty z waty szklanej
Maty z wełny mineralnej
Pianka poliuretanowa i krylaminowa
Otuliny z wełny mineralnej
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przeczytać tekst w tabeli dwukrotnie,
5) zastanowić się i wpisać odpowiednie wartości w odpowiednie rubryki,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy,
10) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabela materiałów izolacyjnych,
- ołówek,
- gumka,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Dobierz odpowiednie materiały i narzędzia oraz wykonaj izolację termiczną fragmentu
rurociągu o długości 2 m i średnicy 250 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta materiału termoizolacyjnego,
5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania,
6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji termicznej rurociągu
o podanej średnicy i długości,
7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
9) wykonać izolację termiczną rurociągu o podanej średnicy i długości, zwracając
szczególną uwagę na estetykę, grubość otuliny i mocowanie elementów,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały izolacyjne na bazie wełny  otuliny,
- poziomnica,
- fragment rurociÄ…gu,
- nóż z wymiennymi ostrzami,
- długa stalowa linijka,
- elementy mocujÄ…ce,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce otuliny,
- literatura.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać materiał izolacyjny do odpowiedniej średnicy rurociągu?
2) określić jakie materiały stosuje się izolacji rurociągów?
3) wykonać izolację rurociągu z otuliny?
4) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania izolacji z maty z wełny
mineralnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3. Technologia wykonywania izolacji termicznych
4.3.1. Materiał nauczania
Wykonywanie izolacji z mat
Wata lub wełna szklana i mineralna, umocowane sznurkiem lub naklejane na arkusze
papieru, to materiały stosowane w przypadku izolacji matami. Przewody cieplne najpierw
okrywane są matami (na szerokość jednego zwoju), a następnie owijane drutem. Izolacja taka
może być nakładana na zimne przewody. Podobnie jak w przypadku izolacji z masy
plastycznej, podstawowa warstwa termoizolacyjna z mat okrywana jest osłoną z tektury
falistej i papy. Maty można łatwo nakładać i zdejmować. Nadają się dobrze do zastosowania
przy przewodach o dużych średnicach, zbiornikach ciepłej wody, akumulatorach ciepła
i elementach nietypowych.
Wykonanie izolacji termicznej otulinÄ…
Wykonanie izolacji rurociągu otulinami omówiono na przykładzie materiałów
izolacyjnych jednej z firm istniejÄ…cych na polskim rynku.
Izolacji rurociÄ…gu otulinÄ…
Rys.10. Izolacja rurociÄ…gu otulinÄ…
1- otulina , 2- drut zaciskowy, 3- płaszcz ochronny, 4- nity lub wkręty [11]
Ze względów technologicznych otuliny dla rur o większych średnicach produkowane są
jako łupki dwu- lub trzyczęściowe (lub z większej liczby części).
Otuliny:
a) b) c)
Rys. 11. Rodzaje otulin [10]
a) jednoczęściowe, b) dwuczęściowe c) trzyczęściowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 12. Otulina dwuczęściowa [10]
Otuliny mogÄ… posiadać specjalne zamki (typu Z, V, lub ½ O) zapobiegajÄ…ce powstawaniu
przegrzewów na połączeniu wzdłużnym (rys. 12).
Rys. 13. Montaż otulin na rurach
A. Montaż otuliny na odcinku prostym
B. Przygotowanie segmentów kolanowych  cięcie
C. Izolacja kolana rurociÄ…gu [11]
W celu uzyskania gładkiej powierzchni izolacji kolana należy starannie dociąć
poszczególne segmenty otuliny, odcinając nadmiar materiału. Ilość segmentów potrzebnych
do uformowania izolacji zależy od promienia krzywizny i kąta kolana (rys. 13).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Izolacja wykonana otuliną z folią aluminiową i zakładką samoprzylepną (rys. 14).
Rys.14. Montaż otuliny z folią aluminiową i zakładką samoprzylepną [11]
Rys. 15. Przygotowanie segmentów kolanowych [11]
Rys. 16. Izolacja kolana rurociÄ…gu [11]
Opisywane otuliny pozwalają na wykonanie izolacji o wysokiej estetyce oraz umożliwiają
bardzo szybki i sprawny montaż.
Dwuwarstwowa izolacja rurociÄ…gu
Rys. 17. Dwuwarstwowa izolacja rurociÄ…gu
1- otuliny - dwie warstwy z przesunięciem poprzecznym i podłużnym, 2- drut zaciskowy, 3- płaszcz ochronny,
4- nity i wkręty [11]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wielowarstwowa izolacja z otulin nie posiada żadnych mostków termicznych
na materiale izolacyjnym (dzięki przesunięciu poprzecznym i podłużnym jednej warstwy
względem drugiej), a także innych mostków termicznych, ponieważ płaszcz ochronny izolacji
nie wymaga konstrukcji wsporczej.
Każda warstwa izolacji wykonana z omawianych otulin powinna być zamocowana
opaskami umieszczonymi w odstępach co 20-30cm. Opaski powinny być wykonane
z materiału zapewniającego trwałość mocowania, np. z drutu stalowego ocynkowanego, drutu
aluminiowego w powłoce poliwinylowej, taśmy stalowej, itp.
Wykonywanie izolacji zasypowej lub wylewanej
Izolacje zasypowe lub wylewane to izolacje kosztowne w porównaniu z innymi
rodzajami izolacji, ponieważ cechuje je z reguły nadmierne zużycie materiałów. Zaleta ich to
łatwość izolowania przewodów bezpośrednio w wykopie lub z zastosowaniem najprostszego
oszalowania (rys.18,19) Dzięki temu bez problemu można izolować wszystkie kształtki i inne
elementy.
Jako wypełnienie izolacji zasypowej stosuje się ziemię okrzemkową, pył dymnicowy,
jak również watę szklaną i mineralną. Izolacja zasypowa z płaszczem stalowym nadaje się
znakomicie do izolowania przewodów prowadzonych nad ziemią.
Jako podstawowy materiał do wykonywania izolacji wylewanej służą różnego rodzaju
mieszanki asfaltowe (bitumiczne) z perlitem, glińcem, keramzytem i innymi podobnymi
wypełnieniami porowatymi.
Rys. 18. Izolacja wylewana w oszalowaniu [6, s. 158]
Rys. 19. Izolacja zasypowa wykonywana bezpośrednio w wykopie [6, s. 159]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wykonanie izolacji z masy plastycznej
Jak już wspomniano wcześniej, masy plastyczne to ziemia okrzemkowa, czasami
magnezja lub pył dymnicowy, które rozdrabnia się na papkę za pomocą wody.
Tak przygotowaną masę nakłada się na powierzchnię rur warstwami, jako izolację. Rura
podczas nakładania izolacji może być podgrzewana, aby suszenie następowało na bieżąco.
Wyschnięta podstawowa warstwa ciepłoizolacyjna okrywana jest następnie osłoną z tektury
falistej i papy. Układanie masy plastycznej jest bardzo proste i wygodne, szczególnie
przy izolowaniu kształtek i różnego rodzaju elementów nietypowych. Masa taka nadaje się
również do izolowania rur prostych o małych średnicach.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób wykonuje się izolacje z mat?
2. Od czego zależy ilość segmentów potrzebnych do uformowania izolacji?
3. Z jakich elementów składa się dwuwarstwowa izolacja rurociągu?
4. Jakie materiały możemy stosować do mocowania kolejnych warstw izolacji
wielowarstwowych?
5. Jakie materiały stosuje się do wypełnienia izolacji zasypowej?
6. Jakie materiały służą do wykonywania izolacji wylewanej?
7. W jaki sposób wykonujemy izolacje z masy plastycznej?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj izolację fragmentu rurociągu o długości 1,5 m i średnicy 150 mm, stosując
maty z wełny mineralnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.3.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcję producenta,
4) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania,
5) obliczyć ilość potrzebnego materiału do izolacji podanego fragmentu rurociągu,
6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
7) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
8) wykonać izolację rurociągu o podanej średnicy i długości, zwracając szczególną uwagę
na estetykę, grubość warstwy izolacji i mocowanie elementów,
9) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
12) uporządkować miejsce pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały izolacyjne  maty z wełny mineralnej,
- poziomnica,
- fragment rurociÄ…gu,
- nóż z wymiennymi ostrzami,
- długa stalowa linijka,
- elementy mocujÄ…ce,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce maty,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Wykonaj izolację jednowarstwową otulinami prostego odcinka rurociągu o długości
2,5 m i średnicy 200 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizowac stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonywania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie.
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcję producenta,
5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania,
6) obliczyć ilość potrzebnego materiału do izolacji podanego fragmentu rurociągu,
7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
9) wykonać izolację rurociągu o podanej średnicy i długości, zwracając szczególną uwagę
na estetykę, grubość otuliny i mocowanie elementów,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały izolacyjne  otuliny,
- poziomnica,
- fragment rurociÄ…gu,
- nóż z wymiennymi ostrzami,
- długa stalowa linijka,
- elementy mocujÄ…ce,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce otuliny,
- literatura.
Ćwiczenie 3
Wykonaj izolację jednowarstwową otulinami kolana rurociągu o średnicy 250 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizowac stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonywania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie.
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcję producenta,
5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania,
6) obliczyć ilość potrzebnego materiału do izolacji podanego fragmentu rurociągu,
7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
8) przygotować powierzchnię kolana rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej
oczyszczenie i odtłuszczenie,
9) wykonać jednowarstwową izolację kolana rurociągu, zwracając szczególną uwagę
na estetykę, grubość otuliny i mocowanie elementów,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały izolacyjne  otuliny,
- poziomnica,
- fragment rurociÄ…gu,
- nóż z wymiennymi ostrzami,
- długa stalowa linijka,
- elementy mocujÄ…ce,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce maty,
- literatura.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wykonać izolację z mat izolacyjnych?
2) wykonać jednowarstwową izolację prostego odcinka rurociągu?
3) poprawnie wykonać jednowarstwową izolację prostego odcinka rurociągu?
4) wykonać dwuwarstwową izolację prostego odcinka rurociągu?
5) określić jakie materiały stosuje się do wykonywania izolacji zasypowej
lub wylewanej?
6) określić, z jakich materiałów i w jaki sposób wykonuje się izolacje z masy
plastycznej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Izolowanie termiczne połączeń kołnierzowych i osprzętu
4.4.1. Materiał nauczania
Właściwa izolacja termiczna
Aby izolacja termiczna dobrze spełniała swą rolę powinna odznaczać się następującymi
cechami:
- niski współczynnik przenikania ciepÅ‚a [W/(m·K)] - im niższa wartość, tym mniejsze
przenikanie ciepła, a więc lepsze własności izolacyjne materiału;
- odporność na wysokie temperatury (maksymalną temperaturę eksploatacji)
oraz różnice temperatur - własność ta zapewnia niezmiennie dobrą pracę i zachowanie
właściwości materiału niezależnie od temperatury;
- odporność na działanie wody i otoczenia - w tym na działanie mikroorganizmów
i gryzoni;
- niepalność lub bardzo niska palność (co najmniej nierozprzestrzenianie ognia);
- obojętność chemiczna wobec izolowanego materiału;
- odporność na obciążenia statycznie i dynamiczne podczas montażu i pracy - w tym
wysoka elastyczność (pod wpływem temperatury rury rozszerzają się - izolacja powinna
więc "pracować").
Zadaniem izolacji termicznej jest ograniczenie strat przesyłanego lub magazynowanego
ciepła.
Materiały na właściwą izolację cieplną połączeń kołnierzowych i osprzętu
Materiały stosowane jako izolacje instalacji grzewczych są do siebie zbliżone pod
względem opisanych właściwości. Pozostałe cechy materiałów (przede wszystkim
zachowanie wobec wody i pary wodnej, np. opór dyfuzyjny i wodochłonność) są
zróżnicowane - wpływa to na zakres stosowania poszczególnych materiałów. Najczęściej
stosuje się następujące materiały:
- porowate tworzywa sztuczne (spieniony polietylen, styropian),
- pianka poliuretanowa natryskiwana na izolowanÄ… powierzchniÄ™,
- materiały włókniste (wełna mineralna i szklana pod warunkiem uzyskania certyfikatu
bezpieczeństwa "B").
Rys. 20. Pianka polietylenowa [10]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 21. Pianka poliuretanowa [10]
Rys. 22. Wełna mineralna [10]
Materiały te mogą występować w postaci mat, płyt, filców, otulin i odpowiednich
kształtek izolacyjnych. Dostępne są też rury preizolowane, na które otulina założona jest
fabrycznie.
Rys. 23. Rura preizolowana [10]
Rys. 24. Mata [10]
Rys. 25. Otulina [10]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Polietylen spieniony charakteryzuje się następującymi cechami:
- współczynnik przewodnoÅ›ci cieplnej dla t= +40°C od 0,035 do 0,045 W/ m··K,
- temperatura pracy od -45°C do +105°C,
- duża elastyczność,
- wysoki współczynnik oporu dyfuzyjnego pary wodnej,
- różne wykonania zależnie od zastosowania: np. zewnętrzna powłoka z folii
polietylenowej, co ułatwia prowadzenie podtynkowe.
Poliuretan spieniony charakteryzuje się następującymi cechami:
- współczynnik przewodnoÅ›ci cieplnej t= +40°C od 0,03 do 0,04 W/ m··K,
- temperatura pracy od -45°C do +135°C,
- dz
więkochłonność,
- mniejsza odporność na zawilgocenie,
- różne wykonania zależnie od zastosowania: np. wyposażenie w płaszcz ochronny PVC.
Polistyren spieniony charakteryzuje się następującymi cechami:
- współczynnik przewodnoÅ›ci cieplnej t= +40°C od 0,03 do 0,04 W/ m··K,
- temperatura pracy do +80°C,
- bardzo mały ciężar,
- stosowany głównie do kształtek izolacyjnych.
Wełna mineralna (skalna i szklana) przeznaczona jest przede wszystkim do stosowania
w ciepłownictwie (rurociągi wysokotemperaturowe). Wełny cechują się bardzo dobrą
odpornoÅ›ciÄ… ogniowÄ… (weÅ‚na skalna do 1000°C, weÅ‚na szklana do 600°C), niepalnoÅ›ciÄ…
i odpornością na działanie mikroorganizmów i gryzoni. Współczynnik przewodności cieplnej
dla otulin z weÅ‚ny mineralnej, mierzony w temperaturze +200°C, wynosi okoÅ‚o
0,060 W/( m··K).
Podstawowe zasady montażu
Zasady ogólne
Izolację cieplną montuje się na suchą i oczyszczoną powierzchnię rur po następujących
czynnościach:
- montażu odcinka lub urządzenia;
- próbie szczelności;
- zabezpieczeniu antykorozyjnym;
- odbiorze technicznym potwierdzonym protokołem odbioru.
Styki czołowe dwóch odcinków izolacji powinny przylegać do siebie ściśle, a styki wzdłużne
powinny być przesuniÄ™te wzglÄ™dem siebie o kÄ…t 10 - 15°. Dopuszczalne odchyÅ‚ki gruboÅ›ci
instalacji wynoszÄ… od -5 do +10%.
Ochrona kształtek i armatury
Na kształtki i armaturę stosuje się specjalne kształtki wykonane ze sztywnych
porowatych materiałów izolacyjnych. Kształtki izolacyjne składają się z dwóch lub więcej
części. Zaleca się stosowanie kształtek o powierzchni zewnętrznej wzmocnionej włóknem
szklanym i z wykładziną wewnętrzną wykonaną np. z folii aluminiowej.
Kształtki izolacyjne powinny być mocowane taśmami z blachy stalowej ocynkowanej
lub taśmą z tworzywa sztucznego, z możliwością demontażu. W przypadku izolacji zaworów
i zasuw ich wrzeciona muszą pozostać odsłonięte.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 26. Widok na kształtki i armaturę izolowane pianką PE [10]
Rys. 27. Widok na izolację w powiększeniu [10]
UWAGA: Nie izoluje się zaworów bezpieczeństwa!
Skafander termoizolacyjny.
Zastosowanie:
Skafandry termoizolacyjne stosuje siÄ™ w celu izolacji termicznej armatury, powierzchni
kształtowych; w szczególności do izolacji: kolan, trójników, kołnierzy, zaworów, zasuw.
Skafandry termoizolacyjne znajdują zastosowanie również jako izolacja turbin, izolacja
kotłów, izolacja zbiorników, izolacja rurociągów. Skafandry stanowią o kompletnym
systemie osłon termoizolacyjnych wielokrotnego użytku, zapewniającym szybki montaż
i demontaż (remonty, konserwacja). Kształt i wymiary wykonywane zgodnie z życzeniem
klienta.
Dane techniczne:
- dopuszczalna temperatura powierzchni izolowanych w przedziale 0-1200 °C,
- skafandry wykonywane w postaci osłon elastycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 28. Skafander termoizolacyjny [12]
Izolowanie połączeń kołnierzowych i osprzętu.
Otulina poliuretanowa
Otulina poliuretanowa na zasuwy kołnierzowe jest wykonana ze sztywnej pianki
poliuretanowej nie zawierającej Feronu 11.Służy do izolacji ciepło i zimnochronnej.
Dane techniczne:
- różne średnice,
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a dla poliuretanu:  d" 0,030 W/ m·K (t.50 °C),
 d" 0,025 W/ m·K (t.20 °C),
- wykończenie krawędzi: zamek z zakładką- atest AT/98-01-0307 spełnia wymogi normy
PN-85/B-02421,
- zakres temperatur eksploatacyjnych: od - 40 °C do +135 °C,
- montaż otulin na urządzeniach umożliwiają elementy łączące w postaci samoprzylepnej
taśmy PVC lub taśmy polipropylenowej.
Maty samoprzylepne z polietylenu
Płyta izolacyjna wykonana z wysokiej jakości polietylenu LDPE o zamkniętej strukturze
komórkowej, otrzymywana w procesie usieciowania.
Płyty stosowane są do izolacji: kanałów o przekroju okrągłym i kwadratowym, okrągłych
i owalnych ciągów powietrznych, systemów uzdatniania powietrza, urządzeń chłodniczych,
zbiorników, zaworów, kolanek, przewodów o dużych średnicach w instalacjach grzewczych
i chłodniczych. Odmianą omawianego materiału, są maty(płyty) wyposażone w warstwę
samoprzylepną zabezpieczoną odpowiednim materiałem. Stosowanie tych produktów
pozwala na szybki i czysty montaż.
Parametry techniczne:
- gęstość: 35 kg/m3,
- współczynnik przewodzenia ciepÅ‚a ( l ) : 0,035 W/ m·K przy 10oC; 0,038 W/ m·K przy 40oC,
- zakres temperatur : -80oC do 110oC,
- odporność na dyfuzję pary wodnej ( m ) : >3500,
- odporność na ozon i chemikalia: doskonała,
- stabilność termiczna: kurczliwość < 0,5%,
- kategoria pożarowa: wg PN-B-02874 materiał niezapalny; wg DIN 4102 kategoria B1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 29. Mata samoprzylepna z polietylenu [12]
Otulina dzielona na zasuwy, zawory kulowe (od -40 °C do + 120°C i + 150°C)
Charakterystyka techniczna otulin izolacyjnych:
- skład chemiczny - izolacyjna poliuretanowa pianka sztywna jest produktem spieniania
dwuskładnikowego systemu składającego się z mieszaniny polieterowo - poliestrowej
i polizocjanianu dwufenylometanu z dodatkiem środków spieniających powierzchniowo
czynnych i katalizatorów,
- kolor - jasno żółty do żółtego,
- zapach  bezwonny,
- struktura - wielokomórkowa równomierna o komórkach w min. 96% zamkniętych;
na całej powierzchni otulin formowanych występuje cienka skorupa (lico) zamykająca
komórkową budowę izolacji; warstwa ta zwiększa wytrzymałość mechaniczną
oraz eliminuje dostęp pary wodnej i wody do izolacji,
- gęstość pozorna - od 38 do 68 kg/m3,
- współczynnik przewodnictwa ciepÅ‚a - nie mniej niż 0,021 do 0,030 W/ m·K,
- wytrzymałość mechaniczna na zginanie, ściskanie - nie mniej niż 170 kPa,
- paro i wodochłonność - po 24 godzinach zanurzenia max. 2,9%, po 168 godz. zanurzenia
maksymalnie 3,9%,
- odporność termiczna - od -40°C do +120°C oraz od -40°C do +150°C, zależnie
od rodzaju stosowanego systemu.
Rys. 30. Otulina dzielona na zawory [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 31. Otulina dzielona na zawory [12]
Rys. 32. Otulina dzielona na zawór kulowy [12]
Listwy wykończeniowe o profilu U
Dzięki specjalnie opracowanej formie są dostosowane do izolacji połączeń kołnierzowych
kanałów o przekroju kwadratowym lub prostokątnym.
Są to listwy wykończeniowe o profilu U (rys. 33) służące do izolacji połączeń kołnierzowych
kanałów o przekroju kwadratowym lub prostokątnym.
Są dostępne w postaci:
- profil U,
- profil U pokryty z zewnątrz warstwą gruboziarnistego aluminium o grubości 0,1 mm,
- profil U pokryty z zewnątrz warstwą kauczuku EPDM o grubości 0,75 mm odporną
na promieniowanie UV.
Rys. 33. Listwy wykończeniowe o profilu U [22]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Maty z wełny
Są to maty z jednostronną okładziną z siatki drucianej przyszytej drutem do warstwy
wełny, produkowane w pięciu wersjach standardowych: WIRED MAT 70, WIRED MAT 80,
WIRED MAT 105, ALU-WIRED MAT 80, ALU-WIRED MAT 105. Dwa ostatnie produkty
są z warstwą folii aluminiowej umieszczoną między siatką a wełną.
Rys. 34. Rolki maty i płyty wełny mineralnej [18]
Rys. 35. Rolka maty WIRED MAT [18]
Maty na siatce WIRED MAT przeznaczone sÄ… do izolacji wysokotemperaturowych
powierzchni płaskich, rur i rurociągów, armatury oraz innych urządzeń i powierzchni, gdzie
wymagana jest duża wytrzymałość mechaniczna materiału izolacyjnego przy jednoczesnej
jego elastyczności i łatwości montażu, w szczególności: ściany kotłów energetycznych,
elektrofiltrów, kanałów spalin, kominów stalowych, rurociągi nisko- i wysokoprężne, parowe
i wodne, korpusy turbin parowych i gazowych, obudowy sprężarek, stacji redukcyjnych,
zaworów, wentylatorów. Powierzchnie o specjalnych wymaganiach, np. dotyczących korozji,
mogą być izolowane matami na siatce ze stali nierdzewnej (dotyczy to również drutu
zszywajÄ…cego) (Tabela 4.).
UWAGA: Grubość izolacji termicznej połączeń kołnierzowych powinna być taka sama, jak
łączonych rurociągów!
Tabela 4. Właściwości mat z wełny [18]
współczynnik przewodzenia ciepła 20 0,042 [W/mK]
gęstość nominalna:
WIRED MAT 70 70 kg/m3
WIRED MAT 80 80 kg/m3
WIRED MAT 105 105 kg/m3
zawartość całkowita siarki d" 0,4%
Temperatura:
pracy ciÄ…gÅ‚ej 700 °C
pracy chwilowej 1000 °C
pracy chwilowej przy wibracjach 800 °C
od strony okÅ‚adziny 550°C
klasa reakcji na ogień (bez okładziny) wyrób niepalny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 36. Izolacja zaworu na rurociÄ…gach poziomych.
1  Izolacja WIRED MAT 80, 2  płaszcz osłonowy izolacji, 3  konstrukcja wsporcza, 4  element mocujący
izolacjÄ™, 5  nit rurkowy jednostronny z rdzeniem, 6  uszczelnienie kitem silikonowym, 7  zamek kapturowy [18]
Rys. 37. Izolacja zaworu na rurociÄ…gach pionowych.
1  Izolacja WIRED MAT 80, 2  płaszcz osłonowy izolacji, 3  konstrukcja wsporcza, 4  element mocujący
izolacjÄ™, 5  nit rurkowy jednostronny z rdzeniem, 6  uszczelnienie kitem silikonowym, 7  zamek kapturowy [18]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rys. 38. Izolacja połączeń kołnierzowych na rurociągach poziomych.
1  Izolacja WIRED MAT 80, 2  płaszcz osłonowy izolacji, 3  konstrukcja wsporcza, 4  element mocujący
izolacjÄ™, 5  nit rurkowy jednostronny z rdzeniem, 6  uszczelnienie kitem silikonowym, 7  zamek kapturowy [18]
Rys. 39. Szczegół  a [18]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 40. Izolacja połączeń kołnierzowych na rurociągach pionowych.
1  Izolacja WIRED MAT 80, 2  płaszcz osłonowy izolacji, 3  konstrukcja wsporcza, 4  element mocujący
izolacjÄ™, 5  nit rurkowy jednostronny z rdzeniem, 6  uszczelnienie kitem silikonowym, 7  zamek kapturowy [18]
Szczegół  a należy rozwiązać podobnie, jak na rys. 39.
Otuliny z wełny mineralnej pokryte z jednej strony folią aluminiową
Montaż otulin z wełny mineralnej nie wymaga wycinania kolan, dlatego są one szczególnie polecane
przy izolowaniu wszelkiego rodzaju skomplikowanych instalacji (np. węzły cieplne, kotłownie).
Klasyfikacja:
- aprobata techniczna: AT/98-01-0372-03A,
- test higieniczny: HK/B/0010/03/2006,
- produkt niepalny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Parametry:
- Zakres wymiarów: średnica wewnętrzna od ł18 do ł48, grubość od 20 mm do 30 mm,
długość 1200 mm,
- Maksymalna temperatura stosowania: tmax = 250oC (temp. 120oC od strony folii).
Rys. 41. Otuliny z wełny mineralnej pokryte z jednej strony folią aluminiową [13]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi właściwościami powinna się charakteryzować dobra izolacja?
2. Jakie są podstawowe zasady montażu?
3. Jakimi materiałami możemy wykonywać izolacje połączeń kołnierzowych?
4. W jaki sposób chroni się kształtki i armaturę?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1.
Wykonaj izolację połączenia kołnierzowego rurociągu pionowego o średnicy 150 mm
przy pomocy wełny mineralnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta wełny,
5) zapoznać się z instrukcją producenta dotyczącą elementów łączących i mocujących
oraz zasadami ich stosowania,
6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego
rurociÄ…gu pionowego,
7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego
rurociągu pionowego poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie,
9) wykonać izolację połączenia kołnierzowego rurociągu pionowego, zwracając szczególną
uwagę na właściwą kolejność, estetykę i mocowanie elementów,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociągu poziomego średnicy 150 mm z połączeniem kołnierzowym,
- izolacja termiczna wełna mineralna,
- elementy mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
- kombinerki lub obcęgi,
- nożyczki,
- stalowa linijka,
- pistolet do silikonu,
- nity rurkowe z nitownicÄ…,
- zamki kapturowe,
- kit silikonowy,
- poziomnica,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Wykonaj izolację połączenia kołnierzowego z zainstalowaniem urządzeń
sygnalizacyjnych z zastosowaniem sztywnych, porowatych materiałów izolacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta porowatych materiałów izolacyjnych,
5) zapoznać się z instrukcją producenta dotyczącą elementów łączących i mocujących
oraz ich stosowaniem,
6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego
z zainstalowaniem urządzeń sygnalizacyjnych,
7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji połączenia kołnierzowego
z zainstalowaniem urządzeń sygnalizacyjnych poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie,
9) wykonać izolację połączenia kołnierzowego z zainstalowaniem urządzeń
sygnalizacyjnych, zwracając szczególną uwagę na estetykę i mocowanie elementów,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociągu poziomego z połączeniem kołnierzowym,
- porowate materiały izolacyjne,
- elementy mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
- piłka,
- nożyczki,
- stalowa linijka,
- urzÄ…dzenia sygnalizacyjne,
- poziomnica,
- taśmy z blachy stalowej ocynkowanej lub taśmy z tworzywa sztucznego,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Ćwiczenie 3
Wykonaj izolację zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu z zastosowaniem
skafandrów termoizolacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta skafandrów termoizolacyjnych,
5) zapoznać się z instrukcją producenta dotyczącą elementów łączących i mocujących
oraz zasadami ich stosowania,
6) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji zaworu i urządzeń
wskazujÄ…cych na rurociÄ…gu,
7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
8) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji zaworu i urządzeń
wskazujących na rurociągu poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie,
9) wykonać izolację zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu, zwracając szczególną
uwagę na estetykę i mocowanie elementów,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociÄ…gu z zaworem,
- fragment rurociÄ…gu z urzÄ…dzeniem wskazujÄ…cym  np. manometrem,
- skafandry termoizolacyjne,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce i mocujÄ…ce,
- literatura.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać cechy dobrej izolacji?
2) określić, jakie materiały stosujemy na izolacje?
3) określić, jakie są postacie występowania materiałów izolacyjnych?
4) podać podstawowe zasady montażu izolacji ciepłowniczych?
5) określić, które kształtki i armatura powinny być izolowane, a które nie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.5. Izolowanie termiczne kanałów, zbiorników i wymienników
ciepła
4.5.1. Materiał nauczania
Izolowanie kanałów
Aby nie tamować ruchu ulicznego, a także ze względów estetycznych, w miastach
i osiedlach prawie zawsze układa się sieci cieplne pod ziemią. Rozróżnia się cztery sposoby
prowadzenia przewodów:
1) w kanałach przechodnich,
2) w kanałach półprzechodnich,
3) w kanałach nieprzechodnich,
4) bezkanałowo (bezpośrednio w ziemi).
Bardzo ciekawym rozwiązaniem w przypadku kanałów przechodnich jest wykonanie
całych odcinków sieci metodą prefabrykacji (wraz z tunelem). Metoda ta pozwala
na ograniczenie prac ziemnych tylko do wykonania wykopu i jego zasypania, a prace
wykończeniowe do połączeń przewodów już po zasypaniu kanału. Przerwa w ruchu
i wszystkie utrudnienia daje się w tym przypadku ograniczyć do minimum, co daje ogromne
oszczędności. Przykład takiego prefabrykowanego kanału zbiorczego przedstawia rys. 42.
Przewody zmontowane są w tunelu o średnicy d = 2,4 m, wykonanym z blachy stalowej
falistej, spawanej szczelnie. Od strony zewnętrznej tunel jest okryty trzema warstwami masy
bitumicznej. Po dokonaniu spawu poszczególnych segmentów tunelu, wykonaniu próby
i zaizolowaniu warstwą bitumiczną, tunel układa się w wykopie i zasypuje piaskiem ubijanym
warstwami dla uzyskania równomiernego nacisku na ścianki.
Rys. 42. Tunel zbiorczy prefabrykowany [3, s.665]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Przy prowadzeniu sieci cieplnych w istniejących miastach stosuje się z reguły kanały
nieprzechodnie lub półprzechodnie, ze względu na szczupłość miejsca będącego
do dyspozycji. Prowadzenie sieci cieplnej w miastach lub w osiedlach istniejÄ…cych jest bardzo
trudnym problemem, wymagającym wyjątkowych umiejętności organizacyjnych, szczególnie
tam, gdzie nie można przerwać ruchu ulicznego. Wykopy muszą być tak prowadzone aby
usuwać i wywozić ziemię, a potem ją przywozić z powrotem do zasypywania kanałów.
Materiały i urządzenia montażowe muszą być dostarczane na budowę i usuwane
natychmiast po ich użyciu. Magazynowanie materiałów musi być przeprowadzone tak, aby
zajmowało minimum miejsca. Kanały półprzechodnie są formą pośrednią między kanałami
przechodnimi a nieprzechodnimi. Ich wysokość w świetle wynosi 1,2-1,4 m. Budowane są
na odcinkach krótkich, na przykład jako odgałęzienia do poszczególnych budynków, głównie
dla sieci parowych, zamiast kanałów przechodnich. Dają one możność lepszego wglądu
do przewodów i dokonanie drobnych poprawek izolacji i spawów. Ze względu jednak
na bardzo uciążliwą pracę personelu obsługującego, stosowane są niechętnie, jedynie
w przypadku podyktowanych koniecznością, na przykład brakiem miejsca dla wykonania
kanałów przechodnich.
Najczęściej sieci cieplne układa się więc w kanałach nieprzechodnich, prawie zawsze dla
przewodów z wodą gorącą, a także dla przewodów parowych z parą przegrzaną. Kanały
nieprzechodnie są najwłaściwszą formą dla sieci jednoprzewodowych (technologicznych)
zarówno wodnych, jak i parowych bez zwrotu kondensatu.
Kanały nieprzechodnie są konstrukcją tańszą pod względem inwestycyjnym, natomiast
mogą się okazać kosztowne pod względem eksploatacyjnym, gdyż w przypadku naprawy
przewodów lub ich wymiany, istnieje konieczność odkopywania tras i ponownego ich
zakrywania po remoncie, co często połączone jest z kosztownymi robotami naprawy
nawierzchni.
Istnieje bardzo wiele konstrukcji kanałów nieprzechodnich. Najprostszą jest kanał
z cegły, przykryty płytami żelbetowymi. Dla przewodów o średnicach większych od 350 mm
(0,35 m) celowe jest podzielenie kanału wzdłuż osi ścianką działową na dwa osobne kanały
przykrywane osobnymi płytami. Bardzo korzystną okazała się konstrukcja przykryć
wykonanych w kształcie łupin, prefabrykowanych z betonu. Po odkryciu takiej łupiny przewody
są dostępne ze wszystkich stron, co znakomicie ułatwia roboty izolacyjne i naprawę (rys. 43).
Rys. 43. KanaÅ‚ nieprzechodni Å‚upinowy: a) dla " = 32÷300 mm, b) dla " = 350÷500 mm [3, s.669]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Interesujące jest także rozwiązanie polegające na wykonaniu podłoża, boków i pokryw
kanału z cienkich żelbetowych płytek prefabrykowanych o grubości 40 - 50 mm, owinięciu
przewodów tekturą falistą i ułożeniu przewodów na podkładach drewnianych (rys.44).
Rys. 44. Układanie przewodów w pianobetonie [3, s.670]
1  pokrywa prefabrykowana, 2  tektura falista, 5  pianobeton, 4  ścianki pręta brykowane, 5  podłoże
gruzobeton, 6  podkładki drewniane
Po ułożeniu przewody zalewa się pianobetonem, następnie układa się górną przykrywę
zalewa się szczeliny asfaltem i całość pokrywa się podwójną warstwą papy, stanowiącą
ochronę przed wodami opadowymi. Przed uruchomieniem przewodów przepuszcza się przez
nie parÄ™ przegrzanÄ… o temperaturze 200÷300° C. Tektura falista zwÄ™gla siÄ™ w tej
temperaturze, tworząc śliską warstwę pozwalającą na swobodne przesuwanie się rury wzdłuż
osi przy wydłużeniach termicznych.
Prowadzone od szeregu lat badania stanu sieci cieplnych, tzw. starzenia siÄ™ sieci
za pomocą odkrywania przewodów (odkrywek) doprowadziły do stwierdzenia, że najlepszy
stan wykazują przewody z izolacją tradycyjną (podwieszoną) w kanałach. Przerwa powietrzna
między izolacją, a ścianką kanału jest korzystna, gdyż nie dopuszcza do przesączania się wód
gruntowych i wilgoci do ścianki rury, co z reguły powoduje przyspieszoną korozję. Dlatego
z dużą ostrożnością podchodzić należy do metod bezkanałowego układania sieci cieplnych.
Istnieje wiele sposobów bezkanałowego układania przewodów. Jednym z nich jest takie
wykonanie fabryczne lub poligonowe przewodu wraz z izolacjÄ… i pancerzem ochronnym
(tuleją), aby można go było bezpośrednio zakopać w ziemi, podobnie jak przewód gazowy,
czy wodociągowy. Wolna przestrzeń między przewodami, a tuleją, może być wypełniona
dowolnym materiałem izolacyjnym, najczęściej watą szklaną w stanie sypkim. Przewody
ułożone są w tulei na odpowiednich podstawach stalowych. Odcinki gotowe o długościach do
8 m są prefabrykowane i dostarczane na budowę. Poszczególne odcinki łączone są stalowymi
króćcami i zalewane betonem. Spawanie dwóch końcówek rur w tulejach jest dosyć uciążliwe
i wymaga dużej staranności spawania. Przewody prowadzone tym systemem mogą mieć
jedną lub dwie rury umieszczone w jednej tulei. Tuleje są na zewnątrz smołowane i otulane
papą bitumiczną. Zaletą tego systemu jest możność pełnej prefabrykacji w warsztatach,
a wadą jest wysoki koszt, duży ciężar odcinków sieci i związane z tym trudności transportowe
i trudności montażu, wymagającego ciężkiego sprzętu do budowy.
Innym systemem układania bezkanałowego przewodów jest wykonanie kształtek
pianobetonowych zbrojonych. Kształtki te są dwudzielne i stanowią jednocześnie tuleję oraz
izolację przewodów. Dla przewodów o średnicach do 300 mm (0,3 m) kształtki są podwójne,
to jest ujmujące oba przewody (zasilenie i powrót) razem, a dla średnic powyżej 300 mm
(0,3 m) wykonywane są jako pojedyncze dla każdego przewodu osobno. Ze względu na dużą
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
higroskopijność pianobetonu, kształtki otulone są od spodu i z góry w czasie montażu folią
z polichlorku winylu o gruboÅ›ci 0.5÷1 mm. KsztaÅ‚tki sÄ… zÅ‚Ä…czone kitem lub zaprawÄ…, a foliÄ™
zgrzewa się elektrycznie. Pianobeton jest materiałem kruchym i dlatego dla uniknięcia
uszkodzeń przy transporcie i montażu należy kształtki uzbroić. Jako zbrojenie stosuje się
przędzę szklaną. Rysunek 45 przedstawia projekt kształtek dla przewodów o średnicach 80
i 150 mm (0;08 i 0,15 m).
Wadą tego systemu jest jego duża wrażliwość na wilgoć. Ochrona przed nią wymaga
bardzo pieczołowitego uszczelniania złącz i osłony pełnej kształtek, co w praktyce jest nie
do osiągnięcia i dlatego system ten nie znajduje w Polsce szerszego zastosowania.
Rys. 45. Sieć cieplna w obudowie z kształtek pianobetonowych: a) dla Dn=80 mm, b) dla Dn=150 mm
1- kształtka pianobetonowa, 2 - kształtka długości 32 cm, 3 - izolacja z folii PCW-0,8 mm, 4 - kształtka
żelbetowa z podporą ślizgową, 5  tłuczeń pianobetonowy z zaprawą cementową, 6 kit, 7  podsypka
z piasku [3,s.676]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Izolowanie zbiorników i wymienników ciepła
Najlepszymi materiałami do izolacji termicznej ścian zbiorników i innych rozległych
cylindrycznych, pionowych lub poziomych powierzchni są płyty i maty z wełny mineralnej.
Od materiałów stosowanych do izolacji termicznej zbiornika i wymienników ciepła
wymagane są następujące właściwości:
- dobre właściwości izolacji cieplnej w szerokim zakresie temperatur,
- niska przepuszczalność powietrza poprawiająca właściwości izolacji cieplnej,
- wysoka wytrzymałość na ściskanie  na dachu zbiornika nie wymagane są wsporcze
konstrukcje podtrzymujące, powodujące powstawanie mostków cieplnych,
- dobra hydrofobowość, czyli skłonność cząsteczek chemicznych materiału do silnego
odpychania od siebie czÄ…steczek wody,
- łatwość w instalacji,
- niepalny materiał wytrzymujący wysokie temperatury chroniący zarówno mienie
jak i środowisko naturalne.
Przykładowe materiały stosowane do izolacji termicznej zbiorników i innych rozległych
cylindrycznych, pionowych lub poziomych powierzchni:
- Mata z wełny skalnej jednostronnie obszyta welonem szklanym (rys. 46). Izolacja
termiczna i akustyczna niskotemperaturowych zbiorników, rurociągów, powierzchni
cylindrycznych; mają również zastosowanie jako zewnętrzna powłoka izolacyjna
w wielowarstwowym układzie izolacji wysokotemperaturowych. Stara nazwa PAROC
Mata LW 60.
Rys. 46. Mata z wełny skalnej jednostronnie obszyta welonem szklanym [15]
- Izolacja w formie płyt samoprzylepnych do zastosowań wentylacyjnych oraz do izolacji
zbiorników, armatury i dużych przekrojów rurociągów. (rys. 47) Występuje w wersji
standardowej i z pokryciem aluminiowym. Dzięki samoprzylepności nie wymaga
stosowania żadnych dodatkowych akcesoriów, co znacznie skraca czas montażu. Płyty
dostępne są w szerokości 1500 mm i grubości 6, 8, 10, 12 mm.
Rys. 47. Izolacja w formie płyt samoprzylepnych [23]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
- Maty pokryte jednostronnie foliÄ… aluminiowÄ… przeznaczone sÄ… do izolacji termicznej,
akustycznej i przeciwkondensacyjnej powierzchni płaskich oraz cylindrycznych
w układach zarówno poziomych, jak i pionowych. (rys. 48) Maty z wełny pokryte są
zbrojoną folią aluminiową lub papierem, posiadają prostopadły układ włókien
do płaszczyzny podłoża, który zapewnia utrzymanie pierwotnej grubości w przypadku
izolacji zagięć i narożników.
Ze względu na rodzaj warstwy nośnej omawiane maty produkowane są w następujących
odmianach:
- pokryte jednostronnie foliÄ… aluminiowÄ…,
- do zastosowań wentylacyjnych.
Rys. 48. Maty pokryte jednostronnie foliÄ… aluminiowÄ… [23]
- Płyty izolacyjne z wełny mineralnej to izolacja cieplna i akustyczna przewodów
wentylacyjnych i instalacji klimatyzacyjnych, zbiorników, kotłów do maksymalnej
temperatury 250 ºC (rys. 49).
Rys. 49. Płyty izolacyjne z wełny mineralnej [23]
- Płyty izolacyjne z wełny mineralnej pokryte jednostronnie folią aluminiową  to izolacja
cieplna, akustyczna i przeciwkondensacyjna przewodów wentylacyjnych i instalacji
klimatyzacyjnych, zbiorników, kotłów do maksymalnej temperatury od strony wełny
250 ºC (rys. 50).
Rys. 50. PÅ‚yty izolacyjne pokryte jednostronnie foliÄ… aluminiowÄ… [23]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
- Mata lamelowa to izolacja cieplna, akustyczna i przeciwkondensacyjna przewodów
rurowych, zbiorników, przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych do maksymalnej
temperatury eksploatacyjnej 320 ºC (rys. 51).
Rys. 51. Mata lamelowa [23]
Wykonanie izolacji zbiornika i innych rozległych cylindrycznych, pionowych lub poziomych
powierzchni.
Rys. 52. Izolacja zbiornika wykonana z mat
1- ściana zbiornika, 2- izolacja z maty, 3- opaska spinająca, 4- rowki umożliwiające wentylację , 5- wkręty
samogwintujące lub nity , 6- płaszcz ochronny z blachy [20]
Małe cylindryczne powierzchnie można izolować matami na welonie szklanym np.
wymienionymi wcześniej matami L-W-60 i L-W-80 jednej z firm działających na rynku
polskim lub matami na folii aluminiowej. Dobre rezultaty uzyskuje siÄ™, izolujÄ…c matami typu
Lamella Mat. Maty te posiadają włókna ułożone prostopadle do powierzchni nośnej, czyli
okładziny, którą stanowić może folia aluminiowa lub powłoka z papieru. Specyficzny układ
włókien zapewnia idealne dopasowanie maty do promienia krzywizny zbiornika, bez względu
na jego średnicę.
Montaż mat izolacyjnych na zbiorniku polega na owinięciu i zamocowaniu ich przy
pomocy opasek o szerokości min. 15 mm w odległości co około 25-30 mm. Sąsiednie odcinki
mat powinny być dokładnie do siebie dosunięte i ułożone z przesunięciem, tak aby zapewnić
maksymalną szczelność na stykach poprzecznych i wzdłużnych. Dla mat z folią aluminiową
zaleca się dodatkowo stosowanie taśmy samoprzylepnej na stykach mat.
W celu zwiększenia pewności mocowania, do powierzchni zbiornika można przyspawać
szpilki i nakładać na nie izolację z mat.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz sposoby bezkanałowego układania przewodów?
2. W jaki sposób układa i zabezpiecza się przewody w pianobetonie w kanałach
nieprzechodnich?
3. Jakie materiały najlepiej nadają się do izolacji termicznej ścian zbiorników?
4. Jakie wymagania stawia się materiałom stosowanym do izolacji termicznej zbiorników?
5. Jakie cechy mają materiały stosowane do izolacji zbiorników?
6. Z jakich elementów składa się izolacja ściany zbiornika?
7. W jaki sposób wykonuje się montaż mat izolacyjnych na ścianie zbiornika?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj izolację fragmentu ściany imitującej zbiornika, używając maty z wełny
mineralnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisac w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta,
5) obliczyć ilość potrzebnego materiału do wykonania izolacji danego fragmentu ściany
zbiornika,
6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
7) przygotować powierzchnię fragmentu ściany zbiornika do wykonania izolacji poprzez jej
oczyszczenie i odtłuszczenie,
8) wykonać izolację danego fragmentu ściany zbiornika matami, wykorzystując elementy
mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy,
13) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- maty z wełny mineralnej do izolacji termicznej,
- nóż do tapet,
- model zbiornika,
- długa stalowa linijka,
- elementy mocujące wełnę,
- elementy łączące płyty,
- poziomnica,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie materiały stosuje się do wykonywania izolacji termicznej
ścian zbiorników?
2) określić, jakimi właściwościami powinny odznaczać się materiały
stosowane do izolacji ścian zbiorników?
3) określić, z jakich elementów składa się izolacja ściany zbiornika?
4) wykonać montaż mat izolacyjnych na ścianie zbiornika?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.6. Konstrukcje podtrzymujÄ…ce izolacje termiczne
4.6.1. Materiał nauczania
W bardzo wielu przypadkach trzeba stosować konstrukcje nośne pod wykonanie izolacji.
Niestety, materiały stosowane do izolacji, w większości przypadków nie posiadają
właściwości konstrukcyjnych  szczególnie to dotyczy wełny mineralnej. Aby zapewnić
odpowiednią stabilność, bezpieczeństwo i izolację  należy stosować odpowiednie
konstrukcje wsporcze  w zależności od rodzaju izolowanego urządzenia, charakteru pracy,
temperatury występującej podczas pracy i wielu, wielu innych czynników.
Oczywiście konstrukcja nośna ma za zadanie utrzymać całą konstrukcję, ukształtować
odpowiednio urządzenie (np. komorę ciepłowniczą uchronić od strat promieniowania
cieplnego), nie tylko w temperaturze budowania, ale przede wszystkim w temperaturze pracy
urządzenia, również przenieść inne obciążenia  technologiczne, użytkowe itp. Grubość
warstwy konstrukcyjnej uzależniona jest od obliczeń wytrzymałościowych oraz rodzaju
stosowanego materiału  jego wymiarów i cech wytrzymałościowych.
Przewody najczęściej mocuje się do elementów konstrukcji budynku za pomocą
uchwytów lub wsporników. Konstrukcja uchwytów i wsporników powinna zapewnić łatwy
i trwały montaż instalacji, odizolowanie od przegród budowlanych i rozprzestrzenianie się
drgań i hałasów w przewodach i przegrodach budowlanych. Pomiędzy przewodem a obejmą
uchwytu lub wspornika, należy stosować podkładki elastyczne. Konstrukcja uchwytów
stosowanych do mocowania przewodów poziomych powinna zapewniać swobodne
przesuwanie siÄ™ rur.
Najczęściej na podpory, uchwyty i wsporniki stosuje się stal. Podpory wykonuje się
o wymiarach dostosowanych do rozmieszczenia i przenoszenia obciążeń.
Maksymalne rozstawy podpór dla rur stalowych wynoszą:
Tabela 5. Maksymalne rozstawy rur stalowych [16]
Średnica nominalna Odstępy pomiędzy
rur podporami [m]
DN 20, DN 15 1,5
DN 32, DN 25 2
DN 50, DN 40 2,5
DN 65, DN 80 3,8
W niektórych przypadkach należy również stosować konstrukcje wsporcze płaszczy.
Przykładowe rozwiązania przedstawiono poniżej (rys. 53  56).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Rys. 53. Konstrukcja wsporcza płaszcza izolacji rurociągu niskotemperaturowego usytuowanego poziomo.
1  pierścień konstrukcyjny zewnętrzny, 2  odstępnik pierścienia, 3  przekładka izolacyjna grubości 3 mm,
4  nit stalowy, 5  śruba stalowa [18]
Rys. 54. Izolacja rurociÄ…gu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem grzewczym.
1  przewód grzewczy, 2  siatka z drutu ocynkowanego, 3  izolacja z maty L-W-80, 4  płaszcz osłonowy
izolacji, 5  wkręt nierdzewny samogwintujący [18]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Rys. 55. Izolacja rurociÄ…gu niskotemperaturowego ogrzewanego dwoma przewodami grzewczymi.
1  przewód grzewczy, 2  izolacja z otuliny, 3  płaszcz osłonowy izolacji, 4  wkręt nierdzewny
samogwintujÄ…cy [11]
Rys. 56. Konstrukcja wsporcza płaszcza izolacji rurociągu średnioprężnego usytuowanego poziomo.
1  pierścień konstrukcyjny z bednarki, 2  odstępnik pierścienia, 3  przekładka izolacyjna grubości 3 mm,
4 - nit stalowy, 5  śruba stalowa [11]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosujemy konstrukcje wsporcze?
2. Z czego najczęściej wykonujemy konstrukcje wsporcze do?
3. Co stosujemy między przewodem, a obejmą?
4. Jaki jest maksymalny rozstaw podpór dla rur stalowych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj konstrukcję wsporczą płaszcza izolacji rurociągu niskotemperaturowego
usytuowanego poziomo.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.6.1,
5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
6) zapoznać się z instrukcją producenta,
7) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania konstrukcji wsporczej płaszcza
izolacji rurociÄ…gu niskotemperaturowego usytuowanego poziomo,
8) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
9) wykonać konstrukcję wsporczą płaszcza izolacji rurociągu niskotemperaturowego
usytuowanego poziomo, zwracając szczególną uwagę na estetykę i mocowanie
elementów,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy,
14) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociÄ…gu,
- przekładka izolacyjna grubości 3 mm,
- nity stalowe i nitownica,
- śruby stalowe,
- elementy mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
- kombinerki lub obcęgi,
- arkusz blachy,
- nożyce do cięcia blachy,
- akcesoria traserskie,
- giętarki ręczne,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Ćwiczenie 2
Wykonaj izolacjÄ™ rurociÄ…gu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem
grzewczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta,
5) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji rurociągu
niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem grzewczym,
6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
7) przygotować powierzchnię rurociągu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem
grzewczym do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie i odtłuszczenie,
8) wykonać izolację rurociągu niskotemperaturowego ogrzewanego przewodem
grzewczym, zwracając szczególną uwagę na estetykę i mocowanie elementów,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy,
13) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociÄ…gu,
- przekładka izolacyjna grubości 3 mm,
- nity stalowe i nitownica,
- wkręty samogwintujące,
- siatka z drutu ocynkowanego,
- elementy mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
- kombinerki lub obcęgi,
- arkusz blachy,
- nożyce do cięcia blachy,
- akcesoria traserskie,
- giętarki ręczne,
- literatura.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić funkcje konstrukcji nośnej?
2) określić, jakie materiały stosujemy na konstrukcje?
3) wykonać konstrukcję wsporczą płaszcza izolacji rurociągu?
4) podać maksymalny rozstaw podpór dla rur stalowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
4.7. Zabezpieczenia i płaszcze ochronne izolacji
4.7.1. Materiał nauczania
Wprowadzenie
Izolacja termiczna składa się z izolacji właściwej (materiału termoizolacyjnego)
i płaszcza ochronnego. Płaszcze ochronne stanowią o istotnym i niezbędnym fragmencie
termoizolacji rurociągów, zbiorników, armatury. Ochrona izolacji właściwej przed
uszkodzeniem mechanicznym oraz destrukcyjnym działaniem wilgoci, środowiska
agresywnego to główne funkcje, jakie spełniają. Istnieje bardzo dużo materiałów,
stosowanych na warstwy i płaszcze ochronne. Różnią się między sobą właściwościami,
grubością, kolorem, stosowaniem itp.
PÅ‚aszcz ochronny
Zadaniem płaszcza ochronnego jest chronić warstwę izolacji właściwej przed wpływami
środowiska oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Materiał na płaszcz powinien mieć
następujące cechy:
- odporność na działanie wody i otoczenia - w tym na działanie mikroorganizmów
i gryzoni;
- niepalność lub bardzo niska palność (co najmniej nierozprzestrzenianie ognia);
- odporność na obciążenia statyczne i dynamiczne podczas montażu i pracy
Płaszcze ochronne  w postaci arkuszy - mogą być wykonane z następujących
materiałów:
- taśmy aluminiowej,
- folii z tworzyw sztucznych,
- papy asfaltowa na taśmie aluminiowej,
- blachy stalowej ocynkowanej.
Płaszcz z blachy stalowej ocynkowanej powinien być mocowany siatką ze stali
ocynkowanej lub tworzyw sztucznych, jeśli średnica zewnętrzna nałożonej izolacji przekracza
279 mm. Średnica ta jest też wymiarem granicznym do stosowania konstrukcji wsporczych -
zapewniają one właściwe mocowanie izolacji do chronionych elementów. Powinny być
rozmieszczone najwyżej co1 m. Jeśli płaszcz jest wykonany z materiału nieprzepuszczającego
wody, należy zamontować przekładki lub opaski wentylacyjne. Kolejne arkusze płaszcza
ochronnego powinny być łączone na zakład i mocowane wkrętami zabezpieczającymi przed
korozjÄ….
Możemy również stosować płaszcze ochronne w postaci mas plastycznych  materiały
na bazie ceramiki, które po wyschnięciu posiadają bardzo dobre parametry izolujące,
wytrzymałościowe oraz estetyczne.
Ogniotrwały biały kit ceramiczny  dostarczany jest w postaci pasty o bardzo dobrej
smarności i przyczepności, gotowy do użycia. Nie występuje pylenie na powierzchni pokrytej
produktem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
Rys. 57. Wykonanie konstrukcji białym kitem [25]
Charakterystyka kitu:
- dobra plastyczność i smarność,
- niska skurczliwość w procesie suszenia i wypalania,
- odporny na nagłe zmiany temperatury,
- nie pęka, nie łuszczy się,
- gotowy do pracy po wysuszeniu,
- dobra przyczepność do większości podłoży,
- dobrze wypełniający trudno dostępne przestrzenie.
Zastosowanie:
- klejenie wszystkich wyłożeń włóknistych i ich naprawa,
- zabezpieczenie i naprawa pokryw kadzi odlewniczych,
- termiczne zabezpieczenie konstrukcji stalowych,
- zabezpieczenie izolacyjnych modułów z włókna ogniotrwałego, płyt, mat ogniotrwałych,
- wypełnienie drzwiczek wzierników i włazów kotłów grzewczych,
- izolacja termiczna zbiorników, pancerzy narażonych na temperaturę,
- izolacja rynien spustowych metali kolorowych,
- naprawa uszkodzonych zużytych wykładzin jednostek grzewczych,
- sporządzanie różnego rodzaju uszczelnień,
- środek usztywniający maty ogniotrwałe,
- zabezpieczenie termiczne wzbudników pieców indukcyjnych,
- zalecany przy osadzaniu palników,
- zabezpieczenie materiałów o niższej klasyfikacji temperaturowej,
- oprawa, mocowanie elektrycznych drutów oporowych, taśm, sylitów.
Kit można nakładać za pomocą między innymi szpachli lub kielni i innych narzędzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
Tabela 6. Rodzaje i właściwości kitu [25]
TYP FKM10 FKM20 FKM30 FKM40 FKM80
Temperatura stosowania °C 1600 1500 1450 1300 1260
Zawartość % włókien
10 20 30 40 80
w suchej masie
Gęstość w stanie dostawy
1900 1700 1500 1300 1300
kg/m3
Wytrzymałość na ściskanie
12 9 6 4 2
MPa
Analiza chemiczna Al2O3
85 80 75 70 50
min. %
Masa gotowa do użycia bez
6 miesięcy
dostępu powietrza
Opakowanie Plastikowe wiadra 10 kg
- sypkie masy izolujÄ…ce
Rys. 58. Wykonanie konstrukcji sypkÄ… masÄ… izolujÄ…cÄ… [25]
- dostarczane są w postaci sypkiej, a po dowilżeniu wodą i wymieszaniu otrzymujemy
jednorodną konsystencję dobrej smarności i przyczepności gotową do użycia. W skład
mas wchodzą: włókna ceramiczne, tlenki, spoiwa.
Charakterystyka mas:
- dobra plastyczność i smarność po wymieszaniu z wodą,
- niska skurczliwość w procesie suszenia i wypalania,
- odporne na nagłe zmiany temperatury,
- nie pękają , nie łuszczą się,
- w większości zastosowań gotowe do pracy po wysuszeniu,
- dobra przyczepność do większości podłoży,
- obrabialne mechanicznie,
- dobrze wypełniająca trudno dostępne przestrzenie.
Zastosowanie:
- zabezpieczenie i naprawa pokryw kadzi odlewniczych,
- izolacja kadzi pierwsza warstwa od pancerza,
- termiczne zabezpieczenie konstrukcji stalowych,
- zabezpieczenie izolacyjnych modułów z włókna ogniotrwałego, płyt, mat ogniotrwałych,
- dylatacja ogniotrwała,
- wypełnienie drzwiczek wzierników i włazów kotłów grzewczych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
- izolacja termiczna zbiorników, pancerzy narażonych na temperaturę,
- izolacja korytek kablowych, kabli elektrycznych,
- izolacja kanałów spalinowych,
- izolacja rynien spustowych metali kolorowych,
- naprawa uszkodzonych zużytych wykładzin jednostek grzewczych,
- sporządzanie różnego rodzaju uszczelnień,
- środek usztywniający maty ogniotrwałe,
- izolacja termiczna wzbudników pieców indukcyjnych,
- produkcja kształtek izolacyjnych, zadawanie kształtów mata - masa (tzw. łupków)
izolacji okładzinowej zdejmowanej na czas remontów urządzeń,
- zapobiega rozwłóknianiu wyłożeń,
- zalecana przy osadzaniu palników,
- wykonanie izolacji o złożonej geometrii kształtów,
- zamiennik tektury ogniotrwałej,
- zabezpieczenie materiałów o niższej klasyfikacji temperaturowej,
- oraz wiele innych.
Metody nakładania to: szpachla, kielnia, paca, pędzel, natrysk.
Otulina z wełny mineralnej kamiennej pokryta płaszczem
Izolacje termiczne rurociągów centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej, rurociągów
parowych, węzłów cieplnych.
Charakterystyka techniczna:
- współczynnik przewodnoÅ›ci cieplnej lambda = 0,039 W/ m·K,
- klasyfikacja ogniowa - A2 (niepalne),
- zalecana temperatura stosowania <= 250 °C,
- powłoka zewnętrzna: zbrojona folia aluminiowa z zakładką samoprzylepną.
Rys. 59. Wykonanie izolacji i płaszcza ochronnego krok po kroku przy pomocy maty pokrytej jednostronnie
foliÄ… aluminiowÄ… [25]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
Rys. 60. Wykonanie izolacji i płaszcza ochronnego krok po kroku przy pomocy maty z wełny mineralnej
pokrytej jednostronnie foliÄ… aluminiowÄ… [25]
Rys. 61. Gotowa izolacja z płaszczem ochronnym z maty z wełny mineralnej pokrytej jednostronnie folią
aluminiowÄ… [25]
Podstawowe zasady montażu zostały opisane w punkcie 4.4.- Izolowanie termiczne połączeń
kołnierzowych i osprzętu.
Systemy płaszczy
Możemy również spotkać się ze specjalnymi systemami ochronnymi płaszczy.
PÅ‚aszcze ochronne firmy Izocentrum.
Do tej grupy wchodzą następujące materiały:
- folia aluminiowa zwykła (grubości 0,2 mm) i zbrojona,
- folie osłonowe z pcv popielate i ral (o grubościach: 0,2, 0,25, 0,3, 0,4 mm,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
- folia posilam - to laminat tworzyw sztucznych z powlokÄ… aluminiowÄ…. warstwa
aluminium tworzy tzw. ekran cieplny, który odbija promieniowanie cieplne. oszczędności
wynikające z odbicia promieniowania cieplnego sięgają 70%. folię przymocowuje się
zszywkami,
- osłony z folii pcv na otuliny kolan (o różnych średnicach i grubościach),
- pcv szara i kolorowa gr. 0,25 mm.
PÅ‚aszcze ochronne Izostandard
Do tej grupy należą materiały:
- kolana z blachy aluminiowej,
- kolana z blachy stalowej ocynkowanej,
- osłony z blachy aluminiowanej na króćce,
- osłony z blachy aluminiowanej na rurę,
- osłony z blachy ocynkowanej na króćce,
- osłony z blachy ocynkowanej na rurę,
- kolana i osłony z blachy kwasoodpornej,
- skafandry termoizolacyjne na zawory  stosuje siÄ™ w celu izolacji termicznej armatury,
powierzchni kształtowych; w szczególności do izolacji : kolan, trójników, kołnierzy,
zaworów, zasuw. Znajdują zastosowanie również jako izolacja turbin, izolacja kotłów,
izolacja zbiorników, izolacja rurociągów. Stanowią o kompletnym systemie osłon
termoizolacyjnych wielokrotnego użytku, zapewniającym szybki montaż i demontaż
(remonty, konserwacja). Dopuszczalna temperatura powierzchni izolowanych
w przedziale 0-1200 °C. Skafandry wykonywane w postaci osÅ‚on elastycznych
(patrz rys. 28, str. 34).
Płaszcze ochronne izoterma  w tej grupie stosuje się głównie osłony na kolana z PCV
bez wypełnienia poliuretanowego o różnych grubościach i średnicach.
Ochrona kształtek i armatury
Na kształtki i armaturę stosuje się specjalne kształtki wykonane ze sztywnych
porowatych materiałów izolacyjnych. Kształtki izolacyjne składają się z dwóch lub więcej
części. Zaleca się stosowanie kształtek o powierzchni zewnętrznej wzmocnionej włóknem
szklanym i z wykładziną wewnętrzną wykonaną np. z folii aluminiowej. Kształtki izolacyjne
powinny być mocowane taśmami z blachy stalowej ocynkowanej lub taśmą z tworzywa
sztucznego, z możliwością demontażu. W przypadku izolacji zaworów i zasuw ich wrzeciona
muszą pozostać odsłonięte. Nie izoluje się zaworów bezpieczeństwa (patrz rys.26 i 27, str. 33).
Rys. 62. PÅ‚aszcz ochronny zaworu [17]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
Rys. 63. PÅ‚aszcz ochronny zaworu [17]
Rury osłonowe.
Istnieje również możliwość ochrony przy pomocy innej rury  o średnicy większej,
niż rura przewodowa. Aby poprawnie zamontować takie połączenie, należy zastosować
specjalne profile centrujące. Rodzaje rur osłonowych oraz ich krótka charakterystyka
przedstawione sÄ… w tabeli 7.
a) b) c)
Rys. 64. Osłona rury przesyłowej przy pomocy płozy dystansowej a) montaż plozy dystansowej, b) płoza
dystasnowa, c) montaż rury z wykorzystaniem plozy dystansowej. [7]
Tabela 7. PÅ‚ozy FP [7]
Zakresy średnic zewnętrznych Wysokość elementu
Typ
rury produktowej [mm] pierścienia [mm]
E/H 221-2292 25;41;60;90;110;130
M/N 160-759 18;36;50;75;90
F/G 97-380 25;41;60
S/T 38-68 19
A/B 55,4-309,6 19;36;50
I/C/D 42-197 15
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest płaszcz ochronny?
2. Jakie znasz systemy płaszczy ochronnych?
3. Jakimi materiałami możemy wykonywać warstwy ochronne rurociągów, zaworów?
4. Jakimi metodami możemy wykonywać płaszcze i warstwy ochronne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj płaszcz ochronny fragmentu rurociągu przy pomocy systemu Izocentrum.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta,
5) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania płaszcza ochronnego fragmentu
rurociÄ…gu przy pomocy systemu Izocentrum,
6) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
7) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
8) wykonać płaszcz ochronny fragmentu rurociągu przy pomocy systemu Izocentrum,
zwracając szczególną uwagę na estetykę, mocowanie elementów i dylatację,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy,
13) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociÄ…gu,
- izolacja termiczna wełna mineralna,
- elementy mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
- kombinerki lub obcęgi,
- nożyczki,
- stalowa linijka,
- zszywasz z zszywkami,
- folia aluminiowa, PCV, Polislam,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Wykonaj płaszcz ochronny zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu przy pomocy
skafandrów termoizolacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.7.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją producenta,
4) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania płaszcza ochronnego zaworu
i urządzeń wskazujących na rurociągu przy pomocy skafandrów termoizolacyjnych,
5) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
6) przygotować powierzchnię rurociągu do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
7) wykonać płaszcz ochronny zaworu i urządzeń wskazujących na rurociągu
przy pomocy skafandrów termoizolacyjnych, zwracając szczególną uwagę na estetykę
i mocowanie elementów,
8) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) uporządkować miejsce pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociÄ…gu z zaworem,
- fragment rurociÄ…gu z urzÄ…dzeniem wskazujÄ…cym  np. manometrem,
- skafandry termoizolacyjne,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce i mocujÄ…ce,
- literatura.
Ćwiczenie 3
Wykonaj płaszcz ochronny z masy izolacyjnej na izolację rury.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania 4.7.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją producenta,
4) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania płaszcza ochronnego z masy
izolacyjnej na izolacjÄ™ rury,
5) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
6) przygotować powierzchnię rury do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
7) wymieszać niewielką ilość materiału z wodą, po wykorzystaniu  wymieszać kolejną
porcjÄ™,
8) wykonać płaszcz ochronny z masy izolacyjnej na izolację rury, zwracając szczególną
uwagę na estetykę i grubość otuliny,
9) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
12) uporządkować miejsce pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał na bazie ceramiki  masy lub kit (dla celów ćwiczenia zastosowany może być
gips albo inny materiał niewiążący),
- kielnia,
- fragment rurociÄ…gu,
- szpachla
- wiadro,
- mieszadło ręczne,
- wiertarka lub wiertarko  mieszarka,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić właściwości dobrego płaszcza ochronnego?
2) opisać, jakie materiały w arkuszach stosujemy na płaszcze?
3) opisać, jakimi narzędziami możemy obrabiać masy plastyczne na
płaszcze?
4) wykonać płaszcz ochronny dla wełny kamiennej?
5) podać kilka systemów płaszczy ochronnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót
4.8.1. Materiał nauczania
Warunki techniczne wykonania i odbioru robót izolacyjnych stanowią zbiór zaleceń
opartych na obowiązujących normach, przepisach prawnych lub najlepszych doświadczeniach
praktycznych, zapewniających należyte wykonanie robót budowlanych.
Åšwiadectwa dopuszczenia i instrukcje techniczne
Nowe materiały, technologie robót izolacyjnych narzędzia i urządzenia do wykonywania
izolacji sÄ… wprowadzane do budownictwa wraz z odpowiednimi instrukcjami technicznymi
(instrukcjami użytkowania), na podstawie udzielanych przez upoważnione jednostki
(np. Instytut Techniki Budowlanej) świadectw dopuszczenia nowego rozwiązania (materiału,
elementu, procesu technologicznego) do powszechnego stosowania w budownictwie.
W przypadku rozwiązań, których techniczne wymagania zostały znormalizowane,
publikowane instrukcje użytkowania mają na celu zapewnienie praktycznych wskazówek
i zasad prawidłowego stosowania tych rozwiązań. Instrukcje te są wydawane
przez upoważnione jednostki zaplecza naukowo-badawczego. Instrukcje opracowują i wydają
również producenci narzędzi lub urządzeń (np. instrukcje obsługi i konserwacji).
Odbiór robót
Po zakończeniu ustalonych w harmonogramie budowy robót izolacyjnych, albo po
zakończeniu całej budowy dokonuje się odbioru robót. Przebiega on zwykle w trzech etapach:
- przygotowanie określonego odcinka albo całości robót izolacyjnych do odbioru; jest tu
w szczególności wymagane całkowite zakończenie określonych robót izolacyjnych
i odebranie ich przez majstra od brygad (zespołów) roboczych,
- zgłoszenie danego odcinka albo całości robót izolacyjnych do odbioru, co z reguły
następuje przez odpowiedni zapis w dzienniku budowy. Wpisu tego dokonuje kierownik
budowy, potwierdza inwestor lub jego przedstawiciel i ustala siÄ™ datÄ™ odbioru,
- przeprowadzenie odbioru, polegające na szczegółowych oględzinach części lub całości
wykonanych robót izolacyjnych, porównaniu ich z projektem technicznym i zapoznaniu
się ze zmianami wprowadzonymi na polecenie lub za zgodą inwestora w toku robót. Fakt
odbioru robót zanikowych lub częściowych odnotowuje się w dzienniku budowy,
rzadziej sporządzając specjalny protokół odbioru. W przypadku odbioru końcowego
konieczne jest skompletowanie dokumentacji i przedstawienie jej komisji odbioru
końcowego w chwili podjęcia przez nią czynności odbioru.
Odbiór robót zanikowych. Roboty zanikowe są to wszelkiego rodzaju konieczne roboty,
które są częścią technologii wykonania określonego zadania, do których powrót, po przejściu
do kolejnego kroku technologicznego nie jest możliwy bez uszkodzenia lub zniszczenia
wykonywanego obiektu. Należą do nich np. wszelkiego typu roboty związane z wykopami,
robotami zbrojarskimi, ale również i izolacyjnymi.
Odbiór robót częściowych. Każde większe roboty izolacyjne, wykonywane przez dłuższy
okres czasu można i należy podzielić na części, które w miarę postępu robót powinny być
przedmiotem odbioru ze strony inwestora. Przyjęcie takiej zasady ułatwia znacznie
prowadzenie prac ponieważ:
- daje pewność wykonawcy, że wykonana część robót izolacyjnych jest prawidłowa
i pozwala mu spokojnie zająć się dalszymi jej odcinkami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
- ułatwia końcowy i ostateczny odbiór robót izolacyjnych, ponieważ sprowadza
go właściwie do odbioru ostatnich fragmentów robót izolacyjnych,
- daje podstawę do częściowego rozliczania robót izolacyjnych i otrzymania zgodnie
z umową z inwestorem należnego wynagrodzenia,
- pozwala na zmniejszenie w niektórych przypadkach frontu robót, a więc zmniejszenie
obszaru dozoru technicznego.
Podział robót na części podlegające częściowym odbiorom jest kwestią umowną
pomiędzy wykonawcą i inwestorem.
Zazwyczaj podziału robót izolacyjnych na odcinki dokonuje się w trakcie projektowania
organizacji robót, co znajduje swe odzwierciedlenie w harmonogramie budowy. Stanowi
on wtedy również podstawę do częściowych rozliczeń wykonywanych prac izolacyjnych
Przy wszystkich czynnościach związanych z odbiorem częściowym bierze udział majster
budowy, który jest odpowiedzialny za przygotowanie robót do odbioru, uczestniczy
w zgłoszeniu robót do odbioru i w jego trakcie udziela wyjaśnień związanych z wykonanymi
robotami.
Odbiór końcowy wykonanych prac, często zwany ostatecznym, odbywa się z zasady
komisyjnie. Po zgłoszeniu przez kierownika budowy faktu gotowości wykonanych prac
izolacyjnych do odbioru (na małych budowach przez samodzielnie pracującego majstra)
stosownym zapisem w dzienniku budowy, inwestor ustala datÄ™ odbioru i organizuje komisjÄ™
odbioru końcowego. Końcowy odbiór robót związany jest równoznacznie z przejęciem
danego obiektu do użytkowania. W związku z tym, inwestor zainteresowany jest
jednoczesnym uzyskaniem pozwolenia na użytkowanie, które wydaje organ udzielający
pozwolenia na roboty lub budowę. W tym przypadku inwestor obowiązany jest zawiadomić
o przewidywanym odbiorze właściwy organ władzy terenowej, a także zaprosić do odbioru
przyszłego użytkownika, jeśli sam nim nie jest, który też bierze udział w odbiorze.
W przypadku dużych i skomplikowanych technicznie robót, inwestor zaprasza również
przedstawicieli różnych specjalności (konstrukcyjnych, instalacyjnych, wyposażenia itp.).
W przypadku budowy zakładu produkcyjnego zapraszana jest inspekcja pracy oraz inspekcja
sanitarna.
Rzecz zrozumiała, że w przypadku robót średniej i dużej wielkości, komisyjne oględziny
trwają kilka dni, a w szczególnie złożonych robotach izolacyjnych  nawet kilka tygodni.
Podczas takiego odbioru sprawdza się funkcjonowanie wszystkich urządzeń i instalacji oraz
przeprowadza stosowne próby. Zauważone braki czy usterki podczas komisyjnych oględzin
wykonanych robót i prób, jeśli tylko nie umożliwiają jego użytkowania, zostają spisane
w końcowym protokóle odbioru z jednoczesnym podaniem terminu ich usunięcia. Po upływie
tego terminu inwestor jest obowiązany sprawdzić ich wykonanie i dokonać potwierdzenia
w dzienniku budowy.
Przygotowanie odbioru końcowego wymaga nie tylko przygotowania kompletnej
dokumentacji projektowej z naniesionymi w niej wszelkimi zmianami, jakie miały miejsce
w toku robót, lecz także protokółów odbiorów częściowych (lub odpowiednich zapisów
w dzienniku budowy), wszystkich dzienników budowy, jakie prowadzone były w czasie
robót, a także protokółów służb specjalistycznych, których liczba jest zależna od rodzaju
wykonanych robót izolacyjnych.
Odbiór pogwarancyjny. Istnieje również zasada przeprowadzania odbiorów
pogwarancyjnych, to znaczy odbioru powtórnego po upływie okresu gwarancji, który z reguły
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
wynosi jeden rok. Odbiór pogwarancyjny nie zwalnia jednak wykonawcy
od odpowiedzialności za wady ukryte w ramach rękojmi za wady. Wskazuje to powtórnie
na potrzebę rzetelnego wykonywania wszelkich robót związanych z usunięciem ewentualnych
usterek, ponieważ inwestor czy właściciel może przez dłuższy czas dochodzić napraw
gwarancyjnych i egzekwować związane z tym koszty.
Rozliczenie materiałowe i wynagrodzenie za pracę
Obowiązkiem kierownika budowy jest rozliczenie materiałowe wszystkich robót
izolacyjnych. Rozliczenia dokonuje na podstawie przedmiaru robót (obliczeń sporządzonych
na podstawie projektu albo inwentaryzacji robót remontowych) oraz obmiaru końcowego.
W wyniku porównania obu dokumentów  ilość wbudowanego materiału powinna być
zbliżona do ilości z przedmiaru. Mogą występować różnice między tymi wartościami,
zarówno dodatnie (mniejsza ilość wykorzystanego materiału), jak również ujemne (większa
ilość wykorzystanego materiału). Bieżąca kontrola ilości materiałów użytych do realizacji
pozwala na stwierdzenie, czy do jakiegoś ważnego procesu nie zostało użyte np. zbyt mało
materiału, albo czy nie został on np. skradziony z placu budowy.
W dzisiejszych czasach w powszechnym użyciu są liczne programy komputerowe służące
do kosztorysowania. Ich bazy danych korzystają z prawie wszystkich stosowanych katalogów
(jest ich ponad. 180, w tym np. KNR  Katalog Nakładów Rzeczowych, określający np.
normy czasu na wykonanie jednostki pracy) oraz aktualnych cenników (np. SEKOCEN-BUD
 cennika publikującego między innymi średnie krajowe ceny materiałów budowlanych,
również z uwzględnieniem kosztów transportu).
Wzrost konkurencji na rynku robót budowlanych spowodował, iż kosztorys inwestorski,
sporządzony na podstawie przedmiaru robót służy prawie wyłącznie do oszacowania wartości
tych robót, np. dla celów zamówień publicznych. Należność za wykonane roboty izolacyjne
ustalana jest ryczałtowo w umowie zawartej między inwestorem a wykonawcą. W takim
przypadku najczęściej nie sporządza się już obmiaru końcowego.
Płaca pracownika ustalana jest w umowie o pracę, ale także w drodze umowy  zlecenia,
czy umowy o dzieło. Rozliczenie wykonanej przez pracownika pracy może być prowadzone
w różnoraki sposób  na przykład. w formie płacy stałej, stawki za godzinę pracy czy stawki
za jednostkę obliczeniową (na przykład. za wykonanie jednego m2 tynku, czy za zaizolowanie
jednego metra bieżącego rur).
W największym uproszczeniu, przy założeniu, że pracę wykona jednoosobowa firma,
która nie musi wyszczególniać np. kosztów ogólnych (kosztów transportu, kosztów
wynagrodzenia księgowej i innych), można wyliczyć wynagrodzenie brutto za wykonanie
np. 100 m2 izolacji w następujący sposób:
A x B = C
gdzie:
A -wielkość powierzchni izolowanej [m2],
B -stawka za 1 m2 wykonanej izolacji, uwzględniająca np. wykonanie izolacji termicznej
właściwej, wykonanie płaszcza ochronnego, montaż uchwytów, montaż i demontaż
rusztowania [zł/m2],
C -należność za wykonaną pracę [zł].
Należy pamiętać, iż tak wyliczoną kwotę należy powiększyć o odpowiednią stawkę podatku
VAT.
Likwidacja placu budowy  miejsca wykonania robót izolacyjnych. Likwidacja placu
budowy nie jest czynnością jednorazową, choć właściwy dla niej czas następuje po
zakończeniu robót. Na ogół czynności likwidacyjne rozpoczynają się wcześniej, a właściwie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
już w chwili zakończenia niektórych fragmentów robót, kiedy to ustaje potrzeba utrzymania
na placu budowy określonych maszyn i urządzeń oraz miejsc produkcji półfabrykatów.
Podobnie likwiduje się w miarę postępu robót place składowe i niektóre magazyny.
Czynności likwidacyjne powinny być prowadzone równie sprawnie jak same roboty
izolacyjnych. Leży to, bowiem w interesie wykonawcy, który powinien być zainteresowany
w najrychlejszym użyciu elementów zagospodarowania placu budowy na innej budowie.
Postępowanie przy likwidowaniu placu budowy zależy od jej charakteru i przeznaczenia. Na
budowach dużych zazwyczaj rozpoczyna się od demontażu ciężkich urządzeń dz
wigowych,
miejsc wyrobu półfabrykatów związanych ze wznoszeniem stanu surowego, a następnie
placów składowych materiałów konstrukcyjnych i niektórych surowców. Czynności
likwidacyjne można wykonywać już od chwili, kiedy budowa wchodzi w fazę robót
wykończeniowych. Można też niektóre miejsca czy urządzenia przeznaczać na inne cele
pomocnicze w prowadzeniu robót specjalistycznych, na przykład związanych
z wykończeniem i wyposażeniem obiektów. Słowem urządzony na początku budowy plac
zmienia swe funkcje z upływem czasu i jest stale modyfikowany. Wymaga to więc ciągłego
nadzoru i właściwego dla postępu robót izolacyjnych przewidywania zmian.
Najprostsza jest faza ostatnia, kiedy po zakończeniu robót likwiduje się kolejno
wszystkie przygotowane na ten czas urządzenia. Najpierw należy przygotować do transportu
i wywiezienia wszystkie zbędne, nieużyte materiały i wyroby, a także pozostałe maszyny
i urządzenia. Następnie należy zdemontować magazyny i inne urządzenia, zachowując przy
tym niezbędną ostrożność, aby jak najwięcej z nich mogło być powtórnie wykorzystanych.
Na końcu wreszcie należy demontować wszelkie pomocnicze linie energetyczne i sieci
wodociągowo-kanalizacyjne oraz pomieszczenia dla załogi i urządzenia socjalno-bytowe,
wreszcie pomieszczenia biurowe i służące dozorowi budowy.
Ostatnią czynnością przy likwidowaniu zagospodarowania placu budowy jest demontaż
ogrodzeń oraz uprzątnięcie całego terenu ze wszystkich odpadów i śmieci, jakie pozostawił
po sobie proces budowy. Jeśli w zakres budowy nie wchodziło zagospodarowanie terenu
wokół miejsca wykonywania robót izolacyjnych, należy także zlikwidować tymczasowe drogi
i dojścia robocze, aby pozostawić możliwość swobodnego wykonania robót terenowych
innemu wykonawcy.
Likwidacja zagospodarowania placu budowy jest obowiÄ…zkiem wykonawcy wobec
inwestora (właściciela), jednocześnie pozostaje w interesie wykonawcy, gdyż wszystkie
urządzenia stanowią jego własność i majątek. Uprzątnięcie zaś terenu budowy stanowi
wymóg określony przepisami administracyjnymi o porządku. Pamiętać trzeba także,
że pozostawione po budowie nieporządki mogą stanowić zagrożenie i powodować
odpowiedzialność karną i cywilną za taki stan rzeczy, egzekwowaną potem od inwestora
(właściciela) i wykonawcy robót.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są podstawowe etapy odbioru robót?
2. Jakie wyróżniamy rodzaje odbiorów robót?
3. Na czym polega odbiór częściowy i odbiór robót zanikowych?
4. Co to jest odbiór końcowy?
5. Co to jest odbiór pogwarancyjny?
6. Na czym polegają różnice pomiędzy przedmiarem robót a obmiarem końcowym?
7. Oblicz należność za pracę, przy założeniu, że powierzchnia izolowana wynosi 10 m
na 5 m, stawka za 1 m2 wykonanej izolacji wynosi 10 zł, zaś stawka podatku VAT
dla budownictwa mieszkaniowego 7%.
8. Jakie czynności wykonuje się po zakończeniu robót?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród podanych czynności wybierz i zaznacz w poniższej tabeli te, które związane są
z odbiorem końcowym.
- w kolumnie 1 podano poszczególne czynności związane z wykonywaniem robót
izolacyjnych,
- w kolumnie 2 zaznacz krzyżykiem te czynności, które związane są z odbiorem
końcowym.
Kolumna 1 Kolumna 2
Czynności związane z wykonywaniem Czynności wiązane są z odbiorem
L.p.
robót izolacyjnych końcowym
Wpis do dziennika budowy o
1.
zakończeniu prac izolacyjnych
UporzÄ…dkowanie terenu budowy
2.
Zakończenie całości prac izolacyjnych
3.
Wykonanie projektu robót
4.
5. Transport materiałów na budowę
Powiadomienie o odbiorze właściwego
6.
organu władzy terenowej
Kompletowanie dokumentacji
7.
projektowej
8. Zebranie się komisji odbioru końcowego
Podłączenie pomocniczej instalacji
9.
elektrycznej i wodociÄ…gowej
Poinformowanie inwestora o
10.
zakończeniu prac
11. Usuwanie ewentualnych usterek
Tworzenie zestawienia materiałów
12.
i narzędzi
Tworzenie harmonogramu ogólnego
13.
robót izolacyjnych
14. Ustalenie daty odbioru robót
Uzyskanie pozwolenia na użytkowanie
15.
danego obiektu
Zawiadomienie o odbiorze przyszłego
16.
użytkownika obiektu
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72
4) przeczytać dwa razy tekst w tabeli zawierający czynności,
5) zaznaczyć w kolumnie 2 te elementy, które są wymienione w treści ćwiczenia,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) dokonać samooceny pracy,
9) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestawienie różnych czynności związanych z wykonywaniem robót izolacyjnych,
- zeszyt uczniowski,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Mając do dyspozycji zestawienie (tabela) prac związanych z zakończeniem robót
i likwidacją placu budowy uporządkuj je według kolejności występowania.
- w kolumnie 1 podano prace związane z zakończeniem robót i likwidacją placu budowy,
- w kolumnie 2 uporządkuj według kolejności prace związane z zakończeniem robót
i likwidacjÄ… placu budowy.
Kolumna 1 Kolumna 2
Kolejność występowania prac związanych
Prace związane z zakończeniem
L.p. z zakończeniem robót i likwidacją placu
robót i likwidacją placu budowy
budowy
Likwidacja tymczasowych dróg
1.
i dojść roboczych
Demontaż pomieszczeń dla załogi
2.
Demontaż pomocniczych linii
3.
energetycznych
Demontaż urządzeń sanitarno -
4.
bytowych
Demontaż ciężkich urządzeń
5.
dz
wigowych
Demontaż pomieszczeń służących
6.
dozorowi placu budowy
Uprzątnięcie wszystkich odpadów
7.
i śmieci
Transport i wywiezienie wszystkich
8. zbędnych , nieużytych materiałów
i wyrobów
Demontaż pomocniczych linii
9.
wodociÄ…gowych
10. Demontaż pomieszczeń biurowych
11. Demontaż magazynów
12. Demontaż ogrodzeń terenu budowy
13. Transport urządzeń i maszyn
Likwidacja placów składowych
14.
materiałów niektórych materiałów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
73
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zaznaczyć w kolumnie 2 te elementy, które są wymienione w treści ćwiczenia,
5) zaznaczyć w kolumnie 2 te elementy, które są wymienione w treści ćwiczenia,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) dokonać samooceny pracy,
9) uporządkować stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestawienie różnych czynności związanych z likwidacją placu budowy,
- zeszyt uczniowski,
- przybory do pisania,
- literatura.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) opisać jakie etapy składają się na poszczególne rodzaje odbiorów?
2) powiedzieć co będzie potrzebne przy odbiorze końcowym?
3) określić co to są roboty zanikowe?
4) zlikwidować plac budowy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
74
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru.
5. Test składa się z zadań reprezentujących dwa poziomy wymagań: podstawowy (P)
i ponadpodstawowy (PP).
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
75
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do obowiązków kierownika brygady (brygadzisty) w szczególności należy:
a) zaplanowanie przebiegu robot.
b) wytyczenie geodezyjne obiektu.
c) wydawanie posiłków regeneracyjnych.
d) obliczanie wynagrodzeń pracowników.
2. Do środków transportu wewnętrznego poziomego należą:
a) wyciÄ…gi masztowe.
b) wózki jednokołowe.
c) żurawie samojezdne.
d) wyciągi przyścienne (dz
wigi).
3. Pod wiatami można składować takie materiały, jak:
a) śruby.
b) cement.
c) wełna mineralna.
d) kształtki z tworzyw sztucznych.
4. IzolacjÄ™ cieplnÄ… montuje siÄ™ na suchÄ… i oczyszczonÄ… powierzchniÄ™ rur po wykonaniu
następujących czynności lub prac:
a) odbiorze końcowym.
b) izolacji kolana rurociÄ…gu.
c) zabezpieczeniu antykorozyjnym.
d) demontażu odcinka lub urządzenia.
5. Dobra izolacja powinna:
a) mieć bardzo dużą grubość.
b) być nieodporna na agresywne środowisko.
c) mieć niski współczynnik przenikania ciepła.
d) mieć wysoki współczynnik przenikania ciepła.
6. Typowa izolacja termiczna rurociągu składa się z dwóch zasadniczych części: warstwy
izolacji właściwej oraz:
a) obejmy.
b) drutu wiązałkowego.
c) płaszcza ochronnego.
d) taśmy samoprzylepnej z zakładką.
7. Na warstwy i płaszcze ochronne elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych można
stosować:
a) pył  depege .
b) płyty paz
dzierzowe.
c) skafandry termoizolacyjne.
d) stal zbrojeniową żebrowaną.
8. Przy wykonywaniu izolacji termicznej elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych,
spośród niżej wymienionych elementów armatury można izolować:
a) zawory spustowe.
b) urzÄ…dzenia wskazujÄ…ce.
c) zawory bezpieczeństwa.
d) wrzeciona zasuw i zaworów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
76
9. Grubość warstwy konstrukcyjnej (nośnej) zbiornika uzależniona jest od:
a) ilości rdzy na materiale.
b) średnicy rury wlotowej.
c) obliczeń wytrzymałościowych.
d) grubości pierwszej warstwy izolacyjnej.
10. Maksymalny rozstaw podpór dla rur stalowych o grubości DN 25 wynosi:
a) 2 m.
b) 2 cm,
c) 2 dm.
d) 20 m.
11. Izolacja termiczna jest to osłona powierzchni rurociągów, armatury i urządzeń, która
zadaniem jest:
a) ograniczanie strat mocy cieplnej.
b) zwiększanie strat magazynowanego ciepła.
c) tworzenie warstwy antykorozyjnej rurociÄ…gu.
d) chronienie przed uszkodzeniem powierzchni rurociÄ…gu.
12. Materiały stosowane do izolacji termicznej rurociągów, armatury i urządzeń cieplnych
nie powinny charakteryzować się:
a) odporność na wilgoć.
b) niską przewodnością cieplną.
c) prostym sposobem wykonania i naprawy.
d) wysoką przewodnością cieplną.
13. Kształtki izolacyjne to:
a) łupiny wykonane z ziemi ogrodowej bezpośrednio na budowie.
b) system prefabrykowanych Å‚upin wykonanych z ziemi ogrodowej.
c) łupiny wykonane z ziemi okrzemkowej bezpośrednio na budowie.
d) system prefabrykowanych Å‚upin wykonanych z ziemi okrzemkowej.
14. Otuliny termoizolacyjne służą do:
a) minimalizowania strat ciepła.
b) pogorszania żywotności i trwałości instalacji.
c) zwiększania hałasu.
d) wykonywania warstwy wierzchniej ścian, obiektów.
15. Jako wypełniacz izolacji zasypowej stosuje się:
a) magnezjÄ™.
b) pył  depege .
c) ziemiÄ™ ogrodowÄ….
d) styropian estrudowany.
16. Dwuwarstwowa izolacja rurociągu składa się z:
a) dwóch warstw otuliny,
b) jednej warstwy otuliny,
c) zabezpieczenia przed hałasem.
d) zabezpieczenia antykorozyjnego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
77
17. Od materiałów stosowanych do izolacji termicznej zbiornika wymagane:
a) wymagana jest niska wytrzymałość na ściskanie.
b) wymagana jestniska wytrzymałość na ściskanie,
c) wymagane są dobre właściwości izolacji cieplnej w wąskim zakresie temperatur,
d) wymagana jest niska przepuszczalność powietrza poprawiająca właściwości
izolacji cieplnej.
18. Montaż mat izolacyjnych na zbiorniku polega na owinięciu i zamocowaniu ich przy
pomocy opasek o szerokości co najmniej 15 mm w odstępach, co:
a) 10  15 mm,
b) 25  30 cm,
c) 25  30 mm,
d) 12  17 mm.
19. Kolejność warstw ułożenia dwuwarstwowej izolacji rurociągu jest następująca:
a) pierwsza warstwa izolacji, druga warstwa izolacji, drut zaciskowy, płaszcz
ochronny.
b) płaszcz ochronny, pierwsza warstwa izolacji, druga warstwa izolacji, drut
zaciskowy.
c) drut zaciskowy, pierwsza warstwa izolacji, druga warstwa izolacji, drut zaciskowy,
płaszcz ochronny.
d) pierwsza warstwa izolacji, drut zaciskowy, druga warstwa izolacji, drut zaciskowy,
płaszcz ochronny.
20. Przystępując do wykonania robót izolacyjnych, polegających na demontażu fragmentu
konstrukcji zawierającej azbest, pracownik powinien posiadać w szczególności:
a) fartuch roboczy.
b) miękkie okrycie głowy.
c) rękawice białe jednorazowe.
d) maskę przeciwpyłową z filtrami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
78
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ............................................................................................................................
Wykonane izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń ciepłowniczych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
79
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Karpiński M., Trzaskowski W.: Technologia robót instalacji sanitarnych
WSiP, Warszawa 1997
2. Cieślowski S, Krygier K.: Instalacje sanitarne cz. 1, WSiP, Warszawa 1998
3. Kamler W.: Ciepłownictwo, PWN, Warszawa 1979
4. Krygier K., Cieślowski S.: Technologia. Instalacje sanitarne cz.2. WSiP, Warszawa. 1998
5. Poradnik majstra budowlanego, Arkady, Warszawa 1996
6. Szkarowski A., A
atkowski L.: Ciepłownictwo. WNT, Warszawa 2006
7. www.anticor.pl
8. www.azflex.pl
9. www.caldo.krakow.pl
10. www.e-izolacje.pl
11. www.e-izloacje.pl/pdf/instrukcje_montazu/izolacje_cieplne_w_ogrzewnictwie_rockwool.pdf
12. www.icmarket.pl
13. www.isover.pl
14. www.izoterma.pl
15. www.paroc.pl
16. www.pk.edu.pl
17. www.plaszczeblaszane.pl
18. www.rockwool.pl
19. www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_OS3
20. www.rockwool.pl/graphics/RW-PL_OS3/imagaes/doradztwo/Katalog/Zeszyt_41.pdf
21. www.rury.com.pl
22. www.thermaflex.com.pl
23. www.varmsen.com
24. www.ventech.pl
25. www.zamac.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
80