`
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jan Więsyk
Ryszard Gruca
Wykonywanie izolacji termicznych kotłów, turbin i pieców
przemysłowych
713[08].Z3.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Ryszard Janas
dr inż. Ewelina Sadowska
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Frankiewicz
Konsultacja:
inż. Danuta Frankiewicz
mgr inż. Teresa Sagan
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[08].Z3.05
Wykonywanie izolacji termicznych kotłów, turbin i pieców przemysłowych zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu montera izolacji budowlanych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zasady organizacji pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowe oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania izolacji termicznych
kotłów, turbin i pieców przemysłowych 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Technologie wykonywania izolacji termicznych kotłów, turbin
i pieców przemysłowych 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.3.3. Ćwiczenia 27
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Zabezpieczenia antykorozyjne izolacji termicznych 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.4.3. Ćwiczenia 32
4.4.4. Sprawdzian postępów 34
4.5. Warstwy i płaszcze ochronne izolacji termicznych 35
4.5.1. Materiał nauczania 35
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.5.3. Ćwiczenia 36
4.5.4. Sprawdzian postępów 38
4.6. Konstrukcje nośne pod izolacje termiczne 39
4.6.1. Materiał nauczania 39
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.6.3. Ćwiczenia 41
4.6.4. Sprawdzian postępów 43
4.7. Izolowanie szczelin dylatacyjnych 44
4.7.1. Materiał nauczania 44
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 49
4.7.3. Ćwiczenia 49
4.7.4. Sprawdzian postępów 51
4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót 52
4.8.1. Materiał nauczania 52
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 54
4.8.3. Ćwiczenia 54
4.8.4. Sprawdzian postępów 55
5. Sprawdzian osiągnięć 56
6. Literatura 61
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz
przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego
modułowego programu nauczania.
Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed
przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej,
- cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem, czyli czego nowego siÄ™ nauczysz,
- materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia,
- pytania sprawdzające - zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś
podane treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń,
- ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych,
- sprawdzian postępów  zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy
potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W rozdziale Pytania sprawdzajÄ…ce zapoznasz siÄ™ z wymaganiami wynikajÄ…cymi z potrzeb
zawodu montera izolacji budowlanych. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści
z Materiału nauczania, sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem
jest uzupełnienie i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych
i praktycznych.
Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim miejscu
TAK albo NIE  właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedz
. Odpowiedzi NIE wskazujÄ… na luki
w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz
powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie
jego elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.
Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz
zadanie praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów
podejmie decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili,
z wyjątkiem testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże
Ci zrozumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych
w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac.
Z zasadami i przepisami zapoznasz siÄ™ w czasie nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
713[08].Z3
Technologia
wykonywania izolacji
termicznych
713[08].Z3.01
Dobieranie
materiałów, narzędzi
i sprzętu do izolacji
termicznych
713[08].Z3.02 713[08].Z3.04 713[08].Z3.06
713[08].Z3.05
Wykonywanie izolacji Wykonywanie izolacji Wykonywanie izolacji
Wykonywanie
termicznych termicznych zimnochronnych
izolacji termicznych
w budynkach elementów sieci rurociągów i komór
kotłów, turbin
i urządzeń chłodniczych
i pieców
ciepłowniczych
przemysłowych
713[08].Z3.03
Wykonywanie
dociepleń budynków
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Wykonywanie izolacji
termicznych kotłów, turbin i pieców przemysłowych powinieneś:
 z poszukiwać informacji w różnych z
ródłach,
 selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
 korzystać ze środków masowego przekazu,
 posługiwać się własnościami liczb i działań oraz figur geometrycznych przy
rozwiązywaniu zadań i przeprowadzaniu ćwiczeń,
 posługiwać się kalkulatorem,
 interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, tabel,
diagramów,
 stosować terminologię budowlaną,
 rozróżniać technologie wykonywania budynków,
 rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,
 odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
 posługiwać się dokumentacją budowlaną,
 wykonywać przedmiary i obmiary robót,
 wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
 organizować stanowiska składowania i magazynowania materiałów budowlanych,
 transportować materiały budowlane,
 rozróżniać i dobierać materiały termoizolacyjne,
 rozróżniać i dobierać narzędzia i sprzęt do wykonywania izolacji termoizolacyjnych,
 przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
 określić zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
 dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, usuwać zagrożenia dla życia
i zdrowia pracowników oraz udzielać pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy;
zabezpieczać miejsce wypadku.
 określać wymagania bezpieczeństwa przeciwpożarowego w budownictwie,
 określać zagrożenia pożarowe i zasady ochrony przeciwpożarowej oraz reagować
w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpożarowej,
 używać podręcznego sprzętu oraz środków gaśniczych zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
 wskazywać i rozróżniać środki ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz stosować odzież
ochronną i środki ochrony indywidualnej,
 dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą, usuwać zagrożenia dla życia
i zdrowia pracowników oraz udzielać pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy zgodnie z zasadami
organizacji pracy, wymaganiami technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony środowiska oraz ergonomii,
 dobrać odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej,
 odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,
 dobrać przyrządy pomiarowe i prawidłowo posłużyć się nimi,
 dobrać materiały izolacyjne i pomocnicze do wykonania robót oraz określić ich
zastosowanie,
 przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy,
 dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania izolacji termicznej kotłów, turbin i pieców
przemysłowych,
 zmontować rusztowanie do wykonania prac,
 wykonać ręcznie i mechanicznie zaprawy klejowe, podkłady, masy izolacyjne,
 przygotować elementy izolacyjne do wykonywania izolacji termicznej,
 przygotować powierzchnie urządzeń pod wykonanie izolacji,
 wykonać zabezpieczenie antykorozyjne urządzeń,
 wykonać izolację termiczną różnymi materiałami izolacyjnymi,
 wykonać izolacje natryskowe,
 wykonać konstrukcję nośną izolacji,
 wykonać izolację szczelin dylatacyjnych,
 wykonać zabezpieczenie izolacji warstwami ochronnymi,
 ocenić jakość wykonywanej pracy i usunąć usterki,
 dokonać konserwacji izolacji termicznej,
 ocenić stopień zniszczenia izolacji i dokonać naprawy jej fragmentów,
 wykonać demontaż izolacji termicznej,
 wykonać przedmiar i obmiar robót,
 sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,
 zagospodarować odpady,
 obliczyć wynagrodzenie za wykonaną pracę,
 wykonać prace z zachowaniem warunków technicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zasady organizacji pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Pojęcia podstawowe
Definicja procesu roboczego, podział robót izolacyjnych na procesy robocze, zasady
pracy zespołowej i zadania kierownika brygady (brygadzisty) zostały omówione w jednostce
modułowej 713[08].Z3.04  wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci i urządzeń
ciepłowniczych.
Należy jednakże podkreślić, iż prawidłowo prowadzone roboty izolacyjne, tak jak i wszystkie
inne roboty budowlane, wymagajÄ…:
- organizacji pracy zgodnej z wymogami stosowanej technologii, zaleceniami producentów
materiałów, narzędzi, maszyn i urządzeń oraz ogólnymi warunkami bezpieczeństwa
i higieny pracy,
- zabezpieczenia interesu osób trzecich, to jest zapewnienie bezpieczeństwa
np. pracownikom sąsiadujących z miejscem wykonywania robót izolacyjnych stanowisk
pracy, wyeliminowania lub ograniczenia szkód wyrządzonych
np. użytkownikom sąsiednich budynków i budowli, a w przypadku ich powstania 
stosownego ich zrekompensowania lub usunięcia,
- przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego, w tym
w szczególności stosowania materiałów posiadających odpowiednie świadectwa
dopuszczenia, atesty, stosowania odpowiednich technologii prowadzenia robót oraz
stosowania przepisów dotyczących utylizacji gruzów i odpadów,
- przestrzegania zasad organizacji transportu, magazynowania, składowania materiałów
i przechowywania materiałów, narzędzi, maszyn i urządzeń.
Organizacja miejsca pracy:
Definicja miejsca pracy (nazywanego też stanowiskiem roboczym lub stanowiskiem
pracy) oraz zasady ogólne, obowiązujące podczas jego organizacji, zostały omówione
w jednostce modułowej 713[08].Z3.04  wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci
i urządzeń ciepłowniczych.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż tylko należycie urządzone miejsce pracy oraz
stworzenie robotnikom odpowiednich warunków jej wykonywania umożliwi im osiąganie
dużej wydajności i wymaganej jakości.
Właściwe urządzenie miejsca pracy i wykonywanie robót ułatwiają:
1. programy technologiczne  zbiory wskazówek dotyczących wykonywania robót
oraz omówienie najnowocześniejszych metod organizacji stanowisk roboczych,
opracowywane przez instytuty i zakłady naukowe, a na potrzeby konkretnych budów
przez odpowiednie komórki organizacyjne przedsiębiorstw, zawierające
w szczególności:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać materiały i roboty,
- standardy wyposażenia i organizacji miejsca pracy,
- zasady użytkowania sprzętu, maszyn i narzędzi,
- zasady organizacji i skład zespołów roboczych,
- normy robocizny, zużycia materiałów, sprzętu i narzędzi,
- przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
2. karty technologiczne  przepisy opracowane dla konkretnego elementu lub produktu,
opracowane przez odpowiednie pracownie organizacyjne przedsiębiorstw, zatwierdzone
przez kierownika budowy i przekazane do stosowania kierownikowi brygady,
zawierające w szczególności:
- warunki techniczne, jakim powinien odpowiadać wykonany produkt lub element
oraz zestawienie robót poprzedzających,
- opis kolejności wykonania wszystkich operacji,
- skład zespołów i brygad roboczych,
- normy robocizny, zużycia materiałów, sprzętu i narzędzi,
- sposób organizacji miejsca pracy i jego wyposażenia,
- przepisy bezpieczeństwa pracy, których należy przestrzegać podczas wykonywania
danych operacji,
Karty technologiczne opracowuje siÄ™ tylko na potrzeby produkcji masowej lub seryjnej.
Należy zwrócić szczególną uwagę na zatrudnianie przy robotach izolacyjnych tylko tych
pracowników, którzy:
- posiadają ważne badania lekarskie, stwierdzające brak przeciwwskazań do ich
wykonywania,
- zostali przeszkoleni w zagadnieniach bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
wykonywanych czynności,
- posiadają wymagane przepisami prawa odzież i obuwie ochronne oraz, w zależności od
wykonywanych czynności, rękawice, maski i okulary ochronne itp.,
Zasady transportu i magazynowania materiałów
Środki transportu wewnętrznego poziomego oraz zasady magazynowania, składowania i
przechowywania materiałów, maszyn, urządzeń i narzędzi zostały omówione
w jednostce modułowej 713[08].Z3.04  wykonywanie izolacji termicznych elementów sieci
i urządzeń ciepłowniczych.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż:
- materiały izolacyjne należy składować tymczasowo, a więc do czasu, gdy będą one
potrzebne do robót, w taki sposób, by były odpowiednio zabezpieczone przed
zanieczyszczeniem, utratą jakości i swoich właściwości, a także, by były dostępne
do kontroli przez inspektora nadzoru,
- w czasie wykonywania robót izolacyjnych należy stosować tylko takie środki transportu,
które nie wpłyną niekorzystne na jakość wykonywanych robót
i właściwości przewożonych materiałów,
- liczba użytkowanych środków transportu musi zapewnić prowadzenie robót zgodnie
z harmonogramem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wymagania stawiane są prawidłowo zorganizowanym robotom izolacyjnym?
2. Na czym polega zabezpieczenie interesu osób trzecich podczas prowadzenia robót
izolacyjnych?
3. Do czego służą programy technologiczne i karty technologiczne? podaj, kto je
opracowuje,
4. Jakie informacje powinna zawierać karta technologiczna?
5. Na co należy zwrócić szczególną uwagę zatrudniając pracowników
przy robotach izolacyjnych?
6. W jaki sposób należy składować tymczasowo materiały izolacyjne?
7. Jakie pojazdy i w jakiej liczbie mogą być stosowane do transportu wewnętrznego
w czasie wykonywania robót izolacyjnych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W tym dziale zapoznałeś się z czterema zagadnieniami, które dla potrzeb ćwiczenia
oznaczono literami A, B, C i D, gdzie:
A - Zasady prawidłowo prowadzonych robót izolacyjnych,
B - Dokumenty ułatwiające urządzenie miejsca pracy i wykonywanie robót,
C - Zasady zatrudniania pracowników,
D - Zasady transportu i magazynowania materiałów.
W kolumnie 1 podano sformułowania charakterystyczne dla tych zagadnień. Jeżeli uważasz,
że któreś ze sformułowań należy do jednego z tych zagadnień wpisz
w kolumnie 2 odpowiedniÄ… literÄ™.
Kolumna 1 Kolumna 2
wpisz odpowiedniÄ…
rodzaj sformułowania
literÄ™
posiadanie ważnych badań lekarskie, stwierdzających brak
przeciwwskazań do wykonywania robót izolacyjnych,
liczba użytkowanych środków transportu musi zapewnić prowadzenie
robót zgodnie z harmonogramem,
zabezpieczenie interesu osób trzecich
materiały izolacyjne należy składować w taki sposób, by były
odpowiednio zabezpieczone przed zanieczyszczeniem, utratą jakości
i swoich właściwości, a także, by były dostępne do kontroli przez
inspektora nadzoru
normy robocizny, zużycia materiałów, sprzętu i narzędzi,
posiadanie wymaganych przepisami prawa odzieży i obuwia ochronne
oraz rękawic, masek i okularów ochronne,
zasady organizacji i skład zespołów roboczych,
organizacja pracy zgodnie z wymogami stosowanej technologii,
zaleceniami producentów materiałów, narzędzi, maszyn i urządzeń
oraz ogólnymi warunkami bezpieczeństwa i higieny pracy
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z informacjami zawartymi w Materiale nauczania (4.1.1),
5) przeczytać dwukrotnie i dokładnie informacje podane w treści zadania,
6) wpisać w kolumnie 2 literę, odpowiadającą zagadnieniu,
7) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
8) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabelka z treścią zadania,
- literatura.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić, jakie wymagania stawiane są prawidłowo zorganizowanym
robotom izolacyjnym?
2) określić, na czym polega zabezpieczenie interesu osób trzecich?
3) wymienić informacje, jakie powinna zawierać karta technologiczna?
4) wymienić zasady składowania tymczasowego materiałów izolacyjnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2 Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowe
oraz ochrony środowiska podczas wykonywania izolacji
termicznych kotłów, turbin i pieców przemysłowych
4.2.1. Materiał nauczania
Wprowadzenie
Wykonując jakiekolwiek prace, niekoniecznie tylko te związane z izolowaniem, należy
pamiętać o stosowaniu przepisów bezpiecznej i higienicznej pracy, ochrony
przeciwpożarowej, ochrony środowiska i wielu innych. Mają Cię ustrzec przed zagrożeniami
zdrowia i życia Twojego oraz innych osób z Tobą współpracujących. Jeśli Ty nie zadbasz
o swoje bezpieczeństwo  nikt inny o to nie zadba.
Przystępując do pracy należy posiadać odzież roboczą, odpowiednie obuwie robocze,
a w razie potrzeby inne środki ochrony osobistej np. rękawice, maski, okulary ochronne itp.
Producenci materiałów izolacyjnych często określają warunki bezpieczeństwa, jakie muszą
być spełnione przy kontakcie z ich wyrobem, dlatego zawsze należy zapoznać się z treścią
instrukcji producenta.
W trakcie prac należy także pamiętać o ochronie przed hałasem i drganiami. Istnieje
obowiązek stosowania wszelkiego rodzaju środków chroniących słuch, w tym, zależnie
od natężenia hałasu, różnego typu nauszników. Ujemny wpływ drgań działających
na człowieka można ograniczyć lub nawet wyeliminować przez używanie odpowiedniej
odzieży, obuwia i środków ochrony, stosowanie wyłącznie sprawnych maszyn i urządzeń,
a także przez przebywanie w odrębnych, izolowanych pomieszczeniach albo na specjalnie
wykonanej konstrukcji zmniejszajÄ…cej drgania..
Prace izolacyjne należy wykonywać przy sprawnej działającej wentylacji. Należy
zapoznać się z dokumentacją techniczną urządzeń izolowanych i zagrożeniami, które one
mogą powodować oraz zasadami udzielania pierwszej pomocy w przypadku zaistnienia
ewentualnego wypadku.
Zasady pracy przy montażu izolacji z wełny mineralnej
Polskie przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy nie określają szczegółowo wymagań
dotyczących wykonywania montażu izolacji, tym bardziej montażu izolacji z wełny
mineralnej (szklanej i skalnej). Mimo, że nie zostały stwierdzone żadne uboczne skutki pracy
w kontakcie z pyłem powstałym w trakcie np. docinania fragmentów płyt czy mat z wełny
mineralnej, może się zdarzyć, iż osoby szczególnie uczulone na kurz i znajdujące się w nim
włókna mineralne, mogą przejściowo odczuwać dyskomfort w postaci kaszlu lub swędzenia
skóry na dłoniach i twarzy. Ma to jednak związek bardziej z indywidualnymi skłonnościami
organizmu niż właściwościami wełny mineralnej.
Producenci materiałów budowlanych z wełny mineralnej opracowali kilka ogólnych
zasad BHP, jakie powinny być przestrzegane podczas prowadzenia prac izolacyjnych
z wykorzystaniem wełny mineralnej:
1) pracownicy bezpośrednio montujący wełnę mineralną powinni nosić luz
ną odzież
ochronną (kombinezon roboczy) oraz rękawice ochronne,
2) wszelkie prace, szczególnie docinanie wełny mineralnej oraz szlifowanie
jej powierzchni, powinny odbywać się w wentylowanych pomieszczeniach.
Aby zapobiec powstawaniu dużej ilości pyłu zaleca się docinać wełnę ręcznie,
np. ostrym nożem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
3) podczas szlifowania powierzchni płyt wełny skalnej przed nałożeniem warstwy zbrojącej,
wskazane jest zabezpieczenie górnych dróg oddechowych maseczką przeciwpyłową,
a oczu okularami ochronnymi; podobnie jak podczas szlifowania betonu czy drewna,
4) pomieszczenie, w którym trwają prace należy utrzymywać w należytej czystości,
usuwajÄ…c mechanicznie zgromadzone odpady,
5) po zakończonej pracy pracownicy biorący udział w montażu izolacji powinni przemyć
ręce i twarz zimną wodą.
Zasady pracy przy montażu izolacji z materiałów innych niż wełna mineralna
Przy wykonywaniu izolacji materiałami innymi niż wełna mineralna, należy pamiętać
o następujących zasadach:
- należy stosować kombinezony pyłoszczelne i inne środki ochrony osobistej,
jeśli wymaga tego producent,
- prace powinny być wykonywane w większości przypadków w dobrze wentylowanych
pomieszczeniach,
- przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić stan techniczny narzędzi, maszyn
i urządzeń stosowanych do wykonywania izolacji,
- należy zapoznać się z instrukcjami obsługi maszyn i urządzeń pomocnych w wykonaniu
izolacji (np. szlifierki, agregatu natryskowego).
Ochrona środowiska
Bardzo ważną rolę spełnia w uprzemysłowionym świecie przestrzeganie zasad ochrony
środowiska. Do najważniejszych z nich należą:
1) nie wolno stosować materiałów zawierających szkodliwe i rakotwórcze składniki takie
jak na przykład azbest; przystępując do demontażu starej izolacji wykonanej z takiego
materiału należy pamiętać o odpowiednim ubraniu, ale przede wszystkim o ochronie
górnych dróg oddechowych (maski przeciwpyłowe z filtrami); materiały takie należy
składować i utylizować wyłącznie w przeznaczonych do tego miejscach
i wyspecjalizowanych ośrodkach,
2) należy stosować tylko i wyłącznie materiały dopuszczone do stosowania w określonych
warunkach i dziedzinach budownictwa, posiadające odpowiedni atest (świadectwo
dopuszczenia),
3) wszelkiego rodzaju pozostałości materiałów użytych do izolacji należy zbierać,
segregować, składować i póz
niej utylizować w wyspecjalizowanych ośrodkach,
4) nie wolno wylewać wody użytej do mycia narzędzi, maszyn i urządzeń bezpośrednio
do gruntu czy kanalizacji, ale należy ją poddać oczyszczeniu albo utylizacji
w przeznaczonych do tego środkach; niektóre związki stosowane do wykonania izolacji,
mogą spowodować skażenie gleb i wód gruntowych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. O czym należy pamiętać przed przystąpieniem do wykonywania robót izolacyjnych?
2. Jakie zasady obowiązują przy wykonywaniu izolacji zawierającej wełnę mineralną?
3. Jakie zasady obowiązują przy montażu izolacji z materiałów innych niż wełna mineralna?
4. Jakie są najważniejsze zasady związane z ochroną środowiska?
5. Co należy zrobić z azbestem po demontażu i jak należy się zabezpieczyć przy kontakcie
z tym materiałem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz i scharakteryzuj środki ochrony indywidualnej, stosowane podczas
wykonywania izolacji termicznych kotłów, turbin i pieców przemysłowych.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś :
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) wpisać do zeszytu ucznia środki ochrony indywidualnej stosowane podczas
wykonywania robót izolacyjnych,
5) scharakteryzować środki ochrony indywidualnej,
6) uporządkować miejsce pracy,
7) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy :
- literatura,
- środki ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przyswojonej wiedzy uzupełnij poniższą tabelkę:
- w kolumnie 1 podano zagrożenia zdrowia występujące podczas wykonywania robót
izolacyjnych,
- w kolumnie 2 wpisz znane Ci środki ochrony osobistej i inne zabezpieczenia
odpowiednie do danego zagrożenia.
Załącznik nr 1
Kolumna 1 Kolumna 2
Zagrożenia Środki ochrony indywidualnej, odzież
i obuwie robocze, inne rodzaje zabezpieczeń
Urazy kończyn dolnych i górnych
Urazy oczu
Urazy uszu
Drgania mechaniczne
Zagrożenie dla górnych dróg
oddechowych w kontakcie z azbestem
Zatrucie oparami farb antykorozyjnych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś :
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) przyporządkować właściwe środki ochrony indywidualnej i inne stosowane
zabezpieczenia dla danego rodzaju zagrożenia i wpisać je do kolumny 2,
5) uporządkować miejsce pracy,
6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia
- załącznik nr 1 do ćwiczenia,
- przybory do pisania,
- literatura.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zaplanować roboty zmierzające do usunięcia azbestu?
2) zaplanować miejsca składowanie odpadów poprodukcyjnych na budowie?
3) dobrać odzież roboczą do konkretnych robót?
4) stosować przepisy bezpiecznej i higienicznej pracy?
5) przewidzieć, jakie roboty mogą sprawiać zagrożenie zdrowia i życia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Technologie wykonywania izolacji termicznych kotłów, turbin
i pieców przemysłowych
4.3.1. Materiał nauczania
Wprowadzenie
Do podstawowych cech dobrej izolacji termicznej (izolacji cieplnej) kotłów, turbin
i pieców przemysłowych należą:
zapobieganie utracie ciepła przez urządzenie, którego ochronę stanowi,
posiadanie odporności na wysoką, sięgającą często ponad 1000 o C, temperaturę,
możliwie mała wartość współczynnika przenikania ciepła, a tym samym uzyskiwanie
stosunkowo niskiej temperatury powierzchni warstwy izolacyjnej, stanowiÄ…cej ochronÄ™
osób przed poparzeniem, w przypadku niezamierzonego dotknięcia,
posiadanie odporności na zawilgocenie (ochrona przed przenikaniem wilgoci),
charakteryzowanie się wysoką trwałością, w tym w szczególności odpornością
na wibracje i uszkodzenia mechaniczne,
posiadanie stabilności wymiarowej (ochrona przed uszkodzeniami spowodowanymi
kurczeniem/rozszerzaniem),
posiadanie dobrej odporności chemicznej, odporności na korozję i rozkład biologiczny,
łatwość montażu, w tym w szczególności bezpieczne i pewne mocowanie
i ewentualne Å‚Ä…czenie,
możliwość częściowego demontażu i wykonania naprawy,
zapewnienie sprawnej izolacji dz
więku,
posiadanie estetycznego i funkcjonalnego wyglÄ…du.
Rodzaje stosowanych materiałów izolacyjnych
Firmy produkujące materiały do izolacji termicznej kotłów, turbin i pieców
przemysłowych szeroko promują swoje produkty jako te, które najpełniej spełniają
przedstawione wyżej warunki dobrej izolacji.
Jednak ze względu na to, iż niektóre, stosowane niegdyś materiały będą nadal stosowane
np. przy pracach remontowych, w przypadku izolowania elementów nietypowych, czy przy
rozbudowie istniejących układów ciepłowniczych, nie wykreślono ich z tabeli 1,
prezentującej najbardziej popularne materiały izolacyjne wraz z określeniem maksymalnej,
dopuszczalnej temperatury ich zastosowania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Tabela 1. Wykaz materiałów izolacyjnych i maksymalna temperatura ich zastosowania na
podstawie [1]
Maksymalna
Maksymalna
temperatura
Materiał: Materiał: temperatura stosowania
stosowania
[°C]
[°C]
Krzemian glinu Cegła (masa)
1260 200
magnezytowa
Krzemian wapnia 1000 Cegła sylikatowa, 800
Szkło komórkowe 400 Cegła dynasowa, 800
Szkło spienione (aluminiowo- Cegła szamotowa,
430 800
krzemianowe)
Szkło boro-krzemianowe 500 Masy okrzemkowe 500
Wełna mineralna (włókno Masa z pyłu  Depege
230-400 500
szklane)
Wełna mineralna (włókno 230- Włókna ceramiczne
1600
mineralne) 1100
Wełna żużlowa 600 Betony ogniotrwałe 1450
Wełna skalna 1000 Wermikulit 1600
Rodzaje izolacji cieplnej
Przy wykonywaniu izolacji termicznej (cieplnej) kotłów, turbin i pieców przemysłowych
stosuje się następujące podstawowe rodzaje izolacji cieplnej:
Izolacja z masy plastycznej
Specjalnie przygotowaną masę plastyczną (dawniej była to np. ziemia okrzemkowa lub
pył dymnicowy rozdrobnione na papkę za pomocą wody, dzisiaj są to odpowiednio dobrane
włókna mineralne z lepiszczem organicznym lub nieorganicznym) nakłada się warstwami
jako izolację za pomocą narzędzi ręcznych lub za pomocą agregatów natryskowych.
Układanie masy plastycznej jest stosunkowo proste i wygodne, szczególnie przy izolowaniu
kształtek i różnego rodzaju elementów nietypowych. Ten rodzaj izolacji postrzegany jest jako
tani i Å‚atwy do naprawy.
Izolacja z mat i materaców izolacyjnych
Stosuje się odpowiednio przygotowane maty, najczęściej z waty lub wełny szklanej
i mineralnej, nakładanej na izolowane urządzenie i w różny sposób mocowanej (za pomocą
drutu, rzepów, taśm, spinek) Tak wykonana izolacja może być jedno- lub wielowarstwowa.
Maty można łatwo nakładać i zdejmować. Odmianą maty są materace izolacyjne składające
się górnej i dolnej tkaniny wypełnionej watą mineralną lub włóknem szklanym, odpowiednio
popikowane i wyposażone w haki montażowe, które przy izolowaniu obiektu zostaną
połączone za pomocą drutu wiązałkowego. Do pikowania i zszywania materaców
izolacyjnych używa się nici z włókien szklanych z rdzeniem wolframowym.
Izolacja z paneli kompozytowych
Panele kompozytowe są to wielkowymiarowe płyty o znakomitych właściwościach
izolacyjnych. Składają się z specjalnego twardego rdzenia z odpornej termicznie wełny
mineralnej, obustronnie pokrytego płytami. Gotowe elementy paneli służą do izolacji pieców
i urządzeń przemysłowych, konstrukcji ścian, sufitów, ścianek działowych i duktów gazów
w suszarniach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Izolacja z betonów ogniotrwałych i żaroodpornych
Produkowane są one w postaci gotowych prefabrykatów lub betonów sypkich. Do
produkcji betonów ogniotrwałych i żaroodpornych stosuje się w formie wypełniacza różne
kruszywa ogniotrwałe i nie ogniotrwałe oraz, jako materiał wiążący, cementy glinowe.
Kształtki izolacyjne
Kształtki izolacyjne to system prefabrykowanych łupin, dopasowanych do różnych
rodzajów średnic przewodów, wykonanych z ziemi okrzemkowej, korka, magnezji,
pianobetonu i innych podobnych materiałów, które utrzymują nadana formę. Cechuje je
bardzo szybki montaż, są trwałe i odporne na uderzenia. Największą wadą jest trudność
wykonania odpowiedniego kształtu izolacji do zastosowania na kolankach, łukach,
odgałęzieniach itp.
Powszechnie przyjmuje się, że im grubsza powłoka izolacji, tym mniejsze są straty ciepła.
Przeprowadzone badania pokazały, że tak nie jest. Na rysunku 1 zaprezentowano
przykładowo zależność między stratami ciepła występującymi w rurociągu o grubości 25 mm,
a grubością izolacji. Jak widać  zwiększenie grubości izolacji powyżej 20 mm nie powoduje
już znacznego zwiększenia ochrony przed stratą ciepła. Dobierając izolację, w szczególności
jej grubość należy uważnie zapoznać się z projektem wykonania i instrukcją producenta.
Zastosowanie innej niż optymalna grubości warstwy izolacyjnej spowoduje albo zbyt duże
straty ciepła (warstwa za cienka) albo zbyt duże koszty (warstwa za gruba).
Rys. 1. Zależność strat ciepła rurociągu o średnicy nominalnej 25 mm
w funkcji grubości izolacji [6, s. 94]
Narzędzia i urządzenia do wykonywania izolacji
W zależności od rodzaju, do wykonania izolacji można stosować narzędzia ręczne
(szpachle, kielnie, pace, pędzle) oraz narzędzia i urządzenia mechaniczne (agregaty
natryskowe). Do łączenia elementów izolacji, w zależności od jej rodzaju, można stosować
różnego rodzaju haki montażowe, rzepy, taśmy, drut wiązałkowy, specjalne nici z włókna
szklanego z rdzeniem z drutu wolframowego i inne. Większość materiałów stosowanych do
izolacji termicznej (cieplnej) kotłów, turbin i pieców przemysłowych można obrabiać również
podstawowymi elektronarzędziami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu izolacji
Wykonując jakiekolwiek izolacje należy stosować odzież roboczą. Zastosowanie
niektórych materiałów izolacyjnych wymaga użycia środków ochrony indywidualnej 
masek, okularów i rękawic ochronnych, a nawet kombinezonów pyłoszczelnych.
Izolacja turbin.
Izolację turbin wykonuje się najczęściej dwoma metodami stosując:
- powłoki izolacyjne nakładane natryskowo,
- okładziny izolacyjne (np. maty i materace izolacyjne).
Izolacja turbin wykonywana natryskowo
Zadaniem izolacji termicznej turbin parowych jest:
- zapobieżenie nadmiernym stratom energii cieplnej,
- zminimalizowanie rozszerzalności elementów wirujących i obudowy cylindra,
przyczyniając się w ten sposób do zoptymalizowania czasu rozruchu,
- ochrona osób przed poparzeniem w przypadku niezamierzonego dotknięcia gorących
powierzchni.
Do wykonywania izolacji termicznej turbin metodÄ… natryskowÄ… stosuje siÄ™ masy
plastyczne z odpowiednio dobranych włókien mineralnych, wymieszanych z lepiszczami
nieorganicznymi o wysokiej wytrzymałości na temperaturę, w wyniku czego uzyskuje się
bardzo wytrzymałą izolację o niskim stopniu kurczliwości. Jej zdolność do pozostawania
w stałym kontakcie z gorącą powierzchnią chronionych elementów pozwala nakładać
powłoki o najbardziej efektywnej grubości w jednej warstwie. Powłoki te nakładane są bez
połączeń. Monolityczna warstwa eliminuje straty ciepła występujące w niżej omówionym
systemie na połączeniach i między warstwami mat izolacyjnych. Najczęściej masy plastyczne
są przygotowaną fabrycznie izolacją, gotową do natychmiastowego użycia, przystosowaną
do nakładania natryskowego, a także nie zawierającą azbestu ani składników, które mogą
powodować korozję w podwyższonych temperaturach.
Powłoki takie nadają się do izolowania urządzeń, których powierzchnia osiąga
temperaturÄ™ przekraczajÄ…cÄ… 550°C, w tym także rur o Å›rednicach powyżej 250 mm, stacji
uzdatniania, wymienników ciepła i innych.
Rys. 2. Izolacja turbin metodÄ… natryskowÄ… [11]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Izolacja turbin za pomocą mat i materaców izolacyjnych
Do izolacji termicznej turbin stosuje się maty z wełny mineralnej na siatce z drutu
ocynkowanego. Przeznaczone są do izolacji korpusów turbin parowych i gazowych.
Stosowane do izolacji turbin gazowych i parowych materace izolacyjne charakteryzujÄ…
siÄ™ wysokÄ… odpornoÅ›ciÄ… na temperatury (do 1000°C), możliwoÅ›ciÄ… ponownego
wykorzystywania oraz czystym i dokładnie pasujący montażem.
Izolacja może być jedno lub wielowarstwowa. Materace posiadają ostre brzegi i składają
się z górnej i dolnej tkaniny; połączone są w zależności od grubości izolacji odpowiednimi
szwami tkaninowymi. Wypełnianie jest zależne od zakresu temperatur (wata mineralna,
włókna szklane itp.). Materace są wystarczająco popikowane tak, że nie jest możliwe
przesuwanie się wypełnienia. Do pikowania i zszywania używa się nici z włókien szklanych
z rdzeniem z drutu wolframowego. Materace zaopatrzone są w haki montażowe, które przy
izolowaniu obiektu zostaną połączone za pomocą drutu wiązałkowego. Do łączenia używamy
również wszelkiego rodzaju rzepów i taśm. Wykonywane są materace standardowe
oraz segmentowe, tzw. puzzle.
a) b)
Rys. 3. Izolacja turbin przy pomocy materaców
(a  element przed izolacjÄ…, b  element zaizolowany) [9]
Izolacja pieców przemysłowych
Do izolacji pieców stosuje się różne materiały izolacyjne, których rodzaj i system
montażu zależy głównie od temperatury pracy pieca, jego przeznaczenia i miejsca stosowania
izolacji.
Izolacja pieców za pomocą różnego rodzaju włókien
Izolacyjne materiały włókniste (np. ogniotrwałe glinokrzemianowe włókna ceramiczne),
o temperaturze zastosowania 1260 do 1600ºC, sÄ… lekkie, elastyczne, bardzo odporne na
wstrząsy cieplne, mają wysoką trwałość termiczną, niskie przewodnictwo cieplne i, poza
wyjątkami, wysoką odporność chemiczną.
Materiał ten jest bardzo ważnym komponentem w konstrukcji nowoczesnych,
ekonomicznych urządzeń, począwszy od pieców przemysłowych a skończywszy na sprzęcie
powszechnego użytku. Jednorodność i struktura włóknista decydują o znakomitych
własnościach technicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 4. Włókno ceramiczne luzem [22]
Współcześnie najczęściej stosowaną formą zastosowania włókien ceramicznych
są specjalne bloczki izolacyjne gotowe do montażu, o lekkiej konstrukcji, przeznaczone
do budowy zaawansowanych izolacji wysokotemperaturowych. SÄ… one bazÄ… zaawansowanych
izolacji wysokotemperaturowych o optymalnie lekkiej konstrukcji. TworzÄ… jednorodne,
zwarte wyłożenie ogniotrwałe, bez mostków cieplnych, są łatwe do adaptacji w obszarach
o skomplikowanej geometrii. Opracowano je w celu rozwiÄ…zania problemu wykonania
warstwy pracującej pieców i urządzeń o skomplikowanej geometrii, trudnych warunkach
termicznych i mechanicznych. Odpowiednio ułożone warstwy materiału włóknistego nadają
włóknom kierunek prostopadły do powierzchni wyłożenia. Bloczki mogą być mocowane
specjalnie w tym celu opracowanymi klejami do pancerza stalowego, wykładziny
ogniotrwałej lub też kotwione mechanicznie. Można je ciąć i obrabiać za pomocą narzędzi
powszechnego użytku, na przykład noży.
Zalety tego sposobu izolacji:
- niska masa, elastyczność, niskie przewodnictwo cieplne,
- bardzo wysoka odporność termiczna i chemiczna,
- relatywnie wysoka odporność na erozję gazową,
- nieprzewodzenie prÄ…du elektrycznego,
- łatwe i pewne rozwiązania geometryczne na łukach, narożach, przewężeniach,
- łatwy, szybki montaż,
- dostępność w formie gotowych prefabrykatów,
- ekonomiczny remont po wysłużeniu.
Uwaga: podczas obróbki i montażu ceramicznych materiałów włóknistych należy
kontrolować poziom zapylenia. Zaleca się korzystanie z indywidualnych środków ochrony
takich jak maski i okulary ochronne.
Zastosowanie:
Przemysł metalurgiczny:
- piece do wyżarzania, piece z wysuwnym trzonem, piece grzewcze, piece kołpakowe,
piece do kontrolowanego schładzania, pokrywy kadzi, dołów odlewniczych, pokrywy
koryt spustowych, piece do odpuszczania, wyłożenia drzwi i sklepień w piecach.
Przemysł ceramiczny:
- piece z wysuwnym trzonem, piece komorowe i tunelowe, piece do szkliwienia, piece
rolkowe,
- wymienniki ciepła, izolacja kotłów,
- zakłady ochrony środowiska  komory spalania, spalarnie odpadów przemysłowych,
spalarnie odpadów szpitalnych i miejskich, instalacje neutralizacji gazów z procesów
produkcyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Izolacja pieców przy pomocy różnego rodzaju kształtek ogniotrwałych
Kształtki ogniotrwałe  formowane próżniowo, miękkie i twarde płyty i kształtki
z włókna ceramicznego (stosowane w temperaturze od 900 do 1870ºC), wytwarzane
w oparciu o wieloletnie badania i praktyczne zastosowania przemysłowe. Wieloletnie
doświadczenie, najwyższej jakości surowce i ekonomiczna technologia produkcji sprawiają,
że materiał jest powszechnie stosowany w zaawansowanych instalacjach i piecach
przemysłowych. Starannie opracowany asortyment sprawia, że materiał stosowany jest
zarówno w warstwie ogniowej jak i tylnych warstwach izolacyjnych. Dokładność wymiarów,
niska gęstość, odporność termiczna i chemiczna, zapewniają efektywną pracę.
Zalety i właściwości:
- najwyższa jakość surowców,
- dokładność wymiarów, cięte z bloczków,
- niski skurcz,
- wysoka wytrzymałość na ściskanie,
- niskie przewodnictwo cieplne,
- praca w warstwie ogniowej,
- wysoka odporność na wstrząsy cieplne,
- niska gęstość i pojemność cieplna,
- łatwe użycie do zabudowy.
Zastosowanie:
- komory spalania pracujÄ…ce do 1600 °C i powyżej,
- piece rolkowe do szybkiego wypalania,
- piece z atmosferą ochronną, do obróbki stali,
- komory pieców do szkliwienia z udziałem chlorku sodowego,
- tylne warstwy izolacyjne kadzi torpedo,
- piece szklarskie,
- ogólna konstrukcja pieców.
Obszary zastosowań:
- warstwa pracująca przy ogrzewaniu gazem lub olejem lekkim i wysokich szybkościach
przepływu mediów gazowych,
- materiał nośny dla spirali grzejnych,
- odporne na wstrząsy cieplne wyłożenie urządzeń pracujących okresowo,
- odporne na wibracje wyłożenie urządzeń mobilnych,
- zamiennik azbestu, w szczególności na uszczelnienia,
- tygle do topienia i izolacyjne, rynny, koryta spustowe,
- przenośniki rolkowe w piecach przemysłowych,
- dukty gazów,
- idealne wypełnienie szczelin dylatacyjnych.
Izolacja pieców przy pomocy betonów ogniotrwałych i żaroodpornych
Betony ogniotrwałe i żaroodporne  należą do grupy ogniotrwałych tworzyw
niewypalanych. Produkowane są one w postaci gotowych prefabrykatów lub betonów
sypkich. Do produkcji betonów ogniotrwałych i żaroodpornych stosuje się w formie
wypełniacza różne kruszywa ogniotrwałe i nie ogniotrwałe, oraz jako materiał wiążący
cementy glinowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Betony ogniotrwałe znalazły szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu
do wykładania pieców i mogą one z powodzeniem zastąpić ogniotrwałe wyroby wypalane
lub chemicznie wiÄ…zane.
o
Betony ogniotrwałe znalazły zastosowanie w zakresie temperatur od 1250 do 1450 C,
zaÅ› betony izolacyjne w zakresie od 800 do 1300oC [17].
Minerałem stosowanym do produkcji betonów izolacyjnych o bardzo szczególnych
właściwościach jest niespotykany w Polsce vermiculit ekspandowany. Swoistą cechą
vermiculitu jest to, że po obróbce wysokotemperaturowej oddaje wodę międzypakietową
i zwiększa swoją objętość 10-25 razy przechodząc w formę spęczniałą. Po takim procesie
vermiculit ma bardzo niską gęstość i niebywałą trwałość w zakresie temperatur od - 260
do 1200oC
Rys. 5. Vermiculit ekspandowany. [22]
Zastosowanie:
- zasypka izolacyjna obmurzy,
- termoizolacja kominów,
- klasyczne betony izolacyjne,
- ogniotrwałe betony izolacyjne, sypkie i prefabrykowane,
- ogniotrwałe masy do natryskiwania,
- izolacyjne płyty oraz inne kształtki ogniotrwałe,
- zasypka izolacyjna - izolacja pieców wysokotemperaturowych.
Izolacja pieców przy pomocy paneli kompozytowych
Panele kompozytowe są to wielkowymiarowe płyty o znakomitych właściwościach
izolacyjnych, składające się ze specjalnego, twardego rdzenia z odpornej termicznie wełny
mineralnej obustronnie pokrytej okładzinami. Gotowe elementy paneli służą do izolacji
pieców i urządzeń przemysłowych, konstrukcji, ścian, sufitów, ścianek działowych i duktów
gazów w suszarniach.
Zalety i właściwości:
- bezpieczny pod względem higienicznym,
- materiał samonośny (tj. posiadający właściwości konstrukcyjne  nie ma potrzeby
wykonywania konstrukcji nośnej), duże wymiary,
- dobra izolacyjność, wysoka stabilność i odporność termiczna,
- odporność na korozję i rozkład biologiczny,
- dobra odporność chemiczna,
- odporność na wibracje,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- bezpieczne i pewne mocowanie oraz Å‚Ä…czenie,
- łatwe wykonywanie otworów,
- ochrona przeciwogniowa, tłumienie hałasu,
- wysoka trwałość,
- oszczędność energii,
- stabilność wymiarowa, niska rozszerzalność termiczna,
- możliwość stosowania różnych pokryć,
- obniżenie kosztów dzięki systemom gotowym do montażu i łatwej obróbce.
Zastosowanie:
- suszarnie do ceramiki, drewna, tekstyliów, papieru, skóry, lakieru, itp.,
- tunele do foliowania, wytwornice pary, piece tunelowe, itp.,
- dukty gazów, systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne,
- urzÄ…dzenia do wypalania i piekarnicze,
- pomieszczenia wilgotne.
Panele kompozytowe łatwo można obrabiać (ciąć, wiercić otwory, frezować). Fizyczne
i techniczne własności zewnętrznych płyt sprawiają, że na panele można nakładać powłoki
dekoracyjne. Panele kompozytowe są higroskopijne i przemakalne. Chłoną wodę i parę
wodną, jednak nie ma to wpływu na ich parametry wytrzymałościowe. W obszarach o dużej
wilgotności należy jednak pamiętać, że nałożona warstwa dekoracyjna zmieni
wodoprzepuszczalność paneli.
Izolacja kotłów
Izolacja kotłów za pomocą różnego rodzaju włókien i mat
Do izolacji kotłów przy pomocy różnego rodzaju włókien i mat stosuje się takie
materiały jak:
- wełna mineralna  służy do izolacji termicznej powierzchni płaskich w układach
pionowych i poziomych, np. Å›cian kotłów energetycznych; zakres stosowania  700 °C,
- maty z włókna szklanego z jednostronną okładziną z welonu z włókna szklanego,
przeznaczone są do izolacji termicznej małych zbiorników, rur, rurociągów i kotłów
niskotemperaturowych oraz jako ostatnia warstwa przy izolacjach
wysokotemperaturowych,
- płyty izolacyjne  izolacja cieplna, akustyczna i przeciwkondensacyjna przewodów
wentylacyjnych i instalacji klimatyzacyjnych, zbiorników, kotłów do maksymalnej
temperatury od strony weÅ‚ny 250 °C,
- włókniste moduły wielkowymiarowe  posiadają duże wymiary, brak spoin, wyłożenie
z mat na istniejącym pancerzu; charakteryzują się niską masą, elastycznością, niskim
przewodnictwem cieplnym, niską akumulacją ciepła, odpornością na erozję gazową oraz
są łatwe w montażu; stosowane do izolacji kotłów w przemyśle petrochemicznym,
- maty z wełny mineralnej na siatce z drutu ocynkowanego  przeznaczone do izolacji
wysokotemperaturowych powierzchni płaskich, rur i rurociągów, armatury oraz innych
urządzeń i powierzchni, a w szczególności: ścian kotłów energetycznych, elektrofiltrów,
kanałów spalin, kominów stalowych, rurociągów niskoprężnych i wysokoprężnych,
parowych i wodnych,
- maty z wełny mineralnej jednostronnie obszytej siatką z drutu ocynkowanego 
przeznaczone do izolacji termicznej i akustycznej wysokotemperaturowych kotłów,
zbiorników, rurociągów, kanałów spalin, kominów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 a) b)
Rys. 6. Mata z wełny mineralnej a) na siatce z drutu ocynkowanego,
b)  jednostronnie obszyta siatkÄ… z drutu ocynkowanego z foliÄ… aluminiowÄ… [7]
- mata z wełny mineralnej otrzymanej z włókien szklanych, jednostronnie pokryta folią
aluminiową; folia jest dodatkowo wzmocniona siatką z włókien szklanych; służy jako
izolacja termiczna, akustyczna i przeciwkondensacyjna kanałów wentylacyjnych, central
klimatyzacyjnych, agregatów wentylacyjnych, komór tłumiących, zbiorników, bojlerów,
kotłów, wymienników ciepła, kontenerów, środków transportu (np. cystern, wagonów)
i innych urządzeń; zalecana jako ochrona instalacji wodnych (rurociągów, hydrantów,
zbiorników, zaworów) przed zamarzaniem w zimie.
Rys. 7. Mata z wełny mineralnej jednostronnie pokryta folią aluminiową [7]
Izolacja kotłów za pomocą materiałów na bazie ceramiki
Do izolacji kotłów przy pomocy materiałów na bazie ceramiki służą:
- ogniotrwałe kity ceramiczne,
- masy plastyczne.
Ogniotrwały kit ceramiczny - dostarczany jest w postaci pasty o bardzo dobrej smarności
i przyczepności, gotowy do użycia. Nie występuje pylenie na powierzchni pokrytej
produktem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 8. Wykonanie izolacji z białego kitu [22]
Cechy charakterystyczne kitu:
- dobra plastyczność i smarność,
- niska skurczliwość w procesie suszenia i wypalania,
- odporny na nagłe zmiany temperatury,
- nie pęka, nie łuszczy się,
- gotowy do pracy po wysuszeniu,
- dobra przyczepność do większości podłoży,
- dobrze wypełniający trudno dostępne przestrzenie.
Zastosowanie:
- klejenie wszystkich wyłożeń włóknistych i ich naprawa,
- zabezpieczenie i naprawa pokryw kadzi odlewniczych,
- termiczne zabezpieczenie konstrukcji stalowych,
- zabezpieczenie izolacyjnych modułów z włókna ogniotrwałego, płyt, mat ogniotrwałych,
- wypełnienie drzwiczek wzierników i włazów kotłów grzewczych,
- izolacja termiczna zbiorników, pancerzy narażonych na wysoką temperaturę,
- izolacja rynien spustowych metali kolorowych,
- naprawa uszkodzonych zużytych wykładzin jednostek grzewczych,
- sporządzanie różnego rodzaju uszczelnień,
- środek usztywniający maty ogniotrwałe,
- zabezpieczenie termiczne wzbudników pieców indukcyjnych,
- zalecany przy osadzaniu palników,
- zabezpieczenie materiałów o niższej klasyfikacji temperaturowej,
- oprawa, mocowanie elektrycznych drutów oporowych, taśm,
- zakres zastosowania  temperatura od 1260oC do 1600oC,
Kit można nakładać za pomocą szpachli, kielni i innych narzędzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Masy plastyczne  dostarczane są w postaci sypkiej, a po dowilżeniu wodą i wymieszaniu
otrzymujemy jednorodną konsystencję dobrej smarności i przyczepności, gotową do użycia.
W skład mas wchodzą: włókna ceramiczne, tlenki, spoiwa.
Rys. 9. Wykonanie konstrukcji masÄ… plastycznÄ… [22]
Cechy charakterystyczne mas:
- dobra plastyczność i smarność po wymieszaniu z wodą,
- niska skurczliwość w procesie suszenia i wypalania,
- odporne na nagłe zmiany temperatury,
- nie pękają , nie łuszczą się,
- w większości zastosowań gotowe do pracy po wysuszeniu,
- dobra przyczepność do większości podłoży,
- obrabialne mechanicznie,
- dobrze wypełniająca trudno dostępne przestrzenie.
Zastosowanie:
- zabezpieczenie i naprawa pokryw kadzi odlewniczych,
- izolacja kadzi, ale tylko jako pierwszej warstwy od pancerza,
- termiczne zabezpieczenie konstrukcji stalowych,
- zabezpieczenie izolacyjnych modułów z włókna ogniotrwałego, płyt, mat ogniotrwałych,
- dylatacje ogniotrwałe,
- wypełnienie drzwiczek wzierników i włazów kotłów grzewczych,
- izolacja termiczna zbiorników, pancerzy narażonych na temperaturę,
- izolacja korytek kablowych, kabli elektrycznych,
- izolacja kanałów spalinowych,
- izolacja rynien spustowych metali kolorowych,
- naprawa uszkodzonych zużytych wykładzin jednostek grzewczych,
- sporządzanie różnego rodzaju uszczelnień,
- środek usztywniający maty ogniotrwałe,
- izolacja termiczna wzbudników pieców indukcyjnych,
- produkcja kształtek izolacyjnych, zadawanie kształtów mata  masa (tak zwanych
łupków) izolacji okładzinowej zdejmowanej na czas remontów urządzeń,
- zapobiega rozwłóknianiu wyłożeń,
- zalecana przy osadzaniu palników,
- wykonanie izolacji o złożonej geometrii kształtów,
- zamiennik tektury ogniotrwałej,
- zabezpieczenie materiałów o niższej klasyfikacji temperaturowej,
- oraz wiele innych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi cechami powinna się charakteryzować dobra izolacja termiczna?
2. Jakie materiały stosowano i stosuje się do wykonywania materiałów izolacyjnych?
3. Jakie znasz rodzaje izolacji cieplnej?
4. Jaki jest wpływ grubości powłoki izolacyjnej na skuteczność izolacji?
5. Jakie znasz narzędzia i urządzenia do wykonywania izolacji?
6. Jakie są najważniejsze zasady BHP, które mają zastosowanie przy wykonywaniu izolacji?
7. Jakie znasz metody izolacji turbin?
8. Jakie znasz metody izolacji pieców przemysłowych?
9. Jakie znasz metody izolacji kotłów?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj fragment izolacji termicznej ściany pieca przemysłowego. Jako materiał
izolacyjny zastosuj bloczki z włókien ceramicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta,
5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania,
6) obliczyć ilość potrzebnych do wykonania izolacji bloczków,
7) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
8) przygotować powierzchnię pieca przemysłowego do wykonania izolacji poprzez jej
oczyszczenie i odtłuszczenie,
9) wykonać izolację bloczkami izolacyjnymi, wykorzystując odpowiednio elementy
mocujące i łączące, zwracając uwagę na konieczność pozostawienia
odpowiednich odstępów dylatacyjnych,
10) uporządkować miejsce pracy,
11) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
12) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
13) zaprezentować efekty swojej pracy,
14) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- bloczki izolacyjne z włókien ceramicznych do izolacji termicznej,
- model (fragment) pieca przemysłowego,
- nóż do cięcia tapet,
- długa stalowa linijka,
- elementy mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
- poziomnica,
- środki ochrony indywidualnej (maski i okulary ochronne),
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 2
Wykonaj izolację termiczną turbiny z zastosowaniem mas plastycznych nakładanych
metodÄ… natryskowÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta masy plastycznej,
5) zapoznać się z elementami łączącymi i mocującymi oraz zasadami ich stosowania,
6) zapoznać się z instrukcją obsługi agregatu natryskowego,
7) obliczyć ilość materiału potrzebnego do wykonania izolacji,
8) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
9) przygotować powierzchnię turbiny do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
10) wykonać izolację metodą natryskową, zwracając szczególną uwagę na konsystencję masy
plastycznej, estetykę i grubość warstwy, na konieczność pozostawienia
odpowiednich odstępów dylatacyjnych,
11) uporządkować miejsce pracy,
12) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
13) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
14) zaprezentować efekty swojej pracy,
15) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiał izolujący (masa plastyczna),
- model turbiny,
- agregat natryskowy,
- pojemniki do sporzÄ…dzenia masy plastycznej,
- mieszadło ręczne,
- wiertarka lub wiertarko  mieszarka
- literatura.
Ćwiczenie 3
Wykonaj ręcznie fragment izolacji termicznej kotła z zastosowaniem materiałów na bazie
ceramiki.
Uwaga:
W celu realizacji ćwiczenia jako materiał zastępczy można wykorzystać gips
charakteryzujący się podobnymi właściwościami.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta,
5) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania izolacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
6) przygotować powierzchnię kotła do wykonania izolacji poprzez jej oczyszczenie
i odtłuszczenie,
7) wymieszać niewielką ilość materiału z wodą, po wykorzystaniu  wymieszać kolejną
porcjÄ™,
8) wykonać izolację, zwracając uwagę na konieczność pozostawienia
odpowiednich odstępów dylatacyjnych, estetykę, grubość otuliny,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały na bazie ceramiki  masa plastyczna lub kit (dla celów ćwiczenia zastosowany
może być gips albo inny materiał niewiążący),
- model kotła,
- kielnia,
- szpachla,
- wiadro,
- mieszadło ręczne,
- wiertarka lub wiertarko  mieszarka,
- literatura.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) dobrać materiały izolacyjne do wykonania robót izolacyjnych oraz określić
ich zastosowanie?
2) dobrać materiały do łączenia i mocowania elementów poszczególnych
rodzajów izolacji?
3) wskazać, jakie materiały izolacyjne stosuje się w środowisku agresywnym?
4) ułożyć ręcznie izolację z bloczków izolacyjnych z włókien ceramicznych?
5) wykonać izolację metodą natryskową?
6) wykonać ręcznie izolację wielowarstwową?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Zabezpieczenia antykorozyjne izolacji termicznych
4.4.1. Materiał nauczania
Charakterystyka
Korozja jest to proces niszczenia materiałów (głownie metali, ale także materiałów
budowlanych i tworzyw sztucznych) przez ośrodki gazowe i ciekłe w wyniku reakcji
chemicznych lub elektrochemicznych. Sam problem korozji materiałów budowlanych jest
znany od dawna. Szybkość przebiegu procesów korozji zależy od bardzo wielu różnych
czynników, m.in. od właściwości fizycznych i chemicznych materiałów budowlanych, ich
struktury i jakości oraz od korozyjności środowiska. Ze względu na różne uwarunkowania,
ustalenie stopnia udziału poszczególnych rodzajów korozji w procesie niszczenia materiałów,
z których zbudowane są kotły, turbiny i piece przemysłowe jest w praktyce niezmiernie
trudne.
Wyjaśnienie mechanizmu niszczenia substancji materialnej, w tym również materiałów
budowlanych, wymaga m.in. znajomości przebiegów procesów korozyjnych.
Czynniki korozyjne
Wyróżnia się następujące narażenia korozyjne, określane jako sumaryczne działanie
czynników występujących w danym środowisku korozyjnym:
- narażenie klimatyczne, spowodowane czynnikami środowiskowymi związanymi
z klimatem (roszenie, opady atmosferyczne, promieniowanie słoneczne, wilgotność),
- narażenie chemiczne, związane z działaniem cieczy agresywnych, roztworów kwasów,
zasad,
- narażenie elektrochemiczne, wynikające z działania prądów błądzących,
- narażenie biotyczne, czyli działanie mikroorganizmów i pleśni,
- narażenie mechaniczne, spowodowane naprężeniami zewnętrznym, naprężeniami
zmęczeniowymi, ścieraniem, uderzeniami.
Metody usuwania efektów korozji
Najważniejszą metodą zaradczą jest profilaktyka, która odpowiednio stosowana
w ochronie budynków i obiektów powinna mieć miejsce w fazie:
- projektowania - polega to na takim doborze rozwiązań technicznych i materiałów,
aby zagwarantować maksymalne zabezpieczenie obiektu przed zawilgoceniem (środki
impregnacyjne powinny być właściwie dobrane do poszczególnych elementów
konstrukcji).
- wykonawstwa - wykonawstwo powinno być zgodne z projektem, solidne, respektujące
wszelkie wymogi sztuki budowlanej.
- eksploatacji - natychmiastowe usuwanie z
ródeł i skutków zawilgocenia wodami
z urządzeń w przypadku awarii lub powstałej w wyniku kondensacji pary wodnej.
Zabezpieczenia antykorozyjne
Biorąc pod uwagę specyfikę środowiska pracy kotłów, turbin i pieców przemysłowych
(bardzo wysoką temperaturą i agresywne środowisko), na korozję przede wszystkim narażone
będą elementy stalowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Częściowo takim już zabezpieczeniem jest dobór odpowiedniego rodzaju stali.
Aby całkowicie zabezpieczyć konstrukcję przed korozją nakłada się na nią różnego rodzaju
powłoki antykorozyjne, po wcześniejszym przygotowaniu powierzchni.
Przygotowanie powierzchni
W celu przygotowania powierzchni stosuje się czyszczenie strumieniowo-ścierne
(na sucho) przy zastosowaniu różnego rodzaju ścierniw w celu uzyskania stopnia czystości
zgodnego z odpowiednimi normami i odpowiedniego stopnia chropowatości. Najczęściej
stosowanym ścierniwem jest ścierniwo selekcjonowane z żużla pomiedziowego.
Na życzenie inwestora można stosować także inne ścierniwa np. śrut łamany staliwny, śrut
cięty z drutu, kulki szklane i inne typowe ścierniwa.
Rys. 10. Zbiorniki czyszczone strumieniowo [14]
Nakładanie powłok antykorozyjnych
Nakładane są warstwy cienko- i grubopowłokowe. Do natrysku stosowane są głównie
aparaty hydrodynamiczne o parametrach odpowiednio dobranych do potrzeb. Warstwy
izolacyjne można nałożyć również ręcznie pędzlami.
Rys. 11. Fragment konstrukcji pokryty natryskowo powłoką antykorozyjną [14]
Zakres produkowanych przez światowe firmy wyrobów malarskich pozwala na
efektywne dobranie zabezpieczenia do wielu specyficznych środowisk i warunków pracy.
Należą do nich np. antykorozyjne farby chlorokauczukowe, farby epoksydowe farby na bazie
modyfikowanych żywic alkilowych i inne.
Nakładanie powłok metalizacyjnych
Na życzenie inwestora stosuje się powłoki metalizacyjne z aluminium i cynku
(metalizacja natryskowa) o odpowiednich parametrach jakościowych zależnych
od agresywności środowiska lub stosuje się cynkowanie ogniowe.
Powłoki metalizacyjne doszczelniane są wyrobami lakierowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 12. Przykład konstrukcji zabezpieczonej antykorozyjnie [14]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Cco to jest korozja, podaj przykłady jej występowania w kotłach, turbinach
i piecach przemysłowych?
2. Jakie znane Ci czynniki sprzyjają rozwojowi korozji w kotłach, turbinach i piecach
przemysłowych ?
3. Jakie działania podejmuje się, aby zapobiec korozji kotłów, turbin i pieców
przemysłowych?
4. Jak wykonuje się zabezpieczenia antykorozyjne kotłów, turbin i pieców przemysłowych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj powierzchnię stalową do nałożenia warstw antykorozyjnych, zwracając
szczególną uwagę na jej oczyszczenie i odtłuszczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją obsługi agregatu natryskowego,
5) zapoznać się z instrukcją producenta farby,
6) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
7) oczyścić powierzchnię konstrukcji,
8) odtłuścić powierzchnię oczyszczoną,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- powierzchnia stalowa do oczyszczenia,
- papier ścierny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
- wiertarka z tarczami ściernymi i czyszczącymi,
- środki odtłuszczające,
- środki ochrony indywidualnej: okulary i rękawice ochronne,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ręcznie trójwarstwową powłokę antykorozyjną fragmentu kotła
z zastosowaniem odpowiedniej farby antykorozyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta farby,
5) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
6) oczyścić powierzchnię izolowaną,
7) odtłuścić powierzchnię oczyszczoną,
8) wykonać powłokę antykorozyjną powlekając oczyszczoną i odtłuszczoną powierzchnię
kolejnymi warstwami farby, zwracając uwagę na czas schnięcia farby i grubość
nanoszonej powłoki,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- powierzchnia stalowa,
- pędzel, wałek,
- kilka rodzajów farb antykorozyjnych,
- kuweta, kratka,
- środki ochrony indywidualnej: okulary i rękawice ochronne,
- literatura.
Ćwiczenie 3
Wykonaj mechaniczne zabezpieczenie antykorozyjne fragmentu pieca przemysłowego
przy użyciu agregatu natryskowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcjami producenta farby i z instrukcją obsługi urządzenia,
5) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
6) oczyścić powierzchnię przeznaczoną do nałożenia powłoki,
7) odtłuścić powierzchnię,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
8) wykonać zabezpieczenie, powlekając oczyszczoną i odtłuszczoną powierzchnię
kolejnymi warstwami farby, pamiętając o czasie schnięcia farby i grubości powłoki,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment powierzchni stalowej pieca przemysłowego,
- agregat natryskowy,
- farba antykorozyjna,
- środki ochrony indywidualnej: okulary, rękawice ochronne, maska,
- literatura.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) przygotować powierzchnię pod warstwy antykorozyjne?
2) dobrać narzędzia do ręcznego wykonania powłok antykorozyjnych?
3) przygotować agregat natryskowy do wykonania powłok antykorozyjnych?
4) dobrać zabezpieczenie antykorozyjne stosownie do warunków pracy
urzÄ…dzenia?
5) wykonać ręcznie zabezpieczenie antykorozyjne powierzchni stalowej?
6) wykonać zabezpieczenie antykorozyjne metodą natryskową?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.5. Warstwy i płaszcze ochronne izolacji termicznych
4.5.1. Materiał nauczania
Wprowadzenie
Izolacja termiczna składa się z izolacji właściwej (materiału termoizolacyjnego)
i płaszcza ochronnego. Płaszczem ochronnym (warstwą ochronną) nazywamy rodzaj osłony,
której zadaniem jest ochrona izolacji właściwej przed uszkodzeniem mechanicznym oraz
destrukcyjnym działaniem wilgoci czy środowiska agresywnego. Istnieje bardzo dużo
materiałów na warstwy i płaszcze ochronne. Różnią się między sobą właściwościami,
grubością, kolorem, zastosowaniem. Na warstwy i płaszcze ochronne mogą być również
użyte materiały wymienione w rozdziale 4.3.
Przykładowo przedstawiamy następujące rozwiązania płaszczów ochronnych:
PÅ‚aszcz ochronny z folii aluminiowej i z folii z tworzyw sztucznych.
Do tej grupy należą następujące materiały:
- folia aluminiowa zwykła (grubości 0,2 mm) i zbrojona,
- folie osłonowe z PVC o grubościach: 0,2, 0,25, 0,3, 0,4 mm,
- laminat z tworzyw sztucznych z powlokÄ… aluminiowÄ…; warstwa aluminium tworzy tzw.
ekran cieplny, który odbija promieniowanie cieplne; oszczędności wynikające z odbicia
promieniowania cieplnego sięgają 70%; folię przymocowuje się zszywkami,
- osłony z folii PVC na otuliny kolan (o różnych średnicach i grubościach).
PÅ‚aszcz ochronny z blachy
Do tej grupy należą:
- kolana i osłony na rurę i króćce z blachy aluminiowej,
- kolana i osłony na rurę i króćce z blachy stalowej ocynkowanej,
- kolana i osłony z blachy kwasoodpornej.
Skafandry termoizolacyjne z osłon elastycznych
Skafandry termoizolacyjne, stosuje siÄ™ w celu izolacji termicznej armatury, powierzchni
kształtowych, w szczególności do izolacji: kolan, trójników, kołnierzy, zaworów, zasuw.
Znajdują zastosowanie również jako izolacja turbin, izolacja kotłów, izolacja zbiorników,
izolacja rurociągów. Należą do osłon termoizolacyjnych wielokrotnego użytku,
zapewniających szybki montaż i demontaż (remonty, konserwacja). Dopuszczalna
temperatura stosowania do1200 °C.
PÅ‚aszcze ochronne z PVC na kolana
Do grupy tej należą głównie osłony na kolana z PVC bez wypełnienia poliuretanowego
o różnych grubościach i średnicach.
Warstwy ochronne turbin
Do grupy tej należą:
- powłoki organiczne, stosowane w najtrudniejszych środowiskach przemysłowych; trwała
i odporna na korozje warstwa wytwarza się po wyschnięciu natryskanego materiału
lub poprzez zachodzÄ…ce w nim reakcje chemiczne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
- materiały nieorganiczne, charakteryzujące się świetną odpornością na korozje
i utlenianie; powłoki te są stosowane na nadstopach żelaza i stopach o wysokiej
zawartoÅ›ci niklu; mogÄ… być stosowane w temperaturach do 620°C,
- powłoki termoutwardzalne charakteryzują się znakomitą odpornością na korozję
i utlenianie, efektywnie zapewniajÄ… ochronÄ™ powierzchni metalu przed korozja
w temperaturach do 620° C i zapobiegajÄ… utlenianiu w temperaturach do 1100° C.
Powłoki te mogą być nanoszone ręcznie albo przy pomocy ciśnieniowego pistoletu
do malowania. Zazwyczaj składają się z kilku warstw, przy czym grubość pojedynczej
warstwy wynosi od 0,0125 do 0,075 mm.. Głównym zadaniem tych powłok jest
zabezpieczenie powierzchni przemysłowych turbin gazowych i parowych przed
wysokotemperaturowÄ… korozjÄ… i utlenianiem.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest płaszcz ochronny?
2. Jakie znasz rozwiązania płaszczy ochronnych i krótko je scharakteryzuj?
3. W jaki sposób można wykonywać warstwę ochronną turbiny?
4. W jaki sposób można wykonać montaż płaszcza ochronnego z folii aluminiowej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj płaszcz ochronny izolacji termicznej na fragmencie rurociągu z zastosowaniem
folii aluminiowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta,
5) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
6) oczyścić i odtłuścić powierzchnię rurociągu,
7) zabezpieczyć powierzchnię rurociągu przed korozją,
8) wykonać płaszcz ochronny, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące i łączące,
zwracając uwagę na konieczność pozostawienia odpowiednich odstępów dylatacyjnych,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociÄ…gu,
- izolacja termiczna w postaci mat z wełny mineralnej,
- folia aluminiowa zwykła,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
- elementy mocujÄ…ce i Å‚Ä…czÄ…ce,
- kombinerki lub obcęgi,
- nożyczki,
- stalowa linijka,
- zszywasz z zszywkami,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Wykonaj płaszcz ochronny zaworu i urządzeń wskazujących zamontowanych na
rurociągu ciepłowniczym. Jako materiału ochronnego użyj skafandrów termoizolacyjnych.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta,
5) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
6) oczyścić i odtłuścić powierzchnię rurociągu,
7) zabezpieczyć powierzchnię rurociągu przed korozją,
8) wykonać płaszcz ochronny, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące i łączące,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment rurociÄ…gu z zaworem i urzÄ…dzeniem wskazujÄ…cym  np. manometrem,
- skafandry termoizolacyjne,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce i mocujÄ…ce,
- literatura.
Ćwiczenie 3
Nałóż na warstwę izolacji termicznej, przy użyciu agregatu z pistoletem natryskowym
powłokę ochronną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się z instrukcją producenta farby i agregatu natryskowego,
5) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
6) oczyścić i odtłuścić powierzchnię,
7) zabezpieczyć powierzchnię przed korozją,
8) wykonać powłokę ochronną, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące i łączące,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment urządzenia z nałożoną wcześniej warstwą izolacyjną przeznaczoną
do wykonania płaszcza/warstwy ochronnej,
- farba,
- agregat natryskowy z pistoletem,
- okulary, maska ochronna i rękawice,
- instrukcje producenta farby i agregatu natryskowego,
- literatura.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wykonać płaszcz ochronny z folii aluminiowej i z tworzyw sztucznych?
2) wykonać płaszcz ochronny z blachy?
3) wykonać płaszcz ochronny dla zaworów i urządzeń wskazujących?
4) nałożyć powłokę ochronną turbiny przy pomocy pistoletu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.6. Konstrukcje nośne pod izolacje termicznych
4.6.1. Materiał nauczania
Wprowadzenie
W bardzo wielu przypadkach trzeba stosować konstrukcje nośne pod wykonane izolacje.
Materiały stosowane do izolacji w większości przypadków nie posiadają właściwości
konstrukcyjnych, szczególnie dotyczy to wełny mineralnej. Aby zapewnić odpowiednią
stabilność, bezpieczeństwo izolacji urządzeń, należy stosować odpowiednie konstrukcje
wsporcze. Będą one różne, w zależności od rodzaju izolowanego urządzenia, charakteru jego
pracy, temperatury występującej podczas pracy i wielu, wielu innych czynników.
Zadaniem konstrukcji nośnej, oprócz utrzymania całej konstrukcji, jest odpowiednie
ukształtowanie urządzenie (np. kanałów dla przepływu spalin), ale również przenoszenie
innych obciążeń, takich jak np. obciążenia technologiczne czy użytkowe. Grubość warstwy
konstrukcyjnej wynika z obliczeń wytrzymałościowych i jest zależna od rodzaju stosowanego
materiału, jego wymiarów i cech wytrzymałościowych.
Materiały do wykonywania konstrukcji nośnych
Najczęściej stosowane materiały do wykonywania konstrukcji nośnych:
 Cegła zwykła budowlana  ma znormalizowane wymiary 25x12x6,5 cm,
do murowania ścian zewnętrznych stosowa należy cegłę pełną, mrozoodporną.
Temperatura stosowania nie powinna przekraczać 450  500 °C.
 Cegła klinkierowa  ogniotrwała, bardzo wytrzymała na ściskanie, o bardzo małej
nasiąkliwości. Produkowana w wymiarach 25x12x6,5 cm lub 24x11,5x 5,2/7,1 cm,
w różnych kolorach, fakturze gładkiej lub ryflowanej, powierzchni szkliwionej
lub nieszkliwionej. Cegłę tę można stosować w warunkach dużej agresji chemicznej,
do budowy zarówno konstrukcji nośnych jak i osłonowych. Temperatura stosowania
nie powinna przekraczać 450  500 °C.
 Cegła szamotowa  ogniotrwała o czerepie spieczonym lub porowatym, produkowana
w wymiarach 24 x 11,5 x 6 cm. Grubość muru z tej cegły waha się między 14  25 cm,
a grubość warstwy izolacyjnej 6  12 cm. Stosowana dla temperatury powyżej 500 °C.
 Panele kompozytowe są to wielkowymiarowe płyty o znakomitych właściwościach
izolacyjnych. Składają się z twardego rdzenia z odpornej termicznie wełny mineralnej,
obustronnie pokrytego płytami z laminatu. Gotowe elementy paneli służą
do konstrukcji ścian, sufitów, ścianek działowych, duktów gazów w suszarniach, pieców
i urządzeń przemysłowych. Zastosowanie paneli kompozytowych opisano
w rozdz. 4.2
 Stal konstrukcyjna  podstawowy materiał stosowany do konstrukcji nośnych,
dostarczana jest w postaci różnorodnych wyrobów hutniczych  wlewki, pręty okrągłe,
kwadratowe, sześciokątne, rury okrągłe, profile zamknięte i otwarte (płaskowniki,
kątowniki, ceowniki, teowniki, dwuteowniki), blachy. W przypadku działania wysokich
temperatur stal siÄ™ uplastycznia i przy ok. 550  600 °C  gwaÅ‚townie traci na
wytrzymałości. Dlatego stosowane są stale żaroodporne i żarowytrzymałe. Ze stali
żaroodpornych i żarowytrzymałych wykonuje się elementy pieców, wentylatory do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
gorących gazów, skrzynki do nawęglania oraz zawory silników spalinowych. Należy
pamiętać, że stal pod wpływem niektórych czynników (powietrze, woda, niektóre gazy)
ulega korozji. Dla tego należy bezwzględnie stosować wszelkiego rodzaju osłony
izolacyjne, powłoki kryjące albo pokrywać ją różnego rodzaju farbami ogniochronnymi
i zabezpieczającymi. Taki zestaw farb składa się na ogół z trzech warstw:
- powłoka podkładowa  gruntująca  o grubości 0,04  0,1 mm pełniąca funkcję
przeciwkorozyjną i stwarzająca przyczepne podłoże dla warstwy zasadniczej,
nakładana na powierzchnie stalowe odpylone, odtłuszczone i odrdzewione,
- powłoka zasadnicza  ogniochronna z farby jednoskładnikowej na bazie
rozpuszczalnika organicznego lub wody, o grubości 0,3  4 mm, pęczniejąca
pod wpływem ognia i promieniowania cieplnego, nakładana na powłokę
podkładową po jej wyschnięciu,
- powłoka nawierzchniowa o grubości 0,04  0,12 mm; pełni funkcję ochronną
przed oddziaływaniem środowiska i dekoracyjną, jest nanoszona na powłokę
zasadniczą po jej wyschnięciu.
Przykładową konstrukcję nośną przedstawiono na rysunku 13.
Rys. 13. Grubość obmurza w kotłach starszych typów:
1  cegła czerwona, 2  cegła izolacyjna (lub izolacja z wełny żużlowej), 3  cegła szamotowa [1, str. 320]
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zadania spełnia konstrukcja nośna izolacji?
2. Jakie materiały stosuje się do wykonywania konstrukcji nośnych?
3. Jakie znasz materiały do wykonywania konstrukcji nośnych?
4. W jakim celu stosuje się izolację konstrukcji nośnych wykonanych ze stali?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj z cegły pełnej konstrukcję nośną fragmentu kotła.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) obliczyć ilość potrzebnych cegieł, przy uwzględnieniu grubości konstrukcji i powierzchni
niezbędnej do wymurowania,
5) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
6) oczyścić powierzchnię pod konstrukcję,
7) przygotować odpowiednią ilość zaprawy niewiążącej,
8) wykonać konstrukcję nośną, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące i łączące,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- cegły pełne,
- model kotła,
- zaprawa murarska (dla celów ćwiczenia niewiążąca),
- poziomnica,
- kielnia,
- pion murarski,
- pojemnik na zaprawÄ™,
- młotek murarski,
- taśma miernicza,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Wykonaj z cegły klinkierowej konstrukcję nośną izolacji termicznej kotła.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) obliczyć ilość potrzebnych cegieł, przy uwzględnieniu grubości konstrukcji i powierzchni
niezbędnej do wymurowania,
5) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
6) oczyścić powierzchnię pod konstrukcję,
7) przygotować odpowiednią ilość zaprawy niewiążącej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
8) wykonać konstrukcję nośną, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące i łączące,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- cegły klinkierowe,
- model kotła,
- zaprawa murarska (dla celów ćwiczenia niewiążąca),
- poziomnica,
- kielnia,
- pion murarski,
- pojemnik na zaprawÄ™,
- młotek murarski,
- taśma miernicza,
- literatura.
Ćwiczenie 3
Wykonaj konstrukcję nośną izolacji termicznej pieca przemysłowego z zastosowaniem
dwóch różnych materiałów konstrukcyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) dobrać dwa różne materiały konstrukcyjne, zgodnie z tematem ćwiczenia,
5) obliczyć ilość potrzebnego materiału,
6) przygotować potrzebne materiały i narzędzia,
7) oczyścić powierzchnię pod konstrukcję,
8) przygotować odpowiednią ilość zaprawy niewiążącej,
9) wykonać konstrukcję nośną, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące i łączące,
10) uporządkować miejsce pracy,
11) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
12) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
13) zaprezentować efekty swojej pracy,
14) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- cegły pełne, klinkierowe albo szamotowe,
- model pieca,
- panele kompozytowe,
- zaprawa murarska (dla celów ćwiczenia niewiążąca),
- poziomnica,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
- kielnia,
- młotek murarski,
- taśma miernicza,
- linijka stalowa,
- nóż do cięcia,
- pion murarski,
- pojemnik na zaprawÄ™,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce i mocujÄ…ce,
- literatura.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić materiały stosowane do wykonywania konstrukcji nośnych?
2) wykonać konstrukcję nośną przy pomocy materiałów ceramicznych?
3) zabezpieczyć konstrukcję nośną stalową przed wysoką temperaturą?
4) zabezpieczyć konstrukcję nośną stalową przed agresywnym środowiskiem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.7. Izolowanie szczelin dylatacyjnych
4.7.1. Materiał nauczania
Wprowadzenie
Dylatacja cieplna jest to zjawisko zwiększania objętości i rozmiarów ciał podczas
ogrzewania. Szczelina mająca przeciwdziałać negatywnym skutkom tego zjawiska nosi
nazwę szczeliny dylatacyjnej, potocznie nazywanej właśnie  dylatacją .
Do poprawnego utworzenia szczeliny dylatacyjnej konieczna jest znajomość zjawisk
zachodzących w podłożu pod okładziną oraz czynników powodujących odkształcenia
konstrukcji i samej okładziny czy izolacji. Nie może się to ograniczać tylko do umiejętności
jej nazwania - niezbędna jest także zdolność oszacowania zmian wymiarów pod wpływem
np. skurczu betonu lub różnicy temperatur. Dopiero ta wiedza pozwala na poprawne
wykonanie szczeliny dylatacyjnej.
Czynniki powodujące odkształcenia konstrukcji i okładziny
Na powierzchnię izolacji oddziałują różnorakie czynniki, które trzeba ustalić nierzadko
już na etapie wykonywania projektu.
Głównymi czynnikami powodującymi odkształcenia konstrukcji są:
zjawisko skurczu przy wiązaniu podłoży mineralnych,
obciążenia konstrukcji,
wilgoć,
różnice temperatur.
Zjawisko skurczu podłoża betonowego przy wiązaniu i twardnieniu w warunkach
normalnych może wynosić do 0,5 mm/m długości elementu. Jest ono szczególnie zauważalne
w betonach wykonywanych w warunkach prymitywnych, o wysokim współczynniku
woda/cement czy bez dodatku plastyfikatorów  przedozowanie wody prowadzi do
zwiększonego skurczu przy wiązaniu, porowatości i zwiększonej nasiąkliwości, obniżone są
również parametry wytrzymałościowe. Zaburzenie proporcji woda/cement następuje także po
użyciu zbyt miałkiego kruszywa, kiedy konieczne staje się zwiększenie ilości spoiwa
w zaprawie. Prowadzi to do obniżenia parametrów użytkowych związanej warstwy.
Wpływ obciążenia użytkowego oraz obciążenia ciężarem własnym (dla elementów
konstrukcyjnych) może być wyeliminowany przez skonstruowanie elementu o odpowiedniej
sztywności.
Zawilgocenie i wysychanie elementów podłoża może prowadzić do wystąpienia zjawiska
pęcznienia w momencie wchłaniania wilgoci oraz skurczu przy wysychaniu.
Najbardziej jednak zauważalnym obciążeniem o najsilniejszym oddziaływaniu
jest obciążenie termiczne. Dla okładzin ceramicznych i izolacyjnych, zwłaszcza znajdujących
się na zewnątrz lub poddanym działaniu bardzo dużym wahaniom temperatury, uznać należy,
że jest to czynnik determinujący układ szczelin dylatacyjnych w tych okładzinach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Rys. 14. Zmiany kształtu elementów na skutek różnych obciążeń termicznych. [6, str. 72]
Funkcje szczelin dylatacyjnych i ich rodzaje
Podstawową funkcją szczeliny dylatacyjnej jest równoważenie naprężeń powstałych
w okładzinie izolacyjnej. Ze względu na możliwość nakładania się poszczególnych
oddziaływań układ szczelin dylatacyjnych i ich konstrukcja muszą być przemyślane, tak,
aby nie doprowadzić do uszkodzeń okładziny. Istotne jest także odpowiednie uszczelnienie
szczelin dylatacyjnych w przypadku występowania obciążenia wodą, czynnikami
agresywnymi, mediami pod wysoką temperaturą powierzchni okładziny izolacyjnej.
Rozróżnia się cztery typy szczelin dylatacyjnych:
 konstrukcyjne  oddzielają poszczególne części konstrukcyjne; zawsze przechodzą przez
wszystkie warstwy konstrukcji; ich układ i szerokość określone są w projekcie
budowlanym;
 strefowe  dzielą powierzchnię okładziny na mniejsze pola;
 brzegowe (obwodowe skrajne)  oddzielają okładzinę izolacyjną i warstwy konstrukcji
podłoża od konstrukcji ścian, słupów i innych sztywno wbudowanych elementów;
 montażowe  występują na połączeniach warstw okładziny izolacyjnej z elementami
o innych właściwościach.
Szerokość szczelin dylatacyjnych w okładzinach (zarówno na powierzchniach poziomych jak
i pionowych) nie powinna być mniejsza niż 10 mm. Do wykonania szczelin dylatacyjnych
można stosować gotowe profile.
Szczeliny dylatacyjne konstrukcyjne
Konstrukcyjne szczeliny dylatacyjne dotyczą całej konstrukcji, przecinają zarówno warstwy
konstrukcyjne (nośne), jak i nienośne. Zawsze mają tę samą szerokość. Układ szczelin
dylatacyjnych konstrukcyjnych, jeżeli występują, zawsze określa projektant. Ze względu na
przecinanie wszystkich elementów przebieg szczelin dylatacyjnych musi uwzględniać także
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
kwestie estetyczne  jeśli chodzi o konstrukcję zewnętrzną. Przy szczelinach dylatacyjnych
konstrukcyjnych należy dodatkowo uwzględnić wielkość i kształt elementów izolacyjnych.
W przypadku obciążeń mechanicznych konieczne może być stosowanie specjalnych profili
dylatacyjnych zabezpieczających krawędzie szczeliny przed uszkodzeniem mechanicznym.
Przykładowe szczeliny dylatacyjne w okładzinie izolacyjnej ściany, w miejscu gdzie
przebiega dylatacja konstrukcyjna budynku pokazano na rys.15. Analogicznie wyglÄ…dajÄ…
szczeliny dylatacyjne pieców przemysłowych, turbin i kotłów.
Rys. 15. Szczelina dylatacyjna w okładzinie ceramicznej ściany, w miejscu, gdzie przebiega szczelina
dylatacyjna konstrukcyjna: 1  ściana, 2  szlam uszczelniający do wklejenia taśmy uszczelniającej
(opcjonalnie), 3  sznur dylatacyjny, 4  taśma uszczelniająca (opcjonalnie), 5  zaprawa klejowa do okładzin
ceramicznych, 6  płytki okładzinowe, 7  elastyczna masa dylatacyjna, 8  systemowy gruntownik pod masę
dylatacyjnÄ…. [6, str. 73]
Szczeliny dylatacyjne strefowe
Dzielą powierzchnię okładziny izolacyjnej na mniejsze pola. Wykonuje się je najczęściej
ze względu na obciążenia termiczne oraz skurcz. Brak dylatacji umożliwiających
kompensację odkształceń termicznych powoduje powstawanie naprężeń i niekontrolowanych
uszkodzeń w podłożu, okładzinie lub w obszarze styku. Stosuje się do tego celu albo
specjalne profile dylatacyjne, albo zostawia się otwarte fugi, wypełniane póz
niej elastycznÄ…
masą. Nie wolno konstruować szczelin dylatacyjnych o szerokości mniejszej niż 10 mm.
Kształt powierzchni zdylatowanej powinien być możliwie zbliżony do kwadratu 
proporcje boków nie mogą być większe niż 2:1. Wynika stąd konieczność dodatkowego
dylatowania powierzchni w kształcie na przykład litery L. Tu jednak, o ile nie są to
pomieszczenia wilgotne i mokre, nie ma potrzeby uszczelniania dylatacji, co znacznie ułatwia
ich wykonanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Rys. 16. Profile do wykonywania szczelin dylatacyjnych
strefowych w jastrychu oraz okładzinie ceramicznej. [6, str. 74]
Rys. 17. Profil do wykonywania szczelin dylatacyjnych strefowych w okładzinie ceramicznej ułożonej na
zaprawie grubowarstwowej. [6, str. 74]
Przykład takich profili pokazano na rysunku 16. Natomiast przykład profilu
dylatacyjnego dla okładzin ceramicznych ułożonych na zaprawie grubowarstwowej
zilustrowano na rysunku 17.
Nie należy układać listew dylatacyjnych na styk z płytkami okładziny ceramicznej, powinno
się tam wykonać normalną fugę.
Szczeliny dylatacyjne brzegowe
Stosunkowo najprostsze jest wykonanie szczeliny dylatacyjnej brzegowej w odniesieniu
do okładziny izolacyjnej. Dostępna oferta systemowych profili pozwala na uzyskanie bardzo
estetycznego efektu, i to niezależnie od rodzaju wierzchniej wyprawy. Przykłady specjalnych
profili dylatacji strefowych, brzegowych i konstrukcyjnych j pokazano na rysunku 18.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Rys. 18. Specjalne profile dylatacji strefowych, brzegowych i konstrukcyjnych. [6, str. 76]
Sposób ich skonstruowania musi umożliwiać przeniesienie odkształceń termicznych
podłoża oraz zagwarantować szczelność.
Szczeliny dylatacyjne montażowe
Montażowe szczeliny dylatacyjne oddzielają okładzinę izolacyjną od elementów o innych
właściwościach.
Rys. 19. Przykład dylatacji montażowej. [6, str. 77]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Elastyczne masy do wypełniania szczelin dylatacyjnych
W zależności od miejsca wbudowania i przewidywanych obciążeń stosuje się
dwuskładnikowe masy na bazie polisiarczków (tiokole), masy poliuretanowe, masy
silikonowe oraz reaktywne masy na bazie żywic epoksydowo-poliuretanowych
i poliuretanowych. W przypadku mas jednoskładnikowych (np. silikonowych) proces
sieciowania uzależniony jest od dostępu wilgoci znajdującej się w powietrzu.
Masy te różnią się między sobą przede wszystkim właściwościami, tj. dopuszczalną
zmianą szerokości szczeliny dylatacyjnej, odpornością chemiczną i mechaniczną, odpornością
na korozję biologiczną, starzenie i temperaturę itp. Jednakże znaczne nieraz różnice
właściwości zaobserwować można w obrębie mas tego samego typu. Np. silikonowe masy
uszczelniające można podzielić na: sieciujące w sposób kwasowy, alkaliczny oraz zasadowy.
Te pierwsze cechują się bardzo dobrą przyczepnością do płytek ceramicznych
oraz emaliowanych powłok, sieciujące zasadowo - do metali, tworzyw sztucznych
oraz podłoży mineralnych, sieciujące obojętnie natomiast - do tworzyw sztucznych, kamieni
naturalnych i metali.
Masa wypełniająca szczelinę musi przylegać jedynie do jej boków, stąd konieczność
stosowania sznura wypełniającego lub pasków folii. Jeżeli producent elastycznej masy
dylatacyjnej zaleca stosowanie preparatu gruntującego podłoże, to należy najpierw
zagruntować boki szczeliny, a następnie umieścić w złączu sznur wypełniający.
I najważniejsze: zmiana szerokości szczeliny dylatacyjnej nie może być większa niż zdolność
masy elastycznej do przenoszenia odkształceń.
Do wypełnienia szczelin dylatacyjnych można również stosować odpowiednie rodzaje wełny
mineralnej  w zależności od charakteru pracy i czynników agresywnych.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest dylatacja?
2. Jakie czynniki powodują odkształcenia powierzchni izolacji termicznych?
3. Jakie znasz rodzaje szczelin dylatacyjnych?
4. Jakie funkcje pełnią szczeliny dylatacyjne?
5. Jakie znasz masy do wypełniania szczelin dylatacyjnych?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj szczelinÄ™ dylatacyjnÄ… konstrukcyjnÄ… i strefowÄ… turbiny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) dobrać materiały do wykonania ćwiczenia oraz elementy mocujące i łączące,
5) oczyścić i odtłuścić miejsce prowadzenia prac,
6) wykonać szczeliny dylatacyjne, zwracając szczególną uwagę na odpowiednią szerokość
szczeliny i estetykÄ™,
7) wypełnić szczelinę dylatacyjną odpowiednim materiałem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
8) uporządkować miejsce pracy,
9) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
10) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment turbiny z wykonana powłoką izolacyjną
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce i mocujÄ…ce izolacjÄ™,
- właściwie dobrane środki do wypełnienia szczeliny dylatacyjnej,
- linijka stalowa,
- taśma miernicza,
- nóż do cięcia,
- literatura.
Ćwiczenie 2
Wykonaj szczelinę dylatacyjną brzegową kotła.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) dobrać materiały do wykonania ćwiczenia i elementy mocujące i łączące,
5) oczyścić i odtłuścić powierzchnię kotła,
6) zabezpieczyć powierzchnię przed korozją,
7) wykonać odpowiednie dylatacje, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące
i Å‚Ä…czÄ…ce,
8) wypełnić szczelinę dylatacyjną odpowiednim materiałem,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment kotła przemysłowego z wykonaną warstwą izolacyjną,
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce i mocujÄ…ce izolacjÄ™,
- środki wypełniające dylatację (w zależności od tego, jakimi materiałami turbina była
izolowana),
- linijka stalowa,
- taśma miernicza,
- nóż do cięcia,
- poziomnica,
- narzędzia w zależności od materiału izolującego kocioł,
- literatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Ćwiczenie 3
Wykonaj szczelinę dylatacyjną montażową pieca przemysłowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) dobrać materiały do wykonania ćwiczenia i elementy mocujące i łączące,
5) oczyścić i odtłuścić powierzchnię,
6) zabezpieczyć powierzchnię przed korozją,
7) zrobić zaprawę niewiążącą,
8) wykonać konstrukcję nośną, wykorzystując odpowiednio elementy mocujące i łączące,
9) wypełnić szczelinę dylatacyjną odpowiednim materiałem,
10) uporządkować miejsce pracy,
11) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
12) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
13) zaprezentować efekty swojej pracy,
14) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fragment pieca przemysłowego z wykonaną warstwą izolacyjną
- elementy Å‚Ä…czÄ…ce i mocujÄ…ce izolacjÄ™,
- środki wypełniające dylatację (w zależności jakimi materiałami piec był izolowany).
- taśma miernicza,
- linijka stalowa,
- nóż do cięcia,
- narzędzia w zależności od materiału izolującego piec,
- literatura.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) podać definicję dylatacji i jej znaczenie dla okładzin izolacyjnych?
2) wymienić podstawowe rodzaje szczelin dylatacyjnych?
3) wykonać szczelinę dylatacyjną montażową warstwy izolacyjnej pieca?
4) wykonać szczelinę dylatacyjną brzegową warstwy izolacyjnej kotła?
5) wykonać szczelinę dylatacyjną konstrukcyjną warstwy izolacyjnej turbiny?
6) wykonać wypełnienie szczeliny dylatacyjnej?
7) wykonać izolację termiczną szczelin dylatacyjnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót
4.8.1. Materiał nauczania
Wprowadzenie
Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych, w tym robót
izolacyjnych, stanowią zbiór zaleceń opartych na obowiązujących normach, przepisach
prawnych lub najlepszych doświadczeniach praktycznych, zapewniających należyte
wykonanie tych robót.
Formułuje się je w dokumencie nazywanym  Specyfikacją warunków technicznych
wykonania i odbioru robót . Dokument taki powinien zawierać w szczególności:
Przedmiot i zakres robót izolacyjnych
Podaje się nazwę przedmiotu robót, np.  Wymiana izolacji turbiny w elektrociepłowni
oraz ich zakres np. wykonanie robot rozbiórkowych elementów starej izolacji, oczyszczenie
powierzchni, wykonanie nowej izolacji.
Informacje i wymagania ogólne
Określa się tu między innymi informacje o pożądanych kwalifikacjach i doświadczeniu
wykonawcy.
Roboty tymczasowe.
Zakres i charakter robot tymczasowych zależy od przyjętej przez wykonawcę organizacji
robót, zastosowanych konkretnych technologii, organizacji zaplecza budowy oraz przyjętych
metod ochrony obiektu i użytkowników przed negatywnymi skutkami prowadzonych działań.
Najczęściej do takich robót należą:
- zorganizowanie i likwidacja zaplecza,
- wykonanie niezbędnych osłon i zabezpieczenia,
- ustawienie i rozbiórka niezbędnych rusztowań i pomostów roboczych, potrzebnych
do realizacji zadania.
Informacje o terenie budowy, wymagania i wytyczne zamawiajÄ…cego.
Należy tu określić warunki przekazania terenu budowy wykonawcy, warunki
składowania i magazynowania materiałów, warunki organizacji placu budowy, ogrodzenia
terenu i zabezpieczenia przed dostępem osób niepowołanych, warunki socjalne, warunki
poboru wody, energii elektrycznej oraz warunki składowania i usuwania odpadów.
Sprzęt, maszyny, transport
Decyzja w zakresie doboru i zastosowania sprzętu, maszyn lub środków transportu
w celu zrealizowania prac izolacyjnych w terminie i poprawnej jakości należy do
wykonawcy. Zastosowany sprzęt, maszyny lub środki transportu nie mogą stworzyć
zagrożenia dla ludzi, ich mienia lub mienia zamawiającego.
ObowiÄ…zujÄ…ce dokumenty.
Roboty izolacyjne należy realizować na podstawie dokumentacji projektowej,
dokumentacji wykonawczej oraz przedmiaru robot. Przy pracach tych należy stosować
obowiÄ…zujÄ…ce przepisy prawa (ustawy i rozporzÄ…dzenia, Polskie Normy, certyfikaty, atesty,
instrukcje producenta).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Przedmiar robót.
Jest to dokument określający ilość robót do wykonania, sporządzony w oparciu
o dokumentację projektową. Opracowuje się go w kolejności technologicznej wykonywania
robót. Jest on dla wykonawcy podstawą do sporządzenia kosztorysu ofertowego i obliczenia
w ten sposób ceny oferty.
Odbiór robót izolacyjnych.
W robotach izolacyjnych mamy najczęściej do czynienia z odbiorem robót zanikowych,
odbiorem robót częściowych i odbiorem końcowym.
Odbiór robót zanikowych.
Roboty zanikowe są to wszelkiego rodzaju konieczne roboty, które są częścią technologii
wykonania określonego zadania, do których powrót, po przejściu do kolejnego kroku
technologicznego nie jest możliwy bez uszkodzenia lub zniszczenia wykonywanego obiektu.
Należą do nich między innymi wszelkiego typu roboty związane z wykopami, robotami
zbrojarskimi, ale również i izolacyjnymi.
Przy izolacji termicznej kotów, turbin i pieców przemysłowych mogą to być:
- odbiór zabezpieczenia antykorozyjnego,
- odbiór konstrukcji nośnej,
- odbiór kolejnych warstw izolacji,
- odbiór płaszcza ochronnego wewnętrznego,
Odbiór robót częściowych.
Roboty izolacyjne, wykonywane przez dłuższy okres można i należy podzielić na części,
które w miarę postępu robót powinny być przedmiotem odbioru ze strony inwestora.
Przy izolacji termicznej kotów, turbin i pieców przemysłowych mogą to być między innymi:
- odbiór konstrukcji nośnej,
- odbiór kolejnych warstw izolacji,
- odbiór płaszcza ochronnego wewnętrznego,
- odbiór płaszcza ochronnego zewnętrznego,
Odbiór końcowy.
Następuje po zakończeniu całości robót izolacyjnych, określonych w dokumentacji
projektowej i zgodnych z umową zawartą z wykonawcą. Gotowość do odbioru końcowego
wykonawca zgłasza na piśmie, dostarczając kompletu dokumentacji odbiorowej.
Zamawiający, w terminie 7 dni od otrzymania zgłoszenia, zwołuje komisję odbiorową.
Do odbioru końcowego wykonawca zobowiązany jest do uporządkowania placu budowy
i usunięcia zawinionych przez siebie szkód w obrębie budynku lub terenu.
Rozliczenie wynagrodzenie za wykonanÄ… pracÄ™
Podstawą do rozliczenia wykonanych robót izolacyjnych są odpowiednie katalogi
(np. KNR  Katalog Nakładów Rzeczowych, określający między innymi normy czasu na
wykonanie jednostki pracy) oraz aktualne cenniki (SEKOCEN-BUD, w którym publikuje się
kwartalnie średnie krajowe ceny materiałów budowlanych, robocizny, użytkowanego sprzętu
i kosztów zakupów materiałów).
W dzisiejszych warunkach kosztorys inwestorski, sporzÄ…dzony na podstawie przedmiaru
robót, służy do oszacowania wartości tych robót dla celów ofertowych. Należność
za wykonane prace izolacyjne ustalana jest ryczałtowo w umowie zawartej między
inwestorem a wykonawcą. W takim przypadku najczęściej nie sporządza się już obmiaru
końcowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
PÅ‚aca pracownika ustalana jest w umowie o pracÄ™, albo w umowie cywilno-prawnej
( umowa  zlecenie, umowy o dzieło). Wynagrodzenie pracownika oblicza się według stawki
stałej, godzinowej lub stawki za jednostkę obliczeniową. Podstawową, najczęściej stosowaną
jednostkÄ… obliczeniowÄ… (jednostkÄ… miary) jest:
- przy wyliczeniach liniowych  mb (metr bieżący),
- przy wyliczeniach powierzchniowych  m2,
- przy wyliczeniach przestrzennych  m3
W uproszczeniu, przy założeniu, że pracę wykona jednoosobowa firma, która nie musi
wyszczególniać kosztów ogólnych (kosztów transportu, kosztów wynagrodzenia księgowej
i innych), można wyliczyć wynagrodzenie brutto za wykonanie np. 100 m2 izolacji
w następujący sposób:
A x B = C
gdzie:
A. wielkość powierzchni izolowanej [m2],
B. stawka za 1 m2 wykonanej izolacji, uwzględniająca na przykład wykonanie
izolacji termicznej właściwej, wykonanie płaszcza ochronnego, montaż
uchwytów, montaż i demontaż rusztowania [zł/m2],
C. należność za wykonaną pracę [zł].
Należy pamiętać, że wyliczoną kwotę należy powiększyć o odpowiednią stawkę podatku
VAT.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie roboty wchodzące w skład robót tymczasowych?
2. Jakie wyróżniamy rodzaje odbiorów robót? Podaj ich przykłady dla robót izolacyjnych
kotłów, turbin i pieców przemysłowych.
3. Dlaczego dokonuje się odbioru robót zanikowych?
4. W jakim celu wykonuje się przedmiar robót?
5. Jakie znane Ci są sposoby naliczania wynagrodzenia za pracę? Podaj przykłady związane
z wykonywaniem izolacji termicznej kotłów, turbin i pieców przemysłowych.
6. Jakie są podstawowe jednostki miary służące do rozliczania robót izolacyjnych?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz należność za wykonanie izolacji kotła przemysłowego o kształcie
prostopadłościanu, którego wymiary wynoszą:
 długość: 10 m,
 wysokość: 3 m,
 szerokość: 3 m.
Stawka za wykonanie 1 m2 izolacji wynosi 20 zł.
Stawka podatku VAT dla budownictwa niemieszkaniowego wynosi 22%.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia  plan zapisać w zeszycie,
3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) zapoznać się dokładnie z treścią ćwiczenia,
5) obliczyć powierzchnię całkowitą izolowanego kotła,
6) obliczyć wartość netto wykonanej pracy (bez podatku VAT),
7) obliczyć wartość podatku od towarów i usług (VAT),
8) obliczyć całkowitą wartość robót,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia,
11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia,
12) zaprezentować efekty swojej pracy,
13) dokonać samooceny pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Katalog Nakładów Rzeczowych,
- literatura.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić, co to są warunki techniczne wykonania i odbioru robót
izolacyjnych?
2) określić rodzaje odbiorów robót?
3) określić, w jakim celu wykonuje się odbiór robót zanikowych?
4) obliczyć wynagrodzenie za wykonaną pracę?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Test składa się z zadań reprezentujących dwa poziomy wymagań: podstawowy (P)
i ponadpodstawowy (PP).
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do dokumentów ułatwiających właściwe urządzenie miejsca pracy i właściwe
wykonywanie robót należą
a) instrukcje obsługi.
b) dzienniki budowy.
c) karty technologiczne.
d) książki szkoleń bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Środki transportu wewnętrznego poziomego, stosowane przy robotach izolacyjnych,
powinny
a) posiadać własny napęd.
b) być wyposażone w koła z oponą i dętką.
c) być dostosowane do przewozu wszystkich materiałów budowlanych.
d) zagwarantować możliwość prowadzenie robot zgodnie z harmonogramem.
3. Pracownik zatrudniany przy robotach izolacyjnych powinien posiadać
a) ważne badanie lekarskie, kwalifikacje czeladnicze oraz przeszkolenie
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
b) ważne badanie lekarskie, wymaganą przepisami odzież, obuwie robocze
i środki ochrony indywidalnej oraz przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy.
c) ważne badanie lekarskie, wymaganą przepisami odzież, obuwie robocze
i środki ochrony indywidualnej oraz ważne uprawnienia spawalnicze.
d) posiadać świadectwo ukończenia szkoły zawodowej, wymaganą przepisami odzież,
obuwie robocze i środki ochrony osobistej oraz przeszkolenie w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy.
4. Materiały izolacyjne służą do
a) wykonywania izolacji termicznych.
b) wznoszenia konstrukcji nośnej obiektów.
c) wykonywania zabezpieczeń antykorozyjnych.
d) wykonywania warstwy wierzchniej (ochronnej) kotłów, turbin i pieców
przemysłowych.
5. Jaki materiał, spośród niżej wymienionych, możemy użyć do wykonania izolacji
termicznych kotłów?
a) beton zwykły.
b) gips budowlany.
c) cegła budowlana zwykła.
d) ogniotrwały kit ceramiczny.
6. Do wykonywania warstw izolacyjnych turbin służą
a) powłoki izolacyjne nakładane natryskowo.
b) arkusze blachy mocowanie za pomocÄ… lutowania.
c) okładziny izolacyjne  maty i materace izolacyjne.
d) panele kompozytowe mocowane za pomocą wkrętów.
7. Na warstwy i płaszcze ochronne kotłów, turbin i pieców przemysłowych.możemy
stosować następujące materiały
a) pył depege.
b) skafandry termoizolacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
c) stal zbrojeniową żebrowaną.
d) płyty z polichlorku winylu.
8. Cegły szamotowe w robotach izolacyjnych służą do wykonywania
a) warstwy izoalcji termicznej.
b) zabezpieczenia antykorozyjnego.
c) warstwy izolacji dz
więkochłonnej.
d) warstwy izolacji przeciwwilgociowej.
9. Do uszczelniania szczelin dylatacyjnych w robotach izolacyjnych służą
a) masy elastyczne.
b) listewki drewniane.
c) kształtowniki stalowe.
d) paski szkła zbrojonego.
10. Do wykonania konstrukcji nośnych pod izolacje kotłów, turbin i pieców przemysłowych
służą
a) kształtki ze spienionego PVC.
b) odpowiednio wyprofilowane konstrukcje drewniane.
c) stal, cegła zwykła, cegła klinkierowa, cegła szamotowa.
d) skafandry termoizolacyjne wzmocnione prętami stalowymi.
11. Zależność między grubością izolacji a stratami ciepła jest następująca
a) im grubsza powłoka izolacji, tym straty ciepła większe.
b) im cieńsza powłoka izolacji, tym straty ciepła mniejsze.
c) im grubsza powłoka izolacji, tym straty ciepła mniejsze.
d) nie istnieje zależność pomiędzy grubością izolacji a stratami ciepła.
12. Do znanych Ci typów szczelin dylatacyjnych należą szczeliny
a) krzyżowe, montażowe, strefowe.
b) konstrukcyjne, montażowe, strefowe.
c) brzegowe, montażowe, strefowe, krzyżowe.
d) montażowe, brzegowe, konstrukcyjne, proste.
13. Minimalna szerokość szczeliny dylatacyjnej powinna wynosić
a) 1 m.
b) 1 dm.
c) 1 cm.
d) 1 mm.
14. Przystępując do robót izolacyjnych, polegających na demontażu fragmentu konstrukcji
zawierającej azbest, pracownik powinien posiadać
a) beret.
b) luz
ny kombinezon roboczy.
c) rękawice białe jednorazowe.
d) maskę przeciwpyłową z filtrami.
15. Do czego służą w robotach izolacyjnych panele kompozytowe?
a) do izolacji turbin.
b) do izolacji kotłów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
c) do izolacji rurociągów.
d) do izolacji pieców przemysłowych.
16. Wykopy pod fundament pieca przemysłowego podlegają odbiorowi
a) końcowemu.
b) poczÄ…tkowemu.
c) robot zanikowych.
d) pogwarancyjnemu.
17. Do robót tymczasowych przy robotach izolacyjnych należą
a) wykonanie izolacji turbiny.
b) wykonanie płaszcza ochronnego rurociągu.
c) ustawienie i rozbiórka niezbędnych rusztowań.
d) wykonanie zabezpieczenia antykorozyjnego pieca przemysłowego.
18. Poniższy rysunek przedstawia izolację turbiny wykonaną przy pomocy
a) metody natryskowej.
b) paneli kompozytowych.
c) materaców izolacyjnych.
d) kształtek izolacyjnych z wełny mineralnej.
19. Która kolejność wykonywania zabezpieczenia antykorozyjnego jest właściwa?
a) odtłuszczanie, śrutowanie, nałożenie powłoki podkładowej, nałożenie powłoki
zasadniczej, nałożenie powłoki nawierzchniowej.
b) śrutowanie, odtłuszczanie, nałożenie powłoki podkładowej, nałożenie powłoki
zasadniczej, nałożenie powłoki nawierzchniowej.
c) śrutowanie, odtłuszczanie, nałożenie powłoki zasadniczej, nałożenie powłoki
podkładowej, nałożenie powłoki nawierzchniowej.
d) odtłuszczanie, śrutowanie, nałożenie powłoki zasadniczej, nałożenie powłoki
podkładowej, nałożenie powłoki nawierzchniowej.
20. Oblicz, ile będziesz potrzebował płyt wełny mineralnej do izolacji jednej ściany wnętrza
pieca przemysłowego o powierzchni wnętrza 20 m2, wiedząc, że płyty te mają wymiar
100 x 50 cm:
a) 20 szt.
b) 30 szt.
c) 40 szt.
d) 50 szt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................................................................................
Wykonywanie izolacji termicznych kotłów, turbin i pieców przemysłowych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
6. LITERATURA
1. Orłowski P.: Kotły parowe  konstrukcja i obliczenia. WN-T, Warszawa 1966
2. Szarowski A., A
atkowski L.: Ciepłownictwo. WN-T. Warszawa 2006
3. Szuman W.: UrzÄ…dzenia pomocnicze elektrowni parowych. WN-T, Warszawa 1962
4. Zieliński Z.: Maszyny i urządzenia cieplne i energetyczne. PWSZ, Warszawa 1969
5. Poradnik majstra budowlanego. Praca zbiorowa. Warszawa. Arkady 1996
6. Miesięcznik  Izolacje, budownictwo, przemysł, ekologia nr 1/2004, 6/2004, 7/2004,
3/2006, 4/2006, 6/2006
7. www.azflex.pl
8. www.icmarket.pl
9. www.isotex.com.pl
10. www.isover.pl
11. www.izobud.pl
12. www.izocentrum.pl
13. www.izostandard.pl
14. www.metalchem.org
15. www.paroc.pl
16. www.plaszczeblaszane.pl
17. www.pmo-komex.pl
18. www.promattop.pl
19. www.rominco.com.pl
20. www.termoskafandry.pl
21. www.tm-consultans.com
22. www.zamac.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61