ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE











ŚRODKI
ZAPOBIEGAWCZEOpracowanie - Anna Styborska - Uniwersytet
Szczeciński
ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE - Są to środki
przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku
procesu.
Wyróżnia się:

Tymczasowe aresztowanie,
Poręczenie,
Dozór policji,
Nakazy i zakazy zachowania się,
Zakaz opuszczania kraju,
List żelazny. FUNKCJE ŚRODKÓW
ZAPOBIEGAWCZYCH

prewencyjna - zasadnicza - środki zabezpieczające stosuje się w
celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania,
ochronna - akcesoryjna - środki zabezpieczające stosuje się, aby
zapobiec popełnieniu nowego przestępstwa przez oskarżonego. TYMCZASOWE ARESZTOWANIE Stosowane
jest na wniosek prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. W tej sytuacji sąd
rejonowy, w okręgu, którego prowadzone jest postępowanie (po wniesieniu aktu
oskarżenia - sąd, przed którym sprawa się toczy) stosuje tę instytucję.
Warunkiem zastosowanie tymczasowego aresztowania jest zaistnienie podstawy
ogólnej i przynajmniej jedna z podstaw szczególnych - odnosi się to również do
pozostałych środków zapobiegawczych.
PODSTAWY SZCZEGÓLNE

uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego,
uzasadniona obawa matacta (nakłanianie przez sprawcę do składania
fałszywych zeznań, wyjaśnień, utrudnianie postępowania karnego),
wyjątkowo, - gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony o popełnienie
zbrodni lub umyślnego występku popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu
lub bezpieczeństwo. Mimo jednak zaistnienia przesłanek tymczasowego
aresztowania należy zrezygnować z zastosowania tej instytucji, gdy w rachubę
wchodzą zakazy jego zastosowania:

I ZAKAZ - (art. 259 ż 1 kpk) należy odstąpić od tymczasowego
aresztowania, gdy pozbawienie wolności:

powoduje poważne niebezpieczeństwo dla życia aresztowanego,
powoduje ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego rodziny,
II ZAKAZ - (art. 259 ż 2 kpk) - nie stosuje się tymczasowego
aresztowania, gdy przewiduje się, że to sąd zastosuje karę pozbawienia
wolności w warunkowym zawieszeniu jej wykonania lub karę łagodniejszą albo, ze
okres tego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia.
III ZAKAZ - (art. 259 ż 3 kpk) - wyraża się w zakazie stosowania
tymczasowego aresztowania, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia
wolności do jednego roku. Zgodnie z art. 259 ż 1 kpk oraz art. 259
ż 4 kpk zakazy są względne, zaś II i III ZAKAZ nie obowiązuje, gdy oskarżony
ukrywa się, uporczywie niestawia się na wezwania lub nie można ustalić jego
tożsamości.
W postępowaniu przygotowawczym okres tymczasowego aresztowania wynosi:
Art. 263. (13) ż 1. W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe
aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.ż 2.
Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć
postępowania przygotowawczego w terminie określonym w ż 1, na wniosek
prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy
zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który
łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.ż 3. Łączny okres stosowania
tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd
pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.ż 4. Przedłużenia stosowania
tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w
ż 2 i 3, może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się
postępowanie, na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu
przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego - jeżeli
konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego,
przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się
opracowywaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o
szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, celowym przewlekaniem
postępowania przez oskarżonego, a także z powodu innych istotnych przeszkód,
których usunięcie było niemożliwe.ż 5. Na postanowienie sądu apelacyjnego
wydane na podstawie ż 4 przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego orzekającego
w składzie trzech sędziów.ż 6. Z wnioskiem o przedłużenie okresu
tymczasowego aresztowania należy wystąpić, z jednoczesnym przesłaniem właściwemu
sądowi akt sprawy, nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego
terminu stosowania tego środka.ż 7. Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania
tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej
instancji, każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy
niż 3 miesiące.
Łączny okres tymczasowego aresztowania od chwili wydania pierwszego
wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć dwóch lat - art. 263 ż 3 kpk.
Sąd Najwyższy może jednak przedłużyć ten okres.
Wszystkie postanowienia o przedłużeniu tymczasowego aresztowania są
zaskarżalne, za wyjątkiem postanowień Sądu Najwyższego.
PORĘCZENIE Polega ono na
tym, iż oskarżony pozostaje na wolności w zamian za gwarancję, że nie będzie
utrudniał postępowania oraz zgłosi się na każde wezwanie. Rozróżnia się:

poręczenie majątkowe - wówczas osoba oskarżona lub inna osoba
składa poręczenie w formie pieniężnej, papierach wartościowych lub hipoteki
oraz zastawu. Nie jest to kaucja, czyli środek zastępczy tymczasowego
aresztowania, gdyż poręczenie jest środkiem od niego
niezależnymPoręczenie majątkowe ulega przepadkowi (art. 268 ż 1 kpk),
gdy:

obligatoryjnie - w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego,
fakultatywnie - gdy nakłania do fałszywych zeznań, grozi świadkom

poręczenie niemajątkowe - społeczne - można je przyjąć:

od kierownictwa zakładu pracy, szkoły, uczelni,
od zespołu w którym oskarżony pracuje lub uczy się,
od organizacji społecznej, w której oskarżony jest członkiem,
od zespołu żołnierskiego (poprzez dowódcę) o ile oskarżony jest
żołnierzem. We wniosku o poręczenie trzeba wskazać poręczającego,
który skalda oświadczenie o przyjęciu obowiązków "rzecznika poręczenia".
poręczenie niemajątkowe - indywidualne - składa je osoba "godna
zaufania" W tym przypadku gwarancją pozostawienia oskarżonego na wolności jest
osobiste staranie się poręczającego. Zarówno rzecznik poręczenia,
jak i poręczyciel indywidualny mają identyczne obowiązki, tj. niezwłocznie
powiadamiają sąd lub prokuratora o wiadomych mu poczynaniach oskarżonego, które
zmierzają do uchylania się stawienia się na wezwanie bądź do utrudniania
postępowania w inny bezprawny sposób.
DOZÓR POLICJI W STOSUNKU DO OSKARŻONEGO
ŻOŁNIERZA - polega on na pozostaniu oskarżonego na
wolności, który zobowiązany jest do stosowania się do postanowień sądu lub
prokuratora - art. 275 ż 1 kpk, czyli np. do:

zakazu wydalania się z miejsca pobytu,
zgłaszania się do organu nadzorującego w określonych terminach,
zawiadamiania organu nadzorującego o wyjeździe i jego terminie,
stosowania się do innych ograniczeń swobody. NAKAZY I ZAKAZY ZACHOWANIA Środek
ten zabezpiecza przed popełnieniem nowego przestępstwa. Zgodnie z art. 276 kpk
rozróżnia się:

zawieszenie oskarżonego w czynnościach służbowych a nawet wykonywaniu
zawodu (nauczyciela, lekarza itp.)
nakaz powstrzymania się od określonej działalności (prowadzenia
działalności gospodarczej itp.)
nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów
ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU
Rozróżnia się dwa rodzaje tego zakazu art. 277 ż 1 kpk:

zakaz złożony (interdictio multiplex) - łączy się on z zatrzymaniem
dokumentu, który uprawnia do przekroczenia granicy lub w ogóle zakazem wydania
danej osobie takiego dokumentu.
zakaz prosty (interdictio simplex) - bez zatrzymania dokumentów i
wydania zakazu jego sporządzenia. LIST ŻELAZNY Polega on na tym, iż właściwy miejscowo
sąd okręgowy zawiera umowę z oskarżonym przebywającym za granicą. W umowie tej
oskarżony zobowiązuje się do stawienia się w sądzie lub u prokuratora w
oznaczonym terminie oraz do przestrzegania warunków ustalonych przez są. Zgodnie
z zawarta umową zobowiązuje się on jednocześnie do odpowiadania z "wolnej stopy"
- art. 281 kpk Wydane listu można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego.