POLONICA
10
POLONICA
 Ja nie jestem pono ani literatem ani artystą,
choć piszę wiele i kocham wszelkie piękno 
ja jestem człowiekiem mojego wieku,
dzieckiem narodu mego .
J. I. Kraszewski
Józef
Ignacy Kraszewski
w Drez
nie
Muzeum w Drez
nie,
Żaden z autorów XIX wieku nie napisał i nie wydał tyle, ile on: 586 dzieł wydanych
drukiem, w tym 223 powieści, 1000 artykułów, 40 tysięcy listów, 900 rysunków
w ołówku. Jako pierwszy upowszechnił polską powieść historyczną, i dla wielu
pokoleń Polaków jego dzieła stały się beletryzowanymi podręcznikami historii.
rezno od czasów rozbiorów zamknął sobie raz na zawsze drogę ści: Rzym za Nerona, Stara baśń, Hra-
stało się jednym z głównych powrotną do Warszawy. bina Cosel, Br�hl... W sumie w Drez
-
Dskupisk polskiej emigra- nie napisał 160 powieści, teksty pu-
cji. Pod koniec stycznia 1863 ro- blicystyczne oraz cykl historyczny
Dom Drezno
ku, w obawie przed aresztowaniem tworzący 29 powieści z dziejów Pol-
i zsyłką na Sybir, Warszawę mu- Stolica Saksonii stała się więc dla ski. Wyznawał własną maksymę: ani
siał opuścić również Józef Ignacy pisarza domem na ponad 22 lata. Lu- dnia bez linijki, co oczywiście prze-
Kraszewski. Choć nie był zwolen- bił Drezno i Drezdeńczyków. Miesz- łożyło się na ilość zapisanych stron...
nikiem radykalnych ruchów spo- kał tu i tworzył w latach 1863  1885. Miejsce zamieszkania w Drez
-
łeczno-politycznych i nie wierzył Tu powstały jego największe powie- nie Kraszewski zmieniał aż 11 ra-
w powodzenie walki o wyzwolenie
Polski z niewoli, to popierał trady-
cje walk powstańczych. Uważał, że
są z
ródłem patriotyzmu. Wyjechał
więc do Drezna, by w ten sposób
pomagać powstańcom, szukającym
schronienia poza granicami kra-
ju. Kierował powstańczą placówką
dyplomatyczną, skupiał się głównie
na tematyce politycznej, pisał i dru-
kował pod pseudonimem Bogdan
Bolesławita. Niestety, tym samym
11
Rzeka A
aba
POLONICA
Bulimia umysłowa
Talentów natura mu nie poską-
piła, obdzielając wyjątkowo obficie
w wielu dziedzinach: literackiej, ma-
larskiej, muzycznej, kolekcjonerskiej.
Karykatura w piśmie  Mucha uka-
zywała pisarza o 14 rękach, które pi-
sały, malowały, grały na fortepianie
i układały czcionki. Człowiek insty-
tucja, jak go określano, człowiek re-
nesansu. Była to zadziwiająca ma-
szyna piszącej myśli, punktualna, jed-
nostajna, nie potrzebująca nakręca-
nia i naprawy  pisał o nim Karol
Estreicher.
Muzeum Józefa Kraszewskiego w Drez
nie
zy! W każdym z nich towarzyszył Wiele razy wyprawiał się pisarz na
mu fortepian, gdyż pisarz rozmiło- spacery po drezdeńskim starym mie-
wany w muzyce już od dzieciństwa, ście, kontemplując je okiem równie
nie umiał się bez niej obejść. Wielbił detalicznym jak Canaletto. Podziwiał
Schumanna, sam lubił muzykować, A
abę z mostu Augustbr�cke, zachwy-
komponował i z wielkim powodze- cał się roztańczoną fasadą Zwinger,
niem uprawiał krytykę muzyczną. spacerując po jego ogrodach.
Od marca 1873 roku do roku 1879 Gabinet Kraszewskiego w dre-
mieszkał w willi przy Nordstrasse 27, zdeńskim domu opisała kilkuna-
po drugiej stronie A
aby w Neustadt, stoletnia Maria Walewska: Forte-
w miejscu wyjątkowo inspirującym. pian otwarty i na pulpicie piosnka do
Dziś mieści się tu muzeum pisarza, słów J. I. Kraszewskiego, którą pewnie
jedyna taka placówka w Niemczech. autor próbował zagrać; na stalugach Kraszewski przestrzegał ścisłego
Stamtąd, zza linii łąk, wyła- krajobraz wołyński niedokończony harmonogramu dnia. Wystarczało
niał się cały majestat Stare- (& ) W środku pokoju jedno duże mu sześć godzin snu. Rano, od 5,
go Miasta: Zamek, Tarasy biurko zawalone książkami, ga- czytał już przychodzącą do niego
Br�hla ze swoją pro- zetami, materjałem do roboty, korespondencję i odpowiadał na li-
menadą i muzeum przy murach szafy z książkami sty, których piał i wysyłał dziennie
Albertinum. - dwa biurka stojące i na każ- kilkanaście. Robił też poranny prze-
dym prace rozpoczęte. gląd prasy, prenumerował bowiem
Kościół św. Marii Panny
bez mała 60 czasopism! Czytał rę-
kopisy młodych autorów, opiniował
je, robił korekty własnych utworów.
Dopiero po kolacji, około godziny
19, rozpoczynał właściwe pisanie,
12
POLONICA
które trwało aż do 1  2 w nocy.
Zdarzało mu się pisać wtedy nawet
50  60 kartek. Bywało, że kończył
jedną powieść i zaczynał kolejną. 9
dni zajęło mu napisanie powieści
 Poeta i świat . Potrafił też wygo-
spodarować godzinę na codzienną
grę na fortepianie i kolejną na ma-
lowanie przy blejtramie. W ciągu
dnia pochłaniam tak wiele, iż tego
pożywienia nastarczyć sobie nie mo-
gę. Prawdziwa bulimia umysłowa 
pisał w pamiętnikach.
Druk i polityka
W 1865 roku Kraszewski podjął
Muzeum Kraszewskiego środek
pracę redaktora nowego pisma  Ha-
sło tworzonego we Lwowie. Wydał tarapatów finansowych została za- nej Polska w czasie trzech rozbiorów.
tez  Dzieła zebrane Szekspira. Na mknięta, a Kraszewski zmuszony Poważnie zajmował się także antro-
początku 1869 roku zakupił w Po- był sprzedać swoje rysunki i zbiór pologią i archeologią, dwukrotnie
znaniu warsztat drukarski i otwo- rycin, by spłacić długi. odznaczony został Orderem Coro-
rzył w Drez
nie własną drukarnię Pisarz marzył też o objęciu po- na d Italia. Za wspieranie niepodle-
pod nazwą Szponami ważnego stanowiska głościowych dążeń Włoch otrzymał
Podczas
i dziobem. Pierwszym politycznego, w 1872 od króla włoskiego medal św. Mau-
wydanym dziełem by- roku wysunął nawet rycego i A
azarza.
przedstawienia
ło kazanie Piotra Skar- swoją kandydaturę na
w operze wiedeńskiej
gi O miłości ojczyzny. posła do parlamen-
Królu mój
Wydawał tam również tu Rzeszy z Wielkie-
zorganizowanego na
i Panie
magazyn  Omnibus go Księstwa Poznań-
jego cześć Kraszewski
oraz  Tydzień Politycz- skiego, jednak w kon- Istotnym wydarzeniem dla Kra-
ny, Naukowy, Literacki poznał Christinę, sekwencji nagonki szewskiego było otrzymanie człon-
i Artystyczny , poświę- kół zachowawczych kostwa w Międzynarodowym To-
z której powodu chciał
cając w nim dużo uwa-  zrezygnował. Ak- warzystwie Literackim i Artystycz-
unieważnienia ślubu.
gi ówczesnym stosun- tywnie zaangażował nym. Przyjęty został na audiencji
kom polsko-rosyjskim. się za to we współpra- przez cesarza austriackiego, które-
W ciągu bytu swego drukarnia pra- cę z wywiadem francuskim Armina mu złożył podziękowanie za Krzyż
wie bez przerwy zajęta była robota- Adlera. Dwukrotnie wyjeżdżał do Komandorski Orderu Franciszka
mi z Poznania, Warszawy, Lwowa; Wiednia, celem nadzorowania wy- Józefa. Z tej okazji na cześć pisarza
do Jass i LiŁge zamawianymi  pisał dawanych tam w języku francuskim odbyło się przedstawienie w ope-
o pierwszych miesiącach jej dzia- dzienników o charakterze politycz- rze wiedeńskiej. Tam poznał wie-
łalności. Drukarnia funkcjonowała no-propagandowym. W roku 1873 deńską literatkę Christine von Tha-
prawie trzy lata, jednak z powodu wydał dzieło o tematyce historycz- ler, piszącą pod pseudonimem Chri-
Stare Miasto
Zwinger,
13
POLONICA
Zapolskiej. W rozległej koresponden-
cji często wspominał o stanie swego
ciała i umysłu. Niestudzony w pracy,
kwitnący towarzysko, zdrowie miął
niezbyt mocne. Z Drezna wyjeżdżał
więc w rozliczne podróże po Europie,
również dla kuracji. Do Adama Kir-
kora, krakowskiego archeologa, pisał:
Ja chory, osłabły, ledwie jedną skoń-
czywszy kurację w Karlsbadzie, pojadę
na kąpiele do morza (w wannie) i na
winogrona, do Genui [& ]. Pojechałem
chory, wróciłem chory. Z jesiennej wy-
stawy Powszechnej w Paryżu w roku
1878 wyznawał przyjacielowi, mala-
rzowi i podróżnikowi, Stanisławowi
Chlebowskiemu: Przez cały czas w Pa-
ryżu zmęczony byłem jak pies, powró-
ciłem formalnie chory i dotąd do siebie
nie mogę przyjść, a w dodatku padłem
na schodach i potłukłem krzyże.
Porcelana miśnieńska
sta del Negro, tłumaczkę jego Hra- wiedzić ciężko chorą żonę) odpo-
Romanów kochany
biny Cosel na język niemiecki. wiedz
władz carskich była odmowna.
Poznanie pięknej czarnowłosej Chri- Uznawany za mistrza w ukazywaniu Wśród tych podróży nie mógł
stine spowodowało u niego tak żywe uczuć i znajomości kobiecej psychi- pojechać do zaboru rosyjskiego, by-
bicie serca, iż mimo 67 lat i przy róż- ki, choć daleko mu było do kanonu wał jednak w Galicji. Chodził po Ta-
nicy między obojgiem lat 40, czynił męskiej urody, kobietom się podo- trach i Pieninach, poznał Zakopa-
próby unieważnienia swego małżeń- bał. Z wieloma z nich korespondował: ne i Szczawnicę. I choć wielki reali-
stwa z żoną Zofią. Uderzająco małego poza słynną, zawierającą kilka tysięcy sta, skłonny był do nostalgii. Tęsknił
wzrostu pan, pochylony, w głębokich listów, korespondencją z piękną Del- za rodziną, za podlaskim Romano-
ukłonach. Włosy rzadkie, siwa gęsta finą Potocką, pisywał z Drezna także wem kochanym, który przypominał
broda zmierzwiona. Ruchy kanciaste do Klementyny z Tańskich Hoffma- mu szczęśliwe dzieciństwo i beztro-
i niezgrabne. Usiadł przy mnie. I do- nowej, Elizy Orzeszkowej, Gabrieli skę tamtego czasu. Wielokrotnie
piero w tej chwili uświado-
miłam sobie obecność zna-
Stare Miasto
komitego człowieka  zapi-
sała po pierwszym spotkaniu
w teatrze piękna wiedenka.
Kraszewski miał dużo wię-
cej nadziei, zakochany finan-
sował jej kaprysy, a wreszcie
rozczarowany jej zachowa-
niem, przyznał się do złego
ulokowania swoich uczuć.
Miał wątpliwości i rozterki,
o czym pisał: Waham się&
powątpiewam& Za póz
no, za
póz
no! Żona, której nie wi-
dział 30 lat będąc na emigra-
cji, a która zawsze do niego
pisała Królu mój i Panie, na
wieść o tej miłości zniszczy-
ła wiele jego listów. Zresztą,
nigdy więcej już się nie zo-
baczyli. Kraszewski kilka-
krotnie wcześniej i póz
niej
starał się o przyjazd do War-
szawy, jednak za każdym ra-
zem (nawet, gdy chciał od-
14
POLONICA
szybował myślami po parku uko- bywały się zebrania literacko-nauko- nawet w najtrud-
chanej prababki Konstancji, gdzie we, biesiady, bale i odczyty. On sam niejszych chwilach,
jako dziecko bywał na wakacjach, pisał: W czasie jubileuszu śnił mi się nawet wtedy, kie-
i to pozwalało mu przetrwać gorsze pogrzeb mój własny [& ]. Pod ciężarem dy pod eskortą
momenty emigracyjnego życia. Jak- tych darów, honorów, wieńców czu- żandarmów pro-
że ucieszył go przyjazd łem się zgnieciony, mały, wadzono go uli-
Nawet gdy Józef
do Drezna braci Lucja- a smutny jak noc  robiło cami Lipska na
Kraszewski chcąc
na i Kajetana, którym mi się wrażenie uroczyste- przesłuchanie,
udało się szczęśliwie go pogrzebu [& ]. Wień- a potem osa-
odwiedzić ciężko
powrócić z zesłania na cami i kwiatami można dzono w Mag-
chorą żonę starał
Sybir. Wielkim smut- się udusić. deburgu. Była
się o przyjazd
kiem wyrył się nato- Niestrudzony w swo- córką jego go-
miast w jego sercu los ich działaniach zainicjo- spodyni z Drezna,
do Warszawy,
jego córki Konstancji: wał i został współtwór- pokojówką, mło-
odpowiedz
władz
mąż Konstancji popeł- cą stowarzyszenia oświa- dą wdową, opiekun-
nił na Syberii samobój- rosyjskich była towego Macierz Polska. ką i powiernicą jego co-
stwo, a sanie, którymi W 1883 roku pod zarzu- dzienności. To jej przekazał w te-
zawsze odmowna.
podróżowała wracając tem działalności wywia- stamencie osiem lat wcześniej ku-
po jego śmierci do kraju z trojgiem dowczej na rzecz Francji i po pro- pioną willę. O śmierci myślał już od
dzieci, przewróciły się tak nieszczę- cesie w Lipsku został aresztowany kilku lat, pisał bowiem w roku 1883
śliwie, że straciła życie. i osadzony na 3 i pół roku w twier- do kolegi: Ani się spodziewasz, jak
dzy w Magdeburgu. Ale nawet tam odbierzesz wiadomość, że już nie żyję
nie zaprzestał pisania. Powstały ko-  umrę niespodzianie, zagasnę na-
Ciężar honorów
lejne powieści. Po 1,5- rocznym po- gle, ale nie gdzie indziej jak na po-
W roku 1879 rozpoczęły się ob- bycie w więzieniu został zwolniony sterunku, przy swoim biurku, z pió-
chody pięćdziesiątej rocznicy literac- z powodu choroby płuc. Wyjechał do rem w ręku. Stał się to 19 marca 1887
kiej działalności Kraszewskiego. Hołd Florencji, gdzie spotkał się ze swo- roku. Kraszewski 15 marca przybył
złożyła mu Polonia drezdeńska, a w im przyjacielem Teofilem Lenarto- do Genewy i tam po krótkiej niedys-
Krakowie (którego honorowym oby- wiczem. Po powrocie, w San Remo, pozycji płucnej w Hotelu de la Paix
watelem został Kraszewski) odbył się przeżył dwukrotne trzęsienie ziemi, zmarł. Pochowany został w krypcie
związany z jubileuszem zjazd 12 ty- i zdecydował się na przenosiny do zasłużonych na Skałce w Krakowie.
sięcy Polaków. Pisarza uhonorowano Szwajcarii. Była przy nim wówczas, Rok 2012 był rokiem Józefa Igna-
doktoratami honoris causa uniwersy- wytrwale od wielu lat, Flora He- cego Kraszewskiego. n
Zdjęcia i tekst: Urszula Gronowska
tetów w Krakowie i we Lwowie, od- initz, która go nigdy nie zawiodła,
Zwinger, zespół architektoniczny wybudowany
w centrum Drezna na zlecenie Augusta Mocnego,
od roku 1686 króla Polski
15