Bioetyka
Bioetyka
Lesław Niebrój
Lesław Niebrój
Bioet ka jako odrębna d ied ina
Bioetyka jako odrębna dziedzina
wiedzy (1): Kontekst powstania
wiedzy (1): Kontekst powstania
Nadużycia w eksperymentach biomedycznych
Nadużycia w eksperymentach biomedycznych
na człowieku (II Wojna Światowa, Tuskegee,
Willowbrook itp )
Willowbrook itp.)
Dyskusja dotyczÄ…ca legalizacji aborcji
yj y Ä… gj j
Rozwój technologii medycznych
Sekularyzacja
S k l j
Deprofesjonalizacja zawodów medycznych
pj j y y
Amerykańskość bioetyki
Bioet ka jako odrębna d ied ina
Bioetyka jako odrębna dziedzina
wiedzy (2): Czas powstania
wiedzy (2): Czas powstania
Dość zgodnie przyjmuje się jako czas powstania bioetyki przełom lat
60 i 70 XX i k
60 i 70 XX wieku.
1970 Van Renselaer Potter w 1970 roku w artykule pt. Bioethics:
The Science of Survival, a następnie w wydanej w 1971 roku
ęp yj
książce pt. Bioethics: Bridge to the Future
Subdyscypliny bioetyki:
¨ð etyka Å›rodowiskowa (?);
¨ð etyka Å›rodowiskowa (?);
¨ð etyka biomedyczna
Główne ośrodki:
¨ð Kenned Instit te of Ethics (Georgeto n Uni ersit Washington DC)
¨ð Kennedy Institute of Ethics (Georgetown University, Washington DC) -
1971;
¨ð The Hastings Center (NY) -1969
Bioet ka jako odrębna d ied ina
Bioetyka jako odrębna dziedzina
wiedzy (3): Główny kierunek
wiedzy (3): Główny kierunek
 Bioetyka czterech zasad ( Mantra z Georgetown ,
 Etyka federalna ,  Pryncypializm )
 y ,  y yp )
Twórcy: Tom L. Beauchamp i James F. Childress
Główne dzieło:
Główne dzieło:
¨ð Principles of Biomedical Ethics, 7th ed., New York-Oxford:
Oxford University Press 2012
¨ð Polskie tÅ‚umaczenie: Zasady etyki medycznej (tÅ‚um. W.
Jacórzyński), Warszawa: KiW 1996 - tłumaczenie dokonane w
oparciu o 4 wydanie
opa c u o yda e
Bioet ka jako odrębna d ied ina
Bioetyka jako odrębna dziedzina
wiedzy (4): rewolucja vs ewolucja
wiedzy (4): rewolucja vs. ewolucja
 Etyka lekarska/medyczna rozumiana jest jako nazwa
 Etyka lekarska/medyczna rozumiana jest jako nazwa
stosowana dla względnie trwałej - sięgającej czasów
Hipokratesa (460-370 p.n.e.) - tradycji refleksji nad
moralnością (przede wszystkim) lekarza. Refleksja
etyczna podejmowana w tym nurcie okazała się jednak
nieadekwatna dla potrzeb medycyny poczÄ…wszy od
nieadekwatna dla potrzeb medycyny poczÄ…wszy od
połowy XX wieku.
Bioetyka nie tylko nie jest pojmowana jako kontynuacja
Bioetyka nie tylko nie jest pojmowana jako kontynuacja
(tradycyjnej) etyki lekarskiej, lecz jako  wydarzenie ,
które należy tejże etyce przeciwstawić
y j y p
 (Tradycyjna) Etyka lekarska =  deontologia lekarska
Czym jest deontologia lekarska?
Standardem etykiety zawodowej: kodeks
Standardem etykiety zawodowej: kodeks
honorowy
y
ródłem dla refleksji ściśle bioetycznej
UWAGA: W środowisku lekarskim często
UWAGA W Å› di k l kki t
utożsamia się bioetyką z dokumentami
Ä™ y Ä…
deontologicznymi!
Główne  obszary zainteresowania
lekarz lekarz (lub szerzej: pracownik
lekarz  lekarz (lub szerzej: pracownik
ochrony zdrowia)
lekarz  pacjent (włączając w to
wolontariuszy w badaniach medycznych)
wolontariuszy w badaniach medycznych)
lekarz  spo ec e st o (p ede
e a społeczeństwo (przede
wszystkim instytucje państwa)
M d t ki
Medycyna etyki
Przysięgi Hipokratesa
Przysięgi Hipokratesa
Od starożytności greckiej aż do połowy XX
Od starożytności greckiej aż do połowy XX
w. stanowi równocześnie medycynę
zorientowanÄ… etycznie: paternalizm
medyczny
medyczny
Główny dokument: Przysięga
Ufundowanie teoretyczne: naturalizm
grecki
grecki
Paternali m med c n (1)
Paternalizm medyczny (1)
Typy realacji międzyludzkich
y y j Ä™ y
podział logiczny / genetyczny
monarchistyczne (paternalistyczne) arystokratyczne demokratyczne
monarchistyczne (paternalistyczne) arystokratyczne demokratyczne
Paternalizm medyczny (2)
Lekarz wie co jest dobre dla pacjenta
Lekarz wie co jest dobre dla pacjenta
(lepiej niż sam pacjent!)
Lekarza cechuje większa stałość woli w
dążeniu do dobra niż pacjenta
dążeniu do dobra niż pacjenta
Primum non nocere
u o oce e
Przysięga Hipokratesa
Kwestia autorstwa
Kwestia autorstwa
Budowa: inwokacja;
zobowiÄ…zanie;
terapia;
terapia;
błogosławieństwa/przekleństwa.
Ważne:
Ważne:
Ważne: relacja pomiędzy lekarzami stanowi
Ważne: relacja pomiędzy lekarzami stanowi
równie ważny element etyki lekarskiej, jak
relacja lekarz pacjent
relacja lekarz-pacjent.
Przysięga Hipokratesa:
Przysięga Hipokratesa:
Inwokacja
Inwokacja
Stwierdzam pod przysięgą daną
Stwierdzam pod przysięgą daną
Apollinowi lekarzowi i Asklepiosowi, i
Hygei, i Panakei oraz wzywajÄ…c na
świadectwo wszystkich bogów i boginki,
świadectwo wszystkich bogów i boginki
że na ile tylko siły i umysł mi pozwoli
wypełnię tę przysięgę, którą składam tu na
ó
piśmie.
piśmie.
Przysięga Hipokratesa:
Przysięga Hipokratesa:
ZobowiÄ…zanie (1)
ZobowiÄ…zanie (1)
1 Będę traktował na równi z własnym ojcem tego
1. Będę traktował na równi z własnym ojcem tego,
który wprowadzi i wyszkoli mnie w tej sztuce i
z wdzięcznością wspierać go będę jeżeli taka
z wdzięcznością wspierać go będę jeżeli taka
tylko zajdzie potrzeba w jedzenie i inne rzeczy
do życia potrzebne.
2. Będę traktował jako moich braci jego synów; a
2. Będę traktował jako moich braci jego synów; a
jeżeli będą chcieli posiąść tę sztukę, będę uczył
ich bez zapłaty i pisemnych zobowiązań
ich bez zapłaty i pisemnych zobowiązań
Przysięga Hipokratesa:
Przysięga Hipokratesa:
ZobowiÄ…zanie (2)
ZobowiÄ…zanie (2)
3 I uczyniÄ™ uczestnikiem moich nauk i
3. I uczyniÄ™ uczestnikiem moich nauk i
wyjaśnień wszystkich kwestii związanych z
całą tą wiedzą tak moich synów, synów
mego mistrza jak i tych wszystkich którzy
mego mistrza, jak i tych wszystkich, którzy
składając przysięgę będą chcieli poświęcić
siÄ™ tej profesji, i nikomu innemu.
f
Przysięga Hipokratesa:
Przysięga Hipokratesa:
Terapia (1)
Terapia (1)
1 Przepiszę chorym dietę właściwą na ile tylko mój umysł
1. Przepiszę chorym dietę właściwą na ile tylko mój umysł
zdoła ją wskazać, i będę ich chronił przed wszelką
rzeczÄ… niesprawiedliwÄ… i szkodliwÄ….
rzeczÄ… niesprawiedliwÄ… i szkodliwÄ….
2. Przenigdy, choćby i pod wpływem nieustannych
nalegań nie przepiszę leku zabójczego ani nie zalecę
nalegań, nie przepiszę leku zabójczego, ani nie zalecę
niczego w tym rodzaju. Z tego też powodu, nigdy
żadnej kobiecie nie zalecę środków, które mogłyby ją
żadnej kobiecie nie zalecę środków, które mogłyby ją
doprowadzić do aborcji, lecz raczej zachowam czyste i
wolne od występku tak moje życie, jak i tę sztukę.
wolne od występku tak moje życie, jak i tę sztukę.
Przysięga Hipokratesa:
Przysięga Hipokratesa:
Terapia (2)
Terapia (2)
3. Nie będę operował chorych na kamienie, zostawiając to
Ä™ Ä™ p y, jÄ…
zadanie ekspertom w tej sztuce.
4. Do jakiegokolwiek domu wejdę, badać będę tylko
4. Do jakiegokolwiek domu wejdę, badać będę tylko
zdrowie chorych, unikając wszelkich podejrzeń o
niesprawiedliwość i zepsucie, a przede wszystkim
p p, p y
podejrzeń o nieprawe związki z kobietami czy
mężczyznami, tak wolnymi jak i niewolnikami.
Ä™ y, y j
Przysięga Hipokratesa:
Przysięga Hipokratesa:
Terapia (3)
Terapia (3)
5 Wszystko to co w czasie leczenia lub
5. Wszystko to, co w czasie leczenia lub
poza nim zobaczę albo usłyszę o życiu
osób i co nie musi być ujawnione,
zachowam w sekrecie jako rzecz świętą
zachowam w sekrecie jako rzecz świętą.
Przysięga Hipokratesa:
Przysięga Hipokratesa:
Błogosławieństwa i
Błogosławieństwa i
przekleństwa.
p
1. Abym mógł, jeżeli tylko skrupulatnie dotrzymam tej
yg j yp yj
mojej przysięgi bez naruszania jej, żyć długo i
szczęśliwie w pełnym szacunku ze strony wszystkich,
zbierajÄ…c obfite owoce mojej sztuki.
2. Gdybym natomiast złamał ją [przysięgę], a zatem się
y y ją [p y ęgę] ę
sprzeniewierzył, zgadzam się by spadło na mnie
wszystko przeciwne.
wszystko przeciwne.
Naturalizm grecki
Etyka zdrowia;
Etyka młodzieńcza;
Etyka arystokratyczna;
Etyka arystokratyczna;
Racje odrzucenia Przysięgi Hipokratesa
Promocja praw człowieka;
Promocja praw człowieka;
Rozpoznanie integralnego dobra pacjenta;
pg p j ;
g
Indywidualizm postmodernistyczny /
relatywizm etyczny / skrajny dyskusjonizm
l t i t / k j d k j i
w nauce;
auce;
Etyka postępowania w relacji lekarz-
Etyka postępowania w relacji lekarz
lekarz (1):
PiHi k t
Przysięga Hipokratesa
W Przysiędze Hipokratesa to właśnie
W  Przysiędze Hipokratesa to właśnie
rozstrzygnięcia dotyczące relacji pomiędzy
lekarzami wyprzedzały określenie obowiązków
lekarzami wyprzedzały określenie obowiązków,
jakie lekarz ma wobec pacjenta
ZobowiÄ…zaniu do szacunku szacunek ten
ZobowiÄ…zaniu do szacunku - szacunek ten
wyrastać winien z doświadczenia
wdzięczności aprowadzić ku postawie
wdzięczności a prowadzić ku postawie
odpowiedzialnej troski za innych lekarzy (za
całe środowisko lub wręcz za zawód lekarza)
całe środowisko, lub wręcz za zawód lekarza)
Zapomniana c ęść pamiętnej
Zapomniana część pamiętnej
przysięgi
przysięgi
Bioetyka rodząca na przełomie
l t  60 i  70 XX i k
lat  60 i  70 XX wieku
koncentruje siÄ™ na
rozwiÄ…zywaniu ad hoc
i i dh
problemów poruszających
opiniÄ™ publicznÄ… ( scandal-
opiniÄ™ publicznÄ… ( scandal
driven ).
Koncentruje siÄ™ na kwestiach
Kt j i kti h
dotyczÄ…cych relacji lekarz-
pacjent i pomija te z obszaru
pacjent i pomija te z obszaru
relacji lekarz-lekarz.
Czym jest szacunek?
Szacunek bezwarunkowy
Szacunek bezwarunkowy
Szacunek warunkowy
y
¨ðSzacunek zasÅ‚ugi
¨ðSzacunek pokory
Sk k
¨ðSzacunek uczciwoÅ›ci
¨ðSzacunek instytucjonalny
¨ðSzacunek opieki i troski
Sk i ki i ki
Szacunek bezwarunkowy
Szacunek dla osób jako osób wynikający z przeciwstawnia
rzeczy, będących środkami do celów i osób jako celów samych
w sobie:
 Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem i czcią,
im częściej i trwalej nad nimi się zastanawiamy: niebo gwiaz
dziste nade mnÄ… i prawo
moralne we mnie. Nie potrzebuję ich szukać ani jedynie domyślać się poza polem
mego widzenia jako spowitych w ciemnościach lub znajdujących się poza granicami
mego widzenia jako spowitych w ciemnościach lub znajdujących się poza granicami
mego poznania; [& ] Pierwszy widok, widok nieskończonej mnogości światów niejako
unicestwia moją ważność jako zwierzęcego stworzenia, które musi z powrotem
zwrócić materię, z której się poczęło [& ] Drugi natomiast podnosi moją wartość, jako
inteligencji nieskończenie dzięki mej osobowości w której prawo moralne objawia mi
inteligencji, nieskończenie dzięki mej osobowości, w której prawo moralne objawia mi
życie niezależne od zwierzęcości, a nawet od całego świata zmysłów, przynajmniej o
ile to daje się wnosić z celowego określenia mego istnienia przez to prawo, które to
określenie nie jest ograniczone do warunków i granic tego życia, lecz sięga w
nieskończoność
nieskończoność.
I. Kant, Krytyka praktycznego rozumu
Formy szacunku warunkowego
yg
(1)
¨ð Szacunek zasÅ‚ugi  Szacunek oceniajÄ…cy to ten szacunek, którym
l k d i t ó j i ł dl ( h
lekarz darzy mistrzów swojego rzemiosła dla (wypracowanych przez
niech) cech charakteru, umysłowości, osiągnięć życiowych. Tym
szacunkiem obdarza także innych członków zespołu terapeutycznego,
którzy z takich czy innych powodów na niego zasługują
którzy z takich czy innych powodów na niego zasługują.
¨ð Szacunek pokory - Opinia o postÄ™powaniu i decyzjach innego lekarza
winna zawsze brać pod uwagę, że podjęte przez niego działania
dotyczyły sytuacji, która z racji swej (różnorodnej, w tym sensie, że
y y y y j , j j ( j, y ,
dotyczącej nie tylko stanu ściśle medycznego, ale także psychiki, relacji
społecznych, ekonomicznych itp.) złożoności, jest trudna. A więc
dotyczą sytuacji, w których wybiera się najlepsze możliwe rozwiązania
w danej chwili (a ocena co jest takim rozwiązaniem uwikłana jest w
w danej chwili (a ocena, co jest takim rozwiązaniem uwikłana jest w
kontekst jej podejmowania), które niestety mogą się różnić (i zapewne
faktycznie bardzo często się różnią) od najlepszych rozwiązań.
Formy szacunku warunkowego
Formy szacunku warunkowego
(2)
(2)
¨ð Szacunek uczciwoÅ›ci - p g y Ä… y Ä™
polega na wywiÄ…zywaniu siÄ™ ze
zobowiązań wynikających z zawartych umów. I zapewne
można tu wskazać zarówno na te umowy, które mają
charakter formalny, często wręcz określony prawnie jak
y, Ä™ Ä™ y p j
np. umowa o pracę, jak i tych zobowiązań, które zostały
przyjęte przez lekarza bez takich formalnych zapisów.
¨ð Szacunek instytucjonalny polega na okazywaniu go
¨ð Szacunek instytucjonalny  polega na okazywaniu go
osobom, czy symbolom reprezentującym określone
instytucje, np. instytucję państwa (w gruncie rzeczy w
społeczeństwach demokratycznych szacunek okazywany
społeczeństwach demokratycznych szacunek okazywany
przedstawicielowi władzy stanowi formę okazywania
szacunku całemu społeczeństwu), sądów, ale także
i t t j h d i któ j d l k j
instytucje ochrony zdrowia, w której dany lekarz pracuje.
Formy szacunku warunkowego
Formy szacunku warunkowego
(3)
(3)
¨ð Szacunek opieki i troski - szacunek okazywany
¨ð Szacunek opieki i troski - szacunek okazywany
temu co delikatne, niepowtarzalne i z racji swojej
niepowtarzalności posiadające wyjątkową
niepowtarzalności posiadające wyjątkową
wartość, wartość, która równocześnie stanowi
właśnie wezwanie do troski i opieki.
¨ð Szacunek opieki i troski odgrywa fundamentalnÄ… rolÄ™ w
pg y Ä… Ä™
relacji lekarz-pacjent
¨ð Szacunek opieki i troski to szacunek nauczyciela
¨ð Szacunek opieki i troski to szacunek nauczyciela
medycyny, przełożonego wobec
studenta/podwładnych.
studenta/podwładnych.
Etyka postępowania w relacji lekarz-
Etyka postępowania w relacji lekarz
lekarz (2):
D kl j G k
Deklaracja Genewska
 Deklaracja Genewska stanowi tekst przysięgi, jaką winni składać
ci, którzy mają stać się nowymi członkami społeczności lekarzy (z
i któ j t ć i i ł k i ł ś i l k (
zasady w momencie otrzymywania dyplomu lekarza).
Często Deklaracja ta nazywana jest współczesną wersją  Przysięgi
ę jy j pą ją y ęg
Hipokratesa (choć de facto merytorycznie nie jest z nią zgodna).
Została przyjęta na drugim zgromadzeniu World Medical
Associacion (WMA), które miało miejsce w Genewie we wrześniu
(), j
1948 roku. Tekst Deklaracji był następnie kilkakrotnie modyfikowany
(Sydney 1968; Wenecja 1983; Sztokholm 1994; Divonne-les-Bains
2005 i 2006).
)
Deklaracja zobowiązuje do okazywania należnego szacunku i
wdzięczności nauczycielom medycyny
Etyka postępowania w relacji lekarz-
Etyka postępowania w relacji lekarz
lekarz (3):
K d k Et ki L k ki j (KEL) (1)
Kodeks Etyki Lekarskiej (KEL) (1)
KEL stanowi zbiór norm o charakterze deontologicznym
obowiÄ…zujÄ…cych lekarza w Polsce.
b i j h l k P l
Aktualna wersja tego dokumentu została przyjęta w czasie
Nadzwyczajnego VII Krajowego Zjazdu Lekarzy (Toruń, 19-
y j g j g j y (
20.09.2003), którego tekst został ostatecznie ogłoszony w 2004
roku.
Przyjęta wersja stanowi nawiązanie do wcześniej obowiązującego
yjÄ™ j Ä… j Ä… jÄ… g
teksu (przyjętego w 1991 i znowelizowanego w 1993 r.), wpisuje się
też w tradycję (sięgającą okresu międzywojennego) formułowania
zasad deontologicznych środowiska lekarskiego w Polsce [9].
gy g[ ]
Trudno byłoby przy tym nie zauważyć, że obowiązujący KEL jest
wyjątkowo nieudaną (zarówno pod względem formalnym, jak i
ytorycznym) próbą spisania zasad deontologicznych polskiego
mery y y ) p Ä… pg y p g
środowiska lekarskiego
Etyka postępowania w relacji lekarz-
Etyka postępowania w relacji lekarz
lekarz (4):
K d k Et ki L k ki j (KEL) (2)
Kodeks Etyki Lekarskiej (KEL) (2)
Relacje pomiędzy lekarzami normują artykuły III Rozdziału KEL (art.
52 55) W kilk i h t k ł h i l ż hd t d i ł
52-55). W kilku innych artykułach, nie należących do tego rozdziału,
można jednak również odnalez
ć odniesienia interesujące dla
określenia zobowiązań deontologicznych w relacji lekarz  lekarz
np. Kodeks (Art. 52.1)
K d k (A t 52 1)
ZobowiÄ…zuje do okazywania szacunku nauczycielom zawodu.
KEL podkreśla jednak, że ten sam szacunek należy się także
wszystkim lekarzom-seniorom.
tki l k i
Upomnienie powinno być formą pomocy udzielonej innemu
lekarzowi ( Ä™ yg )
(a więc ostatecznie wyrazem szacunku dla niego!) a nie
sposobem na podważanie jego autorytetu (zwłaszcza w oczach
pacjentów)
Etyka postępowania w relacji lekarz-
Etyka postępowania w relacji lekarz
lekarz (5):
K d k Et ki L k ki j (KEL) (3)
Kodeks Etyki Lekarskiej (KEL) (3)
KEL mówi o obowiązku  starszych kolegów do udzielania rady i
pomocy  młodszym kolegom lekarzom, a o ile są ich
 Å‚ dk l l k il i h
zwierzchnikami, także do troski o rozwój i właściwe warunki
pracy swoich podwładnych
Co jest uznane za obowiązek doświadczonych lekarzy, przez
początkujących winno być traktowane jako coś, do czego mają
prawo, czego mogą oczekiwać lub wręcz wymagać od swoich
 t h k l ó  d i i i i h j
 starszych kolegów : rady i pomocy, wspierania ich rozwoju
zawodowego itd.
Wreszcie wyrazem szacunku dla innych lekarzy jest także
yy y j
zwracanie się do nich z prośbą o konsultację w zakresie ich
specjalności, czy uznanych umiejętności i wiedzy (Art. 54). Chociaż
podkreśla się również, że konsultacja taka nie zwalnia z
odpowiedzialności za pacjenta
di d i l Å› ij t
Etyka postępowania w relacji lekarz-
Etyka postępowania w relacji lekarz
lekarz (6):
K d k Et ki L k ki j (KEL) (4)
Kodeks Etyki Lekarskiej (KEL) (4)
ZobowiÄ…zanie do wzajemnego szacunku pojawia siÄ™ w
ZobowiÄ…zanie do wzajemnego szacunku pojawia siÄ™ w
tekście  Przyrzeczenia Lekarskiego stanowiącego
swoistą preambułę do KEL.
Poza  Przyrzeczeniem warto jeszcze przykładowo
wskazać na Art. 56.2, w którym zobowiązuje się lekarzy
d t ki t i d
do troski o stowarzyszenia zawodowe.
Wreszcie w Art. 63.1 (budzącym poważne zastrzeżenia
etyczne) określa się warunki konkurencji pomiędzy
t) k śl i ki k k ji i d
lekarzami, wprowadzajÄ…c zakaz reklamowania siÄ™
przez lekarzy i wykorzystywania swego autorytetu
przez lekarzy i wykorzystywania swego autorytetu
medycznego dla celów komercyjnych.
Etyka postępowania w relacji lekarz-
Etyka postępowania w relacji lekarz
lekarz (7):
Zi dl j t
Znaczenie dla pacjenta
A
atwiej zaufać człowiekowi, o którym się wie, że jest szanowany
przez innych ludzi. A
atwiej, zatem, pacjentowi zaufać takiemu
ih l d i A
t i j t j t i f ć t ki
lekarzowi, który otaczany jest szacunkiem przez innych lekarzy.
Wobec takich tendencji we współczesnej medycynie jak np.
jp jy y j p
skracanie czasu pobytu pacjenta w szpitalu, rola zaufania pacjenta
do lekarza gwałtownie wzrasta.
Brak szacunku pomiędzy lekarzami (zwłaszcza, jeżeli okazywany
p Ä™ y( , j yy
publicznie, przed pacjentem) będzie skutkował brakiem zaufania
pacjenta do lekarza (często wręcz do  klasy lekarzy,  lekarza jako
lekarza ), co  jj p
) jak racjonalnie można oczekiwać  nie pozostanie
bez wpływu na wyniki leczenia.
Zasady p ęp j ( )
y postępowania w relacji lekarz-lekarz (8):
konsekwencje zobowiÄ…zania do
szacunku
Szacunek jest racjonalny:
Szacunek jest racjonalny:
¨ð Upomnienie jako wyraz szacunku
¨ð Prawo gwizdka  sÄ… ludzie, którzy nie zasÅ‚ugujÄ… na
¨ð  Prawo gwizdka sÄ… ludzie którzy nie zasÅ‚ugujÄ… na
szacunek warunkowy. Prawo gwizdka konstytuuje (z
racji asymetryczności relacji lekarz-pacjent)
jy y j p j )
obowiązek moralny pracowników ochrony zdrowia.
ZobowiÄ…zanie do szacunku ma charakter wzajemny:
Norma  szanuj tych, którzy na niego zasługują winna
być skorelowana z obowiązkiem  żyj tak, aby być
godnym szacunku .
godnym szacunku
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (1)
pacjent (1)
Kluczowym zagadnieniem podnoszonymw zwiÄ…
yg p y Ä…zku z
zasadÄ… szacunku dla autonomii jest kwestia tzw.
świadomej zgody.
O świadomej zgodzie (tzw. paradygmatyczna
O świadomej zgodzie (tzw paradygmatyczna
świadoma zgoda) można mówić wtedy i tylko wtedy,
gdy pacjent (lub woluntariusz w badaniach naukowych):
g y p j ( y )
¨ð posiadajÄ…cy adekwatnÄ… wiedzÄ™ w zakresie zagadnienia, o
którym decyduje a przy tym
¨ð nie podlegajÄ…c przymusowi
¨ð nie podlegajÄ…c przymusowi
¨ð intencjonalnie wprost (sÅ‚ownie lub - częściej nawet  w formie
pisemnej) upoważnia lekarza (badacza) do wykonania /
zaniechania wykonania określonej procedury medycznej
zaniechania wykonania określonej procedury medycznej.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (2)
pacjent (2)
Koncepcja świadomej zgody zakłada
Koncepcja świadomej zgody zakłada
zatem, że pacjentowi / woluntariuszowi:
¨ðprzekazane sÄ… odpowiednie informacje
¨ðktóre ten rozumie
¨ðktóre ten rozumie
¨ðpodejmuje dobrowolnie decyzjÄ™.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (3)
pacjent (3)
W praktyce medycznej dopuszcza się, że wyrażenie
W praktyce medycznej dopuszcza się, żewyrażenie
zgody przez pacjenta może przybrać formę inną niż
paradygmatyczna, np.:
¨ð zgoda niejawna (milczÄ…ca zgoda), polegajÄ…ca na
zastosowaniu się w swoim postępowaniu do określonych
poleceń czy wskazań tzn podjęcia takich działań które
poleceń czy wskazań, tzn. podjęcia takich działań, które
wykonałby ten, który z danym poleceniem czy wskazaniem się
zgadza
¨ð zgoda implicite lub zaÅ‚ożona w dziaÅ‚aniu stosowana jest
d i li it l b ł ż d i ł i tj t
wówczas, gdy zgoda na jakiś zabieg, jest implicite założona w
zgodzie na wykonanie innego zabiegu
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (4)
pacjent (4)
¨ð zgoda domniemana (na podstawie tego, co wiemy o jakiejÅ› osobie,
t i d i ż iłb / i iłbdd bi ) t
twierdzimy, że wyraziłby/nie wyraziłby zgody na dany zabieg)  ten
rodzaj zgody ma szczególne znaczenie w odniesieniu do pobierania
narządów do przeszczepu od tzw. zmarłych dawców.
¨ð De facto o zgodzie domniemanej mówić należy także w przypadku tzw
¨ð De facto o zgodzie domniemanej mówić należy także w przypadku tzw.
zgody zastępczej, gdy o leczeniu pacjenta np. nieprzytomnego
decyduje ktoś (najczęściej członek najbliższej rodziny), który zna
uprzednio wyrażone przez pacjenta preferencje.
py p jp j
p
¨ð Zgoda poczytywana ( Poczytuje siÄ™, że pacjent, którego pÅ‚yny
ustrojowe mogą mieć kontakt z ciałem osób należących do personelu
medycznego, zgadza się na przeprowadzenie testu na obecność wirusa
HIV k i i f ji ik h t t t ik i
HIV oraz na przekazanie informacji o wynikach tego testu pracownikowi
ochrony zdrowia narażonemu na niebezpieczeństwo zakażenia. )
Trzeba w tym miejscu jednak bardzo wyraz
nie podkreślić, że w
odróżnieniu od zgody implicite w tym wypadku pracownicy ochrony
odróżnieniu od zgody implicite  w tym wypadku pracownicy ochrony
zdrowia mają obowiązek poinformować pacjenta o  instytucji zgody
poczytywanej
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (5)
pacjent (5)
Standard działania w najlepszym interesie pacjenta,
Standard działania w najlepszym interesie pacjenta,
który zakłada, że osoba podejmująca za pacjenta
decyzje wybierze takie rozwiązanie, które przyniesie
pacjentowi maksimum korzyści (tzw.  korzyści netto ,
tzn. tych, które pozostają  po odliczeniu szkód
zwiÄ…zanych np z poddaniem siÄ™ jakiemuÅ› zabiegowi)
zwiÄ…zanych np. z poddaniem siÄ™ jakiemuÅ› zabiegowi).
Korzyści powinny być oceniane z perspektywy
jakości życia pacjenta
jakości życia pacjenta.
Najczęściej standardem działania w najlepszym interesie
pacjenta posługują się rodzice decydujący o leczeniu ich
pacjenta posługują się rodzice decydujący o leczeniu ich
małego dziecka, w szczególności noworodka.
Opieka medyczna nad
Opieka medyczna nad
dzieckiem
dzieckiem
World Medical Association (WMA)
World Medical Association (WMA)
Deklaracja z Ottawy o Zdrowiu Dziecka
Przyjęta na 50-tym Światowym Zgromadzeniu Lekarzy
Przyjęta na 50 tym Światowym Zgromadzeniu Lekarzy
w Ottawie, w kanadzie , w paz
dzierniku 1998 roku i
zmieniona przez 60 te Zgromadzenie Ogólne WMA w
zmieniona przez 60-te Zgromadzenie Ogólne WMA w
New Delhi, w Indiach, w paz
dzierniku 2009 roku.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (6)
pacjent (6)
Swoistą formę podejmowanie decyzji w oparciu o standard działania
w najlepszym interesie pacjenta przybiera wówczas, gdy
jl i t i j t bi ó d
decydujÄ…cym jest lekarz.
Zwykło się wówczas mówić o paternalizmie słabym, a więc
y Ä™ p y Ä™
sytuacji, gdy lekarz wobec braku autonomicznie podjętej przez
pacjenta decyzji, sam za niego decyduje kierujÄ…c siÄ™ zasadami
dobroczynności i nieszkodzenia.
Paternalizm słaby przeciwstawić należy paternalizmowi
mocnemu, gdy lekarz podejmuje działania wbrew autonomicznej
decyzji pacjenta. Tradycyjna etyka medyczna dopuszczała (
y j p j y yj y y p (lub
wręcz preferowała) działania zgodne z paternalizmem mocnym.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (7)
pacjent (7)
Specyficzną formę postępowania wobec pacjenta aktualnie nie zdolnego do
podejmowania decyzji odnośnie swojego leczenia dopuszcza tzw.
d j i d ji d Å› ij li d t
 Europejska Konwencja Bioetyczna przyjęta w Oviedo (zwana często:
 KonwencjÄ… z Oviedo ) w listopadzie 1996 roku. Dokument ten, jakkolwiek
stworzony przez polityków a nie lekarzy wydaje się jednak być słusznie
stworzony przez polityków a nie lekarzy, wydaje się jednak być słusznie
klasyfikowany jako dokument deontologiczny lekarzy europejskich.
Czytamy w nim o poszanowaniu uprzednio (tzn. przed okresem braku
autonomii pacjenta spowodowanej np. stanem nieświadomości)
p j p j p )
wyrażonych dyrektyw (ang. advance directive) odnośnie sposobu, w jaki
pacjent życzy sobie by go leczono, jakich zaś procedur nie życzy sobie, by
wobec niego stosowano (zwłaszcza ze względów religijnych lub z uwagi na
spodziewaną jakość życia)
spodziewaną jakość życia).
Coraz częściej podkreśla się ich (niemal) całkowitą nieefektywność, a
nawet poddaje się w wątpliwość ich (lub, co najmniej niektórych, ich form)
etyczną słuszność
etyczną słuszność.
OÅ› iadc enia pro f t ro (ad ance
Oświadczenia pro futuro (advance
directives): definicja
directives): definicja
Deklaracje pacjentów dane
 Deklaracje pacjentów, dane
uprzednio na wypadek sytuacji, w
któ j b ć i k t t i d
której mogą być niekompetentni do
decydowania o sprawowanej wobec
decydowania o sprawowanej wobec
nich opiece zdrowotnej, określające
i h f j t t l b
ich preferencje terapeutyczne lub
autoryzujÄ…ce osoby trzecie do
y jÄ… y
podejmowania za nich decyzji
Medical Subject Headings (zgodnie z Bioethics Thesaurus)
Oś iadc enia pro f t ro głó ne
Oświadczenia pro futuro: główne
ich typy (1)
ich typy (1)
Medyczne dyrektywy na
Medyczne dyrektywy na
przyszłość/testamenty życia
¨ð Dyrektywy dotyczÄ…ce uznawanych wartoÅ›ci
¨ð Dyrektywy bÄ™dÄ…ce instrukcjami postÄ™powania
¨ð Dyrektywy bÄ™dÄ…ce instrukcjami postÄ™powania
Ograniczone instrukcje postępowania
Nieograniczone instrukcje postępowania
g j p ęp
Ustanowienie trwałego przedstawiciela
medycznego (DPA  Durable power of
d(DPA Dbl f
y)
attorney)
Oś iadc enia pro f t ro głó ne
Oświadczenia pro futuro: główne
ich typy (2)
ich typy (2)
Instrukcje złożone ustnie
Instrukcje złożone ustnie
Instrukcje złożone na piśmie (w tym z
j p (y
wykorzystaniem odpowiednio
przygotowanych formularzy np Five
przygotowanych formularzy, np.  Five
Wishes ,  Let me decide itp.)
Uprzednia odmowa
Uprzednie żądanie
Uprzednie żądanie
OÅ› iadc enia pro f t ro iÄ… ane
Oświadczenia pro futuro: wiązane z
nimi nadzieje (1)
nimi nadzieje (1)
DajÄ… szansÄ™ pacjentom na podejmowanie
DajÄ… szansÄ™ pacjentom na podejmowanie
decyzji odnośnie do wdrożenia/odstąpienia od
stosowania określonych procedur medycznych
stosowania określonych procedur medycznych,
co do użycia których, gdyby nie było oświadczeń
pro futuro, byliby zdani na (paternalistycznÄ…)
zależność od innych osób (przede wszystkim
y(p y
lekarzy).
OÅ› iadc enia pro f t ro iÄ… ane
Oświadczenia pro futuro: wiązane z
nimi nadzieje (2)
nimi nadzieje (2)
UÅ‚atwiajÄ… lekarzowi podejmowanie decyzji,
UÅ‚atwiajÄ… lekarzowi podejmowanie decyzji,
zwłaszcza w kontrowersyjnych
przypadkach co znaczy że także(?)
przypadkach, co znaczy, że także(?)
zdejmują  odpowiedzialność z lekarza .
()
(M. Wichrowski)
DajÄ… szansÄ™ lepszego poszanowania
przekonań światopoglądowych/religijnych
pacjenta .
PrzyczyniajÄ… siÄ™ do humanizacji medycyny.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (8)
pacjent (8)
KEL nakłada na lekarza obowiązek uzyskania świadomej zgody
pacjenta na proponowany mu zabieg (Art. 13.1-3 oraz Art. 15.1).
j t bi (A t 13 1 3A t 15 1)
Dopuszcza się przy tym zgodę zastępczą oraz standardy
działania w najlepszym interesie pacjenta j p
j p y p j jak i paternalizm
słaby (Art.15.1-3).
Jako etycznie niebezpieczny należałoby określić zapis Art. 17 KEL
dopuszczajÄ…cy prawo lekarz do nie przekazywania pacjentowi
pjÄ… y pp y p j
informacji o diagnozie, gdy rokowanie jest bardzo niepomyślne, o
ile przekazanie takiej informacji miałaby być szkodliwe dla pacjenta..
Artykuł ten wydaje się dopuszczać paternalistyczne (w rozumieniu
y y j Ä™ p py (
paternalizmu mocnego) postępownie lekarza.
OÅ› iadc enia pro f t ro
Oświadczenia pro futuro:
rozstrzygnięcia prawne
rozstrzygnięcia prawne
USA The Patient Self-Determination Act (1991)
USA  The Patient Self Determination Act (1991)
Nowa Zelandia  New Zealand Code of Health and
Disabilit Ser ices Cons mers Rights (1996)
Disability Services Consumers Rights (1996)
Anglia i Walia  The Mental Capacity Act 2005
(2007)
Niemcy  Kodeks Cywilny ż 1896 & ż 1901 (1998)
e cy ode s Cy y ż 896 & ż 90 ( 998)
OÅ› iadc enia pro f t ro
Oświadczenia pro futuro:
rozstrzygnięcia prawne
rozstrzygnięcia prawne
Polska
Polska
¨ð Brak rozstrzygnięć ustawowych/oczekiwanie na takie
rozstrzygnięcia (Konwencja z Oviedo)
ti i (K j O i d )
¨ð Wyrok SÄ…du Najwyższego z 27.10.2007 (III CK
155/05):
 Oświadczenie pacjenta wyrażone na wypadek utraty przytomności,
określające wolę dotyczącą postępowania lekarza w stosunku do niego
w sytuacjach leczniczych, które mogą zaistnieć, jest dla lekarza  jeżeli
zostałozłożone w sposób wyraz
ny i jednoznaczny wiążące.
zostało złożone w sposób wyraz
ny i jednoznaczny  wiążące.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (9)
pacjent (9)
W KEL szczególnie podkreśla się konieczność uzyskania zgody
pacjenta/wolontariusza biorącego udział w badaniu
j t / l t i bi d i Å‚ b d i
naukowym(Art. 43).
W KEL j p p y
jest wprowadzone błedne rozróżnienie eksperymentów
medycznych na lecznicze oraz badawcze
Zdecydowanie lepiej przyjąć rozróżnienie na:
¨ð eksperymenty terapeutyczne (zmierzajÄ…ce do zbadania takiej metody
¨ð eksperymenty terapeutyczne (zmierzajÄ…ce do zbadania takiej metody
leczenia, które mogłaby być stosowana w terapii choroby na którą cierpi
pacjent wolontariusz w badaniach) oraz
¨ð eksperymenty nie-terapeutyczne (jÄ… yy,
p y y p y (zmierzajÄ…ce do zdobycia wiedzy,
która nie ma bezpośredniego zastosowania w leczeniu chorób, na które
cierpi pacjent będący przedmiotem badania; eksperymenty tego typu
prowadzone sÄ… jednak raczej nie tyle na pacjentach, co zdrowych
wolontariuszach)
wolontariuszach).
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (10)
pacjent (10)
KEL w swoich rozstrzygnięciach dotyczących
KEL w swoich rozstrzygnięciach dotyczących
badań naukowych na ludziach odwołuje się do
dwóch międzynarodowych dokumentów
dwóch międzynarodowych dokumentów
deontologicznych:
¨ð Tzw Deklaracja HelsiÅ„skiej przyjÄ™tej przez WMA
¨ð Tzw.  Deklaracja HelsiÅ„skiej przyjÄ™tej przez WMA
w czasie 18-tego zgromadzenia ogólnego tego
stowarzyszenia (Helsinki, czerwiec 1964 r.
y ( ,
modyfikowany następnie wielokrotnie, po raz ostatni
w paz
dzierniku 2008 r.).
¨ð  Zasady prawidÅ‚owego prowadzenia badaÅ„
klinicznych (GCP) .
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (11)
pacjent (11)
zgodnie z Deklaracją Helsińską przez
zgodnie z  Deklaracją Helsińską przez
badania naukowe na ludziach należy
rozumieć nie tylko te które:
rozumieć nie tylko te, które:
¨ð prowadzone sÄ… bezpoÅ›rednio na osobie pacjenta,
ale także:
ale także:
¨ð takie studia, które wykorzystujÄ… materiaÅ‚ biologiczny
pochodzący od pacjenta (o ile można na jego
pochodzący od pacjenta (o ile można na jego
podstawie zidentyfikować pacjenta) oraz
¨ð na danych pacjenta
¨ð na danych pacjenta.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (12)
pacjent (12)
Pacjent/wolontariusz musi zostać poinformowany o celach danego
b d i k t d h z
ódł hfi i
badani naukowego, metodach, z
ródłach finansowania,
(potencjalnym) konflikcie interesów, instytucjonalnej afiliacji
badacza, oczekiwanych korzyściach / przewidywanych
ryzykach, możliwym dyskomforcie związanym z udziałem w
k h żli d k f i i d i ł
badaniu (punkt 22). Pacjent/wolontariusz musi być poinformowany o
całkowitej dobrowolności udziału w badaniu i swoim prawie do
wycofania siÄ™ z niego
wycofania siÄ™ z niego.
Deklaracja zobowiÄ…zuje do upewnienia siÄ™, czy przekazane
informacje zostały poprawnie zrozumiane przez
pacjenta/wolontariusza. I dopiero, po upewnieniu się o tym, można
j t / l t i I d i i i i t ż
oczekiwać, że zostanie wyrażona zgoda (w formie pisemnej,
jeżeli zaś ta jest niemożliwa ustnie w obecności świadków).
Zgoda na udział w badaniu winna mieć więc formę zgody
Zgoda na udział w badaniu winna mieć więc formę zgody
paradygmatycznej.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (13)
pacjent (13)
Dopuszcza się jednak także badania na tych, którzy zgody w tej
fi i ić Wó j d k b d b i j t
formie nie mogą wyrazić. Wówczas jednak badacz zobowiązany jest
wykazać, że wyniki uzyskane w badaniu będą służyły dobru
badanych (tj. danych konkretnych osób lub  co najmniej -
grupy, do jakiej uczestniczący w badaniu należą)(punkt 24). Musi
d j ki j t i b d i l ż )( kt 24) M i
też zachodzić taka sytuacja, w której danych badań nie można
przeprowadzić (ze względów merytorycznych) na grupie osób, które
byłaby zdolne do wyrażania (paradygmatycznej) świadomej zgody
byłaby zdolne do wyrażania (paradygmatycznej) świadomej zgody .
 Deklaracja Helsińska zobowiązuje do właściwego
przygotowania metodologicznego przed podjęciem badań oraz
przedstawienia protokołu badań do akceptacji odpowiedniej
d t i i t k Å‚ b d Å„ d k t ji d i d i j
niezależnej komisji etycznej/bioetycznej, która powinna dokonać
jego oceny.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (14)
pacjent (14)
 Deklaracja Helsińska ogranicza stosowanie placebo w
b d i h k h t lk d t ki j t ji któ j
badaniach naukowych tylko do takiej sytuacji, w której nowa
terapia stosowana jest w leczeniu osób cierpiących na choroby,
wobec których do tej pory nie znano skutecznych metod
t t h Wt ki j t ji (i t lk t ki j) l t ż
terapeutycznych. W takiej sytuacji (i tylko w takiej) wolno też
porównywać wyniki nowej terapii z sytuacją ludzi nieleczonych.
Jeżeli znana jest skuteczna terapia, to wobec niej (powinna być
porównywana metoda testowana w badaniu naukowym
porównywana metoda testowana w badaniu naukowym.
 Deklaracja Helsińska dopuszcza tzw. eksperymentalną
terapiÄ™. Lekarz, wobec braku skutecznych metod terapii, ma prawo
zastosować za zgodą pacjenta, leczenie metodami, które nie zostały
t ć d j t l i t d i któ i t ł
do tej pory sprawdzone. Eksperymentalna terapia nie stanowi przez
się badania naukowego, może jednak (i zapewne często tak właśnie
jest) stanowić rację dla podjęcia odpowiednich badań naukowych
jest) stanowić rację dla podjęcia odpowiednich badań naukowych.
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (15)
pacjent (15)
Kwestia zachowania poufności informacji
Kwestia zachowania poufności informacji
uzyskanych w czasie leczenia/prowadzenia
badań naukowych
badań naukowych.
Do zachowania tajemnicy lekarskiej zobowiÄ…zujÄ…
zarówno deontologiczne dokumenty o zasięgu
zarówno deontologiczne dokumenty o zasięgu
międzynarodowym (Deklaracja Genewska,
Deklaracja Helsińska) jak i krajowe
Deklaracja Helsińska), jak i krajowe
rozstrzygnięcia środowiska lekarskiego w Polsce
(KEL)
(KEL).
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (16)
pacjent (16)
KEL zagadnieniu tajemnicy lekarskiej poświęca Art. 23  Art. 29. W Art. 23.
określa zakres tego, co jest objęte tajemnicą, tj. informacje o pacjencie i
k ślk t j t bj t t j i tj i f j j i i
jego otoczeniu. Podkreśla się ponadto, że śmierć pacjenta nie zwalnia z
zachowania tajemnicy.
Art 24 Art 27 wskazują na specyficzne sytuacje w których lekarz w sposób
Art.24-Art.27 wskazują na specyficzne sytuacje, w których lekarz w sposób
usprawiedliwiony ma prawo przekazać innym osobom informacje chronione
tajemnicą lekarska. Wśród takich sytuacji wymienia się:
¨ð przekazanie informacji innemu lekarzowi, w zakresie w jakim jest to
¨ð przekazanie informacji innemu lekarzowi, w zakresie w jakim jest to
niezbędne dla dalszego leczenia oraz wydawania odpowiednich orzeczeń o
stanie zdrowia pacjenta);
¨ð udzielenie przez pacjenta zgody na przekazanie informacji
¨ð istnienie poważnego zagrożenia dla zdrowia i życia innych osób,;
i t i i ż ż i dl d i i ż i i h ób
¨ð gdy tak regulujÄ… przepisy prawa paÅ„stwowego;
¨ð w badaniach wykonywanych na zlecenie upoważnionego z mocy prawa
podmiotu za wiedzÄ… i de facto zgodÄ… milczÄ…cÄ… pacjenta;
podmiotu, za wiedzÄ… i de facto zgodÄ… milczÄ…cÄ… pacjenta;
¨ð przy stwierdzeniu przez lekarza, że doszÅ‚o do naruszenia praw czÅ‚owieka
Et k t i l ji l k
Etyka postępowaniaw relacji lekarz-
pacjent (17)
pacjent (17)
KEL szczególną uwagę poświęca trzem grupom zagadnień związanych z opieką nad
pacjentem:
pacjentem:
¨ð opiekÄ… nad chorymi w stanie terminalnym (zobowiÄ…zanie do opieki  Art. 30; zakaz w
Art. 31 eutanazji oraz wspomaganego samobójstwa tzw. PAS   physician-assisted
suicide ; zwolnienie z obowiÄ…zku stosowania uporczywej terapii i nadzwyczajnych
środków leczniczych Art 32)
środków leczniczych  Art. 32)
¨ð w zwiÄ…zku z dokonywanÄ… transplantacjÄ… (de facto regulacje dotyczÄ… tylko kwestii
związanych z osobą dawcy narządów/tkanek; akceptacja w Art. 33 dla rozwiązania
prawnego obowiązującego w Polsce, tj. przyjęcie że brak sprzeciwu winien być
traktowany jako zgoda na pobieranie narządów po śmierci dawcy; zasady pobierania
traktowany jako zgoda na pobieranie narządów po śmierci dawcy; zasady pobierania
narządów od żywego dawcy  Art. 36 kwestia zgody pacjenta / Art. 37 zgody
przedstawiciela ustawowego małoletniego pacjenta; zakaz uzyskiwania korzyści
majątkowych lub osobistych przez lekarza z tytułu pozyskiwania narządów do
przeszczepów  Art. 35)
¨ð w zwiÄ…zku z zagadnieniami dotyczÄ…cymi ludzkiej prokreacji (obowiÄ…zek informowania w
tym zakresie stosownie do najlepszej wiedzy medycznej  Art. 38, odpowiedzialności
lekarza za zdrowie i życie zarówno matki jak i płodu - Art. 39; absolutny zakaz
klonowania człowieka, w tym także tzw. klonowania terapeutycznego  Art. 39a)
Et ka postępo ania relacji
Etyka postępowania w relacji
lekarz-społeczeństwo (1)
lekarz-społeczeństwo (1)
KEL ( ) y, j p
(Art. 22) określa kryteria, jakimi powinien kierować
się lekarz w udzielaniu świadczeń zdrowotnych
wówczas, kiedy dostęp pacjentów do nich jest
ograniczony (tj nie można udzielić ich równocześnie
ograniczony (tj. nie można udzielić ich równocześnie
wszystkim tym, którzy ich potrzebują):
¨ð KEL przyjmuje, że jedynym zasadnym kryterium sÄ… wzglÄ™dy
ś iśld
ściśle medyczne.
¨ð Od strony negatywnej w  Części ogólnej KEL (Art. 2) podkreÅ›la
się, że ani naciski rynkowe czy społeczne ani wymagania
Ä™ yy p y g
administracyjne nie mogą naruszyć tego, co bioetyka
pryncypializmu uznaje za jedno ze swych centralnych twierdzeń,
a mianowicie stwierdzenie, że interes pacjenta musi być
zawsze dla lekarza najważniejszy .
dl l k j ż i j
Et ka postępo ania relacji
Etyka postępowania w relacji
lekarz-społeczeństwo (2)
lekarz-społeczeństwo (2)
¨ðArt 68 KEL zakazujÄ…cy przyjmowania przez
¨ðArt. 68 KEL zakazujÄ…cy przyjmowania przez
lekarza korzyści z działań o charakterze
korupcyjnym wyklucza aby racją rozdziału
korupcyjnym, wyklucza, aby racją rozdziału
środków w ochronie zdrowia były też
przyjmowane łapówki.
¨ðArt. 57.2-3, zakazujÄ…cy narażania pacjentów
¨ðArt. 57.2 3, zakazujÄ…cy narażania pacjentów
na nieuzasadnione koszty leczenia,
Et ka postępo ania relacji
Etyka postępowania w relacji
lekarz-społeczeństwo (3)
lekarz-społeczeństwo (3)
¨ðBardzo cenne wydaje siÄ™ zwrócenie uwagi w
¨ðBardzo cenne wydaje siÄ™ zwrócenie uwagi w
KEL na związki lekarza z przemysłem,
zwłaszcza zaś przemysłem farmaceutycznym
zwłaszcza zaś przemysłem farmaceutycznym
Art. 51a-51g. :
Kwestia obiektywności osądu lekarza, co do
stosowanej diagnostyki czy terapii.
Ujawnienie faktu takiej współpracy, o ile
stanowiłaby(p j y )
y ona o (potencjalnym) konflikcie
interesów.
Et ka postępo ania relacji
Etyka postępowania w relacji
lekarz-społeczeństwo (4)
lekarz-społeczeństwo (4)
Jakkolwiek KEL w wielu miejscach zakłada współpracę
Jakkolwiek KEL w wielu miejscach zakłada współpracę
lekarza z instytucjami państwa, dokument ten jednak
bardzo jednoznacznie wskazuje granice chroniÄ…ce przed
wykorzystaniem wiedzy i umiejętności lekarza w celach
nie-medycznych.
¨ð Od t t j l ść d i Å‚ i l k dk Å›l
¨ð Od strony pozytywnej wolność w dziaÅ‚aniu lekarza podkreÅ›la
Art. 4,
¨ð od strony negatywnej zaÅ› Art. 74 zakazujÄ…cy lekarzowi udziaÅ‚u
y g y j jÄ… y
w  akcie pozbawiani życia [& ] torturowaniu lub innym
poniżającym traktowaniu człowieka .
Et ka postępo ania relacji
Etyka postępowania w relacji
lekarz-społeczeństwo (5)
lekarz-społeczeństwo (5)
W zakresie zakazu udziału lekarza w postępowaniu opisanym w ostatnim
ze wspominanych artykułów, zapisy KEL pozostają w pełni zgodne z tzw.
ih t k łói KEL t j ł id t
 Deklaracją z Tokio przyjętą przez WMA w 1975 r.
Deklaracja ta w sposób całkowicie jednoznaczny zabrania współpracy
lekarzy z działaniami które należy uznać za poniżające traktowanie
lekarzy z działaniami, które należy uznać za poniżające traktowanie
człowieka, w szczególności za jego torturowanie.
Torturowanie definiuje się tutaj jako  świadome, planowe lub bezwzględne
zadawanie cierpienia czy to fizycznego czy psychicznego przez jednÄ… lub
zadawanie cierpienia czy to fizycznego czy psychicznego przez jednÄ… lub
więcej osób działających czy to z własnej woli czy na polecenie
jakiejkolwiek władzy, przy czym celem takiego postępowania jest
zmuszenie danej osoby do wyznania informacji, przyznania siÄ™ do czegoÅ›
l b j ki k l i k i d 
lub z jakiegokolwiek innego powodu .
Wśród działań zakazanych wymienia się także wprowadzenie sztucznego
karmienia więz
nia, który odmówił przyjmowania posiłków
Wnioski:
Tak przedstawione zobowiÄ…zania
Tak przedstawione zobowiÄ…zania
deontologiczne sÄ… zasadniczo zgodne z
czterema zasadami pryncypializmu:
¨ðSzacunku dla autonomii
¨ðSzacunku dla autonomii
¨ðNieszkodzenia
¨ðDobroczynnoÅ›ci
¨ðSprawiedliwoÅ›ci
¨ðSprawiedliwoÅ›ci
Aneks:
Tekst ujednolicony USTAWY z dnia 5
grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i
grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i
lekarza dentysty (1997 r. Dz. U. Nr 28,
poz. 152)
152)
[wynikający z tekstu obwieszczenia ogłaszającego tekst jednolity ustawy: z dnia 2 listopada 2005 r. Dz. U. Nr
226, poz. 1943; uwzględniający ustawy zmieniające: z dnia 23 czerwca 2006 r. Dz. U. Nr 117, poz. 790
(A t 2) d i 8 Å› i 2006 D U N 191 1410 (A t 53) d i 18 z
d i ik 2006 D U
(Art. 2) z dnia 8 września 2006 r. Dz. U. Nr 191, poz. 1410 (Art. 53) z dnia 18 paz
dziernika 2006 r. Dz. U.
Nr 220, poz. 1600 (Art. 18)]
Dostępna ze strony:
ępy
http://www.portalmed.pl/xml/prawo/medy
cyna/medycyna/r2006/061600u1
cyna/medycyna/r2006/061600u1
Aneks dok ment deontologic ne
Aneks: dokumenty deontologiczne
on-line (1)
on-line (1)
World Medical Association Declaration of
World Medical Association, Declaration of
Geneva, dostępna ze strony:
http://www.wma.net/en/30publications/10p
olicies/g1/index html pdf?print-media-
olicies/g1/index.html.pdf?print media
type&footer-right=[page]/[toPage]
Kodeks Etyki Lekarskiej dostępny ze
strony
strony
http://www.nil.org.pl/dokumenty/kodeks-
etyki-lekarskiej
Aneks dok ment deontologic ne
Aneks: dokumenty deontologiczne
on-line (2)
on-line (2)
Oviedo Convention dostępna ze strony:
Oviedo Convention, dostępna ze strony:
http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Htm
l/164 htm
l/164.htm
World Medical Association, Declaration of
Helsinki dostępna ze strony:
Helsinki, dostępna ze strony:
http://www.wma.net/en/30publications/10policies
/b3/17c pdf
/b3/17c.pdf
Guideline for Good Clinical Practice
(GCP) d t t
(GCP),dostępne ze strony:
http://www.ich.org/LOB/media/MEDIA482.pdf
Aneks dok ment deontologic ne
Aneks: dokumenty deontologiczne
on-line (3)
on-line (3)
The Belmont Report: Ethical Principles and
The Belmont Report: Ethical Principles and
Guidlienes for the Protection of Human Subject
of Research, dostępny ze strony:
http://ohsr.od.nih.gov/guidelines/belmont.html ,
Declaration of Tokyo - Guidelines for Medical
y
Doctors concerning Torture and Other Cruel,
Inhuman or Degrading Treatment or Punishment
i R l ti t D t ti d I i t
in Relation to Detention and Imprisonment,
dostępna ze strony
http://www wma net/en/20activities/10ethics/20to
http://www.wma.net/en/20activities/10ethics/20to
kyo/index.html.pdf?print-media-type&footer-
right=[page]/[toPage]
right [page]/[toPage]