ARCH. MED. S
D. KRYM., 2005, LV, 206-208 PRACE ORYGINALNE
Mariusz Patla, Stanisław Teleśnicki
Czynniki charakteryzujące kobiety dokonujące zabójstw
Characteristic features of female murderers
Z Oddziału Obserwacji Sądowo-Psychiatrycznej Szpitala AŚ w Krakowie
Kierownik: dr n. med. Stanisław Teleśnicki
65 kobiet  zabójczyń było poddanych obserwacji w Od- Zabójstwo jest czynem agresywnym mogącym
dziale Obserwacji Sądowo-Psychiatrycznej Szpitala AŚ wynikać z przyczyn bardzo różnorodnych. Dlatego
w Krakowie. W 61 przypadkach ofiary były blisko z nimi socjologowie poszukują uwarunkowań w zachowa-
związane. Rozkład inteligencji badanych kobiet był po- niach przestępczych w różnorodnych procesach
dobny jak w całej populacji. 41 kobiet przed dokonaniem i układach społecznych oraz czynnikach środowi-
morderstwa było narażone na przemoc. Tylko w 7% przy- skowych i sytuacyjnych.
padków nie obserwowano patologicznych nieprawidło- Psychologowie sądowi koncentrują swoje zain-
wości w OUN. W badanej grupie w 5% przyjęto zniesio- teresowania na osobowości zabójców oraz czynni-
ną poczytalność. kach motywacyjnych ich zachowań.
Psychiatrzy, szczególnie psychiatrzy sądowi,
65 female murderers were observed in the Forensic analizują aspekty psychopatologiczne oraz wypo-
Psychiatry Ward. In 61 cases the victims were closely wiadają się w kwestii poczytalności zabójców a więc
connected with the victim. The intellectual capacity of ich zdolności rozpoznawania znaczenia czynu, jak
these women was similar to the average population. 41 też kierowania swoim postępowaniem.
women were abused before murder. Only in 7% of cases Mniej szokuje w opinii społeczeństwa mężczy-
pathological abnormalities in CNS were not observed. In zna zabójca niż kobieta, czyny te popełniane przez
the examined group 5% were classified as insane. kobiety są co prawda znacznie rzadsze  spośród
osób skazanych za czyn z art. 148 k.k. (zabójstwo)
Słowa kluczowe: kobieta-zabójczyni, psychiatria w chwili obecnej w zakładach karnych przebywa
sądowa, agresja 4879 skazanych w tym 4533 mężczyzn i 346 ko-
Key words: female murderers, forensic psychiatry, biet, a wśród osób tymczasowo aresztowanych,
agression których jest 1547, 1379 to mężczyz
ni a 168 kobiety.
A
ącznie w zakładach karnych w Polsce, w związ-
ku z dokonaniem zabójstwa, przebywa 6669 osób
(dane aktualne CZSW). Mord popełniony przez ko-
Zabójstwo jest aktem, który w naszym kręgu bietę jest zjawiskiem znacznie rzadszym, stanowi
kulturowym traktowane jest jako skrajne przekro- około 11% osób tymczasowo aresztowanych z po-
czenie norm moralnych, religijnych i kulturowych. wodu dokonania zabójstwa i 8% skazanych. Jest
Już Biblia [1], a więc księga na której oparty był czynem mniej zrozumiałym i częściej dopatruje się
rozwój obecnej cywilizacji europejskiej, rozpoczy- u podłoża tego czynu zaburzeń psychicznych. Tło
na opis powstania rodu ludzkiego od symboliczne- zabójstwa może być różnorodne.
go obrazu mordu dokonanego przez Kaina na swo- Z badań [6] wynika, iż kobiety wcześniej dozna-
im bracie Ablu. jące przemocy częściej zabijały swych oprawców,
Pozbawienie życia drugiej osoby należy do naj- rozpoznawano u nich w większości zespół stresu
poważniejszych zjawisk patologii społecznej i jest pourazowego.
przedmiotem zainteresowania różnych dyscyplin Heitzman [2] podaje, iż w 80% u sprawców czy-
nauki. nów agresywnych istniał długotrwały konflikt mię-
Nr 3 CZYNNIKI CHARAKTERYZUJ
CE KOBIETY DOKONUJ
CE ZABÓJSTW 207
dzy sprawcą i ofiarą. Twierdzi, iż sprawcą agresyw- nego, zmian organicznych w OUN. Oceniano wpływ
nego przestępstwa może stać się każdy człowiek, alkoholu na zachowanie badanych, jak również inne
zaś w przypadku występowania PTSD i ASD w kon- czynniki, z których za główny ujawniało się uprzed-
kretnych warunkach skutkują nieuchronnością agre- nie przeżycie przemocy.
sji, często wobec osób bliskich. Już Szymusik w swo- W wydzielonym okresie czasu obserwowano 65
jej pracy  Psychopatologia zabójstw [9] stwierdził, kobiet, które podejrzane były o zabójstwo. Odrzu-
iż jeżeli zabójcy dokonali czynu z powodu konflik- ciliśmy przypadki usiłowania zabójstwa gdy ofiara
tów to dotyczyło to najczęściej bliskiej rodziny i kon- przeżyła po udzieleniu pomocy lekarskiej.
flikt ten trwał od dłuższego czasu. Kanadyjskie ba- Ofiarami obserwowanych kobiet byli:
danie z 2000 roku. Terrance i wsp. [10] potwierdzi-  małżonek 23 35%
ło, iż kobiety najczęściej zabijają swych mężów, kon-  znajomy 20 30%
kubentów jako bezpośrednią reakcję na przemoc  konkubin 11 17%
w chwili ataku lub bezpośrednio po nim, gdy part-  dziecko
5 8%
ner spał. Badania Małeckiej i wsp. [5] wskazują, iż  nieznajomy 4 8%
u 2/3 sprawczyń zabójstw stwierdzono zaburzenia  rodzic 1 1%
osobowości, a u 1/4  cechy zespołów organicz-  rodzeństwo 1 1%
nych. W zaburzeniach osobowości wg Jakubika [3]
czynności agresywne służą redukcji lęku, napięciu Analiza wskazuje na to, że w 52% ofiarami byli
emocjonalnemu, usunięciu przykrości lub uzyska- mąż lub konkubent, w 10% członek rodziny, aż
niu przyjemności a tzw. zachowania agresywne re- w 30% osoba znajoma i tylko w 8% uprzednio nie-
aktywne, czyli agresja sytuacyjna są uwarunkowa- znajomy.
ne przez zewnętrzne czynniki sytuacyjne np. nega- Zatem 82% ofiar to osoby bliskie sprawczyni.
tywną postawę partnera. Kolejną zmienną jaką badano był wiek pacjen-
Majchrzyk [4] podaje, iż u kobiet zabijających tek. W przedziale wieku 18-25 obserwowano 12
z motywacji określonej jako zagrożenie przeważały pacjentek i kolejno w wieku 25-35 lat  20 pacjen-
osoby o osobowości bierno-zależnej, które wcze- tek, 35-45 lat  15 pacjentek, 45-60 lat  15 pacjen-
śniej nie ujawniały agresji. tek oraz w wieku powyżej lat 60  10 pacjentek.
Istotny problem dotyczący kobiet  zabójczyń Rozkład wieku nie wskazuje więc na istotne róż-
to dzieciobójstwa i tzw. zabójstwa uprzywilejowa- nice w określonych przedziałach wiekowych.
nego. Bardzo trudny do orzekania sądowo-psychia- Znamienne jest to, że aż 83% badanych posiada-
trycznego jest problem poczytalności kobiety zabi- ło wykształcenie podstawowe i zawodowe (podsta-
jającej swoje dziecko w czasie porodu i okresie oko- wowe 54%  35 kobiet, zawodowe 29%  19 kobiet),
łoporodowym. Należy przypomnieć, iż wg badań [8] nie obserwowano pacjentki z wykształceniem wy-
psychoza połogowa występuje przeciętnie 1/500- ższym, zaś 11 pacjentek miało wykształcenie śred-
-1000 kobiet po porodzie, a więc nie tak rzadko. nie i tylko jedna nie ukończyła szkoły podstawowej.
Objawy pojawiają się gwałtownie w ciągu pierw- Wykonane badania psychologiczne wskazują na
szych dni po porodzie  w skrajnym przypadku ist- to, iż rozkład sprawności intelektualnej w tej grupie
nieje wysokie ryzyko zabójstwa dziecka. osób nie odbiega od wartości przeciętnej spotyka-
W dużym procencie kobiety dokonują zabójstwa nej w populacji, i tak:
pod wpływem alkoholu. Wg Sobkowiaka [7] w wy-  upośledzenie umysłowe 3 5%
zwalaniu kryminogennych reakcji często współis-  pogranicze upośledzenia 6 9%
tnieją ze sobą defekt osobowości, stan intoksykacji  poniżej przeciętnej 12 18%
alkoholem i sytuacyjny bodziec wyzwalający okre-  przeciętna
37 57%
śloną reakcję.  powyżej przeciętnej
4 6%
Oddział Obserwacji Sądowo-Psychiatrycznej  wysoka
3 5%
prowadzi obserwacje sądowo-psychiatryczne osób
dokonujących czyny zabronione tymczasowo aresz- Przeprowadzone badania psychologiczne, któ-
towanych. W liczbie tych osób znajdowała się gru- rych celem było ujawnienie zmian organicznych
pa kobiet pozostających pod zarzutem zabójstwa. OUN wskazało, iż zmiany organiczne występują
Wyodrębniono grupę badaną w latach 1997-2002. u 2/3 badanych. Badanie elektroencephalograficz-
Celem opracowania była analiza ich właściwości ne wykazało w 26% (17 przypadków) nieznaczne,
psychicznych oraz możliwość analizy przyczyn do- zaś w 6% (4 przypadki) mierne rozsiane zmiany
konania przez nich zarzucanych im czynów w świe- czynności bioelektryczne mózgu oraz u 5% (3 przy-
tle oceny ich szeroko rozumianych możliwości psy- padki) uogólnioną napadowość. U 41 kobiet nie wy-
chicznych, cech osobowości, poziomu intelektual- kazano zmian w badaniu EEG.
208 Mariusz Patla, Stanisław Teleśnicki Nr 3
Badanie tomografii komputerowej głowy wyka- 4. 61% procent zabójczyń było pod wpływem
zało zmiany zanikowe kory mózgu u 93% badanych alkoholu (ofiar 70%), w grupie u której wykonano
(badanie wykonano u 57 obserwowanych), w 61% badanie poziomu alkoholu u 68 % było powyżej 0,5
niewielkiego stopnia uogólniony zanik mózgu, zaś promila.
w 33% miernego i znacznego stopnia korowy zanik 5. Tylko w 5% przypadków stwierdzono niepoczy-
mózgu. talność, w 26% poczytalność ograniczoną w stopniu
Z poddanych analizie osób 41 czyli 63% dozna- znacznym, mimo stwierdzania zmian organicznych
ło w okresie przed dokonaniem zabójstwa przemo- u 68% badanych, co wskazuje na brak bezpośredniej
cy, którą można określić jako w istotny sposób wpły- korelacji pomiędzy wynikami badań dodatkowych
wający na póz
niejsze zachowanie, czyli wyraz
ny a obrazem klinicznym.
element traumatyzujący osobowość (zespół stresu
pourazowego).
Ilość zabójczyń będących pod wpływem alkoho-
PIŚMIENNICTWO
lu to 61%, a u 3/4 z badanych alkomatem (badanie
wykonano u 22 kobiet) stwierdzono ponad 1 promil
alkoholu w wydychanym powietrzu. 1. Biblia Tysiąclecia: Wyd. Pallottinum 2000, 3-4.
Znamienne jest to, iż również 70% ofiar było pod 2. Heitzman J.: Stres w etiologii przestępstw
wpływem alkoholu. agresywnych, Wydawnictwo UJ 2002, 201, 250-251.
Całość badań i obserwacji sądowo-psychiatrycz- 3. Jakubik A.: Zaburzenia osobowości, Wydaw-
nych pozwoliło na postawienie rozpoznań, w których nictwo Lekarskie PZWL 1997, 204-205.
przeważała (w ponad 2/3) osobowość nieprawidło- 4. Majchrzyk Z.: Niektóre wiktymologiczne
wa, u 20 kobiet stwierdzono organiczne zaburzenia aspekty sytuacji w genezie zabójstw popełnionych
osobowości a tylko u 1 psychotyczne zaburzenia psy- przez kobiety, Psychiatria Polska 1994, t. XXVIII, nr 2,
chiczne. 240-241.
Opisane wyżej stwierdzone zmiany w obrazie 5. Małecka E. i wsp.: Analiza opinii sądowo psy-
cech osobowości, zmian organicznych OUN oraz chiatrycznych kobiet zabójczyń przebywających na
wynikających z oceny poziomu intelektualnego obserwacji w Tworkach w latach 1979-1990 (w red.
skutkowały przyjęciem u 69% pełnej poczytalności, Z. Majchrzyk), Materiały IX Krajowej Konferencji Sekcji
u 26% ograniczonej poczytalności w stopniu znacz- Psychiatrii Sądowej PTP, Warszawa 1991, 105-115.
nym (spełnienie warunków art. 31 par. 2 k.k.) a w 5% 6. Okeefe M. i wsp.: Posttraumatic stress disor-
przyjęcie poczytalności zniesionej (art. 31 par. 1 k.k.). der among incarcerated battered women a com-
porison off battered women who killed their abu-
sers and those incarcerated for other offenses-,
WNIOSKI
J.Trauma Stress 1998,11, 71-85.
7. Sobkowiak J.: Rola alkoholu w wyzwalaniu kry-
1. Analiza wybranych zmiennych dotyczących minogennych reakcji afektywnych (w red. Z. Maj-
kobiet zabójczyń wskazuje na to, iż zabójstwa do- chrzyk), Materiały IX Krajowej Konferencji Sekcji
konane przez kobiety dotyczyły głównie osób z bli- Psychiatrii Sądowej PTP, Warszawa 1991.
skiego ich otoczenia: 52% to partner życiowy (mąż, 8. Steiner M.,Yonkers K.: Depresja u kobiet, Via
konkubent), 8% dziecko, 30% osoba znajoma przed Medica, 39.
czynem. 9. Szymusik A.: Psychopatologia zabójstw, Fo-
2. Nie stwierdzono różnic pomiędzy rozkładem lia Medica Cracoviensis 1972, XIV, 1, 21.
wartości rozwoju intelektualnego w grupie badanej 10. Terrance C. A., Matheson K., Sparson N.: Ef-
a w populacji przeciętnej. Zwraca uwagę, iż w całej fects of judical instructions and case characteristics in
grupie badanej nie ma osoby z wykształceniem a mock jury trial of battered women who kill, Departa-
wyższym. ment of Psychology, Carleton University, Ottawa, Ca-
3. Zmiany organiczne ujawniono u 37% bada- nada, Law Hum Behav 2000, Apr, 24(2), 207-229.
nych w zapisie eeg z tym, iż tylko w 5% przypad-
ków były to zmiany znaczne (uogólniona napado- Adres do korespondencji:
wość), w 87% w badaniu TK głowy ale w 61% były Mariusz Patla
to zmiany nieznaczne a tylko w 7% dużego stopnia Oddział Obserwacji Sądowo-Psychiatrycznej
zanik mózgu. W badaniu psychologicznym zmiany Szpitala AŚ w Krakowie
o różnym nasileniu stwierdzono w 68% przypad- ul. Montelupich 7
ków. Mimo tych wyników organiczne zaburzenia 31-155 Kraków
osobowości rozpoznano u 31% badanych e-mail: [e-mail]