sredniowiecze046aangelsa

Temat: Poezja średniowieczna.

Najstarszym polskim tekstem poetyckim i jednocześnie najbardziej wartościowym
pod względem artystycznym jest "Bogurodzica" (w formie drukowanej otwiera
"Statut polski" z 1506 roku Jana Łaskiego). Czas jej powstania do dziś budzi
żywe dyskusje badaczy, którzy oceniali czas jej powstania w rozpiętości od X w.
(legenda związana z autorstwem św. Wojciecha) aż do końca XIV w. Jak pozwalają
sądzić najnowsze ustalenia językoznawcze, narodziny tekstu związane są z
początkami panowania Władysława Jagiełły, a więc z wiekiem XIV lub też z
pierwszą połową XIII w. Najstarszą znaną nam kopią "Bogurodzicy" jest odpis z
1407 r.
Z kręgiem kultury kościelnej związane są także wiersze o śmierci. Jeden z nich -
"Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią" (XV wiek) - napisany został w typowym
dla średniowiecza gatunku dialogu. W utworze tym uwidocznia się proces
przechodzenia od wiersza asylabicznego, nie liczącego się z rachunkiem sylab w
wersie, do sylabizmu względnego, który wprowadza zdecydowaną przewagę
określonego rozmiaru zgłoskowego wersów. Rytmika zostaje wzbogacona poprzez
wprowadzenie nie tylko rymów parzystych (aa, bb), lecz także ogarniających
szereg sąsiadujących wersów. Literacką wartość "Rozmowy..." pogłębia
naturalistyczne przedstawienie śmierci oraz realistyczno-satyryczne obrazki z
życia różnych stanów i zawodów: duchowieństwa, zakonników, sędziów, kupców.
Z problematyką śmierci związana jest także "Skarga umierającego" (powstała po
1424 roku). Utwór ten jako pierwszy w literaturze polskiej ma gatunkowe cechy
testamentu poetyckiego. Liryczne wyznanie umierającego, dające świadectwo
znikomości dóbr doczesnych, skierowane jest do tych, którzy pozostają - do
żywych. Ważne wydaje się również egzystencjalne tło utworu: poczucie samotności
człowieka, dramatyzm życia ludzkiego, nieuchronność śmierci.
Motywy ascezy dominują w "Legendzie o św. Aleksym" (druga połowa XV w.). O
artystycznych walorach utworu decyduje między innymi jego epicki charakter z
wyraziście naznaczonym narratorem. Pełne niezwykłości życie bohatera ukazuje
sposób osiągnięcia świętości na drodze umartwień i rezygnacji z uroków
materialnego świata.
Do zabytków języka polskiego, inspirowanych kulturą świecką, należy wiersz Słoty
"O zachowaniu się przy stole" (połowa XV w.) oraz "Satyra na leniwych chłopów"
(II połowa XV w.). Utwór satyryczny ma istotne znaczenie dla rozwoju wiersza
polskiego: reprezentuje bowiem w pełni już wykrystalizowaną formę sylabizmu
względnego (wersy ośmiozgłoskowe z odstępstwami dziewięciozgłoskowymi). Treścią
"Satyry na leniwych chłopów", pisanej z pozycji szlacheckiej, staje się
satyryczne przedstawienie pozorowania przez chłopów pracy pańszczyźnianej. Utwór
wykorzystuje poetykę kontrastu: prostota, szczerość, prawość wyglądu chłopskiego
kłóci się z obłudą i fałszywością jego natury.