ZBIGNIEW RAU
Cechy polskiej
zorganizowanej
grupy przestępczej
Często słyszymy o przestępczości zorganizowanej jako zjawisku ogarnia-
jącym coraz szersze zakresy życia, nie tylko gospodarczego, lecz również
politycznego, a nawet społecznego. Jednak każdy z wypowiadających się
o tego rodzaju przestępczości, w zależności od wykonywanej profesji czy
kontekstu, inaczej rozumie pojęcia  polska przestępczość zorganizowana
czy  zorganizowana grupa przestępcza . Czy jest jednak możliwe dokona-
nie jakiejś ścisłej, a zarazem wiarygodnej, kategoryzacji czy definicji polskiej
przestępczości zorganizowanej? Wydaje się, że nie.
W polskich realiach problematyka tego rodzaju przestępczości jest
nowa i nadal w zasadzie nieznana, co więcej, jest ona bardzo ważna nie
tylko z punktu widzenia jej znaczenia społecznego, ale też dlatego, że doty-
czy w znacznym stopniu wiarygodności organów państwa i potrzeby zapew-
nienia bezpieczeństwa wewnętrznego kraju. Rozpoznanie operacyjne oraz
statystyki kryminalne wskazują jednoznacznie na coraz większe zagrożenie
przestępczością zorganizowaną jako zjawiskiem dynamicznie ewoluują-
cym i nieprzewidywalnym. Należy więc dążyć do jego szczegółowego po-
znania, jak również wypracować metody prognozowania, co będzie
stanowić podstawę do skoordynowanych działań zapobiegawczych.
W ramach programu badawczego rozprawy doktorskiej podjęto wy-
zwanie przeprowadzenia kompleksowych kryminologicznych badań nad
zjawiskiem przestępczości zorganizowanej. Ich celem było zebranie cało-
ściowej usystematyzowanej wiedzy, co ma prowadzić do wypracowania
adekwatnych do zagrożenia form i metod walki oraz prawodawstwa zmie-
rzającego do eliminowania zjawiska, jak również skutecznego mu zapobie-
gania.
Najpierw należało dokonać wyboru strategii badań. Zbadano zjawisko
polskiej przestępczości zorganizowanej na podstawie przejawów jej aktyw-
PROKURATOR 1(9)/2002 61
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
ności  a więc wpływu na organy państwowe, zachowań jej członków czy
fluktuacji struktury oraz kierunków jakościowych i ilościowych przestępstw
popełnianych przez grupy zorganizowane. Materiał badawczy zgromadzo-
no na podstawie wiedzy osób praktycznie zajmujących się zwalczaniem
przestępczości zorganizowanej. Pierwotnie wprawdzie rozważano analizę
akt wybranych postępowań przygotowawczych, jednakże wydaje się, iż tyl-
ko w oparciu o wiedzę policjantów, prokuratorów i sędziów z terenu całego
kraju można dokonać pewnego uogólnienia stanu i aktywności zjawiska.
Przeanalizowanie nawet kilkudziesięciu spraw dałoby obraz modus operan-
di działania grup przestępczych tylko w tych indywidualnych przypadkach 
co więcej, wiele istotnych wątków działalności zostałoby pominiętych choćby
dlatego, iż nie znajdują się w materiałach procesowych. Zawsze pominięcie
nieudokumentowanej wiedzy, w szczególności w tak delikatnej materii, jaką
jest zwalczanie przestępczości zorganizowanej, stanowi mankament analizy
wielokrotnie przetworzonych materiałów procesowych.
Poprzez wskazania policjantów CBŚ, udzielone w oparciu nie tylko o wie-
dzę procesową, lecz również operacyjną, uzyskano kryminologiczny obraz
polskiej zorganizowanej grupy przestępczej  na podstawie doświadczenia
wynikającego z jednej strony z prowadzenia konkretnych spraw, z drugiej
na podstawie wyników kilkuletniej już pracy operacyjnej skierowanej
przeciwko przestępczości zorganizowanej. Wyniki badań policjantów uzupeł-
niono diagnozą wiedzy prokuratorów zwalczających zorganizowaną przestęp-
czość w zakresie działań procesowych oraz jako oskarżycieli w przewodzie
sądowym. Zakres uzyskanej wiedzy jest bardzo szeroki, i, co istotne, potwier-
dzony oraz uzupełniony został wynikami badawczymi otrzymanymi podczas
pierwszych przeprowadzonych w Polsce badań świadków koronnych.
Powyższy wstęp był konieczny, by przybliżyć sposób dochodzenia do
przedstawianych danych. Wiedzę o wewnętrznych stosunkach w zorganizo-
wanych grupach przestępczych uzyskano za pomocą ankietowych badań
empirycznych przeprowadzonych na terenie kraju na grupach responden-
tów: policjantów Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji
oraz prokuratorów wydziałów VI prokuratur okręgowych oraz Biura ds.
Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej1.
W zasadzie tylko na podstawie analizy kryminologicznej w oparciu o ba-
dania empiryczne można dojść do wniosków, które stanowią przyczynek do
1
W ramach programu badawczego diagnozie poddano także inne grupy respon-
dentów: nieletnich  wielokrotnych sprawców czynów karalnych, świadków koron-
nych, sędziów  sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych, jak również
reprezentatywną próbę społeczeństwa. Przyjęte ramy artykułu ograniczają możliwo-
62 ści omówienia wszystkich grup badawczych.
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
twórczej analizy aktualnie obowiązujących aktów prawnych. Należy zatem
dołożyć wszelkich starań, aby uzyskać consensus krytycznych wskazań kry-
minologicznych i analizy dogmatycznej problematyki de lege lata.
Zjawisko polskiej przestępczości zorganizowanej cechuje znaczna dyna-
mika, ewoluuje ono w rozmaitych kierunkach, nie można go również skate-
goryzować w ścisłe ramy pojęciowe. Niełatwo zatem określić standardową
strukturę polskiej zorganizowanej grupy przestępczej, każda grupa odzna-
cza się indywidualnymi cechami charakterystycznymi i trudno dokonywać
jakiegoś ujednolicania. Podjęto zatem próbę określenia nie tyle struktury
grupy jako organizacji i kierunków wzajemnych podległości, lecz więzów
różnego rodzaju, jakimi powiązani są jej członkowie2.
Respondentów  policjantów CBŚ i prokuratorów ds. PZ  poproszono
o określenie najtrwalszych więzi, jakie ich zdaniem łączą członków zor-
ganizowanych grup przestępczych, w celu ustalenia, na jakich podstawach
opiera się istnienie oraz integralność organizacyjna grupy. Tu jednoznacz-
nie, tak prokuratorzy, jak i policjanci  przy średniej 63 % wskazań 
określili, że najtrwalszymi są więzi finansowe, a więc wspólnota intere-
sów, następnie, w sumie określane przez 53 % respondentów, że naj-
trwalsze w grupie są więzi strachu, potem więzi wspólnej działalności
przestępczej, chęci powiększania swoich nielegalnych majątków, przy 24 %
wskazań na więz
uzależnień (finansowych, narkotykowych). Jako istotną
rolę więzi rodzinnych w polskich zorganizowanych grupach przestępczych
określiło 18 % policjantów i 24 % prokuratorów. W innych odpowiedziach
otwartych określano, że są to więzi związane z możliwością  dotarcia do
różnych osób i instytucji, rozłożone na kilku członków grupy, pojedynczo
często nie są w stanie istnieć i zarobkować . W działalność grupy  każdy
musi wnieść swój wkład i następuje naturalny podział zadań i obowiązków,
bez kontaktów  nie ma działania 3. Kolejną więzią jest wspólna obrona
przed działalnością innych grup przestępczych.
Zwrócono również uwagę na  poczucie ważności i niezależności dla
osób funkcjonujących w grupie, łącznie z dość dużą sferą bezkarności  to
2
Jest to zarazem przyczynek do próby wypracowania ustawowej definicji przestępczo-
ści zorganizowanej. Problemem jest zrozumienie istoty tej przestępczości, co uwidacz-
nia się w trakcie porównywania odpowiedzi różnych grup respondentów w powyższym
zakresie. Sędziowie są skłonni rozumieć grupę w znaczeniu hierarchicznym, ze
ściśle wykształconymi regułami postępowania  tak jednak w istocie wcale nie jest
 jak stwierdził jeden z prokuratorów   przestępcy nie wydają sobie legitymacji ,
stanowi to o trudnościach udowodnienia zarzutu z artykułu 258 k.k.  inaczej jego
istotę rozumie policjant, inaczej prokurator, a jeszcze inaczej sędzia.
3
Wypowiedz
pracownika operacyjnego CBŚ.
PROKURATOR 1(9)/2002 63
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
imponuje i ogłupia .4 Określenia powyższe tworzą obraz grupy jako swo-
istego przedsiębiorstwa z możliwościami zarobienia niekiedy znacznych
kwot pieniędzy. Istotne jest wskazanie, potwierdzane w wielu innych oce-
nach, na więz
strachu, jako spoiwa wiążącego grupę. Ma to wielkie znacze-
nie w momencie prowadzenia postępowania przygotowawczego.
Członkowie grupy nie zeznają nie tyle dlatego, że są lojalni w stosunku do
swoich kolegów, ale ze strachu przed zemstą. Uczucie strachu, jako najbar-
dziej pierwotne, odznacza się wielką siłą oddziaływania. Stanowi ono niejed-
nokrotnie o sile szefa czy lidera grupy i jego władzy nie tylko w strukturze,
lecz i poza nią, jako choćby hipotetyczną możliwość zastosowania brutalnej
przemocy przez człowieka nie mającego żadnych zahamowań5.
Istotne, również dla wypracowania mechanizmów dezintegrujących
grupy, jest poznanie metod wstępowania czy raczej przyjmowania w struk-
tury grupy. Dlatego respondentów zapytano, czy nowy członek grupy
otrzymuje opiekuna? Jest to pytanie bardzo trudne, gdyż wymaga głębo-
kiej wiedzy i rozpoznania personalnego w zorganizowanej grupie przestęp-
czej. Odpowiedzi twierdzącej na powyższe pytanie udzieliło 36 %
policjantów (z reguły byli to funkcjonariusze operacyjni) i 22 % prokurato-
rów. Przeciwnego zdania było 15 % policjantów i 10 % prokuratorów, na-
tomiast aż 68 % prokuratorów i 40 % policjantów nie umiało odpowiedzieć
na to pytanie. 9 % respondentów z grupy policjantów w ogóle nie zakreśliło
żadnej z trzech podanych odpowiedzi.
Z rozmów z funkcjonariuszami wynika, iż przydzielanie opiekunów, chęć
ustanowienia swoistego rytuału inicjacji czy wprowadzenia wewnętrznego ko-
deksu honorowego występuje incydentalnie i tylko w dużych, zhierarchizowa-
nych grupach (aktywność w tym kierunku wykazywały zorganizowane grupy
działające w A
odzi, tzw. A
ódzka Ośmiornica). Nawiązując do poprzedniego
zakresu, zadano pytanie  Czy istnieje jakiś ostateczny warunek (jakaś
inicjacja), by uznać kandydata za pełnoprawnego członka zorgani-
zowanej grupy przestępczej? 38 % policjantów i 21 % prokuratorów
odpowiedziało twierdząco, natomiast 21 % policjantów i 22 % prokuratorów
podczas zwalczania zorganizowanej przestępczości nie spotkało się z jakimś
ostatecznym warunkiem przyjęcia czy inicjacją kandydata do zorganizowanej
grupy przestępczej. Na to pytanie nie umiało udzielić odpowiedzi 41 % poli-
cjantów i 57 % prokuratorów. Niekiedy respondenci dopisywali, iż warun-
kiem, by uznać kandydata za pełnoprawnego członka grupy, jest czasami
popełnienie przestępstwa w grupie.
4
Wypowiedz
prokuratora pionu PZ.
5
Jest to wywieranie wpływu na zewnątrz, np. zastraszanie świadków oraz człon-
64 ków konkurencyjnych grup przestępczych.
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
W zakresie ustaleń  czy istnieje pewnego rodzaju wtajemnicze-
nie, ceremonia przyjęcia?  otrzymane wyniki wskazują jednoznacznie,
że w polskiej zorganizowanej przestępczości nie występują z zasady cere-
moniały przyjęć nowych członków, takie, jakie mają miejsce np. podczas
przyjmowania do Cosa Nostra. Pozytywnie na to pytanie odpowiedziało
tylko 15 % policjantów i 6 % prokuratorów, negatywnie 39 % policjantów
i 37 % prokuratorów, nie umiało odpowiedzieć na tak postawione pytanie
47 % policjantów i 57 % prokuratorów6.
W celu ustalenia siły oddziaływania zorganizowanej grupy przestęp-
czej na swych członków, zapytano policjantów i prokuratorów, czy ich zda-
niem możliwa jest rezygnacja z członkostwa w grupie? 20 %
policjantów i 23 % prokuratorów odpowiedziało twierdząco, niemożliwość
rezygnacji z funkcjonowania w zorganizowanej grupie przestępczej określi-
ło 57 % policjantów i 38 % prokuratorów. Nie potrafiło odpowiedzieć na to
pytanie 23 % policjantów i 39 % prokuratorów. Uzyskane odpowiedzi
uzmysławiają, dlaczego tak trudne jest skuteczne zapobieganie zorganizo-
wanej przestępczości. W korelacji z odpowiedziami na inne pytania, dia-
gnozujące wewnętrzną strukturę grupy oraz więzi w niej panujące,
dochodzimy do wniosku, że właśnie jedna z najsilniejszych więzi 
więz
strachu, powoduje niemożność odejścia z grupy. Jest to zjawi-
sko o tyle niepokojące, że stawia pod znakiem zapytania jakiekolwiek reso-
cjalizacyjne funkcje kary, czyli proces przywracania do właściwego
funkcjonowania w społeczeństwie członków zorganizowanych grup prze-
stępczych osadzonych w zakładach karnych.
Presja, jaką wywiera zorganizowana grupa przestępcza na członka gru-
py, wiąże się również z czynnikiem finansowym. Osoba, która chciałaby
nawet zerwać z działalnością przestępczą, skazuje się automatycznie na
brak środków do życia. Zważyć trzeba, że członkowie zorganizowanych
grup przestępczych niskiego szczebla są z reguły osobami o wykształceniu
podstawowym bądz
zawodowym. Zdobycie zatem przez nich legalnego za-
trudnienia będzie trudne również z tego powodu, że, egzystując w grupie,
przyzwyczaili się do posiadania dużej ilości pieniędzy zdobytych małym na-
kładem sił i środków. Czynniki takie powodują, iż walka ze zorganizowaną
przestępczością, obok rozwiązań prawnych i organizacyjno-technicznych,
niesie ze sobą wyzwanie w zakresie wypracowania strategii resocjalizacji
i pomocy tym członkom zorganizowanych grup przestępczych, którzy
faktycznie chcieliby odejść z grupy.
6
Powyższy wynik potwierdzony jest wielokrotnymi wypowiedziami policjantów CBŚ
i prokuratorów pionu PZ, twierdzących, że w polskiej przestępczości zorganizowa-
nej kodeks honorowy nie odgrywa dużego znaczenia. 65
PROKURATOR 1(9)/2002
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
Mając na uwadze funkcjonowanie modelu amerykańskiej organized
crime, polskim respondentom zadano pytanie:  Czy możliwe jest wy-
kluczenie (wydalenie, wyrzucenie) kogoś ze zorganizowanej grupy
przestępczej w ramach kary? Pozytywnie na to pytanie odpowiedziało
50 % policjantów i 33 % prokuratorów, negatywnie 27 % policjantów i 30 %
prokuratorów, natomiast nie umiało ustosunkować się do tego 23 % poli-
cjantów i 37 % prokuratorów. Pytanie to zadano w związku z ukształtowa-
niem się w modelu zorganizowanej przestępczości w Stanach Zjednoczonych
mechanizmu wykluczenia kogoś ze zorganizowanej grupy przestępczej bez
konieczności jego fizycznej likwidacji. Wykluczenie takie niejednokrotnie
ma miejsce w związku ze złamaniem zasad panujących w grupie, manifesto-
waniem swojej zamożności, nadużywaniem alkoholu czy zażywaniem nar-
kotyków. Osoba taka jest już w zasadzie  spalona na danym terenie. Nikt
z kimś takim nie wejdzie w porozumienie co do popełnienia poważnego
przestępstwa, jest on już postrzegany jako osoba nie dająca rękojmi docho-
wania wierności oraz skuteczności działania.
Wydaje się, iż w polskiej przestępczości zorganizowanej usunięcie z gru-
py może nastąpić w związku z nadużywaniem alkoholu i narkotyków. W pol-
skich grupach nie jest praktykowane usuwanie z grupy także dlatego, iż
usunięty żołnierz może przejść do grupy konkurencyjnej albo zdradzić or-
ganom ścigania zakres działalności grupy. Z kolei w wypadku zdrady do-
konywana jest raczej fizyczna eliminacja7.
Aby ustalić cechy charakterystyczne polskiej zorganizowanej grupy
przestępczej, należy zadać pytanie, czy w polskiej zorganizowanej grupie
przestępczej zawsze występuje hierarchiczna struktura i podporządkowa-
nie? Jest ono o tyle istotne, że sądy orzekające w sprawach przestępczości
zorganizowanej w kontekście rozpatrywania zarzutu z artykułu 258 k.k.
oczekują pełnego udowodnienia właśnie takich cech grupy8. Bardzo zna-
czące są więc wyniki analizy udzielonych odpowiedzi, gdzie 28 % policjan-
7
Potwierdzają to wypowiedzi świadków koronnych, gdzie aż 61 % diagnozowanych
stwierdza, że za trwałe nieposłuszeństwo szefowi karze się fizyczną eliminacją. Choć
jednocześnie 54 % świadków koronnych stwierdziło, iż wykluczenie z grupy jest możli-
we, ale rzadko stosowane.
8
 Wszystko zależy od elementów definicji, tu - wykazanie przywództwa, podległo-
ści, a więc wykonywanie poleceń, zbieranie się, obyczaje, może powtarzalność
zachowań przestępczych wskazująca na istnienie procedur organizacyjnych .
 Oczekuję ustalenia powiązań finansowych, towarzyskich i hierarchii w grupie .
 Priorytetem działań prokuratora winno być dokładne ustalenie członków grupy
przestępczej, ich pozycji w grupie i gromadzenie pełnego materiału dowodowego
wskazującego na to, iż określone osoby znają się i działają w grupie przestępczej
66  wypowiedzi sędziów sądów okręgowych.
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
tów stwierdza, że w zorganizowanych grupach przestępczych nie w każdym
wypadku istnieje hierarchiczna struktura i podporządkowanie, podobnego
zdania jest również aż 51 % prokuratorów. Dane te uwidaczniają, że hierar-
chiczność grup nie jest bezwzględną zasadą w polskiej przestępczości zorga-
nizowanej, co ma istotne znaczenie dla orzekania w przewodzie sądowym.
Następuje tu więc swoiste zaprzeczenie desygnatów określenia  zorga-
nizowana grupa przestępcza czy  związek przestępczy w ścisłym rozumie-
niu przepisu art. 258 k.k. Wydaje się więc, że problematyka rzeczywistego
udowodnienia zarzutu z artykułu 258 k.k. jest znacznie bardziej złożona, niż
postulowana częstokroć konieczność stworzenia ustawowej definicji prze-
stępczości zorganizowanej jako pomocniczej w działaniach dowodowych,
a traktowanej w sferze postulatów jako swoiste panaceum dowodowe9 .
Jednakże jeśli to nie zawsze struktura i wewnętrzne podporządkowanie de-
cydują o istnieniu i charakterze grupy, to należy określić cechy, jakimi się
ona odznacza.
Respondenci, na podstawie własnych doświadczeń w prowadzonych
sprawach, określili charakterystyczne cechy polskiej zorganizowa-
nej grupy przestępczej. 33 % respondentów policjantów wskazało na jej
hierarchiczność, przy wskazaniach na tę cechę 11 % prokuratorów, 28 %
policjantów i 26 % prokuratorów wskazało na brutalność, 28 % policjantów
i 23 % prokuratorów na bezwzględność, 26 % policjantów na hermetycz-
ność, przy wskazaniu na tę cechę tylko 2 % prokuratorów, oraz 14 % poli-
cjantów przy aż 40 % wskazań prokuratorów (!) na powiązania z legalnymi
strukturami państwa.
Inne z wymienionych cech to nieprzewidywalność, zajmowanie się przez
członków grup wszystkim, co przynosi zysk, gdyż grupy nie są, poza nielicz-
nymi wyjątkami, ściśle wyspecjalizowane w jakiejś konkretnej działalności.
Z kolei podkreślano jednak, że strefy wpływów, a w szczególności zasięg
terytorialny, są bardzo ściśle określone. Wskazywano też, że polskie zorga-
nizowane grupy przestępcze mają łatwość dostępu do informacji poprzez
korupcję osób z kręgów urzędników państwowych oraz łatwość legalizowa-
nia dochodów. Cechują się też dążeniem ich szefów do bezwzględnego pod-
porządkowania sobie członków grupy, co być może jest efektem ciągłej
walki i rywalizacji wewnątrz grupy o coraz wyższą pozycję. Wielokrotnie
w odpowiedziach otwartych przekazywano, że zysk za wszelką cenę jest
priorytetem działalności grupy.
9
Stwierdzenia takie padały głównie ze strony prokuratorów. Trudno jednakże
wtłoczyć w ścisłe ramy pojęciowe zjawisko o tak wielu płaszczyznach, jakim jest
przestępczość 67
PROKURATOR 1(9)/2002zorganizowana.
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
Polskie zorganizowane grupy przestępcze prowadzą działalność na wie-
lu płaszczyznach. Powiązania wewnętrzne członków grup są z reguły powiąza-
niami finansowymi, a struktury oparte są na więziach strachu, a w niektórych
wypadkach przyjacielsko-rodzinnych. Inne cechy, którymi określano polską
grupę przestępczą, to: zgrana, zamknięta, efektywna w działaniu, pewna
siebie, dobrze wyposażona technicznie w środki łączności i transportu, po-
siadająca znaczne środki finansowe, wprowadzająca osoby z marginesu
społecznego do wykonywania ról, które są najłatwiejsze do wykrycia przez
Policję (tzw. słupy). Zwracano również uwagę na brak strategicznych, dłu-
gofalowych celów działania oraz nieuczciwość członków grupy w stosunku
do siebie.
Stwierdzono, że członkowie grupy nie tylko są nieuczciwi w stosunku do
siebie, ale próbują też oszukiwać swoich szefów. W związku z tym, jeżeli
grupa nie ma silnego, twardego i bezwzględnego przywódcy, który jest
w stanie strachem utrzymać podległych sobie członków w ryzach, staje się
hierarchicznie niestabilna, zaczyna się rozpadać, wyłaniają się nowi silni sze-
fowie próbujący uzyskać niezależność od dotychczasowego lidera. Prowadzi
to w konsekwencji do walk żołnierzy i szefów czy szefa nowo powstającej
grupy. Wskazywano również, że członkowie grup przestępczych są bezkom-
promisowi, nie mają żadnych hamulców moralnych, a podporządkowują się
z reguły swoim szefom czy liderowi ze strachu.
Jako cechę zorganizowanej polskiej grupy przestępczej wymieniano
również różnicę w zamożności członków grupy. Szefowie, nie mówiąc już
o liderach, są osobami bardzo zamożnymi, z olbrzymimi zyskami, natomiast
żołnierze (w porównaniu z przywódcami) czerpią zyski stosunkowo niewiel-
kie. Są to kwoty rzędu około 4-6 tys. złotych miesięcznie. Zdarza się, że
żołnierze grupy  zarobkują , ściągając za wiedzą i generalną zgodą swojego
szefa haracze z przedsiębiorstw bądz
restauracji na jakimś terenie, i tym
samym uzyskują odpowiednie wynagrodzenie finansowe, natomiast inne szer-
sze działania podejmowane są już tylko za zgodą i porozumieniem z szefem
grupy.
Niekiedy wykształcony szef grupy ma kontakty towarzyskie z osobami
z władzy i administracji państwowej, wówczas grupa wywiera naciski korup-
cyjne, ale jej lider jest właściwie poza oddziaływaniem karnym10. Osoby
z kręgu organów państwowych, przyjmujące korzyści majątkowe od grup
10
Pozycja lidera jest tak wysoka, że nie jest on utożsamiany z przestępczością
zorganizowaną. Wszelkie polecenia wydawane są przez pośredników, co nawet w
razie ujęcia członków grupy nie wskaże w sposób bezpośredni na właściwego
68 pomysłodawcę.
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
przestępczych, mogą być wręcz przez nie utrzymywane. W polskiej zorgani-
zowanej grupie przestępczej panuje również przeświadczenie o możliwości
korumpowania organów ścigania  i jest to proces długotrwały i umiejętne
prowadzony, jako że grupa wie, jakie słabości ma dana osoba, którą chce
skorumpować lub zmusić do współpracy. Kolejnymi cechami polskiej zorga-
nizowanej grupy przestępczej są: wielokrotnie podkreślany brak wykrystali-
zowanych norm honorowych wewnątrz grupy, poczucie bezkarności i dążenie
za wszelką cenę do podporządkowania członków grupy szefowi poprzez od-
powiednie finansowanie czy uzależnienie od środków odurzających, a nawet
wykorzystywanie trudnej sytuacji rodzinnej. Cechą charakterystyczną dla
polskiej grupy są również adwokaci utrzymywani na zasadzie pensji, a więc
w rozumieniu pojęcia konsultantów grupy.
Stwierdzano również, że grupa przestępcza często określana jest jako
atrakcyjna dla młodych ludzi, którym imponuje posiadanie broni palnej
oraz duży  profesjonalizm działalności takiej grupy. Wielokrotnie podno-
szono też, iż istnieje zjawisko utajniania danych informacji w grupie w zależ-
ności od statusu członka grupy, funkcjonowanie zaufanych kontrolerów
szefa11, którzy nadzorują działania finansowe i przestępcze, a także sprawu-
ją swoistą politykę kadrową. Cechą polskiej zorganizowanej grupy prze-
stępczej jest determinacja i ekstremalne zachowanie młodego pokolenia,
brak poszanowania ze strony tzw.  młodych wilków dla starych liderów
oraz zabójstwa niewygodnych osób i nielojalnych pracowników12.
Prokuratorzy i policjanci jako cechę charakterystyczną niektórych
polskich grup przestępczych, w szczególności grup niewyspecjalizowa-
nych i mniejszych, określają brak hierarchiczności i podporządkowania or-
ganizacji. W grupie również jako żołnierze biorą udział bardzo młodzi ludzie
(poniżej 17 roku życia), którzy potem, jeśli ponoszą odpowiedzialność kar-
ną, jako nieletni nie są rozliczani za fakt popełnienia przestępstwa z art.
258 k.k., a tylko za ten czyn, w związku z którym zostali zatrzymani.
Można zatem stwierdzić, że w polskich zorganizowanych grupach prze-
stępczych funkcjonują również nieletni, w szczególności na najniższym po-
ziomie grupy, gdzie ich zadaniem jest rozprowadzanie narkotyków oraz
kradzieże luksusowych samochodów. Szefowie zorganizowanych grup prze-
stępczych oraz ich członkowie doskonale wiedzą, iż nieletni  złapany nawet
na kradzieży samochodu  nie będzie odpowiadał przed prokuratorem, tyl-
ko przed sądem dla nieletnich, i z reguły w stosunku do niego orzeczony
11
Najbezwzględniejsi i najwierniejsi tworzą swoisty  kontrwywiad szefa.
12
Wszystkie powyższe uwagi są wypowiedziami prokuratorów pionu PZ oraz pra-
cowników CBŚ. 69
PROKURATOR 1(9)/2002
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
będzie środek wychowawczy w postaci umieszczenia w półotwartym mło-
dzieżowym ośrodku wychowawczym. Czyn jego również w żaden sposób nie
zostanie zinterpretowany przez sąd dla nieletnich jako udział w zorganizo-
wanej grupie przestępczej13, co uniemożliwia ewentualną dekonspirację.
W związku z powyższym, statystyki nie wykazują nieletnich jako członków
grup przestępczych.
Jako cechę polskiej przestępczości zorganizowanej prokuratorzy okre-
ślali przedmiotowe traktowanie szeregowych członków grupy, brak autory-
tetów, bezmyślność w stosowaniu przemocy oraz słabnięcie powiązań na
obrzeżach grupy, gdzie jej struktura staje się dosyć płynną. Z tego wynika
fakt, iż nisko postawieni członkowie zorganizowanych grup przestępczych
działają nierzadko w kilku grupach. Cechą dużych grup jest z kolei wydawa-
nie poleceń przez pośredników, którzy zlecają zadania żołnierzom, co za-
pewnia szefowi bezkarność w wypadku ujawnienia przestępstwa.
Na podstawie przeprowadzonych badań  obok wyłonienia cech charak-
terystycznych polskiej zorganizowanej grupy przestępczej  można dojść rów-
nież do kolejnych wniosków oraz generalnie określić, że istnieje podział na
duże grupy przestępcze z reguły wyspecjalizowane, np. w produkcji i prze-
mycie narkotyków, handlu bronią, handlu i przemycie luksusowych samo-
chodów, przestępczości o charakterze ekonomicznym. W tych grupach,
mających 30-80 członków, występuje hierarchia, cechy podporządkowania
oraz wieloszczeblowość struktury. W małych grupach działających krótko,
zajmujących się bardzo różnymi, częstokroć drobnymi przestępstwami  ta-
kiej struktury i hierarchicznego podporządkowania nie ma. Grupy tego ro-
dzaju nie mają lidera, lecz raczej kilku szefów, jednak nie w rozumieniu
hierarchicznego przywództwa, ale bardziej przywództwa w znaczeniu socjo-
logicznym, a więc posiadania jakichś cech indywidualnych predysponują-
cych do najkorzystniejszego dla grupy wykonywania zadań. Tak więc
pozostali członkowie podporządkowują się takim osobom nie na zasadzie
przymusu, lecz osiągnięcia konkretnych, z reguły finansowych, korzyści.
Taki dychotomiczny podział grup na mniejsze i większe  wysoko zorga-
nizowane  nie może być jednak rozumiany jako podział sztywny. Nie należy
operować żadnymi definicjami, polska zorganizowana grupa przestępcza
jako zjawisko nie podlega i nigdy nie będzie podlegała jakimś konkretnie
określonym zasadom czy charakterystykom, każda grupa jest indywidualna
i musi być indywidualnie rozpatrywana. Wydaje się zatem, iż podawanie
cech opisowych, jak to ma miejsce zarówno w niektórych opracowaniach
13
70 Ponieważ rozpatrywany jest jako jeden czyn, nie powiązany z innymi.
Cechy polskiej zorganizowanej grupy przestępczej
zachodnioeuropejskich, jak i amerykańskich, jest najwłaściwsze14. Oczywi-
ście, z jednej strony opracowanie ustawowej definicji przestępczości zorga-
nizowanej dałoby pewien argument prokuratorom na sali sądowej,
jednakże, biorąc pod uwagę powyższe rozważania, należałoby operować
tak nieostrymi pojęciami, jak wywoływanie poczucia strachu czy zależności,
różnicowanie grup na mniejsze i większe itp. Stanowiłoby to o niespójności
takiej definicji. Z drugiej strony kazuistyczne ujęcie przestępczości zorgani-
zowanej, z jaką mamy do czynienia w rozwiązaniach amerykańskich  choć-
by powielanie unormowań RICO15, byłoby w polskim kontynentalnym
systemie prawnym nie do przyjęcia16.
W niniejszym artykule zasygnalizowano jedynie pewne problemy zwią-
zane z omawianym zjawiskiem. Szersza diagnoza polskiej przestępczości
zorganizowanej na podstawie przeprowadzonych badań przedstawiona zo-
stanie w monografii Polska przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie,
która ukaże się nakładem Wydawnictwa Zakamycze w maju br.
dr Zbigniew RAU
komisarz
Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu
14
H.J. Schneider: Przestępczość zorganizowana z międzynarodowego krymino-
logicznego punktu widzenia. Prokuratura i Prawo 1995, nr 10, s. 21 i n.
15
Z. Rau: Podstawy prawne zwalczania amerykańskiej przestępczości zorgani-
zowanej - unormowania Racketeer Influenced and Corrupt Organizations, Pro-
kuratura i Prawo 2000, nr 12, s. 81 i n.
16
Tu być może pomocne byłoby pojęcie  zorganizowana  lecz z wyłączeniem
obligatoryjności hierarchii, według słownika wyraz  zorganizować oznacza:  zor-
ganizować się dla wspólnego działania, podporządkować się regułom, normom,
prowadzić do czegoś, wprowadzić do czegoś ład, organizację, urządzić coś, skupić,
zrzeszyć w jakąś jednostkę organizacyjną, jakąś organizację . Słownik języka pol-
skiego (red. nauk. M. Szymczak), Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 987. 71
PROKURATOR 1(9)/2002