PRACA ORYGINALNA ISSN 1643 0956
Magdalena Kubica, Olgierd Pilecki, Zofia Boguń-Reszczyńska, Maria Żbikowska-Bojko
Oddział Pediatrii i Endokrynologii, Poradnia Psychologiczna, Wojewódzki Szpital Dziecięcy w Bydgoszczy
Współwystępowanie moczenia nocnego
z innymi zaburzeniami
o podłożu psychogennym
Coexistence of nocturnal enuresis and other disorders of psychogenic base
STRESZCZENIE WNIOSKI. Moczenie nocne współwystępuje z różny-
mi zaburzeniami natury psychogennej, których czę-
WST
P. W pracy przedstawiono problem moczenia
stość narasta z wiekiem pacjentów. Nie występuje
nocnego jako zaburzenia współistniejącego z inny-
jako objaw izolowany. W młodszej grupie wiekowej
mi czynnikami natury emocjonalnej, pojawiajÄ…cymi
współistnieje z jednym zaburzeniem emocjonalnym,
się na podłożu psychogennym.
najczęściej z cechami zespołu nadpobudliwości psy-
MATERIAA
I METODY. Badaniami objęto 53 dzieci
choruchowej. Wśród dzieci w starszym wieku u każ-
(29 dziewcząt, 24 chłopców) w wieku 5 17 lat. Ana-
dego badanego stwierdzono skojarzenie moczenia
lizy dokonano w grupach wiekowych: 5 10 lat
się z dwoma rodzajami zaburzeń, do których należą:
(32 pacjentów  20 dziewcząt, 12 chłopców); 11
znacząco obniżony poziom samooceny, samoakcep-
 17 lat (21 pacjentów  9 dziewcząt, 12 chłopców).
tacji, a także trudności w radzeniu sobie, reakcje
W badaniach zastosowano wywiad kliniczny z ro-
agresywne. Rozpoznawanie i eliminowanie na-
dzicami, obserwację pacjentów oraz rozmowę psy-
stępstw i szkód, jakie dla psychiki dziecka ma utrzy-
chologicznÄ….
mywanie się tego zaburzenia, nabiera coraz więk-
WYNIKI. W grupie badanych dzieci objawom mocze-
szego znaczenia.
nia najczęściej towarzyszyły znamienne cechy zespo-
łu nadpobudliwości psychoruchowej (34 na 53 ba-
SÅ‚owa kluczowe: moczenie nocne, dzieci,
danych). Rzadziej stwierdzano zahamowanie emo-
zaburzenia psychiczne
cjonalne. Wśród dzieci w starszym wieku występował
szerszy zakres nieprawidłowości. Stwierdzono u nich
obniżone poczucie własnej wartości, skłonności do
ABSTRACT
wycofywania, reakcje lękowe i agresywne oraz zabu-
rzenia snu. Znaczna większość dzieci moczących się BACKGROUND. The study presents the problem of
(34 na 53 osoby) pochodzi z rodzin dysfunkcyjnych, nocturnal enuresis as a disorder coexisting with other
w których jest zaburzone poczucie bezpieczeństwa emotional factors that appear on the psychogenic
dziecka, a rodzice wykazujÄ… postawÄ™ odrzucajÄ…cÄ…, basis.
obwiniajÄ…c dziecko o moczenie siÄ™. MATERIAL AND METHODS. The research was based
on the group of 53 children (29 girls and 24 boys)
aged between 5 and 17. The analysis was done in
groups according to the age: 5 to 10 years old (32
Adres do korespondencji:
patients  20 girls and 12 boys); 11 to 17 (21 pa-
mgr Magdalena Kubica
Oddział Pediatrii i Endokrynologii
tients  9 girls and 12 boys). The research included
Poradnia Psychologiczna
clinical interview with the parents, patients obse-
Wojewódzki Szpital Dziecięcy
rvation and psychological conversation.
ul. Chodkiewicza 44, 85 667 Bydgoszcz
RESULTS. Among the examined children, the symp-
tel. [phone], faks (052) 32 62 101
toms of nocturnal enuresis often appeared along
e-mail: [e-mail]
with characteristic features of hyperactivity disor-
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2004; 4 (1): 1 5
© 2004 Via Medica der (34 among 53 examined patients). The emotio-
www.psychiatria.med.pl 1
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2004, tom 4, nr 1
nal inhibition was observed less often. A wider range
jako rozpoznania, a jedynie jako objaw jednego
of abnormalities was observed in the group of older
z wielu czynników etiologicznych. Ma to podstawo-
children. These patients showed lowered self-esteem,
we znaczenie w ustalaniu odpowiedniego postępo-
withdrawal tendencies, reactions of fear and aggres-
wania diagnostycznego, a następnie zakwalifikowa-
sion and sleeping disorders. The majority of children
niu do dalszego leczenia.
who urinate (34 among 53) come from disfunctio-
nal families where the child s sense of safety is di-
sturbed and the parents present the attitude of re-
Materiał i metody
jection and blame their child for urinating.
Badaniami objęto 53 dzieci (29 dziewcząt,
CONCLUSION. Nocturnal enuresis coexists with other
24 chłopców) w wieku 5 17 lat. U wszystkich wcześ-
disturbances of psychogenic base. The frequence of
niej wykluczono zakażenia, wady organiczne i czyn-
these disturbances appearance rises with the pa-
tients age. It does not exist as an isolated symp- nościowe układu moczowego oraz zaburzenia me-
tom. Among younger patients, it coexists with one
taboliczne.
emotional disturbance, in most cases it is hyperacti-
Analizy dokonano w dwóch grupach wiekowych:
vity disorder. In the group of older children, every
 5 10 lat  32 pacjentów (20 dziewcząt, 12 chłop-
examined patient showed the association of noc-
ców);
turnal enuresis with two types of disturbance, na-
 11 17 lat  21 pacjentów (9 dziewcząt, 12 chłop-
mely lowered level of self-esteem and self-acceptan-
ców).
ce, difficulties in coping with different situations and
W badaniach zastosowano następujące metody:
reactions of aggression. The problem of recognizing
 wywiad kliniczny z rodzicami;
and eliminating mental damages caused by noctur-
 obserwację pacjentów;
nal enuresis is gaining more importance.
 rozmowÄ™ psychologicznÄ….
Badania objęły okres 12 miesięcy. Każdy z pa-
Key words: nocturnal enuresis, children,
mental disorder cjentów i członków ich rodzin odbył 1 4 spotkań.
Wstęp
Wyniki
Termin  moczenie nocne oznacza mimowol-
Spośród badanych pacjentów z moczeniem
ne oddawanie moczu podczas snu, zdarzajÄ…ce siÄ™
nocnym ponad połowę (32 na 53) stanowiły dzieci
częściej niż 2 razy w tygodniu u dziecka, które skoń- w wieku 5 10 lat. W całej ocenianej populacji płeć
czyło 5 rok życia. U dzieci, które nigdy nie nabyły
żeńska była liczniej reprezentowana (29 na 53), ze
prawidłowej kontroli zwieraczy, rozpoznaje się mo- zdecydowaną przewagą w młodszej grupie wieko-
czenie pierwotne. U dziecka, które kontrolowało
wej (20 na 32). Wśród dzieci w starszym wieku i mło-
zwieracze przez okres co najmniej 6 miesięcy, a na- dzieży większość stanowili chłopcy (tab. 1).
stępnie ponownie zaczęło się moczyć, należy rozpo-
U ponad połowy badanych (34 na 53) obja-
znać moczenie wtórne [1, 2]. Tego rodzaju nawrót
wom moczenia się towarzyszyły znamienne cechy
jest częstszy u dzieci 5 6-letnich, sporadycznie spo- zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, jak:
tyka się go u dzieci powyżej 11 roku życia. W popu- zmienność nastroju, płaczliwość. W 19 przypadkach
lacji dzieci moczÄ…cych siÄ™ moczenie nocne dotyczy
stwierdzono zahamowanie emocjonalne, niskie po-
80% z nich, 15% to dzieci moczÄ…ce siÄ™ w ciÄ…gu dnia
czucie własnej wartości, skłonność do wycofywania,
i w nocy, a zaledwie 5% stanowią dzieci z proble- apatyczność, rzadziej  obniżoną samoocenę (tab. 2).
mem wyłącznie moczenia dziennego [2, 3]. We
wszystkich wyżej wymienionych grupach dzieci mo-
Tabela 1. Występowanie moczenia nocnego w zależ-
czących się z podobną częstotliwością występują
ności od płci i wieku
współistniejące z moczeniem zaburzenia natury psy-
Table 1. Existence of nocturnal enuresis according
chogennej.
to sex and age
Moczenie nocne nie jest spowodowane jednÄ…
Płeć Wiek (lata) Razem
przyczyną. Może być ono objawem wady anatomicz-
nej układu moczowego, zakażenia dróg moczowych,
5 10 11 17
innych patologii nerek, chorób układu nerwowego,
Chłopcy 12 (23%) 12 (23%) 24
cukrzycy lub nieprawidłowej czynności pęcherza
Dziewczęta 20 (37%) 9 (17%) 29
i cewki moczowej [4]. W związku z różnorodną etio-
Razem 32 (60%) 21 (40%) 53
logią moczenia nocnego nie powinno się traktować
2 www.psychiatria.med.pl
Magdalena Kubica i wsp., Moczenie nocne  tło psychogenne
Tabela 2. Rodzaj zaburzeń psychogennych u dzieci z moczeniem nocnym
Table 2. Type of psychogenic disorders in children with nocturnal enuresis
Grupy wiekowe Rodzaj zaburzeń psychogennych
(lata)
Zespół nadpobudliwości Zahamowanie Obniżona Wyrównana
psychoruchowej emocjonalne samoocena samoocena
5 10 18 14
11 17 16 5 8 6
5 17 34 19 8 6
Tabela 3. Współwystępowanie zaburzeń psychogennych u dzieci w wieku 11 17 lat
Table 3. Coexistence of psychogenic disorders in children aged 11 17
Pacjenci Rodzaj zaburzeń psychogennych
(liczba badanych)
Zespół nadpobudliwości Zahamowanie Obniżona Wyrównana
psychoruchowej emocjonalne samoocena samoocena
10 X X
6X X
5 XX
21 16 5 15 6
X = obecne
W grupie dzieci w wieku 5 10 lat dominowały jawieniu się mogą pełnić różne traumatyczne wyda-
cechy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej rzenia w okresie rozwoju mechanizmów odpowie-
(18 na 32). U pozostałych 14 występowały cechy za- dzialnych za kontrolę nad pęcherzem [5]. U niektó-
hamowania emocjonalnego (tab. 2). rych pacjentów nie udaje się znalez
ć somatycznego
W grupie dzieci w starszym wieku i młodzieży podłoża moczenia się i prawdopodobną jego przy-
stwierdzono szerszy zakres zaburzeń. U każdego z ba- czyną są czynniki psychiczne. W odniesieniu do tej
danych ujawniono współwystępowanie dwóch nie- grupy stosuje się pojęcie  moczenie mimowolne psy-
prawidłowości psychogennych. Najczęściej (u 10 osób), chogenne lub nieorganiczne . Jego częstość szacuje
stwierdzono skojarzenie zespołu nadpobudliwości się na 15 20% wszystkich przypadków moczenia
psychoruchowej z obniżoną samooceną. Rzadziej mimowolnego [6]. Schorzenie to występuje głównie
ujawniono współwystępowanie moczenia się z ce- u dzieci zaniedbanych wychowawczo, wobec których
chami zahamowania emocjonalnego i obniżoną sa- zaniechano treningu czystości, jak również w rodzi-
mooceną oraz skłonnościami do reakcji agresywnych nach ewidentnie dysfunkcyjnych, w których docho-
i zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z wyrów- dzi do deprawacji podstawowych potrzeb emocjo-
naną samooceną (tab. 3). nalnych i poznawczych dziecka, ale także może ono
Ponad połowa pacjentów z moczeniem noc- być reakcją na ważne wydarzenia życiowe, również
nym (34 badanych  64%) wychowuje się w rodzi- w środowisku pozarodzinnym [7 9]. Przed mocze-
nach, w których jest zaburzone poczucie bezpieczeń- niem się chroni stabilność środowiska rodzinnego
stwa dziecka; są to często rodziny dysfunkcyjne, i karmienie piersią [10].
z objawami patologii społecznej. Rzadziej są to ro- Dziecko, poza stresem związanym z moczeniem
dziny o nadmiernych wymaganiach w zakresie osią- się, jest narażone na odrzucenie i represje ze strony
gania przez dziecko pewnego poziomu rozwoju, środowiska rodzinnego: bywa zawstydzane, pozba-
zgodnego z ich własną wiedzą. wiane przyjemności, karane słownie, a nawet fizycz-
nie. Wyróżnia się 3 postawy rodziców wobec mo-
czenia siÄ™ jako objawu: akceptacjÄ™ i tolerancjÄ™, kiedy
Dyskusja rodzice wierzą w to, że dziecko jeszcze nie jest
Moczenie się należy do grupy schorzeń pozo- w stanie prawidłowo kontrolować funkcji pęcherza
stających w obszarze zainteresowań psychiatrii w nocy i chcą mu pomóc w osiągnięciu tej kontroli;
i medycyny somatycznej. Decydującą rolę w jego po- ambiwalencję, gdy twierdzą, że dziecko jest w sta-
www.psychiatria.med.pl 3
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2004, tom 4, nr 1
nie nabyć pełną kontrolę nad pęcherzem, ale jednocze- może wynika z tego, że czynniki psychiczne mają
śnie wyrażają zdziwienie, że zbyt słabo stara się to osią- u nich większe znaczenie. Dziewczęta są bardziej na-
gnąć; odrzucenie i nietolerancję, gdy rodzice są przeko- rażone na społeczne upokorzenia, dręczenie przez
nani, że dziecko potrafi kontrolować prawidłowo funk- rówieśników oraz brak tolerancji ze strony rodziców.
cję pęcherza w nocy, ale nie robi tego z lenistwa, lub Niski status społeczny sprzyja ryzyku wystąpienia mo-
daje wyraz nieposłuszeństwa ich życzeniom [11]. czenia się u dzieci płci żeńskiej [10]. Autorzy niniej-
W przypadku moczenia się nie częstość obja- szej pracy obserwowali w swoich badaniach większą
wu wpływa na psychikę dziecka, lecz sam fakt mo- częstość tego schorzenia u dziewcząt niż u chłop-
czenia się, jego długie wieloletnie utrzymywanie się, ców, a wśród 5 10-latków występowało ono u po-
a zwłaszcza jego konsekwencje  poczucie wstydu nad połowy płci żeńskiej.
i winy czy też negatywna reakcja otoczenia. Mocze- Rozpoznawanie i eliminowanie następstw
nie się ma inny wymiar dla dzieci zdrowych, które i szkód, jakie dla psychiki dziecka ma utrzymujące
postrzegają je jako niezbyt poważną sprawę, i dla się moczenie mimowolne, nabiera obecnie coraz
moczących się, dla których jest ono bardzo przykrym większego znaczenia [14]. Postawa nietolerancji i od-
problemem, bardziej niż na przykład niepowodze- rzucenia rodzi u dziecka poczucie wstydu i braku
nie szkolne, zmiana domu [8]. Dzieci te czują się wiary we własne siły, czego konsekwencją bywa od-
bardziej chore i ograniczone przez swoją dolegliwość mowa leczenia lub niedostateczne zaangażowanie
niż inne, cierpiące na cięższe i gorzej rokujące scho- oraz brak wiary we własny wpływ na jego wynik.
rzenia (np. astmę, choroby serca, cukrzycę) [12]. Wraz Dzieci leczone po 6 miesiącach przestają się różnić
z wiekiem obserwuje się wzrost częstości zaburzeń od swoich zdrowych rówieśników pod względem sa-
emocjonalnych i behawioralnych, pozostający praw- mooceny, niezależnie od wyników leczenia, bardziej
dopodobnie w związku z izolacją społeczną, kara- pozytywnie postrzegają samych siebie, a rodzice ko-
niem, a nie z postawÄ… dziecka wobec choroby [13]. rzystniej oceniajÄ… ich zachowanie [15]. Medyczne
U dzieci moczących się w wieku powyżej 10 rż. zabu- ujęcie problemu zwalnia także rodziców z poczucia
rzenia lękowe oraz różnego rodzaju zachowania pro- winy, wstydu czy braku kompetencji rodzicielskich.
blemowe są częstsze niż u ich rówieśników, u których Rozwój dziecka, jego dorastanie, jest zjawi-
objaw ustąpił po 5 rż. Częstość zaburzeń towarzyszą- skiem niepowtarzalnym. Stworzony w dzieciństwie
cych, zwłaszcza lękowych i skłonności do izolowania się, obraz własnej osoby jako kogoś ułomnego, gorsze-
wzrasta jeszcze bardziej u moczących się 15-latków. go,  nieczystego może pozostawiać ślad na całe
U niektórych z nich moczenie się może prowadzić do życie, decydując o póz
niejszych wyborach, zachowa-
izolacji społecznej. W wieku dorosłym osoby te wyka- niach i radzeniu sobie w życiu.
zują niższy poziom socjalizacji, są bardziej podejrzliwe.
U większości pacjentów autorów niniejszej pra-
cy moczeniu się towarzyszyły znamienne cechy ze- Wnioski
społu nadpobudliwości psychoruchowej: zmienność Moczenie nocne współwystępuje z różnymi
nastroju, płaczliwość. Zaburzenia te były charakte- zaburzeniami natury psychogennej, których częstość
rystyczne dla dzieci młodszych, u których rzadziej narasta wraz z wiekiem pacjentów. Nie występuje
występowały cechy zahamowania emocjonalnego. jako objaw izolowany. U dzieci młodszej grupy wieko-
Wraz z wiekiem narastały problemy psychologiczne. wej moczenie się współistnieje z jednym zaburzeniem
Wśród dzieci w starszym wieku stwierdzono obni- emocjonalnym, najczęściej z cechami zespołu nadpo-
żoną samoocenę i pojawienie się reakcji agresyw- budliwości psychoruchowej. Wśród dzieci w starszym
nych. Rzadziej obserwowano wyrównaną samooce- wieku u każdego badanego stwierdzono skojarze-
nę, która mogła być wynikiem stosowania silnych nie moczenia się z dwoma rodzajami zaburzeń,
mechanizmów w postaci wyparcia i racjonalizacji. wśród których pojawiają się  znacząco obniżony
Prawie 2/3 chorych obserwowanych przez autorów poziom samooceny, samoakceptacji, a także trud-
wychowuje się w rodzinach, w których jest zaburzo- ności w radzeniu sobie lub reakcje agresywne. Więk-
ne poczucie bezpieczeństwa dziecka, dysfunkcyjnych, szość dzieci z moczeniem nocnym pochodzi z rodzin
z objawami patologii społecznej. dysfunkcyjnych, w których poczucie bezpieczeństwa
U dziewczÄ…t stwierdzano znacznie gorszÄ… po- dziecka jest zaburzone, a rodzice wykazujÄ… postawÄ™
stawę wobec występującego zaburzenia, co być odrzucającą, obwiniając dziecko o moczenie się.
4 www.psychiatria.med.pl
Magdalena Kubica i wsp., Moczenie nocne  tło psychogenne
8. Hjalmas K. Nocturnal enuresis: Basic facts and new horizons.
PIÅšMIENNICTWO Eur. Urol. 1998; 33: (supl. 183): 79 82.
9. Rona R.J., Li L., Chinn S. Determinants of nocturnal enuresis
1. Popielarska A., Popielarska M., Jaklewicz H. Specyficzne zabu- in England and Scotland in the  90 s. Develop. Med. Child.
rzenia rozwojowe. W: Popielarska A., Popielarska M. (red.). Psy- Neurol. 1997; 39: 677 681.
chiatria wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 2000: 112 113. 10. Morison M.J. Parent s and young people attitudes towards
2. Goodman R., Scott S. Zaburzenia psychiczne i ich obraz kli- bedwetting and their influence on behaviour, including readi-
niczny. W: Goodman R., Scott S. (red.). Psychiatria dzieci ness to engage in and persist with treatment. Brit. J. Urol.
i młodzieży. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wro- 1998; 81 (supl. 3): 56 66.
cław 2000: 132 139. 11. Wolańczyk T. i wsp. Postawa wobec choroby u dzieci z mocze-
3. Paruszkiewicz G. Moczenie nocne u dzieci, przyczyny i możli- niem mimowolnym. Ped. Pol. 1999; supl. 6: 415.
wości leczenia. Informacje dla rodziców. Pediatryczna Klinika 12. Fergusson D.M., Horwood J.L. Nocturnal Enuresis and beha-
Jednego Dnia, Instytut Matki i Dziecka. Warszawa 2002. vioural problems in adolescence: a 15 year longitudinal study.
4. Gontard A. Annotation: day and night wetting in children Pediatrics 1994; 94: 662 668.
 a paediatric and child psychiatric perspective. J. Child. Psy- 13. Złotkowski P., Wiśniewski A. Psychologiczne, psychiatryczne
chol. Psychiat. 1998; 39: 439 451. i społeczne aspekty moczenia mimowolnego u dzieci. Postępy
5. Jarvellin M.R. i wsp. Life changes and procective capacities in Pediatrii. Pediatria Polska 2001; 76: 889 896.
enuretic and non-enuretic children. J. Chil. Psychol. Psychiatr. 14. Longstaffe S., Moffatt M. Behavioural and self-concept chan-
1990; 31: 763 774. ges after six months of enuresie treatmenrt: A randomized,
6. Kalo B.B., Bella H. Enuresis: prevalence and associated factors controlled trial. Pediatrics 2000; 105: 935 940.
among primary school children in Saudi Arabia. Act. Paediatr. 15. Paruszkiewicz G. Diagnostyka i leczenie zaburzeń oddawania
1996; 85: 1217 1222. moczu u dzieci. W: Paruszkiewicz G., Gidian D. (red.). Nietrzy-
7. Van Tijen N.M. i wsp. Perceived stress of nocturnal enuresis manie moczu u dzieci i dorosłych. Wydawnictwo Medyczne
in childhood. Brit. J. Urol. 1998; 81 (supl. 3): 98 99. Borgis, Warszawa 2003: 20 48.
www.psychiatria.med.pl 5