1
Diagram diamentowy to jedna z odmian metody/techniki zwanej rankingiem wartości. Najczęściej przyjmuje postać
piramidy priorytetów/piramidy wartości.
Jak rozpoznać imiesłów przymiotnikowy?
Aleksandra Stawiszyńska
Scenariusz lekcji dla VI klasy
(czas realizacji  1 lekcja)
Pomysł na lekcję polega na tym, by poka- że dzięki tak sformułowanemu tematowi lek-
zać uczniom, jak wykorzystując swoją wiedzę cji uczniowie mają szansę zapamiętać budowę
(wynikającą zarówno z obserwacji świata, jak słowotwórczą nowego dla nich wyrazu.
i z podstawowego kursu gramatyki), można ła-
Znaczenie  imion i  słów
two rozpoznać imiesłowy przymiotnikowe.
 oswajanie nowego pojęcia
Imiesłowy są formą, która sprawia uczniom
Lekcję rozpoczynamy od pytania: Co znaczy
problemy. Dlaczego tak się je nazywa? Czy to
wyraz  imię ? Pojęcie zapisujemy na tablicy.
jeszcze czasowniki, skoro ani nie odpowiadają
Uczniowie dążą do sformułowania definicji te-
na pytania czasownika, ani się nie podporząd-
go znaczenia wyrazu, które jest im znane. Po-
kowują jego formom fleksyjnym? Jak odróżnić
nieważ zadanie wcale nie jest łatwe, można
je od przymiotników i przysłówków? Krótko
zapytać uczniów o to, do jakiego z
ródła się
mówiąc, imiesłowy wprowadzają w uczniowskie
odwołają, chcąc znalez
ć definicję wyrazu, a na-
głowy zamęt. Jak bez zbędnych komplikacji po-
stępnie umożliwić im skorzystanie ze słownika.
móc uczniom zdobyć wiedzę o imiesłowach?
Na tablicy i w zeszytach zapisujemy definicję
Oto propozycja lekcji wprowadzającej umiejęt-
(zaproponowaną przez uczniów lub zaczerp-
ność rozpoznawania i klasyfikowania imiesło-
niętą ze słownika).
wów przymiotnikowych.
Wyjaśniamy, że wyraz ten ma jeszcze inne zna-
Coś z imienia, coś ze słowa,
czenie: nazywa grupę wyrazów odmieniających
o imiesłowie rozmowa
się przez przypadki lub stopniujących się. Uzu-
Temat, a raczej tytuł lekcji w formie dwuwier- pełniamy zapis na tablicy i w zeszytach. Rysuje-
sza, powinien zainteresować uczniów (na ko- my na tablicy tabelę (podajemy tylko nagłów-
lejnych lekcjach moi uczniowie dopominali się ki!). Uczniowie, odwołując się do zdobytej już
o podobne tematy, czasem sami podawali swo- wiedzy, sami ustalają, które części mowy zalicza
je propozycje). Jednak najistotniejsze jest to, się do imion.
22
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
scenariusze
Tabela po uzupełnieniu wygląda następująco: Możemy zapytać, czy któryś z uczniów nie jest
głodny lub spragniony. Zapewne ktoś taki się
Nazwa Odmienia
znajdzie, zatem pozwalamy mu się posilić. Jeśli
Stopniuje
części się przez
się
nie pozwalamy uczniom na co dzień na takie
mowy przypadki
zachowania, nietypowa sytuacja i związane z nią
działania zostaną przez uczniów lepiej zapamię-
rzeczownik +
tane. Pytamy uczniów:  Co robi X? . Zwracamy
uwagę uczniów na to, że w czynność (załóżmy:
przymiotnik + +
jedzenie) zaangażowany jest zarówno uczeń,
liczebnik + jak i to, co on je (np. jabłko). Teraz, niezależ-
nie od swoich umiejętności, byle z poczuciem
przysłówek + humoru, rysujemy sytuację jedzenia na tabli-
cy (uczniowie  w zeszytach). Rysunek może
wyglądać na przykład tak:
Odwołujemy się też do budowy słowotwór-
czej znanych już uczniom pojęć ( zaimek 
 za imię ,  przyimek   przy imieniu ), dzię-
ki czemu uczniowie mogą sobie uświadomić,
że zastosowań pojęcia  imię w gramatyce jest
więcej. Ci z moich uczniów, którzy zapamiętali
tę klasyfikację (pamiętajmy o tym, że to wiedza
dodatkowa, ponadprogramowa, mająca służyć
tylko zrozumieniu zagadnienia), nie mieli też
problemów ze wskazywaniem, które części mo-
wy można zastąpić zaimkiem.
Następnie definiujemy wyraz  słowo , tym ra-
Prosimy uczniów o określenie osoby ze wzglę-
zem podając jako drugie znaczenie  czasownik
du na czynność, którą wykonuje. W razie trud-
(dziś w słownikach odnotowywane z określe-
ności parafrazujemy:  Ten, kto je, to jest ktoś
niem przestarzałe).
(jaki?) ... . Dopisujemy wyraz (z pytaniem) na
Nie powinno teraz uczniom sprawić trudno-
tablicy. Analogicznie postępujemy z  tym, co
ści zrozumienie, że wyrazy zaliczane do grupy
jest (jakie?) jedzone . Uzupełniamy zapis przy
imiesłowów będą miały  zgodnie ze swoją
rysunku, który teraz będzie wyglądał tak:
nazwą  cechy zarówno  imion , jak i  słów .
Odświeżenie rozumienia pojęć  czynny
i  bierny
Żeby nazwy typów imiesłowów przymiotniko-
wych nie były odczuwane jako obce pojęcia
gramatyczne, znów odwołujemy się do wiedzy
uczniów, prosząc ich o wyjaśnienie (poparte za-
pisem na tablicy i w zeszycie) wyrazów  czyn-
ny i  bierny  można to zrobić, dopisując sy-
nonimy. Warto zaznaczyć antonimiczność tych
pojęć.
Odwołując się do poprzedniego etapu dzia-
Rozpoznawanie
łań, pytamy uczniów, co w tej czynności jest
Kolejnym etapem lekcji jest wykształcenie
 czynne , a co  bierne . Uczniowie powinni bez
umiejętności rozpoznawania imiesłowów przy-
miotnikowych. dokończenie na str. 26
23
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
scenariusze
trudu udzielić nam odpowiedzi, a my możemy nych) i wsparcia w działaniach uczniów słab-
uzupełnić nietypową notatkę na tablicy: szych.
Fleksja
Uczniowie sprawdzają, czy imiesłowy przymiot-
nikowe, podobnie jak przymiotniki, odmieniają
się przez przypadki, liczby i rodzaje oraz czy się
stopniują. W tym celu każdy uczeń indywidual-
nie analizuje cztery imiesłowy: dwa wspólne dla
całej klasy ( jedzący ,  jedzony ) i dwa utwo-
rzone przez siebie, a następnie zapisuje w ze-
szycie wniosek (niezbędne jest oczywiście jego
Wszystkie wcześniejsze działania dają nam szan-
sprawdzenie i ewentualne skorygowanie po wy-
sę oparcia krótkiego, podsumowującego wykła-
konaniu ćwiczenia przez wszystkich uczniów).
du na tym, co jest już znane. Wskazujemy, że
wyrazy określające  jedzący i  jedzone odpo- Zakończenie
wiadają na pytania przymiotnika (imienia) i jed-
By sprawdzić raz jeszcze umiejętność rozpo-
nocześnie mają związek z czynnością (słowem).
znawania imiesłowów przymiotnikowych (bez
Stąd ich nazwa: IMIESA
OWY PRZYMIOTNIKOWE
wbijania do głowy  -ny ,  -na ,  -ne ,  -ty ,  -ta ,
(zapisujemy na tablicy). Uzasadniamy ich po-
 -te ...), proponujemy uczniom zabawę w  Ko-
dział na dwie grupy: te, które określają osoby
ta ministra . Siadamy, tworząc krąg (ale jeśli
lub przedmioty aktywne, nazywamy CZYNNYMI,
warunki na to nie pozwolą, uczniowie zostają
a te, które nazywają cechę czegoś, co podlega
w ławkach), i po kolei nadajemy kotu ministra
czynności  BIERNYMI.
cechy wyrażone imiesłowami przymiotnikowy-
mi, np.  Kot ministra jest siedzący ,  Kot mi-
Ostatecznie notatka na tablicy i w zeszytach
nistra jest karmiony ,  Kot ministra jest mru-
uczniowskich wygląda tak:
czący itd. Jeżeli ćwiczenie będzie przebiegać
sprawnie, możemy je utrudnić, prosząc o po-
dawanie cech wyrażonych tylko imiesłowami
przymiotnikowymi czynnymi (np.  Kot ministra
jest fruwający ,  Kot ministra jest jedzący )
albo wyrażonych tylko imiesłowami przymiot-
nikowymi biernymi (np.  Kot ministra jest gła-
skany ,  Kot ministra jest ukryty ), albo nazy-
wanie cech wyrażonych imiesłowami przymiot-
nikowymi czynnymi i biernymi, ale rozpoczy-
nającymi się tą samą literą  losujemy ją w do-
Sprawdzenie rozumienia
wolny sposób (np.  Kot ministra jest myty ,
Żeby sprawdzić rozumienie tematu i utrwa-  Kot ministra jest myślący ) itd.
lić związane z nim umiejętności, prosimy Ponieważ jest to ćwiczenie twórczego myśle-
uczniów o narysowanie i opisanie za pomo- nia, usprawniające płynność słowną, które tym
cą imiesłowów przymiotnikowych zapropono- razem służy przede wszystkim do sprawdzenia
wanej przez nich sytuacji (praca indywidualna,
umiejętności rozpoznawania w zasobie słownic-
notatka w zeszycie). Czas poświęcony przez twa imiesłowów przymiotnikowych, nie zwra-
uczniów na wykonanie tego zadania jest cenny cajmy uwagi na związek logiczny między wy-
również dla nauczyciela, który ma możliwość
razem  kot a podanym określeniem, jeśli tyl-
kontrolowania prawidłowości wykonania pracy ko nie przekracza ono granic dobrego smaku.
(tworzenie poprawnych konstrukcji gramatycz- Udanej zabawy!
26
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl