Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:58 Page 8
PSYCHIATRIA
GDY DZIECKO
SI
BOI...
dr n. med. Iwona Grobel
8
Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:58 Page 9
PSYCHIATRIA
Dzieci postrzegają rzeczywistość w sposób inny niż dorośli. Często drobiazgi
urastają do rangi problemów, a naturalne sytuacje i przedmioty wywołują lęk.
Z czasem, w miarę nabierania doświadczenia, kiedy dziecko już przekona się,
że w zamkniętej szafie nie mieszka potwór, a w ciemnym pokoju można bez-
piecznie przespać noc, zaczyna sobie radzić z nadmiarem emocji. Gorzej jed-
nak, kiedy lęki te nie znikają w miarę upływu czasu i utrudniają normalne, pra-
widłowe funkcjonowanie. Wówczas możemy podejrzewać, że dziecko cierpi na
zaburzenia lękowe i konieczna będzie wizyta u specjalisty w celu zdiagnozowa-
nia problemu i podjęcia ewentualnego leczenia.
Wśród zaburzeń lękowych, najczęstszych zaburzeń psy- " niepokój i protest w sytuacjach oddzielenia od bliskich
chicznych u dzieci i młodzieży, rozróżnia się:  pozostawienie w żłobku lub przedszkolu, wyjazd sa-
" lęk separacyjny (SAD  Separation Anxiety Disorder), mego dziecka lub członków rodziny, a także w sytu-
" lęk uogólniony (GAD  General Anxiety Disorder), acjach, gdy taka rozłąka jest tylko spodziewana,
" zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne " nadmierne zamartwianie się bezpieczeństwem
(OCD  Obsessive-Compulsive Disorder), członka rodziny,
" różnego rodzaju fobie, " lęk i zamartwianie się możliwością zaginięcia lub
" zespół stresu urazowego zgubienia się,
(PTSD  Post Traumatic Stress Disorder). " odmawianie chodzenia do szkoły,
" niechęć do pozostawania samemu,
L
K SEPARACYJNY " częste objawy somatyczne  bóle brzucha, głowy,
L


K
S
E
P
A
R
A
C
Y
J
N
Y
uskarżanie się na stan zdrowia,
Taką nazwę przyjęto dla lęku przed separacją (rozdzie- " napięcie mięśni,
leniem) z bliską osobą, najczęściej z matką. Lęk ten ma " lęk o swoje bezpieczeństwo,
nieproporcjonalne nasilenie w stosunku do okresu roz- " objawy paniki, wybuchy złości lub płaczu w sytu-
wojowego dziecka. Konsekwencją tego zaburzenia acjach separacji od bliskich.
mogą być problemy rozwojowe, a także w póz
niej-
L


K
U
O
G
Ó
L
N
I
O
N
Y
szych etapach życia, może on być wstępem do rozwo- L
K UOGÓLNIONY
ju innego rodzaju lęków i fobii. Dzieci z lękiem separa-
cyjnym boją się, że się zgubią, lub że komuś z rodziny Zespół lęku uogólnionego to chroniczne, nadmierne
stanie się coś złego w czasie, gdy będą rozdzieleni. zamartwianie się i lęk bez konkretnej, uchwytnej przy-
Lęk separacyjny to nie to samo, co lęk przed obcymi, czyny. Pacjenci z lękiem uogólnionym martwią się o to
który jest normalną fazą w rozwoju dzieci w wieku 7-11 co jest, było i co będzie. Równie trudny do opanowania
miesięcy. może być dla nich lęk przed brakiem akceptacji w śro-
dowisku rówieśniczym, jak też przed wybuchem wojny
Co może być przyczyną lęku separacyjnego? czy potencjalną ciężką chorobą.
C
o
m
o
ż
e
b
y
ć
p
r
z
y
c
z
y
n
ą
l
ę
k
u
s
e
p
a
r
a
c
y
j
n
e
g
o
?
Lęk separacyjny i inne zaburzenia lękowe mogą mieć
C
o
m
o
ż
e
b
y
ć
p
r
z
y
c
z
y
n
ą
l
ę
k
u
u
o
g
ó
l
n
i
o
n
e
g
o
?
podłoże biologiczne i środowiskowe. Dziecko może Co może być przyczyną lęku uogólnionego?
odziedziczyć biologiczną tendencję do intensywniejsze- Tak jak w przypadku lęku separacyjnego, bezpośred-
go doświadczania lęku lub też może on być zachowa- nia przyczyna nie jest znana. Istotne mogą być czynni-
niem przejętym od osób z otoczenia dziecka, które czę- ki środowiskowe i biologiczne oraz długotrwały stres
sto reagują w sposób nadmiernie lękowy. Traumatycz- i traumatyczne przeżycia.
ne wydarzenia mogą wywołać również taką reakcję. W przeciwieństwie do osób dorosłych, dzieci i mło-
dzież z lękiem uogólnionym często nie zdają sobie
Objawy lęku separacyjnego: sprawy, że poziom ich lęku jest nieadekwatny do po-
O
b
j
a
w
y
l
ę
k
u
s
e
p
a
r
a
c
y
j
n
e
g
o
:
" odmawianie spania osobno, w swoim łóżku, ziomu zagrożenia. Dlatego często oczekują i wyma-
" częste koszmary senne, w których dziecko jest od- gają wsparcia od dorosłych oraz potwierdzania ich po-
dzielane od bliskich, czucia bezpieczeństwa.
9
Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:58 Page 10
PSYCHIATRIA
Objawy lęku uogólnionego: Co jest przyczyną i kto choruje na zaburzenia obsesyj-
O
b
j
a
w
y
l
ę
k
u
u
o
g
ó
l
n
i
o
n
e
g
o
:
C
o
j
e
s
t
p
r
z
y
c
z
y
n
ą
i
k
t
o
c
h
o
r
u
j
e
n
a
z
a
b
u
r
z
e
n
i
a
o
b
s
e
s
y
j
-
n
o
-
k
o
m
p
u
l
s
y
j
n
e
?
" zamartwianie się związane z tym, co może się wydarzyć, no-kompulsyjne?
" liczne zmartwienia związane z kolegami, szkołą i inny- Badania wskazują na neurobiologiczną przyczynę za-
mi zajęciami, burzeń obsesyjno-kompulsyjnych (deficyty substancji
" ciągłe myśli i lęki dotyczące bezpieczeństwa własne- zwanych neuroprzekaz
nikami) oraz genetyczne podło-
go i bliskich, że tego zaburzenia.
" odmawianie chodzenia do szkoły, Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne diagnozowane
" częste skargi różnego rodzaju, bóle  brzucha, gło- są czasem u dzieci, jednakże jest to przede wszyst-
wy itp., kim dość powszechna choroba występująca wśród
" bóle i napięcie mięśni, młodzieży, pojawiająca się zwykle ok. 15. roku życia.
" problemy ze snem, Częściej zapadają na nią chłopcy niż dziewczynki.
" szukanie kontaktu fizycznego (przytulanie) do człon-
O
b
j
a
w
y
z
a
b
u
r
z
e
ń
o
b
s
e
s
y
j
n
o
-
k
o
m
p
u
l
s
y
j
n
y
c
h
:
ków rodziny, Objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych:
" uczucie ściskania w gardle, " bardzo silne koncentrowanie się na zdrowiu,
" ciągłe zmęczenie, a zwłaszcza na ewentualnych możliwościach zaraże-
" trudności w nauce i skupieniu uwagi, nia, bakteriach, brudzie itp.,
" irytacja, " ciągle pojawiające się wątpliwości (np. czy na pewno
" niemożność zrelaksowania się. żelazko jest wyłączone?),
" natrętne myśli dotyczące przemocy, skrzywdzenia
ZABURZENIE OBSESYJNO-KOMPULSYJNE kogoś, zabicia lub zrobienia krzywdy sobie,
Z
A
B
U
R
Z
E
N
I
E
O
B
S
E
S
Y
J
N
O
-
K
O
M
P
U
L
S
Y
J
N
E
" spędzanie dużej ilości czasu na dotykaniu przedmio-
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne lub inaczej nerwica tów, liczeniu, myśleniu o liczbach lub sekwencjach,
natręctw składają się z dwóch elementów, od których " nadmierne zwracanie uwagi na symetrię, porządek,
wzięły swą nazwę: obsesji i kompulsji. dokładność,
Obsesje to nawracające, natrętne myśli i wyobrażenia, " natrętne myśli na temat dokonywania odrażających
O
b
s
e
s
j
e
które wymykają się spod kontroli. Charakteryzują się in- aktów seksualnych lub zakazanych zachowań, wy-
tensywnością i wyjątkową uporczywością. Pojawiają się wołujące poczucie winy,
w najmniej pożądanym momencie i pomimo wysiłku " niechciane myśli przeczące wierzeniom religijnym
woli nie chcą ustąpić. Najczęściej są niezgodne z uzna- danej osoby,
wanymi normami, dlatego powodują poczucie winy. " przywiązywanie wagi do drobiazgów i silna potrzeba
Kompulsje natomiast to natrętne czynności, wykony- pamiętania o mało istotnych sprawach,
K
o
m
p
u
l
s
j
e
wane w reakcji na obsesje, często rozbudowane do ca- " nadmierne koncentrowanie się na szczegółach,
łych serii rytualnych zachowań. Nierzadko zajmują " obsesyjne zamartwianie się, że coś strasznego się
mnóstwo czasu i są realizowane pomimo dezaprobaty może wydarzyć,
bliskich czy otoczenia. Ich zaniechanie lub skrócenie " agresywne i autoagresywne myśli, impulsy i zacho-
wywołuje lęk i poczucie dyskomfortu, a to z kolei stano- wania.
wi powód kontynuowania kompulsyjnych rytuałów.
F
O
B
I
E
Pewna doza obsesji i kompulsji pojawia się u każde- FOBIE
go dziecka i jest prawidłowa. Przedszkolaki np. czę-
sto wymyślają jakieś rytuały wokół jedzenia, kąpieli Fobie charakteryzują się nieuzasadnionym i nieade-
czy przygotowań do snu, co pozwala im uporządko- kwatnym lękiem przed określonymi sytuacjami, zja-
wać i zrozumieć otaczający je świat oraz wyciszyć się wiskami lub przedmiotami, które nie są obiektywnie
i uspokoić. niebezpieczne. Najczęstszym rodzajem fobii jest
10
Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:59 Page 11
PSYCHIATRIA
agorafobia, czyli lęk przed otwartą przestrzenią oraz " dziecko obserwowało w charakterze świadka.
takimi miejscami, które uniemożliwiają natychmia- Przykłady wydarzeń, które mogą wywołać zespół stre-
stową ucieczkę do bezpiecznego zakątka. Może to su pourazowego jeżeli wystąpiły w życiu dziecka lub
być wejście do hipermarketu, w tłum, do miejsc pu- dziecko było ich świadkiem:
blicznych, czy samotne podróżowanie pociągiem, " poważne wypadki (samochodu, pociągu, samolotu),
autobusem lub samolotem. Może też zdarzyć się, że " żywioły (powodzie, trzęsienia ziemi),
lęk ten dotyczy konkretnych przedmiotów, zwierząt " tragedie spowodowane przez człowieka (rozboje,
czy widoku krwi. ataki terrorystyczne),
U dzieci i młodzieży lęk musi być obecny przez co naj- " bycie ofiarą ataku lub przemocy fizycznej (napadu,
mniej sześć miesięcy, by był zdiagnozowany jako fo- tortur, porwania itp.),
bia (a nie jako lęk przemijający, pojawiający się w roz- " molestowanie lub napaść seksualna,
woju większości dzieci). " przemoc psychiczna,
" zaniedbanie.
Co jest przyczyną fobii?
C
o
j
e
s
t
p
r
z
y
c
z
y
n
ą
f
o
b
i
i
?
J
a
k
i
e
s
ą
o
b
j
a
w
y
z
e
s
p
o
ł
u
s
t
r
e
s
u
p
o
u
r
a
z
o
w
e
g
o
?
Badania wskazują na genetyczne i środowiskowe pod- Jakie są objawy zespołu stresu pourazowego?
łoże fobii. Dzieci i adolescenci w zetknięciu z sytuacją, która
Rodzaje fobii występujące u dzieci i młodzieży: przypomina im o traumatycznym wydarzeniu, mogą
" fobie specyficzne (tj. związane z określonym obiek- doświadczać bardzo silnych emocjonalnych, intelek-
tem lub sytuacją), tualnych i fizycznych zakłóceń w normalnym funkcjo-
" ataki paniki z agorafobią lub bez agorafobii, nowaniu. Niektóre z nich mogą ciągle na nowo
" fobia społeczna (lęk w sytuacjach, w których dziecko przeżywać traumę w formie koszmarów nocnych
przebywa w grupie rówieśniczej). i zakłócających wspomnień w ciągu dnia. Mogą rów-
nież doświadczać niektórych lub wszystkich z poniż-
Symptomy, jakie można zaobserwować u dziecka szych objawów:
S
y
m
p
t
o
m
y
,
j
a
k
i
e
m
o
ż
n
a
z
a
o
b
s
e
r
w
o
w
a
ć
u
d
z
i
e
c
k
a
cierpiącego na fobię: " zakłócenia snu,
c
i
e
r
p
i
ą
c
e
g
o
n
a
f
o
b
i
ę
:
" przyspieszone bicie serca, " depresji,
" pocenie się, " lęku,
" drżenie, " utraty zainteresowania tym, co wcześniej sprawiało
" trudności ze złapaniem powietrza, przyjemność i radość,
" uczucie duszenia się, " irytacji,
" ucisk w klatce piersiowej, " zwiększonej agresji, a nawet stosowania przemocy,
" bóle brzucha, " unikania miejsc i sytuacji, które przywołują określo-
" uczucie omdlewania i zawroty głowy, ne wspomnienia,
" lęk przed śmiercią, " natrętnie powracających obrazów, zapachów,
" odrętwienie, dz
więków i uczuć związanych z wydarzeniem (oso-
" dreszcze lub ataki gorąca, ba zwykle ma wrażenie, że traumatyczne zdarzenie
" lęk przed utratą kontroli lub postradaniem zmysłów. dzieje się na nowo),
" problemów w szkole, trudności z koncentracją,
ZESPÓA
STRESU POURAZOWEGO " lęku przed śmiercią w młodym wieku,
Z
E
S
P
Ó
A

S
T
R
E
S
U
P
O
U
R
A
Z
O
W
E
G
O
" zachowań właściwych dla dzieci młodszych (np.
Zespół stresu pourazowego jest zespołem specyficz- ssanie kciuka, moczenie się),
nych symptomów, które mogą pojawić się po przeży- " objawów somatycznych (bóle brzucha, głowy, itp.).
ciu ekstremalnego, traumatycznego zdarzenia. Osoba,
która przeżyła takie zdarzenie często miewa uporczy- Wszystkie powyższe zaburzenia wymagają konsulta-
we, przerażające myśli i wspomnienia z nim związane. cji ze specjalistami  lekarzem psychiatrą lub psycho-
Zespół stresu pourazowego u dzieci często staje się logiem dziecięcym  oraz podjęcia prawidłowej tera-
stanem chronicznym. pii. Wczesne zdiagnozowanie problemu i przeciw-
działanie rozwojowi zaburzeń lękowych, pozwala na
Przyczyną zespołu stresu pourazowego może być wy- szybkie zapanowanie nad niebezpieczną sytuacją.
P
r
z
y
c
z
y
n
ą
z
e
s
p
o
ł
u
s
t
r
e
s
u
p
o
u
r
a
z
o
w
e
g
o
m
o
ż
e
b
y
ć
w
y
-
darzenie, które: Nigdy nie należy bagatelizować problemów dzieci
d
a
r
z
e
n
i
e
,
k
t
ó
r
e
:
" miało miejsce w życiu dziecka lub w życiu osoby bli- i młodzieży, nawet jeśli wydają się nam one całkowi-
sko związanej z dzieckiem, cie niezrozumiałe.
11