2011-11-09
Jama ustna
Jama ustna
Jama ustna stanowi początkowy
odcinek przewodu pokarmowego i
spełnia różnorodne czynności
fizjologiczne.
fizjologiczne.
Czynności jamy ustnej uwarunkowane
są prawidłowa budową całego
narządu żucia.
Jama ustna
Budowa jamy ustnej Zadania :
Budowa jamy ustnej Zadania :
1. Pobieranie pokarmów.
2. Przygotowanie mechaniczne (rozdrobnienie pokarmu,
żucie) i początkowe przemiany chemiczne
przyjmowanych pokarmów (przekształcanie dużych
cząsteczek organicznych w związki prostsze).
3. Stanowi barierę ochronną dla dalszych odcinków
3. Stanowi barierę ochronną dla dalszych odcinków
przewodu pokarmowego.
4. Elementy jamy ustnej biorą udział w wytwarzaniu
mowy.
5. W czasie wysiłku fizycznego stanowi drogę oddechową.
6. Poprzez błonę śluzową do krwi wchłaniają się
niektóre substancje chemiczne, (rtęć, ołów,
alkohol).
Odruchy w jamie ustnej Funkcje zębów
Odruchy w jamie ustnej Funkcje zębów
W procesie pobierania pokarmu i mechanicznego
przetwarzania zasadniczą rolę odgrywają zęby,
Prawidłowy przebieg niektórych czynności
które przez swoją zróżnicowaną budowę
fizjologicznych w jamie ustnej regulują odruchy:
przystosowane są do odgryzania i miażdżenia
1. Ssania, występujący u niemowląt.
pokarmów. Gryzienie i żucie to proces
2. Dziąsłowy, polegający na unoszeniu i zaciskaniu mechanicznej obróbki przyjmowanych pokarmów,
2. Dziąsłowy, polegający na unoszeniu i zaciskaniu mechanicznej obróbki przyjmowanych pokarmów,
wargi dolnej. która ma na celu :
rozdrabnianie pokarmów,
3. Wymiotny, powstający w następstwie drażnienia
błony śluzowej podniebienia miękkiego, tylnej zmieszanie ze śliną,
części języka lub ścian gardła.
przygotowanie kęsa.
4. Ślinienia, powstający pod wpływem
bodz
ców smakowych, bólowych lub
trucizn.
1
2011-11-09
Budowa jamy ustnej
Budowa jamy ustnej
Szczegółowa budowa jamy ustnej
Budowa jamy ustnej
Budowa jamy ustnej
Jamę ustną dzieli się na przedsionek i
Jamę ustną dzieli się na przedsionek i
jamę ustna właściwą.
Przedsionek jamy ustnej Przedsionek jamy ustnej
Przedsionek jamy ustnej Przedsionek jamy ustnej
Ścianę wewnętrzną przedsionka stanowią
Przedsionek jamy ustnej stanowi przestrzeń mająca
wyrostki zębodołowe z łukami zębowymi, które
kształt podkowy, ograniczoną od zewnątrz szparą ust,
przy zwartych zębach oddzielają przedsionek od
wargami i policzkami.
jamy ustnej właściwej.
W linii środkowej przedsionka znajduje się
W linii środkowej przedsionka znajduje się
Szparę ust otaczają wargi górna i dolna, zbiegające się
Szparę ust otaczają wargi górna i dolna, zbiegające się
w kątach ust. Zrąb wargi stanowi mięsień okrężny ust. wędzidełko wargi górnej i wargi dolnej.
Od zewnątrz wargi pokrywa skóra. Stronę
wewnętrzną pokrywa błona śluzowa, łącząca się
poprzez sklepienie przedsionka z dziąsłem wyrostków
zębodołowych.
Strefę przejściową pomiędzy skórą a błona
śluzową nazywamy czerwienią wargową.
2
2011-11-09
Przedsionek jamy ustnej Jama ustna właściwa
Przedsionek jamy ustnej Jama ustna właściwa
Jama ustna właściwa od przodu i z boków
Ściana zewnętrzna przedsionka. W odcinku ograniczona jest przez łuki zębowe  górny i dolny.
bocznym znajdują się policzki, które stanowią
Sklepienie jamy ustnej stanowi podniebienia twarde i
mięsień policzkowy. Policzek od zewnątrz pokryty
miękkie.
jest skórą, a od wewnątrz błoną śluzową z
Dno jamy ustnej stanowią mięśnie żuchwowo 
licznymi gruczołami. Natomiast od przodu ścianę
licznymi gruczołami. Natomiast od przodu ścianę
gnykowe. Od przodu i boku dno jamy ustnej
gnykowe. Od przodu i boku dno jamy ustnej
zewnętrzną stanowi szpara ust i wargi. ograniczone trzonem żuchwy.
Na błonie śluzowej policzka znajduje się Część tylną jamy ustnej właściwej stanowi
brodawka przyusznicza, zaznaczająca ujście cieśń gardła ograniczona od góry podniebieniem
przewodu wyprowadzającego ślinianki przyusznej. miękkim z języczkiem, po bokach łukami
podniebiennymi, między którymi leżą migdałki, a
częścią dolną stanowi trzon języka.
Jama ustna właściwa
Jama ustna właściwa
W dnie jamy ustnej pokrytym błoną śluzową,
przechodzącą na powierzchnię dolną języka, znajduje
się tkanka łączna i tłuszczowa, naczynia krwionośne,
węzły chłonne i nerw podjęzykowy.
Pod językiem znajduje się ujście przewodów
wyprowadzających ślinę ze ślinianek podjęzykowych i
wyprowadzających ślinę ze ślinianek podjęzykowych i
podżuchwowych.
Język
Język Język
Język Język
Jest tworem mięśniowym o
Dolna powierzchnia języka jest gładka i podzielona
zróżnicowanym działaniu, który
przez fałdy śluzówki, zwany wędzidełkiem języka.
wypełnia zamkniętą jamę ustną.
(łączy się z błoną śluzową dna jamy ustnej)
Koniec języka jest zwężony i spłaszczony.
W obrębie języka wyróżniamy:
nasadę, trzon, koniec języka, W błonie śluzowej grzbietu języka znajdują się
nasadę, trzon, koniec języka, W błonie śluzowej grzbietu języka znajdują się
powierzchnie górną ( grzbietową) brodawki nitkowate z receptorami zmysłu dotyku oraz
i powierzchnię dolną, dwa brzegi. brodawki grzybowate, okolone i liściaste zawierające
kubki smakowe, będące receptorami zmysłu smaku.
Powierzchnia górna ma rowek
zwany bruzdą pośrodkową, którą
ślina spływa do gardła. W części
tylnej występuje bruzda
graniczna, stanowiąca przejście
trzonu w nasadę języka.
3
2011-11-09
Brodawki języka Język  odbieranie smaku
Brodawki języka Język  odbieranie smaku
U człowieka występuje sześć rodzajów brodawek, które
dzielimy na brodawki mechaniczne (służą do pobierania,
rozdrabniania pokarmu) oraz brodawki smakowe
(zawierające kubki smakowe):
Mechaniczne:
Czubek języka najsilniej
- nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze),
- nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze),
reaguje na substancje mające
reaguje na substancje mające
- stożkowate,
słodki smak,
- soczewkowate,
boki języka  na substancje
Smakowe:
kwaśne,
- grzybowate (większe),
same brzegi i części zbliżające
- okolone (największe),
się ku tyłowi  na substancje
- liściaste (występują po bocznej stronie języka).
słone,
tył języka najlepiej odbiera
smak gorzki.
Mięśnie języka Mięśnie języka
Mięśnie języka Mięśnie języka
Zrąb języka utworzony jest przez mięśnie mięśnie zewnętrzne języka  zapewniają językowi
poprzecznie prążkowane w obrębie, których dużą ruchomość, należą do nich: mięsień
możemy wyróżnić: bródkowo-językowy, mięsień gnykowo-językowy,
mięsień rylcowo-językowy.
mięśnie własne języka  mięsień podłużny górny i
dolny, mięsień poprzeczny i pionowy języka,
dolny, mięsień poprzeczny i pionowy języka,
Ślinianki
Ślinianki
Są ważnym elementem narządu
żucia. Dzielimy je na drobne
gruczoły jamy ustnej (wargowe,
policzkowe, podniebienne, językowe)
policzkowe, podniebienne, językowe)
i trzy pary dużych ślinianek wśród
których są ślinianki przyuszne,
podżuchwowe i podjęzykowe.
Ślinianki przyuszne
4
2011-11-09
Ślina Gruczoły ślinowe
Ślina Gruczoły ślinowe
Ślina warunkuje mechaniczna i chemiczną
przemianę treści pokarmowych. Zmieszanie
Wszystkie gruczoły ślinowe jamy ustnej ze względu
pokarmu ze ślina ułatwia formowanie kęsa i
na charakter wydzieliny dzielimy na:
połykanie, które stanowi końcowa fazę przemian
śluzowe do, których należą gruczoły
zachodzących w jamie ustnej.
podniebienne i gruczoły nasady języka,
surowicze do, których należą ślinianki przyuszne
Skład chemiczny śliny jest różny, ulega zmianom
gruczoły brodawek okolonych,
w zależności od bodz
ca wyzwalającego.
śluzowo-surowicze do, których należą ślinianki
W ciągu doby, w zależności od spożywanego
podżuchwowe, podjęzykowe gruczoły wargowe,
pokarmu, ślinianki uchodzące do jamy ustnej
policzkowe i językowe przednie.
produkują średnio 1,5 l śliny.
Ślinianka przyuszna Ślinianka przyuszna - ujście
Ślinianka przyuszna Ślinianka przyuszna - ujście
Ślinianki przyuszne są
gruczołami produkującymi
wydzielinę surowiczą.
Ślinianka przyuszna jest
największym gruczołem
ślinowym, zlokalizowana jest ku
ślinowym, zlokalizowana jest ku
tyłowi od kąta żuchwy, poniżej
przewodu słuchowego
zewnętrznego.
Przewód ślinianki przyusznej
wychodzi z jej części przednio-
dolnej, przebiega po mięśniu
żwaczu, przebija mięsień
policzkowy i uchodzi do
przedsionka jamy ustnej na
wysokości drugiego zęba
trzonowego
Ślinianka podżuchwowa Ślinianka podjęzykowa
Ślinianka podżuchwowa Ślinianka podjęzykowa
Ślinianki podżuchwowe są mniejszymi gruczołami Ślinianki podjęzykowe będące śliniankami śluzowymi.
wydzielającymi ślinę. Gruczoł ten produkuje wydzielinę
Ślinianka podjęzykowa położona jest w dnie jamy ustnej, w
śluzowo-surowiczą.
fałdzie podjęzykowym; jej przewód wyprowadzający uchodzi
Ślinianka podżuchwowa położona jest w tzw. trójkącie najczęściej razem z przewodem ślinianki podżuchwowej.
podżuchwowym  poniżej trzonu żuchwy, głównie na mięśniu
żuchwowo-gnykowym; przewód wyprowadzający uchodzi na
żuchwowo-gnykowym; przewód wyprowadzający uchodzi na
mięsku podjęzykowym fałdu podjęzykowego
5
2011-11-09
Ślinianka podjęzykowa i
Ślinianka podjęzykowa i
Małe gruczoły ślinowe
Małe gruczoły ślinowe
podżuchwowa - ujście
podżuchwowa - ujście
Małe gruczoły ślinowe  występują w formie licznych
grudek rozsianych w błonie śluzowej. Produkują one
ślinę surowiczo-śluzową.
Gruczoły:
wargowe,
wargowe,
policzkowe,
językowe (przednie, boczne) i tylne  gruczoły Ebnera
produkują ślinę typu surowiczego,
podniebienne  produkują ślinę typu śluzowego.
Ślina
Ślina
Zmieszana ślina człowieka jest bezbarwna.
Średnia wartość pH śliny wynosi 6,7 6,8. Na
odczyn śliny mają wpływ zawarte w niej bufory
węglanowy i fosforanowy.
węglanowy i fosforanowy.
Około 99% śliny stanowi woda.
Ilość składników organicznych nie przekracza 5,0
g w litrze.
Składniki nieorganiczne występują w ilości
ok.2,5 g w litrze śliny.
Białko jest głównym składnikiem
organicznym.
Ślina
Ślina Funkcje śliny
Ślina Funkcje śliny
Występujące w ślinie enzymy to: lizozym,
nawilża błonę śluzowa jamy ustnej,
amylaza, fosfataza, peroksydaza.
wspomaga połykanie kęsów pokarmu,
wypłukuje resztki pokarmowe,
Ponadto zmieszana ślina zawiera inne enzymy
stanowi pierwszą linię obrony przed
stanowi pierwszą linię obrony przed
pochodzące z rozkładu bakterii, leukocytów.
pochodzące z rozkładu bakterii, leukocytów.
drobnoustrojami (lizozym),
dostarcza minerały do naprawy demineralizacji
W skład śliny wchodzą także złuszczone komórki
szkliwa oraz neutralizacji kwasów,
nabłonka, leukocyty i mikroorganizmy.
odgrywa ważną rolę w odczuwaniu smaku i w
mowie.
6
2011-11-09
Funkcja nawilżania, usuwania
Funkcja nawilżania, usuwania
Funkcja obronna śliny
Funkcja obronna śliny
resztek pokarmowych
resztek pokarmowych
Ważnym zadaniem obronnym śliny jest zwilżanie
Funkcja obronna śliny polega na tworzeniu przez błony śluzowej i zębów, mechaniczne oczyszczanie
zawarta w niej florę bakteryjna stałego środowiska przez spłukiwanie resztek pokarmowych i
jamy ustnej, które związane jest z produktów ich fermentacji.
bakteriobójczym działaniem obecnych w ślinie
bakteriobójczym działaniem obecnych w ślinie
Szybkość przepływu śliny, ruchy języka,
Szybkość przepływu śliny, ruchy języka,
enzymów ( lizozym) i leukocytów.
oblepianie drobnoustrojów przez śluz zawarty w
Znajdujące się w ślinie przeciwciała reagują z ślinie, połykanie ze śliną i niszczenie przez sok
antygenami niektórych bakterii. żołądkowy stanowi zespół mechanizmów
obronnych ograniczających rozwój drobnoustrojów
w jamie ustnej.
Ślina - zaburzenia w wydzielaniu Ślina - zaburzenia w wydzielaniu
Ślina - zaburzenia w wydzielaniu Ślina - zaburzenia w wydzielaniu
[zwiększone wydzielanie] [zmniejszone wydzielanie]
[zwiększone wydzielanie] [zmniejszone wydzielanie]
Miejscowe - oddychanie ustami, palenie tytoniu.
Przyczyną zwiększenia wydzielania śliny może być:
Ogólnoustrojowe:
epilepsja,
- niedobory witaminowe (głównie z grupy B, niedobór żelaza Fe),
- zaburzenia wodno elektrolitowe  wymioty, biegunki, utrata krwi,
ciąża,
- zmiany patologiczne niektórych narządów wewnętrznych,
choroba wrzodowa,
- pewne stany kliniczne np.:strach, nerwica, zespoły neurotyczne,
- pewne stany kliniczne np.:strach, nerwica, zespoły neurotyczne,
wścieklizna.
wścieklizna.
- jednostki chorobowe z towarzyszącą kserostomią (zespół Sjogrena,
reumatoidalne zapalenie stawów, układowy toczeń trzewny,
marskość wątroby, GVHD, cukrzyca),
- może być efektem działania niektórych leków (ponad 400 leków!!
daje uczucie suchości w jamie ustnej np. leki opioidowe,
moczopędne, psychotropowe, przeciwhistaminowe).
Kserostomią nazywamy stan zmniejszonego
wydzielania śliny, z towarzyszącym uczuciem suchości
w jamie ustnej.
Ślina - zaburzenia w wydzielaniu
Ślina - zaburzenia w wydzielaniu
Mechanizm wydzielania śliny
Mechanizm wydzielania śliny
[zmniejszone wydzielanie]
[zmniejszone wydzielanie]
Wydzielanie śliny kontroluje układ nerwowy i
Zmniejszenie lub zahamowanie zdolności hormonalny.
wydzielniczej gruczołów ślinowych powoduje
W wyniku podrażnienia bodz
cami chemicznymi lub
gwałtowne zmiany flory bakteryjnej jamy ustnej
fizycznymi receptorów smakowych
ze skutkami w postaci chorób przyzębia lub
rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i
rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i
próchnicy.
próchnicy.
języka następuje pobudzenie ośrodka wydzielania
śliny w rdzeniu przedłużonym.
Gorsze utrzymanie protezy całkowitej !!! W warunkach fizjologicznych wydzielanie śliny jest
skutkiem działania wrodzonego i nabytego
odruchu ślinowego.
7
2011-11-09
Mechanizm wydzielania śliny Mechanizm wydzielania śliny
Mechanizm wydzielania śliny Mechanizm wydzielania śliny
Wydzielanie śliny kontroluje układ nerwowy i
hormonalny.
W wyniku podrażnienia bodz
cami chemicznymi lub
Odruch nabyty wydzielania śliny powstaje wtedy,
fizycznymi receptorów smakowych
gdy wytworzyły się połączenia w różnych
rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i
rozmieszczonych w błonie śluzowej jamy ustnej i
miejscach kory mózgu z ośrodkami wydzielania
miejscach kory mózgu z ośrodkami wydzielania
języka następuje pobudzenie ośrodka wydzielania
śliny pod wpływem bodz
ców odbieranych przez
śliny w rdzeniu przedłużonym. (odruch
zmysły: węchu, wzroku i słuchu.
wrodzony)
W warunkach fizjologicznych wydzielanie śliny jest
skutkiem działania wrodzonego i nabytego
odruchu ślinowego.
8