CZASY NOWOŻYTNE XV- XVIII W.
Epoka odrodzenia i humanizmu XV- XVI w.
- przewrót umysłowy w językoznawstwie- (1) zlikwidowanie monopolu łaciny jako jedynego
języka mającego budowę gramatyczną; (2) jako jedynego języka literackiego przez dopusz-
czenie języków narodowych jako przedmiotu badań
- rozszerzenie zasięgu materiału badań lingwistycznych na:
·ð JÄ™zykoznawstwo teoretyczne
·ð J. uniwersalne
·ð NowÄ… metodologiÄ™ badaÅ„ lingwistycznych opartej na porównywaniu jÄ™zyków
- do podziału na językoznawstwo materiałowe (praktyczne, podręczniki gramatyki łacińskiej
dla szkół) i teoretyczne (naukowe, uprawniane na podstawie łaciny) doszedł podział na szcze-
gółowe i ogólne (uniwersalne)- plus rozszerzenie wcześniejszych badań
1. J
ZYKOZNAWSTWO MATERIAA
OWE
- pierwsza gramatyka polska po łacinie- Piotr Strojeński
- słownik polski po łacinie- Jan Mączyński 1564
- rozprawy ortograficzne- Stanisław Zaborowski, Jakub Parkoszowic
- powstaje gramatyka i słownik języka czeskiego dla Niemców, gramatyka cerkiewnosło-
wiańska, węgierska, baskijska
- proces oczyszczania łaciny ze średniowiecznych naleciałości w dziedzinie stylu, gramatyki i
słownika
- powstawały gramatyki greki- poszerzanie horyzontów naukowych ludzi Odrodzenia (nie
używano greki, ale czytano teksty greckie w oryginale)
- poczÄ…tek nowoczesnej filologii
- powrót do języka hebrajskiego
- powstają pierwsze traktaty fonetyczne i ortograficzne w językach narodowych dot. języków
narodowych
- wynalezienie i upowszechnienie druku
2. J
ZYKOZNASTWO TEORETYCZNE
- zajmuje lukę między semantyką logiczną średniowiecza a gramatyką logiczną następnego
okresu
- namiastka językoznawstwa teoretycznego- porównywanie języków
1
·ð ZewnÄ™trzne zestawienia natury sÅ‚ownikowej lub tekstowej różnych jÄ™zyków
·ð Próby klasyfikacji genealogicznej lub typologicznej jÄ™zyków
- rodzaje klasyfikacji:
·ð Raczej genealogiczna- (1) ustalenie prajÄ™zyka; (2) ustalenie stosunków pokrewieÅ„stwa
między istniejącymi językami
·ð Raczej typologiczna- brano pod uwagÄ™ aspekt synchroniczny, usiÅ‚ujÄ…c ustalić różne
typy językowe
Epoka racjonalizmu i empiryzmu XVII- XVIII w.
- okres intensyfikacji badań w obranym kierunku i ich kulminacji w postaci syntez i wnio-
sków
1. J
ZYKOZNASTWO MATERIAA
OWE
- zanika podział na prace podręcznikowe natury czysto praktycznej a bardziej naukowymi-
poziom prac naukowych jest coraz wyższy, jest ich coraz więcej dlatego opracowania prak-
tyczne przestają się liczyć
- ze studiów nad językami martwymi (łącina, greka, hebrajski) ku opracowaniom naukowym
języków narodowych
- najwięcej prac z dziedziny fonetyki i pisowni
·ð Badania tradycyjne
·ð Fizjologiczne- opis artykulacji gÅ‚osek
·ð Prozodyczne- akcent i melodyka wypowiedzi
·ð Dydaktyczne- nauczanie gÅ‚uchoniemych
·ð Ogólnofilozoficzne- stworzenie fonetyki uniwersalnej i uniwersalnego alfabetu
- podręczniki szkolne gramatyki polskiej- Onufry Kopczyński
2. J
ZYKOZNASTWO TEORETYCZNE
- językoznawstwo do tej pory zajmowało się przede wszystkim: (1) pogłębianiem i korygo-
waniem znajomości języków obcych; (2) budowaniem od podstaw gramatyk języków naro-
dowych i inwentaryzacji języków świata
- filozofia XVII-wieczna: konstruktywna rewizja całokształtu dotychczasowej wiedzy odzie-
dziczonej ze średniowiecza i starożytności, i dążenie do zbudowania nowych, teoretycznie
sprawdzalnych podstaw wiedzy nowoczesnej, opartej na wymaganiach rozumu i doświadcze-
nia
2
·ð Racjonalizm we Francji
·ð Empiryzm w Anglii Ä…ð filozofia dominujÄ…ca w Europie w XVIII w.
- filozofia badała problemy:
(1) stworzenie gramatyki uniwersalnej
(2) stworzenie jednego uniwersalnego języka filozoficznego nauki
(3) pochodzenie mowy (glottogeneza)
- racjonalizm- jedyny i decydujący czynnik poznania to rozum, z którym stworzona jest wola
jako czynnik umożliwiający podjęcie decyzji między twierdzeniem i negacją. O prawdzie i
fałszu decyduje nie samo wyobrażenie, lecz sąd, będący aktem rozumu i woli. (R. Descartes).
Nurt logiczny Ä…ð Metoda- czynnik decydujÄ…cy o wartoÅ›ci wiedzy- powinna być analityczna (
rozkładająca myśl na jej czynniki pierwsze) oraz matematyczna (sprawdzająca własności ja-
kościowe rzeczy do stosunków ilościowych)
·ð Gramatyka jest w stosunku do jÄ™zyka czymÅ› umownym, i tam, gdzie jest to konieczne
może i winna być naginana do wymogów rozumu i logiki
Nurt socjologiczny Ä…ð J.J. Rousseau- stosunki spoÅ‚eczne oparte na umowie spoÅ‚ecznej, hasÅ‚a
powrotu do natury i do uczucia
·ð Problematyka pochodzenia mowy ludzkiej- wytwór wyÅ‚Ä…cznie ludzki vs powstaÅ‚ przy
współdziałaniu sił nadprzyrodzonych
- empiryzm- Francis Bacon- tradycyjny sylogizm (dotychczasowe narzędzie badani naukowe-
go) za bezużyteczny Ä…ð w nauce należy opierać siÄ™ na DOÅšWIACZENIU.
·ð Wyróżnia gramatyki: (1) materiaÅ‚owÄ… (filologiczna) oraz (2) teoretycznÄ….
·ð JÄ™zyk jako jeden z najważniejszych Å›rodków komunikacji spoÅ‚ecznej sÅ‚użący do prze-
kazywania myśli
·ð Odróżnia znaki naturalne (pismo obrazkowe, gesty) i konwencjonalne (pismo fonogra-
ficzne)
·ð ZauważyÅ‚ funkcjÄ™ ekspresywnÄ… jezyka
·ð Postulat stworzenia jÄ™zyka filozoficznego, uniwersalnego
John Lock- w miejsce analizy empirycznej rzeczywistości wysuwa postulat analizy empi-
rycznej ludzkiego umysłu i ludzkiej psychiki
- Leibniz- (pomiędzy empiryzmem a racjonalizmem) powziął myśl matematycznego trakto-
wania logiki i zastąpienia logiki arystotelesowskiej logiką formalną. Rozważania nad rola
języka w życiu jednostki i społeczeństwa. Znaki językowe mają charakter umowny. Mowa
jest wyrazem naturalnego popędu człowieka do uzewnętrznienia afektów
3
- Herder- problem pochodzenia mowy- język jako wyraz świadomego uzewnętrznienia psy-
chicznego. Język to wytwór naturalny psychiki ludzkiej
3. ZESTAWIENIE, PORÓWNYWANIE I KLASYFIKOWANIE J
ZYKÓW
- początkowo porównywano to samo słowo w różnych językach, póz
niej już całe języki
- powstają kilkujęzyczne słowniki
- ogólny przegląd języków świata 1785r. z inicjatywy Katarzyny II
- orientacja diachroniczna- spekulacje na temat prajęzyka i klasyfikacja genealogiczne języ-
ków świata- do końca XVIII wieku za prajęzyk uważano hebrajski, teraz zaczęto podawać to
w wątpliwość- m.in. Leibniz: uważał, że językoznawstwo powinno tak jak nauki przyrodni-
cze wychodzić od badania języków żywych + postulat diachroniczny badania starych tekstów
oraz zapożyczeń
4. PIERWSZE KONTAKTY Z SANSKRYTEM
- Kraus- język jako wyraz psychiki jednostki i społeczeństwa dlatego porównywanie języków
ma na celu pogłębienie znajomości natury i duszy ludzkiej oraz stosunków społecznych w
ramach narodowości. Porównywanie języków musi uwzględniać: substancję językową, bu-
dowę języka i zasięg języka.
- klasyfikacja języków o orientacji synchronicznej dotyczy sfery pozalingwistycznej
5. CHARAKTERYSTYKA CAA
EGO OKRESU
a) zasada wyłączności łaciny w średniowieczu doprowadziła do jej wyczerpania i wyjałowie-
nia przez co do głosu doszły języki narodowe
b) nowe filozofie: empiryzm i racjonalizm wpływały na rozwój lingwistyki: (1) zapobieganie
innowacjom i zmianom w języku, (2) o języku decyduje całokształt psychiki ludzkiej- jed-
nostka i społeczność
c) najmniej zmieniło się w dziedzinie poglądów na budowę języka- dominuje model odzie-
dziczony ze Å›redniowiecza i starożytnoÅ›ci Ä…ð jÄ…drem gramatyki morfologia. SkÅ‚adnia prak-
tycznie nie istniała. Największy postęp w dziedzinie fonetyki- klasyfikacja głosek na podsta-
wie kryterium artykulacyjnego.
d) językoznawstwo do końca XVIII w. miało charakter synchroniczny
e) próby stworzenia i poszukiwania uniwersalnego języka
f) wiek XVIII- językoznawstwo zyskało charakter naukowy
4