wojny w taki sposób, którego fantazja
twórców laserów rentgenowskich prze- TECHNIKA I BIZNES
znaczonych do wojen gwiezdnych nie
mog"aby nigdy osiÄ…gnÄ…ç.
Ale Teller nie powiedzia" jeszcze ostat- dzeł
klimatyzacyjnych. Woda jeziorna
INÚYNIERIA SANITARNA
niego s"owa. Nawet teraz, w podesz"ym nigdy nie zmiesza si´ z tÄ… z systemu ch"o-
wieku, nie chce porzuciç wielkich wizji dzÄ…cego, poniewaÅ» obiegi sÄ… roz"Ä…czne, a
technologicznego zbawienia. Wraz ze Zimny drink ciep"o b´dzie przekazywane dzi´ki p"y-
wspó"pracownikami przes"a" do Na- tom ze stali nierdzewnej.
Woda z g"´bi jezior pop"ynie
ture artyku", w którym proponuje roz- Jest to duÅ»e przedsi´wzi´cie, ale trze-
w systemach klimatyzacyjnych
pylenie dwutlenku siarki lub innych ba coĘ robiç  oĘwiadczyli przedstawi-
submikronowych czÄ…steczek w strato- ciele uniwersytetu.  Dzia"ajÄ…cy do tej
sferze w celu zmniejszenia strumienia awet w parny lipcowy dzieł
, pory system wykorzystuje w obiegach
promieni s"onecznych i w konsekwen- gdy temperatura podnosi si´ do ch"odniczych g"ównie freony, wycofa-
cji powstrzymania efektu cieplarnianego. N32°C, w g"´bi jeziora Cayuga ne z produkcji w 1996 roku, poniewaÅ»
Teller twierdzi, iŻ by"oby to tał
sze od panuje ch"ód bliski 4°C. InÅ»ynierowie niszczy"y warstw´ ozonowÄ…. Obecnie
kosztownego zmniejszania emisji dwu- z Cornell University  najwi´kszej pod w klimatyzacji stosuje si´ mniej szkodli-
tlenku w´gla do atmosfery. Cz"owiek, wzgl´dem gospodarczym jednostki mia- we substancje. Ch"odzenie wodÄ… z g"´-
który naĘladowa" S"oł
ce na Ziemi, ujarz- sta Ithaca w stanie Nowy Jork  posta- bi jeziora na d"uÅ»szÄ… met´ b´dzie taÅ‚
-
miajÄ…c syntez´ atomów, nigdy nie zre- nowili wi´c wykorzystaç te wody w uni- sze, chociaÅ» rachunek ekonomiczny
zygnowa" ze swego aroganckiego prze- wersyteckim systemie klimatyzacji zuÅ»y- wyrówna si´ dopiero po 30 latach. Pro-
konania, Å»e znajomoĘç praw fizyki w po- wajÄ…cym pokaÄ™nÄ… iloĘç energii elektrycz- jekt ten spowoduje zaoszcz´dzenie ener-
"Ä…czeniu z nieposkromionÄ… si"Ä… woli mo- nej. I tak ruszy" projekt kosztujÄ…cy 55 mln gii elektrycznej otrzymywanej ze spala-
Å»e wp"ynÄ…ç na podstawowe si"y przy- dolarów, który ma do 2005 roku zmniej- nia w´gla. W rezultacie uniwersytet
rody i w ten sposób zbawiç Ęwiat. szyç zuÅ»ycie prÄ…du na klimatyzacj´ uni- przyczyni si´ do zahamowania ogólne-
T"umaczy" wersytetu o blisko 80%. go ocieplenia klimatu wywo"anego efek-
Andrzej Hennel
W tym celu uniwersytet buduje pot´Å»- tem cieplarnianym.
ny rurociąg. Jeden jego obieg, o Ęredni- Nie tylko w Cornell University są
Przypisy t"umacza:
1
Amerykał
skiego aktora w´gierskiego pochodze- cy rur 1.6 m, doprowadzi wod´ pobiera- zwolennicy takiego rozwiÄ…zania. Toron-
nia, grajÄ…cego m.in. w  Draculi .
nÄ… z g"´bokoĘci 76 m z jeziora Cayuga do to District Heating Corporation (spó"ka
2
W tym miejscu naleÅ»y w pe"ni przyznaç Tellerowi
wymiennika ciep"a na lÄ…dzie, skÄ…d na- grzewcza okr´gu Toronto) wykona"a juÅ»
racj´. Podczas gdy Amerykanie w 1949 roku roz-
waŻali aspekty moralne decyzji o budowie bomby
st´pnie nagrzana juÅ» woda b´dzie spusz- prace ziemne, u"oÅ»y"a rurociÄ…gi i zbiera
H, Stalin takÄ… decyzj´ juÅ» podjÄ…" w 1947 roku. Osta-
czana z powrotem w wierzchnie war- zg"oszenia zainteresowanych uŻytko-
tecznie prezydent Harry Truman zdecydowa" si´
31 stycznia 1950 roku. Dzi´ki temu USA zdÄ…Å»y"y stwy jeziora. Drugim obiegiem, z rur waniem nowego systemu ch"odzÄ…cego.
nieznacznie wyprzedziç ZSRR i wojna termojÄ…dro-
o mniejszej Ęrednicy, sp"ynie woda do Odcinek rurociÄ…gu pobierajÄ…cy wod´ z
wa omin´"a naszÄ… cywilizacj´.
3
wymiennika z rozsianych w promieniu jeziora Ontario nie zostanie jednak u"oŻo-
W tej sprawie najprawdopodobniej pami´ç zawo-
dzi Tellera. Istnieje wiele relacji (m.in. noblisty Han-
3 km instalacji uniwersyteckich; po od- ny, dopóki nie zg"osi si´ dostateczna licz-
sa Bethego) potwierdzajÄ…cych kluczowÄ… rol´ Ula-
daniu ciep"a pop"ynie ponownie do urzÄ…- ba ch´tnych. Przedstawiciel spó"ki Steve
ma w koncepcji bomby H. [Patrz: Andrzej Hennel,
 Polak ojcem bomby wodorowej ; Wiedza i Úycie, Zucchet ocenia, Å»e system zacznie
XII/1990].
dzia"aç w 2001 lub 2002 roku.
4
Atomisty wyst´pujÄ…cego w znanym filmie Stan-
Dotąd tylko kilka miast uŻy-
leya Kubricka Doktor Strangelove.
5
Autor wywiadu niewÄ…tpliwie nie darzy sympatiÄ…
wa urządzeł
klimatyzacyjnych
Tellera. Aby obraz by" pe"ny, wypada jednak wspo-
z ch"odzeniem wodÄ… czerpanÄ…
mnieç o dwóch sprawach przez niego pomini´tych.
Po pierwsze, Teller jako najwyÅ»szej klasy fizyk teo- z g"´bin zbiorników wodnych.
retyk mocno odcisnÄ…" pi´tno na wielu dzia"ach fi-
Od 1995 roku takÄ… instalacj´ ma
zyki i najprawdopodobniej zosta"by zaliczony do
grona laureatów Nagrody Nobla, gdyby nie wspo-
mniana w artykule nies"awa. Po wtóre, autor usi-
CORNELL
"uje zasugerowaç, Å»e bomb´ wodorowÄ… i zimnÄ… woj-
UNIVERSITY
n´ zawdzi´czamy wy"Ä…cznie Tellerowi. Po drugiej
stronie Żelaznej kurtyny by" jednak inny ojciec bom-
by H  Andriej Sacharow  i sowiecka bomba H mu-
RUROCIŃG Z OSTUDZONŃ WODŃ
sia"a powstaç, bo takie by"o Å»yczenie Stalina i jego
nast´pców [Patrz: David Holloway, Stalin i bomba;
Prószył
ski i S-ka, 1996]. MoÅ»na wi´c odwróciç py-
~16°C
tanie: Jak wygląda"by Ęwiat bez Edwarda Tellera,
POWIERZCHNIA WYMIANY CIEP¸A
zwolennika budowy bomby H i wojen gwiezdnych?
~7°C
Czy na pewno przetrwa"by zimnÄ… wojn´ i docze- WYMIENNIK CIEP¸A
ka" upadku imperium sowieckiego?
137 m
SPUST OGRZANEJ WODY
~13°C
OD REDAKCJI:
Nie tylko Edward Teller jest w Stanach Zjed-
76 m
POBÓR
noczonych przeciwnikiem Uk"adu o zakazie
WODY
prób z bronią jądrową. W po"owie paędzier-
nika br. senat USA odrzuci" wi´kszoĘciÄ… g"o-
~4°C
sów wniosek o jego ratyfikacj´, motywujÄ…c
DNO
swe stanowisko wzgl´dami bezpieczeÅ‚
stwa JEZIORA
narodowego kraju. Decyzja ta wywo"a"a licz-
SCHEMAT CH¸ODZENIA: rurociÄ…g z jeziora Cayuga,
ne komentarze i kontrowersje zarówno w
którego pierwszy odcinek jest juÅ» u"oÅ»ony (zdj´cie), doprowadzi zimnÄ… wod´
USA, jak na ca"ym Ęwiecie. do urządzeł
klimatyzacyjnych Cornell University.
ÂWIAT NAUKI GrudzieÅ‚
1999 27
JON REIS
(zdj´cie)
; LAURIE GRACE
(rysunek)
Sztokholm; zasilajÄ… jÄ… wody Ba"tyku. mi, nie majÄ…cymi nic wspólnego z po- si´g, protestem. Dotyczy" on  o ironio
Mniejsze systemy dzia"ajÄ… w Halifaksie "oÅ»eniem geograficznym.  ochrony Ęrodowiska. Obawiano si´,
w Nowej Szkocji oraz w okolicach Kea- Van Ryzin proponuje wzi´cie pod Å»e temperatura wylewanej powtórnie
hole Point na Hawajach. RównieÅ» w uwag´ na przyk"ad Guam.  Zatoka wody 9 14°C oraz podwyÅ»szona w niej
Webster ko"o Rochester w stanie Nowy o wybrzeÅ»u zabudowanym hotelami, zawartoĘç fosforu przyczyni si´ do roz-
Jork planowane jest wykorzystanie ch"o- okrąg"y rok panuje tam niezwykle duŻa rostu glonów i trzcin.
dzenia wodami z jeziora Ontario. wilgotnoĘç, dost´p do g"´bokich wód Wed"ug pracujÄ…cego w Ithaca biologa
JeĘli weÄ™miemy pod uwag´ prostot´ jest wyjÄ…tkowo "atwy, a koszty elektry- Johna L. Confera obawy te sÄ… bezpod-
pomys"u sprzyjajÄ…cego ochronie Ęrodo- cznoĘci sÄ… wysokie. SplatajÄ… si´ tu ideal- stawne, gdyÅ» dostarczona dodatkowo
wiska i zadowalajÄ…cy stosunek kosztów ne warunki zarówno pod wzgl´dem dzienna iloĘç ciep"a jest równowaÅ»na
do efektywnoĘci, nasuwa si´ pytanie, technicznym, jak i Ęrodowiskowym czy mniej wi´cej godzinie letniego nas"onecz-
czy ch"odzenie wodÄ… z g"´bin jest roz- gospodarczym. Ale ch"odzenia wyko- nienia, ponadto iloĘç fosforu wypuszcza-
wiÄ…zaniem na przysz"oĘç.  Powiem rzystujÄ…cego zimnÄ… wod´ morskÄ… nikt nego do jeziora b´dzie mniejsza niÅ» iloĘç
krótko: nie  odpowiada Zucchet.  Nie- tu nie zak"ada. Problem w Guam, a tak- fosforu pobieranego. NajwaŻniejsze, Że
wiele miast ma podobne do Toronto Å»e w innych miejscowoĘciach jest kwe-  przedsi´wzi´cie to stanie si´ przyk"a-
wysokie zag´szczenie obiektów klima- stiÄ… polityki i sk"ócenia spo"ecznoĘci dem na skal´ krajowÄ… próby zahamowa-
tyzowanych w skupiskach blisko g"´- miasta. W Toronto  przypomina  za- nia globalnego ocieplenia klimatu .
bokiego zbiornika wodnego.  Podkre- cz´to rozwaÅ»aç ch"odzenie wodÄ… z g"´- Wi´kszoĘç pracujÄ…cych na tym tere-
Ęla, Å»e pompowanie wielkich mas wody bin jeziora juÅ» przed 20 laty. nie ekologów najwyraÄ™niej si´ z tym
na duÅ»e odleg"oĘci jest dosyç kosztow- W Ithaca przedsi´wzi´cie Cornell zgadza. JednakÅ»e spontanicznie powsta-
ne i dodaje:  U nas najdalszy odbiorca University nie zosta"o zaakceptowane "a grupa zamierzajÄ…ca doprowadziç do
znajduje si´ zaledwie kilometr od wy- od razu, poniewaÅ» w tym ma"ym mie- wstrzymania projektu. Dwukrotnie sÄ…d
miennika ciep"a. Ęcie zamiar ten wywo"a" emocje: na oddali" skarg´, toteÅ» odwo"ano si´ do
Szef hawajskiego przedsi´biorstwa, transparentach przeciwników widnia- stanowego SÄ…du Apelacyjnego. Cornell
które zaprojektowa"o rurociÄ…gi w Itha- "y napisy:  To NASZE jezioro, nie uni- University ma nadziej´ ukoÅ‚
czyç budo-
ca i w Keahole Point, Joseph Van Ryzin, wersyteckie. Ithaca jest jedynym miej- w´ rurociÄ…gu pobierajÄ…cego wod´ i za-
przyznaje, Å»e niewiele miast spe"nia te scem, gdzie zamiar ch"odzenia wodami kotwiczyç go w ch"odnych g"´biach je-
specyficzne warunki. W dodatku nie- z g"´bi toni spotka" si´ z kontrowersyj- ziora Cayuga przed nastaniem zimy.
które z nich borykajÄ… si´ z trudnoĘcia- nym, aczkolwiek majÄ…cym niewielki za- Liz Holmes
FINANSE
towi korzystaç z porad finansowych cie pozagie"dowym, w ramach po"Ä…cze-
maszyny? nia spó"ek bądę wykorzystania opcji.
W ciągu ostatniego roku kilkunastu  Nie ma wątpliwoĘci, Że sposób my-
Inwestycyjne
us"ugodawców  od początkujących Ęlenia o sprawach finansowych zmieni
zrób to sam
firm internetowych, jak Financial Engi- si´, kiedy doradztwo przestawi si´ z sys-
nes czy DirectAdvice.com, po duŻe temów analogowych na cyfrowe  mó-
Internetowe us"ugi doradcze
przedsi´biorstwa w rodzaju kontrolo- wi Paul G. Koontz, jeden z w"aĘcicieli
dla uczestników programów
wanej przez Standard & Poor s firmy firmy Foundation Capital, która zainwe-
emerytalnych i innych inwestorów
Intuit (oferującej popularne programy stowa"a 7 mln dolarów w kalifornijską
do zarzÄ…dzania finansami osobistymi: spó"k´ Financial Engines z Palo Alto. 
zy pami´tacie test zapropono- Quicken i TurboTax) czy teÅ» firmy Fi- Obecnie doradztwo opiera si´ na ludz-
wany przez brytyjskiego mate- delity Investments  uruchomi"o w"a- kiej ocenie i kontaktach interpersonal-
Cmatyka Alana Turinga? Polega" sne serwisy doradcze w Internecie. nych. Za pi´ç lat decyzje inwestycyjne
on na sprawdzeniu, czy odpowiedzi da- Wi´kszoĘç tych przedsi´wzi´ç adreso- b´dÄ… podejmowane w sposób naukowy.
wane przez komputer mog"yby zostaç wana jest do 33 mln uczestników tzw. Za"oÅ»ona przez Williama F. Sharpe a,
wzi´te za pochodzÄ…ce od cz"owieka. programów emerytalnych 401(k)* i ofe- honorowego profesora Stanford Univer-
MoÅ»na zastosowaç go takÅ»e w dziedzi- ruje im doradztwo w zakresie alokowa- sity, firma Financial Engines to godny
nie doradztwa inwestycyjnego. Klienci nia inwestycji ("Ä…czna ich wartoĘç prze- uwagi przyk"ad naukowego podejĘcia
zadają to samo pytanie komputerowi kracza juŻ bilion dolarów). Jak przewi- do decyzji inwestycyjnych. Sharpe otrzy-
i maklerowi gie"dowemu, pos"ugujÄ…c dujÄ… analitycy z firmy TowerGroup z ma" w roku 1990 Nagrod´ Nobla w dzie-
si´ w tym celu Internetem, by wyelimi- Needham w stanie Massachusetts, licz- dzinie ekonomii za opracowanie mode-
nowaç czynnik subiektywny. Zgodnie ba uczestników programów emerytal- lu wyceny aktywów kapita"owych.
z koncepcjÄ… Turinga, jeÅ»eli klient nie b´- nych korzystajÄ…cych z internetowych OkreĘlona przez niego liczbowa zaleÅ»-
dzie umia" odróŻniç porad udzielonych us"ug doradczych wzroĘnie z 1.7 mln noĘç mi´dzy ryzykiem a zyskiem z in-
przez komputer i przez maklera, kom- w chwili obecnej do 13.7 mln w roku strumentów finansowych odgrywa we
puter wygrywa. PrzypuĘçmy dodatko- 2004. Kilku innych dostawców Ęwiad- wspó"czesnej teorii portfela rol´ zbliÅ»onÄ…
wo, Że taka skomputeryzowana us"uga czy bardziej wyspecjalizowane us"ugi. do równania E= mc2. Uczony zamierza
kosztuje mniej niÅ» prenumerata Wall Na przyk"ad firma RestrictedStock.com, udost´pniç inwestorom indywidualnym
Street Journal i jest dost´pna 24 godzi- utworzona przez producenta systemów za poĘrednictwem firmy Financial Engi-
ny na dob´  komputer znowu wygry- ekspertowych, firm´ MultiLogic z St. nes te same wyrafinowane narz´dzia
wa! Tak przynajmniej mówi teoria Paul w Minnesocie, wskazuje osobom analityczne, którymi pos"ugujÄ… si´ za-
majÄ…ca wyjaĘniç rosnÄ…cÄ… popularnoĘç prywatnym korzystne terminy sprze- rzÄ…dcy funduszy emerytalnych. Âwiad-
witryn internetowych oferujących po- daŻy papierów wartoĘciowych podle- czenie us"ug doradczych dla klientów 
moc w podejmowaniu decyzji inwe- gających szczególnym ograniczeniom w cenie 60 dolarów za roczny abonament
stycyjnych. Czy jednak klienci sÄ… go- w obrocie, m.in. akcji nabytych w obro-  firma rozpocz´"a w czerwcu br.
28 ÂWIAT NAUKI GrudzieÅ‚
1999